"Мұхит суының қозғалысы" 6-сынып

Толқындағы судың бөлігі тек бір орында ғана толқу қозғалысын жасайды. Тынық су беті деңгейінен жоғары көтерілеген толқынның ең биік бөлігі- толқынның қыры немесе жалы д.а . Су бетінің деңгейінен ең төмен жатқан бөлігі- толқынның табаны деп аталады. Коршілес екі толқын қырларының арасындағы ара қашықтық- толқынның ұзындығы д.а , ал толқынның биіктігі дегеніміз- оның табанынан қырына дейінгі қашықтық. Ең күшті дауылдарда толқын 10-15м биіктікке жетеді. 2. Цунами. Су астындағы өте қатты жер сілкінуден немесе жанартаулардың атқылауынан туатын толқындарды цунами деп атайды. (жапонша цунами- қойнаудағы үлкен су ) Цунами жер сікіну орталықтарынан сағатына 800 км жылдамдықпен тарайды. Цунами келер алдында су әдетте бірнеше жағадан жүздеген метр, ал кейде километрге дейін шегінеді. 1960ж Анд тауларындағы жер сілкінуден туған цунами Чили жағалауларын, Американың батыс жағалауын Калифорнияға дейін қамтыды. Судың көтерілуі мен қайтуы тәулігіне екі рет болады, өйткені Күн мен Ай гравитация есебінен Жердегі мұхит суын өзіне тартады. Ағыстар, яғни жылы және суық су ағындары, кейде желдің, ал кейде судың көтерілуі мен қайтуының есебінен түзіледі. Құрлықта да тартылыс болады, бірақ су жер шарының айналасында қозғалатын және судың көтерілуі мен қайтуын түзейтін алып толқынды құра отырып, неғұрлым жеңіл қозғалыспен жылжиды.