Использование возможностей технологии "Шаг за шагом"

«Тәй-тәй» технологиясы бойынша мектеп жасына дейінгі балаларды рухани-адамгершілікке тәрбиелеу

Кошанова А.Д.

              «Тәй-тәй» бағдарламасы әрбір бала дамуының дербестігіне, оларды ойын арқылы оқыту тиімділігіне, балаға бала бақша, мектеп, жанұя, қоғам тұрғысынан ортақ қамқорлық жасау қажеттілігіне негізделген.

             Технология «Step by step» нацелена на развитие каждого ребенка и эффективность обучения через игру, на защиту детей в детском саду, школе, семье.

             Independence technology “Step by step” development of each child and the efficiency of learning through play, children in kindergarten, school, the family, based on the need to take care of the general welfare of society.

Қазіргі  өмір ағымындағы техника мен ғылымның космостық жылдамдықпен дамуы мен өзгермелі уақыттың сұранысына жауап беру мақсатында жас ұрпақты  тәрбиелеудің түрлі жолдары қарастырылып отыр. Сондықтан білім беру мекемелерінің басты назары – білім берудің жаңа технологиясын, әлемдік тәжірибеде қолданыс тауып, жоғары нәтиже берген тың үлгісін білім беру үдерісіне енгізу болып табылады.  Оқытудың қай кезеңі болсын айталық, мектеп жасына дейінгі, мектеп жасындағы бастауыш сынып, орта буын, жоғары буын, тіпті жоғары мектеп барлығында да оқу үдерісіндегі өзгерістер, оқытудың тың формасын іздеу, дәстүрлі оқыту арнасынан шығып, бүгінгі күн талап тұрғысына бейімделу әрбір педагогты ізденіске, шығармашылыққа шақырады. Сонымен қатар, бүгінгі күні жиі ұйымдастырылып жатқан біліктілікті арттыру бағдарламаларының да маңызы зор.

 «Тәй-тәй» бағдарламасы әрбір бала дамуының дербестігіне, оларды ойын арқылы оқыту тиімділігіне, балаға бала бақша, мектеп, жанұя, қоғам тұрғысынан ортақ қамқорлық жасау қажеттілігіне негізделген.

Ойын – мектеп жасына дейінгі баланың жеке басының дамуына игі ықпал тигізетін жетекші, басты құралдардың бірі.  «Ойнай біл де, ойлай біл» демекші  ойын арқылы өзінің күш-жігерін жаттықтырады, қоршаған орта мен құбылыстардың ақиқат сырын ұғынып, еңбек дағдысына үйрене бастайды. Жас бүлдіршін болашақ қайраткердің тәрбие жолы, тәлімдік өнегесі ойыннан бастап өрбиді.

Баланың бірінші әрекеті  - ойын, сондықтан да оның мән-мәнісі ерекше. Ойын – адамның өмірге қадам басардағы алғашқы қадамы. Қазақ халқының ұлы ойшылы Абай Құнанбаев: «Ойын ойнап, ән салмай, өсер бала бола ма?» деп айтқандай, баланың өмірінде ойын ерекше орын алады. Жас баланың өмірді танып, еңбекке қатынасы, психологиялық ерекшеліктері осы ойын үстінде қалыптасады. Қай ғалымды алмайық өздерінің ойын туралы еңбектерінде: «Ойын – баланың жетекші әрекеті» деген сипаттама береді, өйткені ойын баланы ақыл-ой жағынан да, дене жағынан да алға жетелеп дамытады, баланың ой-өрісін өрбітіп бойын өсіреді. Ойында шындықтың көрінісі, оның образды сәулесі қылаң береді. Өмірдің әртүрлі құбылыстары  мен үлкендердің  әртүрлі іс-әрекеттеріне  еліктеу ойынға тән нәрсе.

 «Тәй-тәй» бағдарламасы негізінде ойын – мектеп жасына дейінгі  балаларды рухани-адамгершілікке  тәрбиелеудің  маңызды тетігі деуге болады. Балалар ойын барысында белсенділік орталықтарында өзінің рухани жан дүниесін  еркін сезінеді, ізденімпаздық тапқырлық әрекет байқатады. Рухани жан-дүниесін сезіну, қабылдау, ойлау, қиялдау, зейін қою, ерік арқылы  түрлі психикалық түйсік пен сезім әлеміне енеді.

Ойын – баланы рухани-адамгершілікке  тәрбиелеудің негізі болғандықтан әрбір тәрбиеші «Тәй-тәй» бағдарламасы негізінде оқыту мен тәрбие берудің мазмұнын үнемі ойын элементтерімен толықтырып отыруы керек.

Оқу іс- әрекетінде ойын элементтерін қолдану немесе толықтай  ойын түрінде өткізу тәрбиешіден аса біліктілік пен шеберлікті, шығармашылық  ізденісті қажет  етеді. Сондықтан, олардан оқу мазмұнындағы ойындарға үлкен жауапкершілікпен және сақтықпен қарау талап етіледі. Өйткені, әрбір жасқа ойын тиісті дәрежеде ақыл мен қажыр-қайрат жұмсауды керек етеді.

Педагогикада бала ойынына ерекше мән беріледі, өйткені балалық шақтың  түйсігі мен әсері адамның өмірбақи өшпестей із қалдырады. Бала ойын арқылы өзін толқытқан бүгінгі қуанышын, ренішін, асқақ арманын, мұрат-мүддесін бейнелесе, күні ертең сол арман-қиялын өмірде жүзеге асыруға мүмкіндік алады. Сөйтіп, бүгінгі ойын бейнелі әрекет ертеңгі шындық ақиқатқа айналатын кезі аз емес.

Баланың  қуанышы мен реніші ойында айқын көрінеді. Ойын кезіндегі баланың психологиялық ерекшелігі мынада: олар ойланады, эмоциялық әсері ұшқындайды, белсенділігі артады, ерік қасиеті, қабілеті, қиял-елестері дамиды, мұның бәрі баланың жан-дүниесіне әсер етіп, оның рухани адамгершілік сезімінің дамуына ықпалын тигізеді.

Ойын үстінде бала бейне бір өмірдің өзіндегідей қуаныш, реніш сезімінде болады. Ойын баланың жан-жақты дамып жетілуіне әсер ететін ең маңызды сферасы болып табылады. Ойын - тәрбие құралы, ақыл-ойды кеңейтеді, тілді ұстартады, сөздік қорды байытады, өмірді танытып, сезімді кеңейтеді. Ерік және мінез қасиеттерін бекітеді, рухани адамгершілік  сапаны жетілдіреді. Ұжымдық сезімі қалыптасады. Эстетикалық тәрбие беру құралы еңбек тәрбиесін беру мақсаттарын шешуге мүмкіндік береді. Дене күшінің  жетілуіне көмектеседі.

Демек, ойын баланы жан-жақты жарасымды тәрбиелеудің психологиялық және физиологиялық негіздері болып табылады.

Ойын – баланың көңілін өсіріп, бойын сергітіп қана қоймай, оның өмір құбылыстары жайлы таным-түсінігіне  әсер етеді. Балалар ойын арқылы тез тіл табысып, жақсы ұғысады, бірінен-бірі ептілікке үйренеді,  жақсы қарым-қатынас жасайды, сол қарым-қатынас арқылы рухани адамгершілік сана-сезімдері қалыптасып дамиды. Сондай-ақ, адамдар іс-әрекетінің жақсы жақтарын аңғарады, жағымды ойлауды үйренеді, жанындағы адамдарды ұнатып, жақсы көре біледі, оларды қуантуға асығады, бір-біріне көмектесе біледі, жанашырлық сезімі оянады, қамқорлық жасай біледі, кешірімді болуға, өзгені ренжітпеуге тырысады.

Халқымыз ойынға тек балаларды алдандыру, ойнату әдісі деп қарамай, жас ерекшеліктеріне сай олардың көзқарасының, мінез-құлқының  қалыптасу құралы деп те ерекше бағалаған.

Ойын – бір жағынан баланы бірден қуанышқа бөлесе, екінші жағынан ойын әрқашан болашаққа бағытталған, өйткені, ойын барысында келешек өміріне ықпал ететін рухани адамгершілік сезім, қасиеттер мен дағдылар, икем қалыптасады.

Ойын – балалар үшін оқу да, еңбек те. Ойын айналадағы дүниені танудың тәсілі. Ойын балаларға өмірде кездескен қиыншылықтарды жеңу жолын үйретіп қана қоймайды, ұйымдастырушылық қабілетін қалыптастырады. Ойын арқылы баланың рухани адамгершілік қасиеттерімен қатар білімге, өнерге құштарлығы қалыптасады. Ойын – бұл жас бүлдіршіндердің өзінше еңбегі. Жалпы өмірде ойынның да қоғамдық мәні бар. Ойын барысында белгілі бір әрекет  жасай отырып, жас бүлдіршіндер қоғамдық өмірге қатысудың алғашқы үлгісін алады, ересектермен арасындағы қарым-қатынастың байланысын түсінеді. Бала ойын арқылы өзі өмір сүріп отырған, белгілі бір әлеуметтік ортадағы норма мен әрекетті қабылдайды. Ойын белгілі бір ұстамдық тәртіптің көрінісі болып табылады.

Ойын барысында жас бүлдіршіндер бірін-бірі сыйлауды, үлкендерді құрметтеуді, қадірлеуді үйренеді. Ертегілерді тыңдау арқылы рухани адамгершілік қасиеттерге, ерлікке, шыншылдыққа, кішіпейілдікке тәрбиелейді.

Жалпы ойынның қандай түрі болмасын, атадан балаға, ұрпақтан ұрпаққа ауысып отырады. Баланың ойыны ересек адамдардың еңбегіне еліктеуден өрістеп, бара-бара шын  мәніндегі еңбекке айналады. Бала ойындары өмірлік өажеттіліктен туады да, психологиялық жағынан денсаулық сақтауға негізделеді. Тапқыр да, алғыр, шымыр да епті, қайратты да қажырлы бала өсіруді армандамайтын отбасы жоқ. Балалар ойын үстінде өнеге алып, мінез қалыптастырады, өзіндік ерекшелік қасиетін айқындай бастайды. Ойын үстінде әр баланың  игі бастамасын қолдап, оның бойындағы жақсы  қасиеттерді өрбітуге, өзіндік мінез-құлқын қалыптастыруға аса көңіл бөлген жөн. Сондықтан ойын балаларды тәрбиелеудің де тиімді жолы тәрбие құралы екендігін дәлелдейді.

 «Тәй-тәй» бағдарламасымен жұмыс істеп жүрген тәрбиеші ойынға тек қана балаларды қызықтырып, уақыт өткізудің құралы деп қарамай, балаға берілетін танымның білім мен тәрбиенің құнды негізі деп қараса ғана үлкен жетістіктерге қол жеткізіп мақсатына жете алады. Өйткені, ойын арқылы ғана дамыған бала алғаш мектеп есігін ашқанда білімді, қоғамдық тәжірибені тез меңгеріп, өзінің психологиясын жан-жақты жетілдіріп, мінез-құлқын, ерік-жігерін, қабілетін дамытып, дүниетанымын кеңейтіп, оқудың мазмұнына  қызығушылықпен қарайды.

Сонымен,«Тәй-тәй» технологиясының негізгі талабы - балаға тәрбие және білім беруде мақсатқа жету, ойын, іс-әрекеттері арқылы ойлау дағдыларын, белсенділігін, адамгершілік қасиеттерін дамыту. Осындай жауапты міндеттердің баянды болуы үшін  егеменді еліміздің ертеңгі қажетін өтерлік – жерін, елін сүйетін, рухани адамгершілік қасиеті мол, білімді, парасатты, оны қастерлей білетін азамат өсіру баршамыздың міндетіміз!  

Әдебиеттер:

1. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту. - Астана
2.  «Балбөбек» бағдарламасы.
3. Усова А.П. «Балабақшадағы оқыту». - Москва, 2001.
4. Мектепке дейінгі мекеменің дамуын басқару. - Москва, 2006.
5. «Оқу және тіл дамыту» әдістемесі.