Internet,elektron pochta

Annotatsiya
Ta’limda zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalanish ta’lim samaradorligini oshirishga yordam beradi.
Ushbu malakaviy ishda Internet va elektron pochta xizmatlarini o’rgatishda zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalanish usullari hamda ta’lim jarayonida internetdan unumli foydalanishni tashkil etish haqida fikr yurutilgan.
Malaka ishi kirish qismi, ikki bob, to‘rt fasl, xulosa va adabiyotlar ro’yxatidan iborat.
 

KIRISH
O‘zbekiston Respublikasi mustaqil davlat sifatida rivojlanishni boshlagandan beri ilm – fan va milliy madaniyatimizning har bir sohasida jiddiy o‘zgarishlar yuz bera boshladi. Prezident Sh.Mirziyoevning: “ Bugungi kunda mamlakatimizda olib borilayotgan islohotlar samarasi avvalambor yuksak ma’naviyatli, mustaqil fikrlaydigan, Vatanimiz taqdiri va istiqboli uchun mas’uliyatni o`z zimmasiga olishga qodir yosh kadrlar safini kengaytirishga bevosita bog`liq”, - degan fikrlar pedagoglar oldiga bir qator vazifalar ham yuklaydi.
Mamlakatimiz ishlab chiqarish sohalarini axborotlashtirish jamiyat rivojlanishining obyektiv jarayoni hamda zarur bo’lgan axborotlarni yig’ish, saqlash, uzatish, qayta ishlash va taqdim etishning tabiiy davomidir. Ta’lim iqtisodiyot, ishlab chiqarish, aloqa, ilmiy-tadqiqot, tibbiyot va biznes sohalaridagi mehnat sifati, mehnat unumdorligi va samaradorlik darajasini yuksaltirish ularda tadbiq qilinayotgan eng zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari bilan bog’liq.
Zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari to’plangan axborot mahsulotlarini kishilarga tezkor sur’atda yetkazib, sermehnatlik darajasini kamaytirgan holda mavjud muammolarni hal etish uchun keng imkoniyatlar yaratib bermoqda. Shuning uchun ham axborot-kommunikatsiyalar texnologiyalarini jamiyatning barcha tarmoqlarida samarali qo’llash mamlakatni texnologik va iqtisodiy jihatdan rivojlantirishni ifodalovchi ko’rsatkich bo’lib xizmat qilmoqda.

I BOB. INTERNET VA ELEKTRON POCHTA XIZMATLARINING MOHIYATI VA ULARNING NAZARIY ASOSLARI
 

1.1. INTERNET TUSHUNCHASI VA UNING TA’LIMDAGI O’RNI.
Biz so`zsiz kompyutеrning yaratilishini XX asrning buyuk kashfiyotlaridan biri dеsak yanglishmaymiz. Davr talabiga ko`ra bugunga kеlib kompyutеr tеxnologiyasi juda rivojlanib kеtdi. Ma'lumotlarni boshqarish, ayniqsa, xozirgi kunda muxim ahamiyat kasb etmoqda. Ma'lumotlarni boshqarish tizimlariga bo`lgan talab kun sayin ortib bormoqda. Katta xajmdagi ma'lumotlar bazasi va axborotlar ustida ishlashga to’g`ri kеlmoqda. Jamiyat taraqqiyotida yuz bеrayotgan jadal o`zgarishlar uning bir qismi bo`lgan informatika soxasiga xam o`z ta'sirini ko`rsatmoqda. Bu ta'sir shunchalik kuchliki, axborot tеxnologiyalarida bo`layotgan o`zgarishlar yillar ichida emas, balki oylar ichida o`zgarib va boyib bormoqda.
Birinchi prezidentimizning 2015 yil 4 fevraldagi Farmoniga muvofiq, hukumat tarkibida yangi — O‘zbekiston Respublikasi Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi tashkil etilishi davlat boshqaruvi tizimini yanada takomillashtirish, jamiyatning turli sohalarida bosqichma-bosqich amalga oshirilayotgan islohotlar samaradorligini yuksaltirish yo‘lidagi navbatdagi muhim qadam bo‘ldi. Mamlakatda axborotlashtirishga mas’ul va yuqori vakolatlarga ega davlat boshqaruvi organining shakllantirilishi axborot texnologiyalari hamda kommunikatsiya jabhasida yagona davlat siyosati yuritilishini ta’minlashda yangi tashkiliy-huquqiy imkoniyatlarni yaratib beradi.

Multimedia vositalari asosida o`quvchilarga talim berish va kadrlarni qayta tayyorlashni yo`lga qo`yish hozirgi kunning dolzarb masalalaridandir. multimedia- bu informatikaning dasturiy va texnikaviy vositalari asosida audio, video, mant, grafika va animatsiya (obyektlarining fazodagi harakati) effektlari asosida o`quv materiallarini o`quvchilarga etkazib berishning mujassamlangan holdagi kurinishidir.
Multimedia vositalari asosida o`quvchilarni quyidagi afzalliklarga ega:
Berilayotgan materiallarni chuqurroq va mukammalroq o`zlashtirish imkoniyati bor;
Ta`lim olishning yangi sohalari bilan yaqindan aloqa qilish ishtiyoqi yanada ortadi;
Ta`lim olish vaqtining qisqarish natijasida, vaqtni tejash imkoniyatiga erishish;
Olingan bilimlar kishi xotirasida uzoq muddat saqlanib, kerak bo’lganda amaliyotda qullash imkoniyatiga erishiladi.
Zamonaviy kompyuter texnologiyalaridan o`quvchilarga ta`lim berish va qayta tayyorlash jarayonida keng foydalanish, kelajakda etuk va yuqori malakali mutaxassislarni kamol toptiradi.
Distant uslubi asosida o`quvchilarni o`qitish hozirgi kunning eng rivojlanib borayotgan yo`nalishlaridan bo`lib, o`qituvchi bilan o`quvchilar ma`lum bir masofada joylashgan holda ta`lim berish tizimidir. Distant uslubi asosida o`qitish quyidagi texnologiyalarni o`z ichiga oladi:

Interaktiv texnologiyalar:
_ audiokonferentsiyalar (audioconferencing);
_ videokonferentsiyalar (videoconferencing);
_ ish stolidagi videokonferentsiyalar (desktop videoconferencing);
_ elektron konferentsiyalar (e-mail, on-line servikes);
_ ovoz kommunikatsiyalari (voice mail);
_ ikki tomonlama sputnik aloqa;
_ virtual borliq (virtual reality);
Nointeraktiv texnologiyalar:
_ bosib chiqarilgan materiallar;
_ audiokassetalar;
_ videokassetalar;
_ bir tomonlama sputnik aloqa;
_ televizion va radio ko`rsatuvlari;
_ disk

Distant uslubining quyidagi afzalliklari mavjuddir:
A) o`qitishning ijodiy muqiti. Mavjud ko`pgina uslublar asosida o`qituvchi ilm tolibini o`qitadi, o`quvchi esa faqat berilgan materialni o`qiydi.
B) mustaqil ta`lim olishning imkoniyati borligi. Distant uslubi asosida ta`lim berishboshlang`ich, o`rta, universitet, sirtqi- kechki va malaka oshirish bosqichlarini o`z ichiga oladi.
V) ish joyidagi katta uzgarishlar. Distant uslubi asosida ta`lim berish turi millionlab insonlarga, hammadan ham ishlab chiqarishdan ajralmasdan ta`lim olayotganlar uchun, qulay sharoit yaratib beradi.
G) o`qitish va ta`lim olishning yangi va unumli vositasi. Statistik ma`lumotlar shuni ko`rsatmoqdaki, distant uslubi asosida ta`lim berish, ishlab chiqarishdan ajralgan holda o`qish kabi unumlidir. Hozirgi kunda to’g`ridan-to’g`ri internet tarmog`iga kirish xizmati distant uslubi asosida ta`lim berish uchun elektron pochtalar, kompyuter konferentsiyalari va ma`lumotlarning elektron bazasida foydalaniladi

1.2. INTERNET TARIXI HAQIDA NAZARIY MA’LUMOTLAR.
Internet – dunyo bo`ylab joylashgan va yagona tarmoqqa birlashtirilgan minglab kompyuter tarmoqlarining majmuidir. Internet «sovuq urush» mahsuli bo`lib, uning yaratilishiga yadro zarbalaridan qisman zararlanganda ham ishlay olishga mo`ljallangan tajribaviy aloqa tizimi sifatida XX asrning 70-yillar boshlarida AQSh Mudofaa vazirligi tomonidan ishlab chiqarilgan ARPANET aloqa tarmog`i asos bo`lgan.
ARPANET – buzilgan aloqa bo`g`inlarini avtomatik ravishda aylanib o`tishga va tarmoqdagi komp`yuterlarning ma`lumot almashinishiga imkon yaratuvchi kommunikatsiyalar paketidir. ARPANET da ma`lumotlarni uzatish texnologiyasi «aloqali informatsion paketlar» deb nomlanadi. Bu texnologiyada yuborilayotgan ma`lumotlar bir nechta paketlarga bo`linadi va har bir bo`lingan paket o`zining manziliga ega bo`ladi. Paketlar aloqa tizimi orqali mustaqil joylashtiriladi. Ma`lumotlarni jo`natish uchun foydalanuvchi o`z manzili orqali boshqa foydalanuvchilarni manzilini aniq ko`rsatishi kerak

. Aloqa shunday yo`lga qo`yilganki, foydalanuvchilar tomonidan konkret tizimdagi struktura haqida hech qanday ma`lumot so`ralmasligi loyixalashtirilgan va dasturlashtirilgan. Barcha paketlar belgilangan manzilga uzatilgach, raqamlanishga keladi va butun ma`lumot tiklanadi. Paketlar butunligi tekshiriladi. Agar bu jarayon davomida axborot qismiga zarar etgan bo`lsa, qabul tizimi butun tizimni emas, balki kerakli axborot qismlarini qayta yuborishni so`raydi. Axborot uzatishning bu modeli paketlar kommutatsiyasi deyiladi. Telefon tarmoqlarini taqqoslash uchun kanallar kommutatsiyasi deb ataluvchi model qo`llaniladi. Bu siz va sizning abonentingiz o`rtasidagi aloqa boshlangach doimiy aloqa o`rnatiladi va sizdan boshqa hech kim sizning muloqotingiz davrida foydalana olmaydigan aloqa kanali o`rnatilishini va suxbat tugaguncha saqlanishini anglatadi. Aynan shu TCP/IP deb nomlangan standartlar mavjud tarmoqlar yordamida global kompyuter tarmog`ini yaratish uchun asos bo`lgan.
AQSh da oliy ma`lumot uchun NSFALET deb ataluvchi infra strukturasining yaratilishi(1985 - 1988) aloqaning tezkor magistral kanallari tarmog`ini yaratadi va universitet o`z foydalanuvchilarining tarmog`i dasturini kodlash sharti bilan unga butun Amerika universitetlarini uladi. Internetning chinakam rang - barangligi 1992 yilda «butunjaxon o`rgimchak to`ri» deb nomlangan yangi xizmatlarni yuzaga kelishi bilan boshlanadi. World Wide Web – har bir foydalanuvchiga internetga o`z axborotini kutilmagan holatda kiritish va uni juda tez fursatda ommaga tarqatish imkonini beradi.

Internetning asosiy resurslari. Internetning eng mashhur xizmati WWW sanalib, u o`zida juda ko`plab mul`timediya xujjatlarini jamlagan. Internetning navbatdagi resursi FTP bo`lib, u barcha fayllar ombori va tizimi sanaladi. Internetning eski resursi E – maildir. E – mail elektron xatlar tizimidir. Tarmoqdagi munozaralarni ta`minlash borasida yangiliklar guruhi deb nomlanuvchi global holda tarqalgan tizim belgilangan. Ana shu tizimlardan eng mashxuri Usenet yangiliklar guruhidir. Internet xizmati yiroqlashtirilgan komp`yuter tarmog`i bilan bog`lanish hamda uning resurslaridan foydalanish imkonini beradigan tizim bu – Telnetdir. Nihoyat internetda IRC (chat) tizimi bor. Bu tugmalar yordamida jonli muloqotga kirishish mumkin. IRC – bu jonli muloqotda bo`lish va foydalanuvchiga klaviatura orqali Internet imkoniyatlaridan foydalanish imkonini beradi.
Internet – bu Internet texnologiyasi, dastur ta`minoti va qaydnomalari asosida tashkil etilgan, hamda ma`lumotlar bazasi va elektron xujjatlar bilan kollektiv ravishda ishlash imkonini beruvchi korxona yoki kontsern miqyosidagi yagona informatsion muhitni tashkil etuvchi komp`yuter tarmog`idir. Internet boshqa komp`yuter tarmoqlaridan quyidagi bilan farqlanadi.

Bir yoki bir nechta serverlardan tashkil etilgan tarmoq mijozi undagi elektron xujjat, ma`lumotlar bazasi va fayllardan foydalanish uchun, ularning qaysi serverda, qaysi direktoriyada qanday nom bilan saqlanganligini, ularga kirish usul va shartlarini bilishi zarur bo`ladi. Internetda esa bunday noqulayliklarni oldi olingan bo`lib, uning foydalanuvchisi bunday ma`lumotlarni bilishi shart emas. Bundan tashqari, Internet tarmog`ida mavjud bo`lgan barcha elektron xujjat va ma`lumotlar bazasini giper bog`lanishlar yordamida o`zaro bog`lab yagona informatsion muhit qurish, unda qulay informatsion qidiruv tizimlarini tashkil etish mumkin bo`ladi. Internet o`z-o`zini shakllantiruvchi va boshqaruvchi murakkb tizim bo`lib, asosan uchta tarkibiy qismdan tashkil topgandir:
Texnik
Dasturiy
Informatsion

O‘zbekistonda internetning rivojlanishi.
1994 yil- O’zbekiston Respublikasi Axborotlashtirish konsepsiyasi tasdiqlandi. 1995 yil- O’zbekiston Respublikasi Telekomunikatsiya tarmoqlarini 2010 yilgacha ta’mirlash va rivojlantirish dasturi tasdiqlandi. 1996 yil –UzPak provayder kompaniyasi tashkil etildi. 1996 yil mamlakatning yirik OAVlari va axborot agenliklari internetga ulandi va shu tariqa internet insonlarning uzog’ini yaqin, mushkulini onson qiluvchi axborot manbaiga aylandi.
Shunday qilib, «tarmoq» (Net) haqida so`z yuritilganda o`zaro bog`langan komp`yuterlar majmuasi tushunilsa, «to`r» (Web) haqida so`z yuritilganda esa yagona informatsion muhitni tashkil etuvchi elektron xujjatlar majmuasi tushuniladi. Amaliyotda internetning real, fizik bog`lanishlar orqali tashkil topgan tarmog`idagi komp`yuterlar bilan virtual informatsion fazoni tashkil etuvchi elektron xujjatlari har xil manzillar yordamida ifodalanadi.

Elektron pochta tushunchasi
Elеktrоn pоchtа (аngl. email, e-mail, elektronic mail) — Intеrnеt tаrmоg’idаgi elеktrоn хаtlаrni jo’nаtish vа qаbul qilish хizmаti vа tехnоlоgiyasi.
Elеktrоn pоchtа sеrvеri (SMTP, POP) - хаbаrlаrni jo’nаtish vа qаb ul qilishni tаminlаydi.
Elеktrоn pоchtа kliеnti - хаbаrlаrni yarаtаdi, o’qiydi vа jаvоb qаytаrаdi.
Elеktrоn pоchtа хizmаti quyidаgi imkоniyatlаrni tаqdim etаdi:
Хаbаrlаrni tеzkоr аlmаshish (bir nеchа dаqiqа)
Хаbаrlаrgа qo’shimchа mа’lumоtlаrni ilоvа qilish
Filtrlаr - аsоsаn pоchtа qutisigа kеlаyotgаn хаtlаrning mаvzusi, kimdаn kеlgаn mаnzili аsоsidа sаrаlаsh vа tаrtiblаsh funksiyasini bаjаrаdi.
Qоrа ro’yхаt - esа хаt yubоruvchi mаnzilni mахsus jurnаlgа kiritib bu mаnzildаn bоshqа хаt оlmаslik mаqsаdidа ishlаtilаdi.

Elektron Pochta imkоniyatlаri
EP оrqаli fаqаt mаtnlаrni emаs, bаlki rаsm, grаfik, vidео, tоvushlаrdаn tаshkil tоpgаn mа’lumоtlаrni hаm jo’nаtish vа qаbul qilish imkоniyati pаydо bo’ldi.
EP оrqаli оlingаn fаyllаrni diskеtаlаrgа yozib оlish, vinchеstеr disklаridа sаqlаsh vа u bilаn bоshqа fаyllаr ustidа bаjаrilаdigаn аmаllаrni: tаhrirlаsh, nusха оlish vа bоshqаlаrni bеmаlоl аmаlgа оshirish mumkin. Аgаr ingliz tilidа yozilgаn аdаbiyot vа jurnаllаrni o’qimоqchi bo’lsаngiz vа ingliz tilini bilmаsаngiz, sizgа yordаmchi tаrjimоn prоgrаmmаlаrdаn fоydаlаnishni mаslаhаt bеrаmiz. Buning uchun аvvаlо bu fаylni kоmpyutеrning kаttik diskigа yoki diskеtаgа ko’chirib оlish vа so’ng Styles, Socrat, Promt 98 yoki bоshqа tаrjimоn prоgrаmmаlаr yordаmidа rus tiligа (hоzirchа) tаrjimа qilishingiz mumkin. Kеyinchаlik o’zbеk tiligа tаrjimа qilаdigаn prоgrаmmаlаr hаm аlbаttа pаydо bo’lаdi.