"Картотека прогулок"

Жуынсаң сен әрдайым Аппақ бетің, маңдайың Тазалықтың досы Су дегенің осы Ас ішуге тұрайық Қолымызды жуайық Сабын, суды аямай Тазалықты ұғайық Картотека 1  Жаз.Ауа­ райын бақылау Бақылау Ауа ­райына жүйелі түрде қадағалау жасау; маусымның сипатты белгісіне көңіл аударып  және біріктіру; барлық жан жануарлардың белсенді өміріне, өсімдіктердің өсуіне және  жарығына, жылудың төгілуіне байланысты орнату. Маусым ­жаз басы, алмалар гүлдеп болады, күннің төгілуі,ылғалдар ­өсімдіктің толқынды  өсуімен, құрт­ құмырсқалардың, құстардың келуімен байланысты; 22­маусым ең ұзақ күн,  ең қысқа түн екенін атап өткен жөн. Шілде ­ ең ыстық уақыт; күндізгі күннің ыстығы түн суығына ие болады да, жиі күн  күркіреу, жаңбыр болады. Тамыз ­ күні ыстық, түні суық, температура азаяды. Суыту алғашқы қатуға әкеледі. Балаларға жаз табиғатының өзгерісі жөніндегі білімін нығайту. Жаңылтпаш: Жаңбыр жауып келеді қар аралас, Бір топ қатын келеді шал аралас. Тауға қайың бітеді тал аралас, Бір топ сиыр келеді тана аралас. Тақпақ жаттайық: «Жазғы шілде» І. Жансүгіров Ой, балалар, балалар, Шілдем,шілдем, шілде – айым, Шырқап торғай күн сайын, Жапырақтар жалпайды. Ой, балалар, балалар, Ойналық та, күлелік, Үйретіп тай мінелік. Қимылды ойын   «Тату, барлығы бірге»    Алаңның қарама қарсы жағына тепе теңдікті сақтай отырып, бір жолға  қозғалуға балаларды үйрету; бір жылдамдықпен бірін бірі қуып жетпей,  жүгіруді үйретіп дамыту. Еңбек іс­әрекеті   Құмның үстіне құм себу және суару Еңбекке қатысу , еңбекке баулу; бастаған ісін аяғына дейін жеткізуге үйрету. Дидактикалық ойындар. «Керісінше айт»Балалардың сөздік қорына  антоним сөздерін енгізу (жылы­ суық, ыстық­ суық, жарық ­қараңғы және т.б.); айналаны қоршаған ортаны терең түсіне білу. Өзіндік іс­әрекеті Қуанышты жағдайларды тыныш қолдауға және құруға  талаптандыру; дербестілікті және бастамашылықты көтермелеу.                                            Картотека 2   Күнді бақылау Бақылау Күннің көзі жылу мен жарықтың негізгі көзі болатынын ұғындыру;  күннің қозғалысымен шығуын қадағалауды жалғастыру, күннің ұзаруымен  жылынуын белгілеу күн ұзын, күннің көзі ұзақ тұрады, жоғары көтерілсе  ыстық болып, онан сайын ысиды. Күнің төгілуі ,ылғалдар ­өсімдіктің  толқынды өсуімен, құрт­ құмырсқалардың, құстардың пайда болуымен байланысты орната білу. Жұмбақ: Жұрттың бәрі оны сүйеді, Бірақ қарағысы келмейді. (Күн) Тақпақ жаттайық: Алақай, алақай! Күн шықты, күн шықты, Жер үстіне нұр шықты! Қимылды ойын  «Ақ сүйек» Өз бетінше ойынды ұйымдастыра білуге  дамытуды жалғастыру, ереженің нормасын және тәртібін орындау. Еңбек іс­әрекеті  Гүлді күту Учаскеде өсетін өсімдіктерді өз бетінше қорғауға үйрету.Гүлге ұқыпты  қарауға және сүюге тәрбиелеу. Дидактикалық ойындар. Тәжірибе және эксперименттер «Осындай бола ма, болмай ма?» Сұраққа жауап беруге және жауабын түсіндіруге үйрету. Жазда қар жауа  ма ? Күн шығып тұр,жаңбыр жауып тұр? Эксперимент.Қараңғы және жарық жерде өсіп тұрған өсімдіктерді қадағалау,  күнге тартылатын өсімдіктер қозғалысына көңіл бөлу. Қорытынды: Өсімдіктер өсу үшін жарық қажет. Өзіндік іс­әрекеті Тұрақты балалар бірлестігін нығайтуға талаптандыру.  Дербестілікті және бастамашылықты көтермелеу.                                           Картотека   3 Желді бақылау Бақылау Ауа қозғалысы жөнінде бастапқы түсініктемені нығайту;желдің  қалай құрылуы жөніндегі мәліметтерді толықтыру: жер қызады,жерден ауа  қызады, одан әрі жоғарлайды, ал суық ауа оның орнын басады, содан соң жел  тұрады. Желдің нашар, күшті жақтарын ажырата білуге үйрету; қандай  белгілері бойынша желдің күштілігін анықтау қажет екенін түсіндіре білу;  ағаш қозғалса күшті жел, шөп тербелсе әлсіз жел. Жазғы желді қысқы желмен  салыстыра білуге үйрету. Табиғатқа қызығушылықты, қадағалауды дамыту. Жұмбақ: Қанаты жоқ – ұшады, Аяғы жоқ – қонады. (Жел) Тақпақ жаттайық: Желдет, желдет! Баласын жылат, Жетіқара дауылдат! Тайтерісін қалтырат, Өрісін құлат, Науа­астауын жылтырат! Қимылды ойын: «Қол ұстасып жүру» Белгі бойынша ортаға қозғалуға, екі шеңбер құра білуге үйрету(орталар  қарама қарсы жаққа айналады, қолдарын ұстамай бір жағына) . Ұжымдық  сезімге тәрбиелеу. Еңбек «с­әрекеті» Үй өсімдігін отырғызу Үй өсімдігін отырғызуға қатысу. Жұмыс аяқталған соң жұмыс орнын өз  бетінше жинауға үйрету. Дидактикалық ойындар. Тәжірибе және эксперименттер «Ойлан, асықпа» Тәрбиеші тапсырмасы бойынша сөз табу. «Күннің көзі» сөзіне­ айқын,  ыстық,жарық...; «аспан» сөзіне­ бұлт,көгілдір,жаңбыр сәйке келетін сөз табу. Тапсырма. Су бойынша желдің күштілігін анықтау. Өзіндік іс­әрекеті.Ойында балалардың өз бетінше бір бірімен араласа білуін,  өзінің іс әрекетімен қылығын білдіруге, өз пікірінде тұруға, құрдасының  ұсынысымен келісе алмайтынын көрсетуге үйрету.                                         Картотека 4 Аспанды бақылау Бақылау Балаларға аспанның әсемдігін көруге үйрету; қадағалау барысында бұлтты  ажырата білу, аспан бұлтты, бұлтсыз екенін айту керек. Табиғатта судың  ауыспалы айналымы жөнінде түсініктемені толықтыру және бекіту; ең  бастысы желдің бұлтты қалай қалыптастыратыны жөнінде түсініктеме беру.  Бұлттың қозғалысы және өзгерісі жөнінде бақылағанда қадағалауды дамыту.  Ашық аспанда бұлтты байқау жеңілірек, оның баяу қозғалатынын, бірте­ бірте көбейіп, өзінің түрін өзгертетінін,мақтаға ұқсайтын массаға айналатынын,  немесе, керісінше,азайып және еритінін атап өтуге болады.Табиғаттың  әсемдігін тамашалауға тәрбиелеу. Жұмбақ: Көзі жасты – жылауық, келе жатыр бір алып. Жабырқаса, жылайды, жадыраса құлайды. (Бұлт) Тақпақ: ­Ақсың, сұрсың, қарасың, Қайда қалқып барасың? ­Жерге нөсер төгемін, Өссін гүлдер, көп егін! ­Гүл­гүл жайнап өсер көк, Нөсерлетсең, нөсерлет. Қимылды ойын «Дөңгелек лапта» Екі топқа бөліне білуге үйрету, ойыншыларға допты лақтыру, ойын тәртбін  сақтай отырып(сызықты баспай).Қозғалыс координациясын дамыту. Еңбек әс­әрекеті Атыз арасындағы шөптерді отау және жинау Атыз маңайындағы жолдарды өз бетінше тәртіпке келтіру, тазалықты сақтау. Дидактикалық ойындар. Тәжірибе және эксперименттер «Не жөнінде айтылады» Сипатты белгісі бойынша табиғат құбылысын шеше білу(жарқырайды, аспан,  бұлыңғыр найзағай ойнайды).                                                Картотека 5                                       Жауынды бақылау Бақылау Жауынның алғашқы белгілерін байқау: бұлттар бұл қараңғы, қалың бұлттар.  Жауынның қалай құрылатыны жөнінде түсініктемені бекіту(су тамшысынан  құрылатын бұлт аспанда ұзақ тұрмайды, жерге жауын болып құлайды; егер  тамшылар кішірек болса ­жауын сіркірейді,ірі тамшылар ­ жауын жиі құяды;  әр бағыта болса­ тікелей, қисық).Жазда жауын әр түрлі болатынын түсіндіруді қалыптастыру. Жылдың жылы уақытында жауынның орнына бұршақ жаууы  мүмкін –бұл мұз жауынның қатқан тамшылары. Егер бұршақ өте ауыр болса,  олар жерге түседі. Қорытындылай келе, бұл ауа температурасына байланысты болатынын атаған жөн. Жерден жоғары ауа өте суық, ол жер буынын суытады. Жазда жансыз табиғат құбылысына қызығушылығын дамыту. Жұмбақтар: Тіл былдыр, үні сылдыр (Жаңбыр) Қырда қылыш жарқылдайды. (Найзағай) Мақал­мәтел: Жаңбыр жауса – жер ырысы. Тақпақ: Жау Жаңбыр! Ж.Смақов Жау­жау, жаңбыр, жау­жаңбыр, Жауған жаңбыр – жауған нұр. Жердің шаңы басылсын, Гүлдің ауызы ашылсын. Еккен егін көктесін, Бізге нанды көп берсін! Жау, жау, Гүлденсін бау! Қимылды ойын «От­ су» Жүргізушінің есептеуді таңдау талабын нығайту; белгі бойыша әрекет етуге  үйрету«От» бәрі отыра бастайды, «Су» айналым бойынша бір жаққа ағады.  Картотека 6 Кемпірқосақты бақылау Бақылау Көкжиектегі әр түрлі иінге­кемпірқосаққа көңіл бөлу керек; кемпірқосақтың  қалай құралатынын түсіндіріп толықтыру керек(аспан төңірегінде қарама  қарсы орналасқан күннің көзі жауынның пердесін жарқыратқанда);  кемірқосақты қарастыру, түрін атау, иіннысанды формасы бар екенін  атау.Көңіл блуін және талғампаздығын дамыту. Жұмбақ: Жаңбыр жуды жерімді, Көкте өрмек керілді. (Кемпірқосақ) Тақпақ: Кепмпірқосақ. С.Оспанов Қызыл­жасыл, Дөңгелек Кемпірқосақ көрген ек. Бұлтқа апарар көпірдей Тұра қалған ол кенет. Қандай ғажап? Керемет! Өрмелейік деген ек. Қайда кетті апыр­ау?.. Ғайып болды ол кенет. Қимылды ойын «Кім алысқа секіреді» Ұзындыққа орнынан секіруді нығайту; жарысқа қызығушылығын дамыту.  Жолдастарының сәттілігіне қуану. Дидактикалық ойындар. Тәжірибе және эксперименттер «Болады ­болмайды» Жанды және жансыз табиғат өзгерісі жөнінде, әр маусым жөнінде  біріктірілген түсініктемені қалыптастыруды жалғастыру.                                              Картотека 7                    Күннің күркіреуін, найзағайды бақылау Бақылау Найзағайдың жарқылдауын бақылау, найзағай­ бұл бұлт пен жердің арасында,  бұлт арасында пайда болатын үлкен электр шашуы.Найзағайдың жекеленген  гуілін тыңдап, ысқырыққа айналатынын байқауға болады; күннің күркіреуін  елестетуді нақтылау, күннің күркіреуді табиғат құбылысы екенін түсіндіру,  яғни қалың аспанда найзағай пайда болады, ол одан соң күн күркіреуге  ұласады. Күн күркіреу әрбір найзағайдан соң болып отырады, одан кейін  жауынның құюына ұласады, одан соң табиғат жанданады, ауа тазарады, ал  өсімдіктер таза және жарқырайды. Қауіптіліктен құтылу үшін, күн күркіреу  кезінде балаларға өздерін қалай ұстау керек екенін түсіндіру керек. Жұмбақтар: Әуеден күбі түсті, Күбінің түбі түсті. (Күннің күркіреуі) Жөңкейді бұлттар дүркіреп, Жауады жауын күркіреп Аспанның жүзі жарқ етті, Ақ найза жерге сарт етті (Найзағай) Мақал­мәтел: Нөсер алдында найзағай ойнайды. Тақпақ: «Жау жаңбыр» Ж. Смақов Жау­жау, жаңбыр, жау­жаңбыр, Жауған жаңбыр – жауған нұр. Жердің шаңы басылсын, Гүлдің аузы ашылсын. Қимылды ойын «Бір аяқта секіру эстафетасы»( тәжік халық ойыны) Сап түзеп, екі топқа бөліну. Бір біріне эстафетаны тапсыра отырып,бір аяқпен қуып жетуге қозғалуға үйрету.Сыпайыгершілікке, тартысты шын шешуге  тәрбиелеу.                                           Картотека  8                   Ағаштарды бақылау(қайың,терек,үйеңкі)                      Жеміс ағаштарымен салыстыру(алма) Бақылау Бөлімшеде өсіп тұрған ағаштарды ажыратуға және атын атауға  үйрету(жапырағы,түбірі, тұқымы бойынша); жазда ашық жасылды  бұтақтардың көбейгеніне көңіл аудару керек, көлеңке түседі, сондықтан  ыстық күндерде орманда салқын; Ағашты ұрығымен салыстыруға  үйрету(мысалы, алма бағымен), бала бақшаның территориясында өсіп тұрған,  айырмашылығын атасақ жемісі бар. Бұтақтың иілуіне қарай,ағаштағы  жапырақтар бояуы мен түрлерінің әр түрлілігін салыстыру кезінде көрсету  керек.Туған өлкесінің табиғатына сүйіспеншілік танытуға тәрбиелеу. Жұмбақтар: Жазда жатсаң – көлеңкесіне алады, Қыста жақсаң – жаның рахат табады. (Ағаш) Жазда тұрып жоғары, күзде жерге қонады. (Жапырақ) Мақал­мәтел: Бұтаға паналаған торғай да аман қалады. Тақпақ: «Көбейсін жасыл көшелер» М. Зайтов Үйеңкі терек қарағай… Бойлай өсті кұн сүйіп. Көшемізде жағалай Қимылды ойын «Атам, менің атам»( армян халық ойыны) Өз бетінше сергектік ойынын, физикалық сапасын, шапшаңдығын, ептілігін  ұйымдастыру қажеттілігін жалғастыру. Картотека 9   Шырша, қарағай жөке ағаштарын бақылау. Жапырақты ағаштармен  салыстыру. Бақылау Балаларды ағаштардың құрылымын салыстырумен қарастыруға қызықтыру –  шырша мен қарағай; олардың белгілерін ажыратуға үйрету: бұтақтардың  қалыңдығы мен орналасуы (қарағайда бұтақтары жоғары, шыршада төменіне  дейін); олардың бояулары (қарағай – ақшыл, шырша ­ жасылдау); жапырақты  және жөке ағаштарын салыстыру, ерекшеліктерін көрсету: жөке ағаштары  жіңішке, ұзын және жапырақтары ине тәріздес қатты келеді. Жұмбақ: Үстінде жасыл тоны бар. Балаларды қуантар. (Шырша) Тақпақ: Шасыл шырша жанында Би билейміз қуанып. Тақпақ айтып, ән айтып, Шаттанамыз бәріміз. Қимылды ойын «Шәпкеңді тап» Жоғарыға секіруге үйрету; физикалық сапасын шапшаңдығын, ептілігін  ұйымдастыру қажеттілігін жалғастыру Еңбек іс­әрекеті Жөке ағаштарының маңайын қазу Жөке ағаштарын жинастыруға, ағаштарға жақсы қарауға шақыру.  Жинақылыққа тәрбиелеу. Дидактикалық ойындар. Тәжірибе және эксперименттер «Бір сөзбен айт» Заттарды жинақтауға үйрету, оларды өз сөздерінде қолдануды жалғастыру. Өзіндік іс­әрекеті Балаларды өзінің орнын сақтауға үйрету. Ойын жүрісінде қажет болған  жағдайда 2­3 рөлдерді де орындауға үйрету; қарым­қатынас ережелерін білу – бірдей құқықты болу, басқару.                                              Картотека 10 Бұтаны бақылау (жұпаргүл, балмұрын, долана, шие). Оларды  салыстыру. Бақылау Балалардың бұта жайлы білімдерін бекіту және жетілдіру. Олардың  жапырақтары, түстері, жемістері арқылы атауға үйрету. Салыстыру кезінде  жұпаргүлдің жемісі болмайды, ал долана мен балмұрынның жемістері  денсаулыққа пайдалы. Мақал­мәтел: Жақсы – елдің мақтаны, Жұпаргүл – елдің мақтаны. Тақпақ: «Шие ағашы» С.Оспанов Қарашы анау шиені: Бойына су, нәр берген, Сымбат берген, сән берген Жерге басын иеді. Қимылды ойын «Жылдам орамал» (қазақ ұлттық ойыны) Ойында өз ісінің және қалған ойыншылардың тәртібін дұрыс және әділ  бағалауды үйрену. Балалардың күнделікті белсенді қозғалысқа деген  қажеттеліктерін қалыптастыру. Еңбек іс­әрекеті Бақшаны суару Балаларды өсімдіктерге жақсы қарауға үйрету. Жұмыс уақытында талпынуға, талаптылыққа, өсімдіктерге деген сезімталдылықты тәрбилеу. Дидактикалық ойындар. Тәжірибе және эксперименттер «Орын алған сұрақтар» Сұраққа жауап беру, бұта жайлы көріністерід кеңейту, ойлау қабілетін  дамытуды жетілдіру. Өзіндік іс­әрекеті Балаларды ойын уақытында бір­бірімен араласуды, ойыншылардың тәртібіне  өзінің қарым­қатынасын білдіруге машықтау. Картотека 11 Жидектерді бақылау (құлпынай, бүлдірген).  Бақылау Балаларды балабақша алаңында өсетін жидектермен таныстыру, олар жайлы  білімдерін жетілдіру. Жидектердің ақшыл түстісін жұлуға болмайды ,себебі  олар әлі піспеген, ал қызылдары – піскен, оларды жинауға болады, бірақ  үлкендердің рұқсатымен. Жидектерді дұрыс үзуге үйрету. Жабайы өсетіндер  – тауда, далада өсетін жидектер екендігін түсіндіру. Жұмбақ: Аспай піскен, қинамай түскен. (Жеміс) Жаңылтпаш: М.Әлімбаев Піскен пісте, Піс те, Жерге Түспе Тақпақ: «Қып­қызыл мына алманы­ай!» С.Оспанов Қып­қызыл мына алманы­ай, Алма емес, нағыз арман­ай. Алманы үзіп алайын, Өссеңші, бойым, сәл ғана­ай. Қимылды ойын «Кім дөңгелекті тез айналдырады» Топта ойнаудың әдістерін, белгі бойынша ойнауды түсіндіру. Ұжымдық  қасиеттерін қалыптастыру. Еңбек іс­әрекеті Құлпынай атызын қопсыту. Өсімдіктерді өз еркімен күте білу. Өсімдікке деген сүйіспеншілігін  қалыптастыру. Жинақылыққа тәрбиелеу. Дидактикалық ойындар. Тәжірибе және эксперименттер «Бұтадағы балалар» Ағашта өсетін жемістерді ажырата білу.                                       Картотека 12                   Шөпті өсімдіктердің гүлденуін бақылау. Бақылау Бұл өсімдіктердің шалғындарда өсетінін, сол себепті жарықты жақсы  көретінін түсіндіру. Балаларды алаңда өсетін шөп­шалаңды өсімдіктермен  таныстыру; өсімдіктің дамуы мен өсуі жайлы көріністерді қалыптастыру; өсімдіктің жеке құрылымымен таныстыру (тамыр, жапырақ, гүл), олардың әр  өсімдікте әр түрлі екендігін түсіндіру: шөп­шалаңды өсімдіктер гүлдейді. Мақал­мәтел: 1.Ер – елінде, гүл – жерінде. 2.Ел ұлсыз болмас, жер гүлсіз болмас. Жаңылтпаш: Гүлім гүлге қарап күлімдеді. Көгілдір гүлге қонған аралар гуілдеді. Болжам: Таңертең шөптер құрғақ болса – жаңбыр жауады дегенді білдіреді. Тақпақ: «Гүл» А. Меңжанова Қызыл­жасыл гүл егіп, Баптап, күттік, түрлеттік, Апта сайын суардық. Гүлдендірдік ауланы, Аулада гүл қаулады. Қимылды ойын «Шалғындағы ешкі мен қойшы» (өзбек ұлттық ойыны) Екі топқа бөліну, ойын ережесін сақтау (ешкіні ұстап, бір аяқта қозғалу,  жүргізуші сенің нөміріңді атаған кезде ғана жүгіру). Шыдамдылыққа үйрету. Еңбек іс­әрекеті Емдік өсімдіктерді кептіру Өсімдіктерді жинауда жинақылыққа үйрету, айналаға пайдаңды тигізу, өз  еңбегінің өлшемін білу. Дидактикалық ойындар. Тәжірибе және эксперименттер Картотека 13 Гүлдерді бақылау(сарыгүл,космея, жолбарыстық лалагүл) Бақылау Бақта және жазықта өсетін гүлдер туралы білімін жүйелеу және бекіту.Гүлдің  құрамы неден тұратынын түсіндіру:Сабағы, түбірі, жапырағы, гүлденуі; гүлдер қалай көбейеді. Жаз басында гүлдер сары болады, содан соң ақ,  жаздың аяғында ақшыл көк, қызыл болады; тәңертең гүл түбірі  ашылады,кешке жабылады; түстердiң молшылығы және алуан түрлiлігiн  меңгерту. Мәдени және жабайы өсетін гүлдердің ұқсас белгілерін байқап,  тәрбиешінің басқаруымен балалар мынадай қорытынды жасауы мүмкін:гүлдің  мәдени формасы ірі,бақта өсетін гүлдер түстері жағынан әр түрлі,себебі  оларды адамдар күтіп,баптайды.Гүлдердің әсемдігін қызықтай білуге  тәрбиелеу және топты безендіруге қанша гүл керек болса,сонша жинау. Жұмбақ: Құлпырса, қадірлейді, аялайды, қураса, сыпырғышқа жарамайды. (Гүл) Мақал­мәтел: Күнсіз гүл өспес, күтусіз ұл өспес. Тақпақ: «Көктем келді гүл алып» Ө. Тұрманжанов Көктем тілін ұғайық. Қызғалдақты терейік, Теріп үйге келейік. Көбелектей киінген. Гүлді көріп сүйінген. Қимылды ойын «Аю және ара» Белгіні естіп тапсырманы жылдам орындай білуге,шыдамдылыққа  ,шапшаңдыққа тәрбиелеу.  «Қандай гүл екенін ойлап тап ?» Балаларды сипаттама бойынша гүлдерді ойлап табуға; гүлдерді айыра  білулерін бекіту.                                                   Картотека 14 Саңырауқұлақтарды бақылау Бақылау Саңырауқұлақтардың атауын толықтыру және нығайту (бөлімшеде өсетін улы  саңырауқұлақ,сурет бойынша және қозықұйрық орманда өсетін  саңырауқұлақ); құрылысына көңіл бөлу керек (шәпкесі әр түрлі, аяғы­  ақ),саңырауқұлақтар нақты орындарда өседі, яғни нақты ағаш және қуыстарда өсуге бейімделген(терекқұлақ көктеректе, маслята қарағайда, ақ  саңырауқұлақ қайыңда); зиянды және жейтін саңырауқұлақтарды ажырата  білу керек. Ережесімен таныстыру: саңырауқұлақты, егер білмесең жұлмау  керек; қажет болмаса жұлмау керек( тіпті зиянды саңырауқұлақты аңдар  жейді); түбіріне зақым келмеу үшін саңырауқұлақты пышақпен кесу керек.  Экологиялық мәдениетке тәрбиелеу. Жұмбақ: Сырты бүтін, Іші түтін (Саңырауқұлақ) Мақал­мәтел: 1.Ас үстінен аттама Астан үлкен емессің, 2.Тамақтан өткеннің бәрі тамақ. Тақпақ: «Саңырауқұлақ тергенде» С.Оспанов Айтайын қызық сендерге: Саңырауқұлақ тергенде Тығылып жерге қалғандай, Біреулер теріп алғандай, Қойғандай елді жақтырмай, Жатады екен таптырмай. Қимылды ойын «Адымдарды сана» Адымдарды санауды бекiту; (адымдардың санын аз жасай отырып) тапсырма  бойынша алаңда қозғалу. Кеңiстiкті бағдарлай білуге бекiту. Картотека 15 Құрт­ құмырсқаларды бақылау (инелiк, ара, маса, шыбын, көбелек) Бақылау Шабындықта, бала бақша учаскесінде, ағаштарда, өзеннің айналасында  шыбын­шiркейлердiң алуантүрлілiгі туралы балалардың ұсынысын біріктіру,  көп түрлi қоңыздар, көбелектер, инелiктер, шыбын, ара, масалар өмiр сүретiн  тағы басқа жерлерде; ашық белгісі бойынша құрт­ құмырсқалар топтарының  көрсетілген жиі кездесетін өкілдері бойынша атауында және айырмасында  жаттығу(көлемі, бояуы, дененің жеке бөлігінде); құрт­ құмырсқалар пайдасы  жөнінде ұғымды толықтыру(аралар бал жинайды, өсімдіктерге зиянын  тигізетін құрт­ құмырсқаларды инеліктер жейді); «құрт ­құмырсқа »түсінігін  қалыптастыру,құрт­ құмырсқаның мәнділік жалпы белгісін ажыратуға үйрету. Құрт­ құмырсқаларға ұқыпты қарауға тәрбиелеу. Жұмбақтар: 1.Бар екен бір мақұлық ұннан майда, өз басын айдайды екен қиян жайға, Ұстасаң үгітіліп жоғалады, дамылдап отырмайды ешбір жайға. (Көбелек) 2.Жүрген ізің байқалмаған, жүдеу қызым қайқаңдаған (Инелік) 3.Біреуге найза түйрейді, өзі де сондай күрейді (Ара) Мақал­мәтел: 1.Балық жоқта бақа да балық. 2.Бақа батпағына, Балық көліне. Тақпақ: «Көбелектің жыры» Н. Айтов Қанатымды бір қағым, Демде қайта жоғалам. Десе гүлді дала бар, Қос қанатым талмайды. Мені көрсе балалар, Қыр соңымнан қалмайды. Жаңылтпаш: Инелік илеуде иленбейді. Итбалық итмұрынды иіскемейді. Қимылды ойындар «Шалғындықта үш сайыс» Бастапқы стартта орынды сақтап, жерде жатқан доға арқылы аттап өтуге  үйрету; шыдамдылық және күштiң әсер етуiне мүмкiндiк туғызу. Еңбек іс­әрекеті Гербариды жинау. Құрғату. Ересектердің тапсырмасын жауапты және өз бетінше орындауға үйрету. Өсімдіктерге сүйіспеншілігін туғызу. Дидактикалық ойындар. Тәжірибе және эксперименттер « Кім қайда  тұрады?» Учаскеде қоректенетін шыбын­шiркейлер, жануарлар мекендерінің өмiр сүру  ортасы туралы бiлiмдерін кеңейтiп бекiту; әуесқойлықтарын тудыру Өзіндік  іс­әрекеті Ойын түрін таңдауындағы дербестiк, әрекеттiн жетiлдiру. Картотека 16 Құмырсқаларды және құмырсқа илеуiн бақылау. Бақылау Құмырсқалар және құмырсқа илеуiмен балаларды таныстыруды  жалғастыру; бақылау кезінде құмырсқалардың үлкен жанұялармен өмiр  сүретiніне көңiл аудару, сүйiр үйлердi салады ­ бiр тал шөптер, қылқан  жапырақ, тағы басқа материалдардан (балапан құрттарды асырайды),  (минутына 100 шынжыр табандары) зиянды шыбын­шiркейлерді құрта  отырып, пайда әкеледі.Ауа райын құмырсқа илеуi арқылы болжауға болатын  балаларға көрсету: егер барлық жолдары ашық және еркін жүрсе, онда жақсы  ауа райының нысанын білдіреді.Балаларға құмырсқа илеуiн қоруы керек  болатыны жөнінде қорытынды жасау. Жұмбақ: Екі басы жұдырықтай Ортасы қылдырықтай. (Құмырсқа) Бір балуан өзі күшті, қайраты мол, Өзінен үлкен затты көтерер ол. Мейлі қыр, мейлі жота, мейлі төбе, Қайқаңдап аса берер бәрінен де ол. (Құмырсқа) Тақпақ: «Құмырсқа мен Мұрат» С. Оспанов Таңнан кешке құмырсқа Жалықпайды жұмысқа. Ерінбейді Мұрат тек Тұруға кіл бұрышқа. Тыйымдар: Құмырсқаның илеуін бұзсаң, үй ішіңе кесапаты тиеді. Қимылды ойын «Бота» Шығармашылық, ұйымдастырушы және бастамашылық  қабiлеттiлiктердi жетiлдiру.Қимылды ойындарды өз бетінше ұйымдастыруға  тәрбиелеу. Картотека 17  Бақаны бақылау(қосмекенділер) Бақылау Бақаларды бақылау үшін банкіге салады. Бақылау барысында байқауға  болады,бақаның терісі жұмсақ, жасыл түсті, оның тісі бар,олардың  қосмекенділерге жататынын айқындау қажет, яғни ол суда да , құрғақта да өмір сүреді, бірақ уақыттың басым көпшілігін суда өткізеді­  жүзеді,жерде секіреді, тамақтану барысында ол тілін бірнеше  сантиметрге жібереді. Тiлі сұйық кілегейімен жабылған, оған шыбын, масалар жабысады, құрттармен және шынжыр табандармен қоректенедi. Артқы аяқтары,алдыңғы аяқтарынан  әлдеқайда ұзындау, сондықтан ол жүре алмайды, ол секiредi. Балаларға  бақаның пайда әкелетiнiн атап өту: зиян келтiрушi­ шыбын­шiркейлерді жейді. Бақаның пайда әкелетінін, құрт құмырсқаларды жейтінін, өсімдік  жапырақтарын және сабағын жейтінін атап өту керек. Мақал­мәтел: 1.Қалған көлге бақа айғыр. 2.Бақа батпағына Балық көліне. Тақпақ: «Бақа» С. Оспанов ­Білесің бе, Бақаны Бақа деп неге атады? ­Өйткені олар әрдайым «Бақ­бақ» десіп жатады. Қимылды ойын «Бақалар» Алаң бойынша алға секіре, төрттағандап қозғалуға үйрету, орыннан  ұзындығына секiре білуге үйрету. Секiрулердi табиғилық, жеңiлдiк және  жаттығуларды орындауды дәлдiк дегенiне жете жетiлдiру. Еңбек іс­әрекеті «Құм салғыштан шашылған құмды учаскеден жинастыру» Учаскеде  құмды өз ынтасымен жинастыруға үйрету; тазалыққа және ретке келтіру  әдеттiн қалыптастыру.                                                       Картотека 18 Кесiрткені бақылау Бақылау Кесiртке туралы ұғымды балаларға қалыптастыру,оның сыртқы бейнесінің  ерекшеліктерін байқауға және қадағалауға үйрету(сұр, жанарларында қара  оюы бар, шағын мөлшерде, ұзын денелі; басы кішкентай, мойны қозғалыста,  аяғы қысқа, жіңішке, икемді құйрығы бар, қауіпті жағдайда сынып кетуі  мүмкін; шағын жануарлармен қоректенеді: бақа, құрт­құмырсқа, кейде  өсімдіктермен); тәртібінің ерекшеліктері жөнінде елестетуге болады(тез  жүгіреді, жерде тұрады, бірақ біраз уақытын суда өткізеді).Бақыланатын  обьектіге қызығушылығын арттыру. Жұмбақ: Ат басты, Арқар мүйізді, Бөрі кеуделі, Бөкен санды. Қос қанатты, Құмырсқа ізді, Бота тірсекті. (Шегіртке) Қимылды ойын «Керме ау» (якутия халықтық ойыны) Балаларды екі топқа бөлінуге үйрету(керме ау, балық), «Керме ау» белгісі  бойынша қолды жібермей әрекет ету керек, балықты қоршайды, балықтар  «көлде жүзеді. Ойын тәртібін сақтау керек: тізбекті үзбеу керек, тек «көлде»  ғана балықты аулау керек , «.балықтыңүйінде» емес. Еңбек іс­әрекеті Көкөнiстерді тыңайтқыштармен суару Өз еңбегiнiң маңыздылығын бiлу,нәтижеге жету талпынысын  дамыту.Жұмысты ұқыпты,мұқият орындауға тәрбиелеу. Дидактикалық ойындар.Тәжiрибе және эксперименттер. «Кім ұшады,жүгіреді,секіреді?» Жәндіктердің өмірі туралы балалардың түсініктерін кеңейту және  тереңдету.Олардың қозғалыс ерекшелігін білу;білуге құмарлығын дамыту. Картотека 19 Құстардың (ақ наурызек,ұйрек,қараторғай,торғай) ұяларын және ән салуын бақылау. Бақылау. Телімде жиі кездесетін құстардың атауларын анықтау және тіркеп отыру,  құстар дәл осы уақытта ұя салуын, жұмыртқа салуын, отыруын, жылытуын­ балапандарды басып шығаруын;ұшуға үйрету, өз бетімен азық табу;  балапандарды жаулардан қорғауын және тамақтандыруын белгілеп отыру.  Олардың ұшып жүріп жәндіктерді ұстауына, ұяға балапандарға азығымен­ жәндіктермен оралып келуіне назар аудару. Құстар өсімдіктерді сақтауға  көмектеседі деген қорытындыға келтіру.Олардың дене пішіндерін салыстыру  негізінде дауыстарын ажырата білуге үйрету, үстіңгі қабатында өзіне тән  ерекшеліктерін айыру.Қозғалу әдісі олардың аяқ, қолдарының құрылысына  байланысты екенін құстардың негізгі сезім мүшелері және олардың қызметі  туралы ұғымды анықтау.Бақылау кезінде құстардың жаздың аяғында ұяларын  тастап кететінін,алаңқайға тамақ табу үшін ұшып кететінін,жылы жаққа ұшуға дайындалатынын, үлкен топтарға жиналатынын анықтау.Құстарға ұқыпты  қарым­қатынаспен және сүйіспеншілікпен қарауға тәрбиелеу. Жұмбақтар: 1.Күндіз соқыр не деген? Түнде қандай көреген. (Үкі) 2.Қыстағы ақ мамыққа, жалғау жалға, жалықпа! Сонда құс болып шығады, қане қай құс, анықта?! (Қарға) Ырымдар. Егер бұлыңғыр күндері құстар шықылықтап,шулап кетсе,бұл күннің  ашылуына көрінеді. Торғайлар жерге жиналса,құмға,шаңға аунаса – жаңбырға көрінеді. Қимылды ойын «Ұшатын тәрелке» Балалардың көзбен шамалауын,дискіні лақтыруда және ұстауда қолдарын  белсенді қимылдату мақсатына жету, кімнің тәрелкесі алысырақ ұшады  немесе тәрелкесін көпке дейін түсірмеген жұп жеңеді.Ойында өзін және  жолдастарын әділ және дұрыс бағалауға үйрету. «Бәрі үйлеріне»(белгілер бойынша үйді табу)Жануарлардың мекенін  суреттеуге үйрету,сипаттау бойынша табу.Әртүрлі сөз таптарларын тікелей  мағынасымен қолдану ептілігін жетілдіру. Картотека 20 Термометр көмегімен ауа температурасын бақылау. Бақылау. Балалардың термометрді қолданып ауа температурасын өлшеу ептілігін  бекіту,сынап бағанасы қызыл сызықтан жоғары болған кезде жылы екенін  білдіретініне назар аудару. Қаншалықты бағана жоғары болса,сонша жылы  болады; цифрлар неше градус жылы болып тұрғанын анықтауға көмектеседі;  әрбір сызық бір градусты білдіреді.Даладағы және топтағы ауа  температурасын өлшеу.Жазда далаға қарағанда топтағы температура төмен  деген қорытынды жасау.Балалардың қызығушылығын,ақылды белсенділігін  ояту. Жұмбақ: Бір нәрсе жер мен көктің арасында, Көрінбес өзі түгіл қарасы да, Білінбей жер үстінде жүрсе дағы, Пайдалы адамзаттың баласына. (Ауа) Мақал­мәтел: 1.Жаздың бір күні – Қыстың мың күніне татыр. 2.Тамшыдан тама берсе Дария болар 3.Қыстағы қар жерге ырыс, Жердегі ылғал – елге ырыс. Қимылды ойын «Дөңгелек бойынша пас беру» Әртүрлі әдіспен бір­біріне доп лақтыру және ұстай білуді бекіту.Физикалық  қасиеттерін – шапшаңдылық,икемділікті дамытуды.Үйлестіру қимылдарын  жетілдіру.  «Не жылы,не суық?» Күннің көзінде әртүрлі заттар түрліше қызатыны туралы ұғымын  кеңейту,себебі­олар әр түрлі материалдан жасалған,қызығушылығын дамыту. Картотека 21 Заттардың көлеңкесін бақылау. Бақылау. Күннің жоғары тұрғанын анықтау, заттардың көлеңкесін,таңертең балалардың  өздерінің көлеңкесін күн әлі жоғары шықпағанда және күндіз,ол әлі бастан  жоғары тұрғанда бақылауға болады,көлеңкенің ұзындығын өлшеу,көлеңкеде  заттар суығырақ, күннің көзінде жылырақ болатынына көңіл  аудару.Балаларды күн аспанда қозғалады деген қорытындыға  келтіру.Бақыланған затқа қызығушылығын ояту. Жұмбақ: Мен жүгірсем, ол да жүгіреді, Мен мүдірсем, ол да мүдіреді. (Көлеңке) Қимылды ойын «Қақпашы» Жарысу элементтері бар спорттық ойындарға қызығушылығын дамыту. Еңбек іс­әрекеті. Жиналған табиғи материалдардан панно құрастыру. Белсенділігін дамыту,жұмыстың үнемді әдістерін үйрету,Еңбек қызметінің  мәдениетін тәрбиелеу,өз еңбегінің нәтижесіне ұқыпты қарауға тәрбиелеу. Картотека 22 Жолды жөндеу жұмысын бақылау. Бақылау. Балалардың үлкендер еңбегі туралы – жұмысшылардың жолды жөндеуі,еңбек  мөлшері туралы ұғымдарын кеңейтуді жалғастыру(асфальттың ескі қабатын  алу,ұсақталған тас қабатын төсеу,құм,катокпен тегістеу,ыстық смоланы  құю,асфальт қабатын төсеу),механикаландыру рөлі(адамның ауыр еңбегін  машиналар ауыстырады­ каток,жүк машиналары және т.б.).Машиналар адам  еңбегін жеңілдетеді қорытындыға келтіру.Еңбектену қажеттілігіне және еңбек адамдарын сыйлауға тәрбиелеу. Жұмбақтар: 1.Арқасында ауыл жүр, ала тайым шауып жүр. (Автобус) 2.Далаға құрған өрмегім, үстінен зулап келемін. (Теміржол) Жаңылтпаш: Вова Васяның вагон ойыншығын алып, Васяға вагон ойыншығын Вова бермеді. Мақал­мәтел: Жан қиналмай Жұмыс бітпес. Талап қылмай Мұратқа жетпес. Тақпақ: Жолың болсын! Н. Айтов Атам шықса сапарға ­Жолың болсын! – дейді апам. Апам шықса сапарға ­Жолың болсын, ­ дейді атам. ­Жолың болсын дейді олар, Үлкенге де кішіге. Қимылды ойын «Өрт сөндірушілер жаттығу үстінде» Эстафетаны беру,колоннаға тұру,екі топқа бөліне білуді бекіту.Бір баспалдақ аралығынан екінші аралыққа өту,гимнастикалық қабырғаға шыға білу.Өзара  көмектесуді өз бетінше дамыту.  «Неге» Сұраққа дұрыс жауап беруді үйлестіруді бекіту,қоршаған әлем туралы  білімдерін тереңдету және кеңейту. Өзіндік іс­әрекеті. Балалар ойынының мазмұны мен тақырыбын байыту және дамыту.Өз пікірін  қорғай білуді жетілдіру,құрбыларының пікірлерімен келіспейтінін әдепті  түрде білдіруді дамыту, рөлдерді бөлу қызметін,ойыншықтарды, міндеттерді  бөлісуді дамыту. Картотека 23 Күз.Ауа райын бақылау. Бақылау Табиғаттағы күзгі өзгерістер туралы балалардың білімдерін қалыптастыру. Қ  ы р к ү й е к – күн қысқарды, күн көзі жаздағыға қарағанда төмендеді, ал ауа  температурасы болса тәулік ішінде бірден өзгереді. Күндіз ауа райы жылы,  кейде тіпті ыстық та, бірақ түндер салқынырақ болып барады. Қ а з а н – суық  түсе бастады, бұлыңғыр күндер көбірек болып жиі жаңбыр жауатын болды,  күшті жел соғатын болды. Ауа температурасы төмендеді. Күн бұрынғыдан да  қысқарды. Қ а р а ш а – күндер қысқарды, күн көзі жоғары көтерілмейді,  күндер бұрынғыдан да суытты. Аспан бұлыңғырланып, қар аралас жаңбыр жиі  жауады. Ауа температурасы 00 ­тен төмен болып, жер қата бастайды,  тоғандарды мұз жабады. Балалардың байқағыштықтарын дамыту, сөз  белсенділігін арттыру. Көркем сөз Санай бер, Қарай бер, Бояуы – жүз, Келді күз Жиып­теріп болатын, Қамбаға астық толатын Қызыл қырман ойнайтын, Қай  мезгіл деп ойлайсың? (Күз) Ырым Қыркүйек құрғақ та жылы болса, қыс кешірек түседі Жаз жаңбырлы,  ал күз жылы болса, қыс ұзақ болады Қимыл­ қозғалыс ойыны «Орамалмен ойнау» Еңбектену әрекеті Учаскені қоқыстан тазарту Тырнауышпен, күрекпен жұмыс істеу дағдыларын бекіту. Еңбек нәтижесіне  барлығы бірдей жауап беру. Еңбектегі ұжымдық сезімді қалыптастыру Дидактикалық ойыдар. Тәжірибелер мен сұрыптамалар жасау Сөздік ойын «Ауа райы туралы айтып бер» Балаларды ауа райын сипаттайтын сөздерді тауып айтуға үйрету (жылы,  ашық, құрғақ, желді, жаңбырлы, бұлтты т.б.) Өзіндік іс­әрекет Әр балаға өзін қызықтыратын іспен айналысуға мүмкіндік беру                                                  Картотека 24                                           Желді бақылау Бақылау Балаларға желдің неліктен соғатынын түсіндіру. Жел – бұл ауа қозғалысы.  Желдің күшін өсімдіктердің қозғалысына қарап анықтауды үйрету (күшті,  әлсіз; әлсіз жел жапырақты ақырын тербетеді, түсіп жатқан жапырақты сәл  ғана жылжытады; күшті жел – ірі бұтақтарды шайқалтады, ағаштардың  жапырақтарын жұлады). Өлі табиғат құбылыстарына қызығушылығын  тәрбиелеу, балалардың ақыл ­ ой, тіл белсенділігін дамыту Көркем сөз Қанаты жоқ – ұшады, Аяғы жоқ – қашады (Жел) Жел де ауа кәдімгі, Жел дегенің тек бірақ. Ойға­қырға шапқылап, Байыз  таппас ауа ғой. (М. Әлімбай) Ырым Жануарлар қай жағына жатса – сол жақтан жел соғады. Егер түнге қарай жел күшейсе – ауа райы бұзылады Қимыл­ қозғалыс ойыны «Жел мен жапырақшалар» Әр түрлі бағытта жүгіруді дамыту, белгі  бойынша қимыл жасай білу. Еңбектену әрекеті Табиғат бұрышында өсімдіктерді өсіру үшін жер дайындау Балаларды тапсырылған іске тыңғылықты қарауға үйрету. Жұмысты тату  жасау, бір ­ біріне көмектесу Дидактикалық ойындар. Тәжірибелер мен сұрыптамалар жасау. «Жел» сөзіне анықтама айт» Заттардың сапасын білдіретін сөздердің қорын кеңейту Т ә ж і р и б е. Шардың желін шығару. Қ о р ы т ы н д ы. Жел дегеніміз – кейде қатты, кейде баяу горизонтальды  бағытта қозғалып соғатын ауаның ағымы. Өзіндік іс­әрекет Қуанышты тыныш жағдайды тудыру және оны сақтауға көмектесу; ынталарын және өз бетінше жұмыс жасай алатындығын көтермелеу                                              Картотека 25 Күнді бақылау Бақылау Балалар назарын күзгі күн көзінің қалай шығатынына, қалай қыздыратынына  аудару. Күннің қай уақытында күн көзі қатты қыздырады және неліктен?  Күннің орны мен күздегі күн ұзақтығының арасындағы өзара байланысты айту  (күн жоғары көтерілмейді, күндер қысқарып барады). Табиғатқа деген  байқағыштығын, білуге құштарлығын, сүйіспеншілігін дамыту. Көркем сөз «Анамыздай мейірлі күн, Аймалайды шыңда тұрып». Май берейін, құрт берейін, Күннің көзі шық, шық! Алақай, алақай! Күн  шықты, күн шықты, Жер үстіне нұр шықты! Ырым Егер таңертең күн қызарып шықса, ауа райы бұзылады, жаңбыр және жел  болуы мүмкін. Қимыл­ қозғалыс ойыны «Бұлт пен күн» Батылдыққа, қауіптіліктен құтылу мақсатындағы жұмылу қабілетіне  тәрбиелеу, еркін дамыту Еңбектену әрекеті Гүлзардағы еңбек. Гүлзарды солған өсімдіктерден тазарту Балаларды қолынан келетін еңбекке араластыру. Ұйымшылдықпен жұмыс  жасауға, бір ­ біріне кедергі жасамауға, ортақ тапсырманы орындауға үйрету.  Еңбексүйгіштікке тәрбиелеу. Дидактикалық ойындар. Тәжірибелер мен сұрыптамалар жасау 1­тапсырма «Күн жолын көрсет» Балаларға шығыстан батысқа қарай күн жолын қолмен суреттеуге үйрету. 2­тапсырма «Күн таңертең, күндіз, кешке болған жерлерге тұр» Кеңістікті бағдарлауға үйрету Өзіндік іс­әрекет Ынталарын, өз бетінше жұмыс жасай алатындығын көтермелеу.                                Картотека 26                      Бұлтты бақылау Бақылау Балаларға бұлттар деген не екенін, олардың неліктен аспанда бірде ақырын,  бірде тез жылжитынын түсіндіру. Ерте күзде аспан көбінесе көгілдір, таза  болып аспанда бұлттар ақырын жүйткиді. Бұлттар қозғалысының жел күшімен байланысын айтуға үйрету. Көркем сөз Аспанға ұшар бу болып, Жерге қайтар су болып (Бұлт) Ырым Бұлттар төмен болса, жаңбыр жауады, күн суытады. Қимыл­ қозғалыс ойыны «Біз көңілді балалармыз» Балалардың қозғалыс белсенділігін, ойын тәртібін орындай білуін дамыту Еңбектену әрекеті Еңбек тапсырмалары Өз өзіне қызмет ету; серуен соңында ойыншықтарды жинау. Еңбек ете алу  қабілетін дамыту, үлкендерге көмек бергісі келетін тілегін тәрбиелеу Дидактикалық ойындар. Тәжірибелер мен сұрыптамалар жасау «Бұлтты суретте» Бұлтты суреттейтін сөздерді тауып айтуға үйрету «Аспан денелерін ата» Күн, Ай, жұлдыздар, планеталар – аспан денелері екендігі жайлы балалардың  білімдерін бекіту Өзіндік іс­әрекет Балалардың ойындарын қызғылықты етіп ойнауларын ұйымдастыруға  көмектесу                                         Картотека 27 Жаңбырды бақылау Бақылау Балаларға жаңбырдың неден болатынын түсіндіру, жаңбырдың қандай түрлері болатыны туралы түсіндіру (жылы, суық). Жаңбырдан кейін күн  салқындайтынын, шалшықтар ақырын кеуіп кетінін атап айту. Табиғаттағы  маусымдық өзгерістерді есте сақтауға үйрету. Көркем сөз Жау,жау, жаңбыр, Жау жаңбыр! Арық суы мол болсын! Өсімдіктер көп  болсын! Жауған жерің шөп болсын! Ырым Шөпке қырау түссе, жаңбыр жауады Қимыл­ қозғалыс ойыны «Төпешіктен төпешікке», «Дөңгелектен секіріп шық», «Кегляға  тигіз» (верандада ойналатын ойындар) Қос аяқпен секіруді, биік емес жерлерден секіруді үйретуді жалғастыру.  Ойындарға спорттық құралдарын дайындауға үйрету. Еңбектену әрекеті Табиғи материалдардан қолдан жасалатын зат дайындау Қарағай бүршіктерімен жұмыс жасап үйрету, балаларды бізді қоршаған  табиғаттың әсемдігін көруге тәрбиелеу. Өз еңбегінен рахат алу. Дидактикалық ойындар. Тәжірибелер мен сұрыптамалар жасау Тәжірибе. Будың суға айналуы Құралдар: спирт, су құйылған колба, шыны Суды қайнауға жеткізу, колба үстіне жабылған шыныда бу пайда болады.  Суыған кезде бу бөлшектері су тамшыларын құрап суға тамады. Өзіндік іс­әрекет Ауа райын есепке ала отырып дәлізде ойналатын ойындарды, іс­әрекеттері  өткізуге жағдай туғызу. Жақсы тәртіп әдеттерін қалыптастыру.                                      Картотека 28 Жапырақтардың түсуін бақылау Бақылау Балалар назарын жапырақтардың қызыл, сары, алтын түсті, жасыл­сары болып жерге түсіп, жерді жылы көрпемен жауып жатқанына аударту.  Жапырақтардың түсу себебін түсінуге, жапырақтардың бөліктерін атауға  үйрету.Жапырақтар көп мөлшерде немесе аз мөлшерде түсетінін, бұл  көрініс жел күшіне байланысты екенін атап айту. Табиғаттың бір  құбылысының екінші бір құбылысымен өзара байланысын көруді үйрету; күзгі  табиғат әсемдігін қабылдауға үйрету. Көркем сөз Ой, алақай, тамаша, Ағайынды бәрі, Шашу шашты жапырақ.  Шықса – жасыл, Бақтың іші алаша, Түссе – сары (жапырақ) Аунар ма еді  жатып ап! Ырым Егер жапырақтар ағаштан түгел түспей бұтақтарында қалып қойса, қыс суық  болады. Жапырақтар кеш түссе, қыс қатты және ұзақ болады Қимыл­ қозғалыс ойыны «Асық, бірақ түсіріп алма» Балаларды қолындағы жапырақшаны түсірмей жүгіре алуға жаттықтыру.  Физикалық сапасын дамыту: шапшаңдық, ептілік. Еңбектену әрекеті Учаскедегі жапырақтарды жинау Балаларды жұмысқа белсенді қатысуға үйрету, жапырақтарды тырнауышпен  тырнап, тасығышпен бір жерге жинастыру. Еңбексүйгіштікке, өз бетінше  жұмыс жасай алуға үйрету. Дидактикалық ойындар. Тәжірибелер мен сұрыптамалар жасау «Аяқ астындағы жапырақтар қалай сыбдырлайтынын тыңдау» Табиғаттағы маусымдық өзгерістерді байқауға, тыңдай білуге, түйін жасауға  үйрету. «Жапыраққа қарап ағашты таны» Балаларды жапырақтың қай ағаштан түскенін анықтауға үйрету. Ойын  ережесін сақтау (белгі берілгеннен кейін ғана жапырақ қай ағаштан болса, сол  ағашқа жүгіріп бару). Өзіндік іс­әрекет Балалардың тұрақты бірлестіктерін нығайтуға көмектесу. Ынталарын, өз  бетінше жұмыс жасай алатындығын көтермелеу. Картотека 29 Тұманды бақылау Бақылау Балаларға неліктен тұман болатындығын түсіндіру. Тұман қалай пайда  болатынын, қашан болатынын, қандай пайда келтіретінін еске түсіру. Екеуі де ұсақ, кішкене су тамшыларынан тұратындықтан бұлттар мен тұман –  егіздер. Тұман қалың болғанда айналадағы заттар көрінбейді. Тұман  әсіресе, таңертеңгі мезгілде, жер қатты суық болған кезде қалың болады. Қоршаған әлем жайлы балалардың білімін кеңейту. Ойлау операцияларын,  таным қызығушылығын дамыту. Көркем сөз Қаратаудың басында Киік кетіп барады. Қол­аяғы бауырына Тиіп кетіп  барады. (Тұман) Ырым Егер тұман күн сәулесімен тез тарап кетсе, ауа райы тұрақты жылы болады. Қыркүйекте таңертеңгі тұман болса, жылы болады Қимыл­ қозғалыс ойыны «Тышқан аулау» Шапшаңдығын, ептілігін, батылдығын дамыту Еңбектену әрекеті Табиғат бұрышына әдемі жапырақтардан гүл шоғын жинау Табиғаттың әсемдігін көруге, оны сақтауға тырысуға тәрбиелеу Дидактикалық ойындар. Тәжірибелер мен сұрыптамалар жасау «Тұманды анықта» Иллюстрациялар бойынша тұманның қандай екендігін (қалың, әлсіз) тануға  үйрету. Өзіндік іс­әрекет Балалардың өз бетінше ойын үшін тақырыпты таңдай алуын дамыту. Картотека 30 Шықты бақылау Бақылау Күзде шықтың жиі түсетінін, оның барлық жерлерде күмістей болып  жарқырап жататынын атап айту. Күзде неліктен таңғы мезгілде шық мол  түсетінін және ақырындап жоғалып кететінін, ал кей кезде күні бойы  сақталатынын балалармен бірге еске түсіру. Табиғат құбылыстарының өзара  байланысын көрсету: күн шықты – шық жоғалды. Балалардың эстетикалық  қабылдауын дамыту, табиғатқа деген сүйіспеншілігін тәрбиелеу. Көркем сөз Күзде болар, Қыста жоқ. Таңертең бар, Кешке жоқ. Кеш түгілі, Түсте жоқ.  (Шық) Ырым Шық мол түссе, күн ашық болады. Қимыл­ қозғалыс ойыны «Шықты баспа» Ептілігін, аңғарымпаздығын дамыту «Ыстық – суық» Кеңістікті бағдарлай алуын, жедел қимылдай алуын дамыту. Еңбектену әрекеті Поделка жасау үшін табиғи материалдарды жинау. Қолдан зат жасауға қажетті табиғи материалдарды жинауға үйрету.  Балаларды ұжымдық іс­әрекетке шақыру. Дидактикалық ойындар. Тәжірибелер мен сұрыптамалар жасау «Шық тамшыларын жапырақтардан тауып алу» Көлеңке жерлерден және тура күн сәулесі түсіп тұрған жерлерден шықты  тауып алу. Қорытынды. Күн көзінде шық тамшылары тез буланып кетеді. Өзіндік іс­әрекет Қатарластарымен 2­3 рөлден тұратын бірге ойналатын ойындарда бірігіп  ойнай алуларын жетілдіру, рөлдерді бөлісе алуларын, ойын қимылдарын  орындай алуларын, ойын мазмұнына сәйкес іс­әрекет жасай алуларын  жетілдіру. Картотека 31 Аспанды бақылау Бақылау Балалар назарын ашық, ашық сұр аспанға аударту, ол аспанды жиі бұлыңғыр,  сұр бұлттар басып, жиі суық жаңбыр құятынын айту. Табиғаттың күзгі  құбылыстары жайлы балалардың ұғымдарын кеңейту. Байқағыштығын,  аңғарымпаздығын, салыстыра алуын дамыту. Балалардың сөздік қорын  белсенді ету және байыту. Көркем сөз Тең, тең,тең киіз, Екі ортасы кең киіз. (Аспан, Жер) Ырым Аспанды бұлттар басса, ауа райының бүлінуі ұзаққа созылады Қимыл­ қозғалыс ойыны «Ұшақтар» Әр түрлі бағытта жүгіре алуларын дамыту (балалар алаңда жұмыс істеп  тұрған мотор сияқты бір­бірін қанаттарымен қақпауға тырысып жүгіреді),  белгі бойынша («Маторды қос!», «Отырғызу басталды!») қимыл жасай алуға  үйрету. Еңбектену әрекеті Тәрбиешімен бірге құрғақ жапырақтарды жинау Учаскедегі құрғақ жапырақтарды жинау, оларды шаруашылық аулаға шығару. Құралдарды қолдана алу дағдыларын дамыту. Біріге еңбектене алуға  тәрбиелеу. Жолдастарына көмек көрсету. Дидактикалық ойындар. Тәжірибелер мен сұрыптамалар жасау «Бұлтты күні, ашық күні аспан қандай болатынын айт» Түрлі ауа райындағы аспанды суреттей алуын бекіту. Балалардың сөздік  қорын байыту. Өзіндік іс­әрекет Үлкендердің азғана көмегімен балалардың ойынға ыңғайлы жерді таңдай  білуін, ойын жағдайын ұйымдастыра алуын қалыптастыру. Ойында құмдағы  құрылыстарды пайдалана білуін дамыту. Картотека 32 Күзгі өрмектің ұшуын бақылау Бақылау Жәндіктердің қоршаған ортаға бейімделуі туралы нақты ұғымдар беру. Ерте  күзде көптеген өрмектің ұшуын көруге болады. Желсіз ашық күндері  бұталарға, шөптерге, шарбақтарға ілінген өрмек жіпшелерінен олардың жас  қожайындары – кішкене өрмекшілерді көреміз. Өрмекші ұшуға  дайындалғанын түсіндіру, өрмекші сабақтың басына шығады да қарнын оған  қысады, өрмек сүйелшелерінен жіңішке өрмек шығады, ал оны жылы ауа  жоғары көтеріп алып кетеді. Өрмекші ауада жіппен қозғалып, оны жоғары  көтереді, төмен түсіреді. Өрмекшілер осылайша қоныстанады. Көркем сөз Жұмбақ: Шидиген ұзын сирағы, Тастай керең құлағы. Сөйтіп жүріп көп  жерге, Аспалы торлар құрады. (өрмекші) Жаңылтпаш: Шын еңбекші – өрмекші. Өрмекші – шын өрнекші (М.  Әлімбаев) Ырым Кемпір күздің бірінші күні ашық болса, күз жылы болады. Қимыл­ қозғалыс ойыны «Секіріп түс те, бұрыл» «Хоп!» деген белгі  бойынша тез қимыл жасай алуын дамыту, жоғарыға секіруді орындай алуға  үйрету. Кеңістікті бағдарлай алуын бекіту (жүргізушінің көрсеткен жағына  бұрылу) Еңбектену әрекеті Ағаштардың түбін қопсыту Балаларды жұмысқа қажетті құралдарды  дайындай алуға үйрету. Ортақ пайда үшін еңбектенуге, жолдасына көмек  көрсетуге тәрбиелеу. Дидактикалық ойындар. Тәжірибелер мен сұрыптамалар жасау «Ерте күз белгілерін ата» Ерте күз туралы балалардың білімдерін байыту және жүйелеу. Т ә ж і р и б е. Көбелек құртын өрмектен шығару Өрмекпен жабысып қалған жапырақтарды банкаға салып топқа әкелу. Қ о р ы т ы н д ы. Көктемде коконнан ағаш жапырақтарын жейтін көбелек  құрты шығады. Өзіндік іс­әрекет Балалардың ойын барысында бір­бірімен қарым­қатынас жасай алуын  жетілдіру, қатарластарының іс­әрекеттеріне өз пікірлерін білдіру, өз іс­ әрекеттері мен қылықтарын негіздеу. Картотека 33 Топырақты бақылау Бақылау Балалар назарын аяқ астына, жерге аудару. Құрғақ жылы күні топырақ жылы  болады, қолға алсаң шашылғыш, түсі ашық сұр болады. Жаңбырлы күні ол  қара түсті, тығыз, ылғалды болады. Алғашқы суық түсісімен топырақ тас  сияқты болып қатып қалады. Балаларды топырақтың ауа райына байланысты өзгеретінін көруге үйрету.  Ойлай алуын, талқылай алуын, дәлелдей алуын дамыту; туған жерге  ұқыптылық қатынасын тәрбиелеу. Көркем сөз «Қарашы күз келді, күз келді, Сары алтын жауыпты іздерді» Қимыл­ қозғалыс ойыны «Арқан тарту» Балалардың физикалық және моральдық еркін, достық қарым­қатынасын  дамыту. Еңбектену әрекеті Гүлзардағы жұмыс (тәрбиешімен бірге) Күзгі жерді қопсытуға қатыстыру. Еңбек етуге дұрыс көзқарасын тәрбиелеу. Дидактикалық ойындар. Тәжірибелер мен сұрыптамалар жасау Т ә ж і р и б е. Ауа райы жылы болғанда топырақты қолмен ұстап көру Қ о р ы т ы н д ы. Топырақ жылы, оны күн қыздырды «Қатені тап» Жылдың әр мезгіліндегі топырақтың жағдайы жайлы балалардың не  білетіндігін анықтау. Өзіндік іс­әрекет Балалар ойындарының тақырыбы мен мазмұнын дамыту және байыту. Өз ойын дәлелдей алуын жетілдіру; қатарластарының ұсыныстарымен, рөлді,  ойыншықтарды, міндеттерді бөлісу бойынша оның іс­әрекеттерімен  келіспеушілігін сыпайы формада білдіре алуын дамыту. Картотека 34 Алғашқы суық түскенін бақылау Бақылау Жерге алғашқы қыраудың түсуі – күз белгісі екеніне балалардың көңілін  аудару. Таңертеңгілік жер, үй шатырлары күмістей аппақ болады. Күн суытып аяз күшіне ене бастады. Өзендер мен көлдердің бетіне мұз қатты. Мұз үстімен жүруге болатындай көрінеді, бірақ мұздың үстін аяқпен басқан сәтте ­ ақ  ойылып ішіне түсіп кетеді. Көркем сөз Сұр бұлт, түсі суық, қаптайды аспан, Күз болып дымқыл тұман жерді басқан.  (А. Құнанбаев) Ырым Қазанда жер жабылады, кей жер жапырақпен, кей жер қармен Сары шымшық  ысқырса – шынымен күз болғаны Қимыл­ қозғалыс ойыны «Пішінді жаса» Шапшаңдыққа, ептілікке, ұқыптылыққа тәрбиелеу Еңбектену әрекеті Қажетінше Учаскедегі ұқыпсыздық жағдайды көре алуға және тәртіпке келтіруге үйрету. Дидактикалық ойындар. Тәжірибелер мен сұрыптамалар жасау «Кім қызық ат тауып атайды» Шығармашылық қиялын, тілін дамыту. Біреуі сын есім болып тұратын екі зат  есімнен құралған жаңа сөздерді құрастыру (су, мұз – мұзды су; аяз, күз –  аязды күз) Өзіндік іс­әрекет Ойын түрін таңдауда өз бетінше әрекет жасауын, бастама жасауын дамыту. Картотека 35 Тоғанды бақылау Бақылау Балаларға тоғанның күзгі жағдайы туралы, өсімдіктер мен жануарлардың  өміріндегі күзгі өзгерістерді болдыратын себептер жайлы түсініктер  беру.Тоғанның күзгі және жазғы жағдайын салыстыру; суда болатын тіршілік  иелерін атау. Байқағыштығын дамыту. Туған табиғаттың әсемдігіне сүйсіне  білуге тәрбиелеу. Өзендегі су суық екенін, су өсімдіктері өзен түбіне кеткенін, бақалардың көрінбейтіндігін айтып өту. Кей кезде ғана тегіс су бетінде көпіршіктер көрініп қалады. Бұл кішкене аш балықтар олар суға шегіртке,  әлде маса қона ма деп күтіп жүр. Көркем сөз Суда оның өмірі, суда оның қорегі. Ол не? (балық) «Тоңбайын деді де Көл мұздан тон киді» Қимыл­ қозғалыс ойыны «Кішкене балықтар мен шортан» Қимыл ­ қозғалыс белсенділігіне, белгі бойынша шапшаң қимыл жасауға  үйрету. Ұжымда өзара дұрыс қарым­қатынасты қалыптастыру. Еңбектену әрекеті Табиғат бұрышындағы құстарды қыста қоректендіру үшін құм салып  алу Бастаған ісін аяқтауға үйрету. Айналадағыларға пайда келтіруге ынтасын  тәрбиелеу. Дидактикалық ойындар. Тәжірибелер мен сұрыптамалар жасау «Жұмбақты шеш» (суда мекен етушілер) Балаларды жұмбақтарды шешуге үйрету. Логикалық ойлауын дамыту  (балықтар, өзен, шаян, бақа, ұлу, үйрек туралы жұмбақтар) Т ә ж і р и б е. Ұлғайтқыш шыныдан құмды қарау. Қ о р ы т ы н д ы. Құм еш затпен бір ­ бірімен өзара байланыспаған ұсақ және  ірі құмшалардан тұрады. Өзіндік іс­әрекет Ойындарды құрудағы және жүзеге асырудағы белсенділігін тәрбиелеу. Картотека 36 Шалшықтарды бақылау Бақылау Балалар назарын таңертеңгілік шалшықтардың бетін мұз жабатынына аударту. Осы жағдайда судың қандай күйде екенін еске түсіру (қатты). Мұздың  қасиетін анықтау (суық, сусымалы, мөлдір, жылы болса ериді). Табиғат  құбылыстарының өзара байланысын көрсету: түнде аяз болды, шалшықтардағы сулар қатты, күндіз күн жылынды – мұз еріді. Танымдық  қызығушылықтарын дамыту, тұрақты көңіл қоюын, байқағыштығын  тәрбиелеу. Көркем сөз Аспандағы көлеңке жерге суын шашады (бұлт пен жаңбыр) Қимыл­ қозғалыс ойыны «Аяқтарыңды сулап алма» Балаларды алға қарай тақтайшадан тақтайшаға ептілікпен секіріп үйренуге  жаттықтыру. Балалардың тез қарқында қимыл жасай алуына қол жеткізу. Еңбектену әрекеті Қажетінше (табиғат бұрышындағы гүлдерді суару) Өсімдіктерге жүйелі күтім жасау дағдыларына тәрбиелеу. Өз еңбегінің  қажеттілігін сезіндіру. Еңбек дағдыларын дамыту. Дидактикалық ойындар. Тәжірибелер мен сұрыптамалар «Кім табиғат құбылыстары жайлы жұмбақтарды көп біледі» Өлі табиғат құбылыстары туралы балалардың білімдерін бекіту, жұмбақтарды еске сақтауға үйрету. Өзіндік іс­әрекет Балаларға ойынға қатысушы сыңарларының қимылдарын өз қимылдарымен  үйлестіре алуға үйретуді одан әрі дамыту. Картотека 37 Көбелектерді бақылау Бақылау Көбелектердің сыртқы тұрпаты, қозғалыс тәсілі, қоректенуі жайлы  балалардың білімдерін бекіту. Жазда көбелектердің көп болатынын еске  түсіру. Олардың енді аз қалғанын атап өту. Неліктен? (Ауа температурасы  төмендейді – жәндіктер тығылады). Балаларды жәндіктерге зиян келтірмеуге үйрету, сонымен қатар жердегі барлық тіршілік иелерінің әсемдігін көріп  қуана білуге үйрету. Көркем сөз Көбелек ­ ау, көбелек, Әдемісің керемет. Гүлге барып қона ғой, Өзің де гүл  бола ғой *** Ай, көбелек, көбелек, Қанатың неге дөңгелек? Ырым Егер ашық күні көбелек желсіз жерге тығылуға тырысса, бірнеше күннен кейін найзағай болады. Егер ірі көбелектер гүлдерге қонбаса, күн ашық болады;  қонса – жаңбыр болады. Түнгі көбелек үйге кіріп кетсе, күшті жел тұрады. Қимыл­ қозғалыс ойыны «Күн мен түн» (түнгі және күндізгі көбелектер) Белгі бойынша қимылдай алуын дамыту, көбелектердің қимылдау тәсілін  келтіре алу; ойын ережесін орындау. Еңбектену әрекеті Гүлзардағы гүл тұқымдарын жинау Ең ірі, ашық, әдемі гүлдердің тұқымын жинау, стақанға (қорапшаларға) салып, сыртын жазып қою (өсімдіктер атаулары, гүлдің түсі, тұқымның жиналған  орны және мерзімі). Ынтасын, ұжымда еңбек ете алуын көтермелеу. Дидактикалық ойындар. Тәжірибелер мен сұрыптамалар жасау «Егер сен көбелек болсаң» Қиялын, есін дамыту, қорғансыз кішкене жәндіктің көзімен әлемді көре  алғызу; көбелекті қорғау талабын, оларға сүйсіне қарауын қалыптастыру;  сөйлеу мәнерін дамыту. Қимыл­ қозғалыс ойыны «Өз сыңарыңды қуып жет» Белгі бойынша жүгіргенде өз сыңарын таба алуға үйрету. Алаңның бір  жағынан екінші жағына қозғалу. Ережелер бойынша ойнай білулерін бекіту. Картотека 38 Құмырысқаларды бақылау Бақылау Құмырсқалардың тіршілік ету әрекеті, мекен ететін жерлері, өзара қарым­ қатынастары туралы оқушылардың білімдерін анықтау, құмырысқалардың бір  уақыттары азайып қалатынына көңіл аудару, олар жылуды сақтау үшін илеулеріне терең бойлай тығылады да кірер бетін жауып алады. Сонымен  қатар, күзде олар ұзақ мезгіл – қысқа дайындалатынын жете түсіндіру. Көркем сөз Екі басы жұдырықтай, Ортасы қылдырықтай (Құмырсқа) Ырым Егер де құмырсқалар илеулерінің көлемін әдеттегіден үлкен етіп жасаса –  қыстың аяз болатынын білдіреді. Қимыл­қозғалыс ойыны «Батыл, еңбекқор құмырсқалар» Өз қалаулары бойынша балаларды сары және қара түсті ұшатын немесе  бауырымен жорғалаушы құмырсқалар деп ойнаушылар құрамына бөліп, тез  тасымалдау, құру және т.б. ойын түрлерін өткізу. Еңбектену әрекеті Балалар еңбекқор құмырсқаларды бейнелейді: Аула мен дәлізді тазалайды. Сыпырғышты дұрыс қолдануға дағдыландыру,  еңбектенуге тәрбиелеу. Бұл еңбектің қажеттілігін түсіндіру. Дидактикалық ойындар. Тәжірибелер мен сұрыптамалар жасау «Айырмашылығы мен ұқсастығын тап» Жәндіктердің басты белгілерін анықтау, салыстыру қабілеттерін дамыту  (құмырсқа, көбелек). Өзіндік іс­әрекет Балалардың ойын барысында бір­бірімен араласу қабілеттерін іске асыру, өз  әрекеттерін айтуға, ойларын білдіруге үйрету, құрбысының ұсынысына  келіспеушілік танытуда әсіресе, рольдерді, ойыншықтарды, міндеттерді  бөлген кезде өз ойларын дәлелмен жеткізуге дағдыландыру. Картотека 39 Үлкен топтағы балалардың ойындарын бақылау Бақылау Ересек топтың балаларын кіші жастағы балалармен араласа білуге үйрету,  олардың ісіне, ойындарына қызығушылық таныту. Балаларға балабақшада жас ерекшеліктері бойынша олардан да кіші жастағы балалар бар екенін айту,  ескерту. Кішкентай бүлдіршіндердің жоғары топтағы балаларға қарағанда аз  білетінін, оларға көмектесу керек екенін түсіндіру. Көркем сөз «Кішкентаймыз әлі біз, Бірге ойнаймыз бәріміз» «Карусель» Кіші және ересек жастағы балаларды бір­бірімен жақындасуға үйрету. Баяу  және жылдам жүгіруге, сөзді қозғалыспен байланыстыруда білімдерін  арттыру. Еңбектену әрекеті Балаларға ауланы қураған жапырақтардан тазартуға көмектесу Балаларға көмек көрсете білуге тәрбиелеу; балалармен бірге еңбектену,  ересек балалар тырмалармен жапырақтарды үйеді. Бүлдіршіндер  жапырақтарды шелекке жинайды. Дидактикалық ойындар. Тәжірибелер мен сұрыптамалар жасау «Еркелетіп атау» Балаларды бір­бірінің аттарын еркелетіп атауға үйрету, бір­біріне деген  сүйіспеншілік қарым­қатынастарын қалыптастыру. Өзіндік іс­әрекет Бүлдіршіндер мен балалардың бірігіп ойнауы Балаларды бір­біріне қайырымдылық жасауға, ойындарға белсенді қатысуға,  бір­біріне көмектесуге, мейірімді бола білуге, жанжалдаспауға тәрбиелеу.  Балаларды ойын тақырыптарын өз бетінше таңдай білуге, тәжірибелер  негізінде сюжеттерді дамытуға, қоршаған орталардың жағымды тұстарынан  мысал келтіруге, сонымен қатар көркем шығармаларды оқытудағы алған  білімдерін қорыту.                                             Картотека 40 Торғай, сауысқан, бозторғай, сары шымшықтардың үйлерге келіп  қонуын бақылау Бақылау Салқын біліне бастағанда құстар үйлерді паналайды. Олар адамдарға қор  іздеп келеді. Құстың сыртқы түрі мен оның қоректенуіне, қозғалыстары мен  өмір сүру қарекетіне көңіл аудару. Балалар бойында құстарға деген, сондай­ ақ достарына, табиғатқа деген қамқорлық қасиеттерін ояту. Көркем сөз Торғай отыр томпиып, Құйрықтары шолтиып. Сауысқаның сақ отыр, Сары  шымшық тағы отыр Ырымдар Сары шымшық үйге ұшып қонса – қыс мезгілінің жақындағаны. Торғайлар орыннан орынға ұша берсе көп ұзамай жел тұрады. Қимыл­қозғалыс ойыны «Аққулар мен қаздар» Балалардың тірек­қимыл әрекеттері мен сөйлеу қабілеттерін дамыту. Еңбектену әрекеті Құстарға арналған азық дайындау Балалармен бірге құстарға азық жинау (шұңқыр түбі, орындар). Азықтарды  нығыздап байлау, жүктелген жұмысқа жауапкершілікпен қарау. Дидактикалық ойындар. Тәжірибелер мен сұрыптамалар. «Сипаттауына қарап құсты анықта» Балаларға түрлі құстарды салу арқылы жаттығу жасату, суреттеп  бейнелеуден оларды бірден табу. Өзара сөйлесу дағдыларын дамыту. Өзіндік әрекет Ойын барысында балаларды достық, ұжымдық қарым­қатынас мәдениеті мен  ережелеріне үйрету.  Ағаштарды бақылау (қайың, үйеңкі, терек, шырша, шетен ағашы, қарағаш) Картотека 41 Бақылау Балаларға аулада өсіп тұрған ағаштарды айыра білге үйрету. Күз айында  ағаштардың қандай өзгерістерге ұшырайтынын баяндау. Себебін сұрау?  Жапырақты және қылқанды ағаштар туралы түсіндіру. Балаларға ағаштарды  күтуге, олардан табиғат сұлулығының көркін сезінуге тәрбиелеу. Көркем сөз Көше бойы аралас, Қаптап өскен қарағаш. Жемісі жоқ болса да,  Саясы көп дара ағаш (А. Шаяхметов) Өсіп тұрған бұл не? Жаз болса жайнап. Саясында ән салып, Құстар жүрген  сайрап. Салқын түссе шешіліп, Қалады өзі жайрап. (Ағаш) Ырымдар Егер де қайың ағашының жапырақтары жоғарыдан бастап сарғайса күз ерте  түседі, ал төменнен болса – кеш түседі. Шетен ағашының жемісі көп болса – жаз жаңбырлы және қыс қатты болады, аз болса –күз құрғақ болады. Қимыл ­ қозғалыс ойыны «Аталған ағашқа жүгіру» Сыртқы көріністері ұқсас бола тұрса да ағаштардың айырмашылығын табу,  қандай ағаш аталды, және сәйкес келсе «бір, екі, үш – жүгіреміз біз!» деп  дабылмен жүгіру. Еңбектену әрекеті Құстарды қыста тамақтандыру үшін ағаш дәндері мен талдарын жинау Балаларды жұмыс жасай білуге үйрету, ол еңбектің мәнін түсіндіру. Дидактикалық ойындар. Тәжірибелер мен сұрыптамалар. Тәжірибе жасау. Түрлі ағаштардың жапырақтарын қарау, ұстау, көру  арқылы ағаш жапырақтарының кедір­бұдыр ма әлде тегіс пе екенін анықтау. Түйін. Ағаштардың жапырақтары әр түрлі. Өзіндік әрекет Ойынды ұйымдастыру кезеңінде (бастапқы және ойын барысында) балаларға  роль таңдаудың, біреуге көмек жасау, қамқорлық көрсету, қиындықтан  құтқару, тосқауыл болудың мәнін түсіндіру. Картотека 42 Тал ағаштарды бақылау (жұпаргүл, мойыл, итмұрын, шетен ағашы) Бақылау Түрлі тал ағаштарын және олардың атауларын ажырата білуге үйрету.  Олардың бұтақтарының түстеріне көңіл аудару, мысалға жұпаргүл күз айында да өз бояуын жоғалтпайды. Шетен ағашы мен итмұрынның жемісін қарау.  Оның әсіресе қыс айында өте пайдалы екенін жете айту, оның бойында  дәрумендер көп. Сырттай бақылап қана емес, сондай­ақ табиғат көрінісін де  тамашалау. Көркем сөз Айнала тал­терек, Желпиді желегін. (К. Сүлейменов) Жұмбақтар Итмұрын – өсімдіктің тікенегіне байланысты аталған. Жемісін жұлып алсаң,  тікені қолыңа кіреді. Шетен ағашы – онан көз ашиды, жапырақтары өткір, шұбар келген. Қимыл­қозғалыс ойыны «Соқыртеке» Байлаулы көздерімен түрлі бағыттарда қозғала білуге үйрету. Ойын ережесін  орындау (біреуді ұстап алу, ұсталған соқыртеке болады; соқыртеке шекарадан шығып кетпес үшін «от» деген сөзбен ескертеді). Кеңістікте бағдарын табуға  үйрету. Еңбектену әрекеті Бұтақтар түбін қазу Еңбектенуге үйрету, еңбек дағдысын қалыптастыру. Ұқыпты жасай білуге,  достарына колғабыс ете білуге тәрбиелеу. Дидактикалық ойындар. Тәжірибелер мен сұрыптамалар. «Шатастырушы» Ағаш бұталарының тұқымын салыстыруға үйрету, қандай бұтадан алынғанын  айыра білу (тәрбиеші бұтақтар мен жапырақтардың орнын ауыстырып,  балаларды шатастырады). Өзіндік әрекет Бірлескен ойындарда өздерінің қимыл­әрекеттеріне жауапкершілікпен қарау,  ойын мақсатын жете түсіну. Шөптерді бақылау (қалақай, қымыздық, жұмыршақ, алау, бетеге) Картотека 43 Бақылау Балаларға салқын түскен соң шөптердің солатынын түсіндіру; біржылдық  өсімдіктердің сабақтары мен түбірлері қурап қалады, тек келесі жылға  ұрықтандыратын тұқымы қалады. Көпжылдық өсімдіктер жер бетінде  қурайды, өмірлері жер астында сақталады, түбірінде, түйнектерінде,  бастарында. Өсімдіктердің құрылыстары туралы білімдерін бекіту. Көркем сөз Дала кілемі. Ол не? (Шөп, өсімдіктер) Ырым Егер де қурай биік өссе – қыс қарлы болады. Қимыл­қозғалыс ойыны «Тақия тастамақ» (қазақтың ұлттық ойыны) Тәрбиешінің дабылы бойынша дөңгелене отыру, жетекшіден оза отырып,  дөңгелекпен айнала жүгіру (бірінші болып орнында тұру). Қимыл­қозғалысын  дамыту: жылдамдыққа, күштілікке, ептілікке үйрету. Еңбектену әрекеті Құстарды қыста азықпен қамтамасыз ету үшін жұмыршақ, жолжелкен,  алабота, қымыздық, түйе ошаған тұқымдарын жинау Тұқымдарды қапшыққа жинауды үйрету. Құстарға қысқы азықтарын молынан, ұқыпты етіп жинау. Дидактикалық ойындар. Тәжірибелер мен сұрыптамалар жасау «Өсімдік бөлімдерін ата» Өсімдіктерді тануға және бөлімдерін атауға үйрету (сабақ, жапырақ, түбір,  гүлі, жемісі). Өзіндік әрекет Балаларды таңдалған тақырыпқа, ойын сюжетіне сәйкес, ұсынылған  материалдың алуан түрлілігіне байланысты ойынды таңдай білуге,  ойыншықтармен, басқа да заттармен алмасуға, құрастыруға үйрету;  оқушылардың өздері жасаған ойыншықтарын қолдана білуге дағдыландыру. Картотека 44 Аула тазалаушының еңбегін бақылау Бақылау Балалар назарын балабақша ауласының тазалығына аудару. Балабақша  тазалығы аула тазартушының міндетінде. Күзде жерге жапырақтар көп түседі,  аула тазартушы айналаны жиі түскен жапырақ қалдықтарынан тазартуы қажет. Аула тазалаушының ауланы қандай құралдарды (сыпырғыш, күрек, қоқысқа  арналған контейнер) пайдаланып тазалайтынын бақылау. Балаларды аула  тазалаушының жұмысын жеңілдету үшін балабақша ауласын таза ұстауға  көңілдерін аудару. Көркем сөз Жақсы жерге жүреді, Жаман жерде жатады. (Сыпырғыш) Мақал­мәтелдер Еңбек түбі – береке Қимыл­қозғалыс ойыны «Айгөлек» Балалардың қимыл­қозғалыстарын дамыту, ауызша дабылдар (есімдері)  бойынша әрекет ету. Сапқа тұрғызу. Еңбектену әрекеті Аула тазалаушыға көмектесу Әр баланың күші мен мүмкіндігіне байланысты жұмыс бөлу. Үлкендердің  еңбегін бағалауға тәрбиелеу. Дидактикалық ойындар. Тәжірибелер мен сұрыптамалар жасау «Жұмыс жасау үшін не қажет?» Түрлі кәсіп иелеріне қажетті құрал­саймандар туралы балалар білімдерін  бекіту. Өзіндік әрекет Құрылыс салуға (үй, кеме) қажет заттарды жинауға үйрету; ойын барысында  табиғи материалдарды (құм, су және т.б.) қолдану. Балалар ойынының  тақырыбы мен мазмұнын дамыту. Картотека 45 Өтіп бара жатқан адамдарды бақылау Бақылау Байқағыштығын, назар салуларын дамыту; күздегі өлі табиғат құбылыстарын  түсіндіру, киім үлгілерінің маусымдық, ауа­райына байланысты өзгеретінін  баяндау; балалардың сөздік қорларын байыту. Көркем сөз Жапырақ сиректеу, Ауа желкемдеу, Түн ұзақтау, Күн келтелеу Қимыл­қозғалыс ойыны «Түйілген орамал» Дыбыс бойынша әрекет жасайды, орамалды екі қолмен асыра лақтыру және  қағып алу. Қимыл­әрекетін дамыту: ептілік, дәлдік. Еңбектену әрекеті Аула мен дәлізді тазалау Аула мен дәлізді тазалайды. Сыпырғышты, қалақты дұрыс қолдануға  дағдыландыру, еңбектенуге, ұқыптылыққа тәрбиелеу. Дидактикалық ойындар. Тәжірибелер мен сұрыптамалар жасау «Түстерді ажырат» Киімдерді табу және нақты түстерін ажырату дағдысын қалыптастыру. Өзіндік әрекет Ойын таңдауда өзіндік дербестігінің болуы. Ойындарды құру мен іске  асыруда белсенділік танытуға тәрбиелеу. Балабақшаға азық­түлік әкелген жүргізушінің жұмысын бақылау Картотека 46 Бақылау Балаларға жүргізушінің өз көлігін қалай күтетінін, оны қалай жөндейді,  басқара білуі туралы әңгімелеу. Балаларға жүргізушінің өте ұқыпты болуы,  жол қозғалысы ережесін жете білу қажет екенін түсіндіру. Көркем сөз «Бип­бип», «бип» дейді «Жол шетінде жүр» дейді Асығыс жүруге болмайды.  Болмайды. Машина. Мақал­мәтелдер Көш көлікті болсын. Сабыр түбі сары алтын. Қимыл­қозғалыс ойыны «Самокатпен жарысу» Бір аяқпен итеру арқылы тіке жүру, тепе­теңдікті сақтау. Жарыстарда  самокатпен жүре білу дағдысын қалыптастыру. Еңбектену әрекеті Гербарий жасау үшін өсімдіктерді жинау Атауларына, сыртқы белгілеріне байланысты бірнеше өсімдіктерді ажырата  білуге үйрету. Балаларды ауладағы өсімдіктерді жинауға гербарийге  түбірімен қазуды үйрету. Дидактикалық ойындар. Тәжірибелер мен сұрыптамалар жасау «Ойлан, тап, ата!» Машинаның құрылысы туралы білімдерін жетілдіру. Балаларды машинаның  негізгі бөлшектерін (двигатель, кузов, кабина, дөңгелек рамалары), кабина  құрылғыларын (руль, құралдар, орындық, әйнек) атай білуге оқыту. Өзіндік әрекет Балалардың ойын барысында өздері мен серіктестерінің әрекеттеріне ынта  қоюға үйрету. Картотека 47 Температураның түсуін бақылау (термометрмен жұмыс) Бақылау Балаларға ауа температурасын бақылау үшін арнайы құрал термометр бар  екендігін түсіндіру. Термометрдің құрылысы туралы (шкала, қызыл сұйықты  бағана) баяндау. Жауын­шашынның ауа температурасына, ауа  температурасының өсімдіктердің жағдайына әсерін байқауды үйрету,  байқағыштықтарын, танымдық қызығушылықтарын дамыту. Көркем сөз Метеоролог Желдің күшін, екпінін, Бұлттың түсін, кескінін. Отырады  бақылап, Қалт жібермей ешбірін. Мақал­мәтелдер Көктемгі әрекет­ Күздегі берекет. Жаңбыр – егіншінің жаны. «Ыңғайлы бол» Екі аяқты серпу арқылы құралдан секіру. Ептілікті, жылдамдықты,  төзімділікті дамыту. Еңбектену әрекеті Аулада еңбектену Балаларды жұмыс уақытын үнемдеуге үйрету. Материалдар мен құралдарға  ұқыпты қарауға тәрбиелеу. Дидактикалық ойындар. Тәжірибелер мен сұрыптамалар жасау Тәжірибе жасау. Ауа температурасын өлшеу. Балаларды ай бойы  (тәрбиешілердің көмегімен) ауа температурасын өлшей білуге үйрету. Түйін. Ауа температурасы үнемі төмендеп отырады. Өзіндік әрекет. Балаларды ойын таңдай білуге, рольді бөлісуге қозғау салу; бастапқы пәндік­ кеңістік оқиғасын ойын тобында 3­4 адамнан ұйымдастыру. Картотека 48 Көктем.Ауа райына бақылау жасау Бақылау Көктемгі ауа райы өте құбылмалы,бірақ күннен­күнге күн жылына  бастайды.Ауа қысымы көтаріледі. Ашық күндер көп болып,күн сәулесін мол  шашады.Аспан сұрғылт түсін ашық көк түске алмастырады.Көктемнің  алғашқы айы мен соңғы айын салыстыра білуге үйрету. Ауа райының өзгерісін  анықтап оны ажырата білуді жалғастыру. Балалардың  байқампаздығын,табиғат пен қарым­қатынасын дамыту. Жұмбақ Күн ұзарып Қар еріп, Су сайларға толады Айтыңдаршы бөбектерім Бұл қай кезде болады? (көктемде) Қимылды ойын «Қасқыр мен лақтар» Белгі бойынша ұзындыққа секіруді жалғастыру(лақтар алаңда  жүгіреді);жүргізуші қасқырдың көзіне түспей, алаңда жүреді.Ойын шартын  бұзбау,ұсталғандары шетке шығады. Шапшаңдық пен бейімділікті дамыту. Еңбек іс­әрекеті Топырақты тұқым салуға дайындау. Еңбектенуге деген қабілетін дамыту,бастаған ісін аяқтау,үлкендерге  көмектесу. Дидактикалық ойындар.Тәжірибе мен сараптама «Ауа райын сипатта!» Балалардың ауа райына байланысты сөзді таңдап алуды үйрету.  (жылы,ашық,суық,құрғақ,желді,жаңбырлы,тұманды) Өзіндік іс­әрекет Ойын барысында балалардың бір­бірімен қарым­қатынас жасауын қадағалау,  олардың іс­әрекеті мен қылықтарын білдіру,өз ойын іске асыру. Картотека 49 Желге бақылау жасау. Бақылау Көктемгі жел құбылмалы. Егер солтүстіктен соқса өткір және суық болады.  Мұндай желді көктемгі дауыл әкеледі, ағаштарды сықырлатып шайқалтады,  терезеге қар соқтырады. Оңтүстік жел жылы леппен және ауа райын өзгертіп,  жаңбыр жаудырады. Балалардың көктем мезгіліндегі құбылыстар жайында  білімдерін кеңейту,желдің аспандағы бұлттарға олардың қозғалысына әсерін  тигізетінін айту. Көркем сөз Жұмбақ Мақал­мәтел Келсе де әні құлаққа, Көшерімді жел білсін Өзін ешкім көрмейді Қонарымды сай білсін Жусан,қамыс, құраққа Тіптен маза бермейді. Болжам Наурыз айының жылы желі­ жаздың жылы, жаңбырлы болуына әкеледі. Қимылды ойын «Қақпақ пен таяқ». Еңбек іс­әрекеті Қажеттілік бойынша жұмыс Балаларға топыраққа су құю барысында мұқият болуды,өз еңбегінің  қажеттілігін түсіне білуге үйрету. Өсімдікті күту барысында тыңғылықты жұмыс атқара білуге тәрбиелеу. Дидактикалық ойын. Тәжірибе мен сараптама «Жақсы,жаман» Табиғатта болып жатқан құбылыстардың жақсы және қарама­қайшы тұстарын  көре білуге үйрету. Өлі табиғат пен тірі табиғаттың бір­бірімен байланысын;ойлау  қабілетін,сөздік қорын дамыту.(Балаларға желдің әсерінен болған жағымды­ жағымсыз жағдайды айта білуді ұсыну). Тапсырма. «Бұлттардың қозғалысына байланысты жел күшін анықтау». Өзіндік іс­әрекет Көңілді тыныш сәтті қолдауды қарастырып, өзіндік жұмысты мадақтау Картотека 50 Аспанға бақылау жасау. Бақылау Балалардың көктемгі аспанға назар аударуларын талап ету. Аспанның қыста  қандай болатынын, қазіргі кезі қандай екенін нақтылау. (Қыста аспан­ сұр,ал  қазір ­көкшіл) Бақылау барысында көркем сөзді қолдануды үйрету. Көркем сөз Жұмбақ Бір түкті кілем Бір түксіз кілем (аспан мен жер) Болжам Егер көктемде ауа райының қалыптылығында таңертең дөңгеленген қабатты  бұлттар көрінсе, ал кешке жоғалып кетсе­ онда ауа райы жақсы, тұрақты  болады. Тақпақ Қ.Аманжолов «Көктем» Сансыз көкек сұңқылдап Көктем келді ертерек Нәзік үнмен сыңқылдап Бұйра бұлақ еркелеп Қимылды ойын «Қазым,қазым қаңқылда!» Ойын шартына сай түрлі қимылдар жасауға үйрету. Балалардың ойында  қырағылық, шапшаңдық таныта білдіруіне назар аудару. Еңбек іс­әрекеті Тұқымды қарашірікке отырғызу. Топырақты жәшіктерге өз беттерімен салуды үйрету, оған тұқым себу.  Құралдарға деген ұқыптылықты тәрбиелеу. Дидактикалық ойындар. Тәжірибе мен сараптама «Көктемге арнап бояу табайық» Балалардың жыл мезгілі туралы білімін тиянақтау­көктем табиғаттағы  өзгеріс. Өсімдіктер мен жануарлардың көктемде бояуы қанық болатынын  түсіндіру. Байланыстыра сөйлеуді дамыту. Картотека 51 Шоғырланған бұлтқа бақылау жасау. Бақылау Наурыз айының екінші жартысында алғашқы шоғырланған бұлттар пайда бола  бастайды. Ауа райының жылуына байланысты олардың пайда болатынын  түсіндіру. Қардың еруі қалай тез болса,бұлттар да сонша көбейе түседі. Олар  қысты күндегідей аспанды толық баспайды. Тек шоғырланып жүреді. Осы  бұлттар ұлпа мақтадай түрлі пішінде тегіс негізде болады. Шоғырланған  бұлтты аспаннан көріп, қайталанбас сұлулығын байқай білуге үйрету.  Шығармашылық қабылдауын дамыту. Көркем сөз Жұмбақ Тақпақ Бір халық аспанда ұшқан аяғы жоқ Суырды көкте қылышын Ұстаған қолдарында таяғы жоқ Нөсерлі қара бұлт төнді Күніне талай жерге кетер кезіп Тарылтып жердің тынысын Нәрсенің бұл секілді саяғы жоқ (бұлт) Тапа­тал түс болды ымырт Қимылды ойын «Кілттер» Кеңістікті бағдарлап жылдам әрекет жасауға үйрету. Бастаушы шеңбер  бойымен жүріп, кілт кімде деп сұрайды. Балалар жауап беріп орындарын  ауыстырады. Бастаушы бос шеңберді жылдам алып қою керек. Шеңберсіз бос  қалған бала бастаушы орнына болады. Балалардың ойынға деген  қызығушылығын арттыру. Еңбек іс­әрекеті Ауладағы қарды тазалау. Күрекпен жұмыс істей білу, қарды үю. Оны анықталған орынға апару. Еңбекті ынтамен жасауларын қалыптастыру. Дидактикалық ойын. Тәжірибе мен сараптама «Бұлт неге ұқсайды?» Түрлі заттар мен жануарлардың келбетін таба білуге үйрету. Қиялын,  шығармашылық қабылдауын дамыту. Өзіндік іс­әрекет Балалардың бірлескен мықты нәтижелі еңбегіне баға беріп,құптау. Картотека 52 Қардың алғашқы еруін бақылау Бақылау Балалардың назарын қардың алғашқы еріген тұстарына аудару, неліктен  барлық жерде бірдей қар кетпейді.(ең алдымен жазық жерлер мен төбелердің  қары ериді, себебі ол жерге күн көзі мол түседі.) Күн сәулесі мен жарық  жердің тұстары тез еритіндігі туралы балалардың түйсігіне түю.  Байқампаздықты дамыту. Көркем сөз Болжам Егер қар күрт еріген тұстарда көктемнің алғашқы гүлдері және өгейшөп өссе­ онда наурыз айы мен көкек айының басы жылы болады. Тақпақ Көктем Көкке бояп өңірді, Көктем келді көңілді. Бау­бақшада,орманда Құстар әні төгілді. Қимылды ойын «Жүгір­отыр­жүгір!» Белгі бойынша әрекет жасауды дамытуды жалғастыру.(«Жүгір!»­балалар  алаңда жүгіреді, «Отыр!»­отырады);жылдамдықты(бұйрықты тез орындау).  Күнделікті белсенді қимыл әрекетті қалыптастыру. Еңбек іс­әрекеті Терезе алдындағы бақша (суару) Өз бетімен суару ережесін орындауды үйрету, топырақты қопсыту,су  бүрку.Ұқыптылық пен еңбексүйгіштікті тәрбиелеу. Дидактикалық ойын. Тәжірибе мен сараптама. «Көктем ерекшеліктерін кім көп атайды?» Ерте түскен көктемнің ерекшеліктерін атай білуге үйрету. Сөздік қорын  молайту. Тәжірибе. «Қай жердің қары тез ериді?» Табиғат құбылысының себеп­салдарын түсіндіру. Картотека 53 Жаңа өсіп келе жатқан көк шөпті бақылау. Бақылау Балалармен жаңа өсіп келе жатқан көк шөпті қарау.Күн көп түсетін жерде  алғашқы шөптер қылтиып шыға бастайтынын бекіту.Күн қыза бастады,қар  еріді,топырақ жылынды,көк шөп өсті, яғни балаларды осылай қорытынды  жасай білуге үйрету.Табиғаттың оянуына байланысты балаларда көтеріңкі  көңіл күйді ояту.Өсімдікті аялап,күте білуге үйрету Көркем сөз Жұмбақ «Айт!» десе жүгірмес Су тисе сілкінбес (шөп) Мақал­мәтел Адам жерге нәр береді Су көп болса,шөп бітік шығады. Жер адамға нан береді Болжам Сәуірдегі топан су,жаздағы қалың шөптің белгісі. Қимылды ойын «Көк шөптегі хоккей» Хоккей таяғымен допты домалата білуді бекіту,қақпаға соғу,бір орында  тұрып кіргізу.Ойында достық көмекке келуді үйрету. Еңбек іс­әрекеті Ауладағы қураған шөпті жинау Тырнауышпен жұмыс істеуді жалғастыру (шөпті белгілі бір орынға жинау,  зембілмен оны апару). Жолдастарымен бірлесіп жұмыс атқарып,ұжымдық  еңбекке деген қызығушылықтарын тәрбиелеу. Дидактикалық ойындар. Тәжірибе мен сараптамалар Тапсырма. Аулада қыстан кейінгі шыққан шөп орнын тауып алу. Балаларды табиғатта болып жатқан өзгерістерді көре білуге үйрету.Сөздік­ логикалық ойын дамыту,қойылған сұраққа жауап таба білуге дағдыландыру. Өзіндік іс­әрекет Балаларға өз беттерімен ойын тақырыбын таңдауды үйрету.Өз тәжірибесі  негізінде бақылау барысынан алған жағымды тұстарды дамыту. Әр саладан  алған білім көзін ойын кезінде көрсете білу. Картотека 54 Бақбақтың өсуін бақылау Бақылау Бақбақтың құрылымы жайлы балалардың білімдерін бекіту. Өсімдіктің өсуі  және өсу реті туралы түсініктерін нығайту. Бақбаққа және басқа өсімдіктерге  ықыласпен қарауды тәрбиелеу. Байқампаздықты дамыту. Көркем сөз Жұмбақ Кіп­кішкентай қауғабас Шашы түссе дауламас (бақбақ) Болжам Егер бақ­бақ ерте гүлдесе,жаз қысқа болады. Тақпақ «Бақбақ», А.Оразақын Қимылды ойын «Гүлдер» Гүлдердін атауын пысықтау(ойыншылар өздеріне гүл атауын таңдап алады).  Алаңда қозғалу біліктіліктері, белгіні сезіне білу(бастаушы басқа  ойыншылармен алаң ішінде қозғалып жүреді, бастаушы гүлді атайды, аты аталған гүл­ойыншы қолын көтеріп қашады);ойын тәртібін сақтау(жаңа гүлді  атай алмаған ойыншы бастаушыны ауыстырады). Еңбек іс­әрекеті Гүлзарлардағы гүлдері бағып,күту. Гүлдерді дұрыс суару дағдыларын бекіту. (таңертең не кешке суару, күн қызбай тұрғанда асықпай біркелкі суару).  Гүлдерге ықыласпен қарауды тәрбиелеу. Дидактикалық ойындар.Тәжірибе және сараптама Картотека 55 Шырша және қарағайды салыстыра бақылау. Бақылау Балалармен қарағайды қарау. Ағашты тауып атай білу. Қарағай мен шыршаны салыстыру;Ұқсастығы мен айырмашылығы. Ағаш биік, діңгегі тік, тегіс,  қабығы сұр,қатпарлы. Ол ағаштың ішкі бөлігінің кеуіп кетуінен,  зиянкестерден, әр түрлі зақымданудан сақтайды. Қабығы өсу барысында  пайда болады. Ерте көктемде 2­3 күнде қарағайдың жіңішке бұтақтарында  көк­жасыл түсті қылқан шоқтары пайда болады. Олардың арасында қызғылт  немесе жасыл бүршіктер және сары масақтар көрінеді. Көктемгі табиғаттың  сұлулығын ұғына білу біліктілігін арттыру. Көркем сөз Жұмбақтар Тікен­тікен тік пісте Қысы жазы бір түсте (шырша) Болжам Егер шырша мен қарағай бұтақтары төменге иілсе –жаңбырға. Қимылды ойын «Бүршіктен атта» Бұйрықты орындау біліктіліктерін пысықтау­бүршіктен аттау,жүгіру(оң және  сол жақпен),жүру­тоқтамау,кідіріссіз.Шыдамдылықтарын дамыту. Еңбек іс­әрекеті Қылқан жапырақты ағаштарды күту(қажетті жағдайда) балаларды діңгектің  айналасын қопсытуға, қылқандарын жинауға қатыстыру.Еңбек құралдарына  ұқыпты қарауды,іскерлік мәдениетті тәрбиелеу. Дидактикалық ойындар.Тәжірибе мен сараптама Картотека 56 Құстардың ұшып келуін бақылау Бақылау Балалардың назарын ең бірінші өз атамекеніне ұшып келетін құстың­ ұзақ  екеніне көңіл аударту. Олар суықтан қорықпайды, тамағын тауып алады. Жыл құстары туралы түсініктерін кеңейту. Жиі кездесетін жыл құстарының  атауын, олардың ерекшеліктерін, ұқсастықтарын айыра білу. Құстардың  пайдасы туралы білімдерін бекіту. Табиғат құбылыстарының арасындағы  заңды байланысты көре білуге үйрету. Көркем сөз Жұмбақ Түгі қара мақпалдай Төсі ақ сыр жаққандай Ұшса оқтай зулайды Көктен жұлдыз аққандай (қарлығаш) Болжам Шағала ұшып келсе мұз кетеді. Тақпақтар Жасыл келіп жатты алап Қуды көктем қыс күнін Айыр құйрық ақ тамақ Келді аяулы құс бүгін Қимылды ойын «Лашын мен ұябасар» Балалардың бірінің артынан бірі сап түзей қозғалу біліктіліктерін  бекіту.Келесі шарттарды орындату: бір­бірінен ажырап қалмау, лашын соңғы  ойыншыны ұстайды, ұябасар лашынды қолымен ұстамайды. Ойынды өз  бетімен ұйымдастыру қажеттілігін дамыту. Еңбек іс­әрекеті Алаңдағы құстарды тамақтандыру Балаларды топ алаңына ұшып келген құстарды тамақтандыруға қатыстыру.  Құстарға деген адамгершілік –әрекеттілікті тәрбиелеу. Картотека 57 Ұяларды бақылау. Бақылау Балаларға көктемде көптеген құстар ұя салатынын айту,бірақ ұя құсқа үй  болмайтынын естеріне салу. Ұя жұмыртқа салу,оны басу және балапандарын  өсіру үшін қажет. Құстарға биік шөптер, ағаштың басы пана бола алады. Ұя  жасау үшін құстардың қандай материал қолданатынын бақылау.  (қауырсындар, жүн шүйкесі,бұтақшалар және т.б)Ағаш басындағы қарғаның  ұясы мен шатырдың астындағы торғайдың ұясын салыстыру. Балалардың  бақағыштығын және білуге құмарлықтарын дамыту. Көркем сөз Жұмбақ Тал басында Түндіксіз отау (құстың ұясы) Болжам Егер жыл құстары ұясын ағаштың күн жағына салса­суық жазға,ал көлеңке  жаққа­жылыға.Егер қарға ағашқа ұясын төмен салса­үлкен су  тасқынына,жоғары­ күшті су тасқынына. Егер ұзақ құсы ұясын реттеуге асықпаса­жылы күндерді күту ерте болады. Тақапақ «Ұя» Ұя жасап тақтайдан Талға апарып байладым Жыл құсының шаттанған Күттім қашан сайрауын Қимылды ойын «Ұшу» Сапқа тұру біліктіліктерін бекіту; ойынның шартын орындап бір аяқтан екінші аяққа секіру. Ойынға барлық балалардың қатысуын қамтамасыз ету. Еңбек іс­әрекеті Құстарға ұя жасауға көмектесу. Балаларға құстарға көмектесуді ұсыну,  жемсалғышқа тамақ қана емес, әр түрлі жүн­жұрқаларды салғызу. Құстар