Дилноза Халилова

Кириш

Замонавий шаҳарлар ва транспорт йўлларида ҳаракат хавфсизлигини таъминлаш нафақат жамият хавфсизлиги, балки иқтисодий ривожланиш ва экологик барқарорлик учун ҳам муҳим ҳисобланади. Бу мақсадда жаҳон бўйлаб интеллектуал транспорт тизимлари (ITT – Intelligent Transportation Systems) кенг жорий қилинмоқда.

Интеллектуал транспорт тизимлари нимадан иборат?

Интеллектуал транспорт тизимлари – бу ахборот ва коммуникация технологияларига асосланган, йўл-транспорт тизимини бошқариш ва оптималлаштиришга хизмат қилувчи технологиялар мажмуасидир. Ушбу тизимлар:
- Ҳаракатни назорат қилиш
- Йўллар тўғрисида реал вақт маълумотлар тақдим этиш
- Фавқулодда вазиятларга тезкор жавоб бериш
- Автомобил ва йўл инфратузилмасини бир-бирига боғлаш каби вазифаларни бажаради.

Хавфсиз ҳаракатни таъминлашдаги ўрни

Интеллектуал транспорт тизимлари инсон омили сабабли келиб чиқадиган авариялар сонини камайтиради. Масалан:
- Автоматик тормоз тизимлари
- “Ақлли светофорлар”
- Ҳаракат зичлигини таҳлил қиладиган сенсорлар
- Йўлдаги хавфлар тўғрисида реал вақтда маълумот юборувчи дастурлар (Google Maps, Yandex, Waze) йўловчилар ва ҳайдовчилар учун хавфсизликни оширади.

Қўлланилаётган замонавий технологиялар

Интеллектуал транспорт тизимларида қуйидаги инновацион ечимлар қўлланилади:
- IoT (интернет-нарсалар) — ҳар бир автомобиль ва йўл қурилмаси интернет орқали маълумот алмашади
- AI (сунъий интеллект) — ҳаракатни таҳлил қилиб, ақлли қарорлар қабул қилади
- GPS ва ГИС — жойлашув ва навигация бўйича аниқ маълумот беради
- Дронлар ва камералар — ҳаракатни кузатиш ва хавфни олдини олишда ёрдам беради.

Ўзбекистондаги амалиётлар

Ўзбекистонда ҳам ITT ривожланмоқда. Жумладан:
- “Safe City” лойиҳалари доирасида видеокузатув тизимлари йўлларда жорий этилди
- Электрон штраф тизимлари (E-jarima) орқали қоидабузарликлар автоматик аниқланмоқда
- Йўл белгилари ва светофорлар автоматлаштирилган тизимга ўтказилмоқда.

Хулоса

Интеллектуал транспорт тизимлари нафақат ҳаракат хавфсизлигини, балки умуман транспорт тизимининг самарадорлигини оширади. Уларнинг кенг жорий этилиши – замонавий, хавфсиз ва экологик барқарор шаҳарлар сари қадам демакдир. Ўзбекистонда ITT соҳасидаги ислоҳотлар ва инвестициялар бу борадаги истиқболларни янада кенгайтириши аниқ.