Дилноза Халилова

Кириш

Бугунги кунда глобал иқлим ўзгариши, табиий ресурсларнинг камайиши ва экологик муаммолар туфайли қайта тикланадиган энергия манбаларига бўлган талаб ортиб бормоқда. Бу энергия манбалари – қуёш, шамол, сув, геотермал ва биомасса каби табиатда табиий равишда тикланадиган манбалардан фойдаланишни назарда тутади.

Қайта тикланадиган энергия манбалари турлари

- Қуёш энергияси – фотонлар орқали энергия бериш хусусиятига эга бўлиб, фотоэлектрик эффект ёрдамида электр токига айлантирилади.
- Шамол энергияси – ҳаво массалари ҳаракати орқали турбиналарни ҳаракатга келтиради.
- Гидроэнергия – сув оқими кучидан электр энергияси ишлаб чиқаришга асосланган.
- Геотермал энергия – Ер қаъридаги иссиқлик манбалари орқали ишлаб чиқарилади.
- Биомасса – органик моддаларнинг ёнишидан ёки чиришидан ҳосил бўладиган энергия.

Қайта тикланадиган энергия манбаларининг физикаси

Қуёш энергияси физикаси фотоэлектрик эффектга асосланган бўлиб, бу эффектга кўра нурланиш энергияси фотоэлектр плита ёрдамида электр энергиясига айланади.
Шамол энергияси – механик энергияни электр энергиясига айлантирадиган генераторлар асосида ишлайди.
Гидроэнергетика – гравитацион потенциал энергияни кинетик энергияга, сўнгра электр энергиясига айлантиришга асосланади.
Геотермал энергия иссиқлик алмашинуви ва конвекция жараёнларига асосланган бўлиб, Ер ядросидан чиқаётган иссиқликни электр энергиясига айлантиради.
Биомассада кимёвий энергия ёниш ёки чириш жараёни орқали электр ёки иссиқлик энергиясига айлантирилади.

Аҳамияти ва афзалликлари

Қайта тикланадиган энергия манбалари экологик тоза, чексиз ва барқарор ҳисобланади. Атроф-муҳитга кам таъсир кўрсатади, ҳаво ва сув ифлосланишини камайтиради, иқлим ўзгаришига қарши курашишда муҳим роль ўйнайди.

Ўзбекистонда қайта тикланадиган энергия ривожи

Ўзбекистонда қуёш ва шамол энергияси соҳасида катта лойиҳалар амалга оширилмоқда. Қорақалпоғистон, Навоий, Жиззах каби ҳудудларда шамол ва қуёш электр станциялари қурилмоқда. 2030 йилга қадар электр энергиясининг катта қисми қайта тикланадиган манбалар ҳисобига ишлаб чиқарилиши режалаштирилган.

Хулоса

Қайта тикланадиган энергия манбалари инсониятнинг энергетика эҳтиёжини барқарор ва хавфсиз таъминлаш имконини беради. Физика фанининг ушбу соҳадаги ўрганишлари ва техник ишланмалари келажакда энергия тежамкор, экологик барқарор дунё қуришда муҳим роль ўйнайди.