NDUKCIYALI’Q TOKTI’ PAYDA YETIW

Nókis rayonı XBMXMThSHBne qaraslı

№ - 22- sanlı uluwma orta bilim beriw mektebiniń

Fizika páni muǵallimi

Aǵılash   Saylauovtıń

INDUKCIYALIQ  TOKTI  PAYDA YETIW

atlı teması boyınsha

sabaqlıq is jobası

2015-2016 jıl

Nókis Rayonı                                                                                                          22-mektep  Saylauov Aǵılash

№ 47-TEMA        INDUKCIYALIQ  TOKTI  PAYDA YETIW

Sabaqtıń maqseti

a)Bilimlendiriw maqseti

Oqıwshılarǵa Turaqlı  tok  elektr dvigatelin úyreniw (modelde) haqqında uluwma túsinikler beriw hám bul temanıń basqa temalardan ózgesheligin aytıp ótip temanı baslaw.

b) Tarbiyalıq maqseti.

Oqıwshılarǵa temadan kelip shıqqan halda ómirde jaqsı menen jamannıń birdey juriwin biraq jaqsılıqtıń jeńip shıǵıwın tusindirip, oqıwshılardı jaqsılıq ruwxında tárbiyalaw.

c)Rawajlandırıw maqsetı

Oqıwshılardıń pánge degen qızıǵıwshılıǵın arttırıw nátiyjesinde olardıń oqıw hám jazıw kónlikpelerin arttırıp barıw

Sabaqtı qurallandırıw

Sabaqlıq kitap,tarqatpa materiallar, hám korgizbeli qurallar.

Sabaqta paydalanılǵan metodlar: «Blits» interaktiv metodı «Skarabey» interaktiv metodı

Sabaq jobasi

Sabaqtıń barısı

Shólkemlestiriw

Oqıwshilardıń náwbettegi sabaqqa tayarlıǵın tekseriw

Úyge tapsırma soraw

Turaqlı tok elektrodvigateli temasın soraw

TEMA

Faradey tájiriybeleri

Sol dawirde tok kúshin seziw yamasa ólshew ushın galvanometr de. ampermetr de jaratılmaǵan edi. Usı sebepli, bunday tajiriybelerden nátiyje alıw qıyın bolǵan. Házirgi dawirde Faradey ótkizgen tájiyribelerin mektep fizika klasında ótkiziw múmkin. Bunıń ushın galvanometrden paydalanamız. Ótkizgish alıp, onıń ushların galvanometrdiń qısqıshlarına jalǵaymız. Eger bul ótkizgish magnit polyuslarınıń arasında tómennen joqarıǵa qozǵatılsa. galvanometr ótkizgishte tok payda bólganın kórsetedi (182- súwret).

Nókis Rayonı                                                                                                            22-mektep  Saylauov Aǵılash

Nókis Rayonı                                                                                                            22-mektep  Saylauov Aǵılash

Magnittiń ishinde ótkizgish háreketsiz bolsa yamasa magnit kúsh sızıqlarına parallel túrde qozǵatılsa, onda tok payda bólmaydı. Katushka sımları ushların galvánometrge jalǵayıq. Katushka ishinde magnit kirgizilip atırǵanda galvanometr katushkadan tok ótip atırǵanın kórsetedi (183-a súwret). Magnit katushkanıń ishinde háreketsiz turǵanda katushkada tok payda bolmaydı (183- b súwret) Magnit katushkadan shıǵarılsa katushkada jáne tok payda boladı. Bunda katushkadaǵı toktiń baǵıtı dáslepkige salıstırǵanda qarama – qarsı boladı. Bunı galvanometrdiń kórsetkishiniń S den shep tárepke awısqanlıǵınan biliw múmkim (183- d súwret).

Turaqlı magnitke katushkanı kiydirip, háreketke keltirgende de katushkada tok payda boladı (184-súwret). Magnit ornına toklı katushka alıp, onı katushkanıń ishinde qozǵaltsa, bunda da katushkada tok payda bólganın kóremiz (185- súwret).

Katushka menen ótkizilgen tájiriybelerde tok payda bóliwinıń sebebi sonda, katushka menen magnit (elektromagnit) bir - birine salıstırǵanda qozǵalıp atırǵanda katushkanıń konturlarına tásir etip atırǵan magnit kúsh sızıqları waqıt boyınsha ózgeriwsheń boladı.Faradey otkizgishti kesip ótip atırǵan magnit maydan kúsh sızıqları waqıt ótiwi menen ózgergende, onda tok payda bolıwın dáIilleydi. Magnit kúsh sızıqları waqıt boyınsha qansha tez ózgerse, ótkizgishte sonsha kóp elektr toǵı payda boladı.

Magnit maydanınıń waqıt boyınsha ózgerip atırǵan kúsh sızıqları tuyıq ótkizgishti kesip ótip atırǵanda, ótkizgishte elektr toǵınıń payda bolıw qubılısı elektromagnitlik indukciya dep ataladı.

Bul qubılıs nátiyjesinde payda bólgan tokqa indukciyalıq tok delinedi. «lndukciya» sózi latınsha «oyatıw» mánisin bildiredi.

Induksiyalıq elektr maydanı:

Ótkizgishte elektr maydanı tásirinde elektr toǵın payda etiwge boladı. Joqarıda ótkizilgen tájiriybelerde ótkizgish yamasa katushkanıń konturları magnit maydanınıń ózgermeli kúsh sızıqların kesip ótkende elektr maydanı payda boladı. Bul elektr maydanı ótkizgishte (katushka konturlarında) indukciyalıq toktı payda etedi.

Nókis Rayonı                                                                                                            22-mektep  Saylauov Aǵılash

Nókis Rayonı                                                                                                            22-mektep  Saylauov Aǵılash

Indukciyalıq toltı payda etiwshi elektr maydanın indukciyalıq elektr maydanı dep ataladı.

Om nızamınan, tok kúshi kerneyiwge proporcional, yaǵniy  . Demek, indukciyalıq toktıń kúshine qarap, induksiyalıq elektr maydanı haqqında maǵlıwmat alıw múmkin. 183- hám 184- súwretlerde kórsetilgen qurılmalar tiykarında ótkizilgen tájiriybelerde magnit (katushka) qansha tez qozǵalsa, indukciyalıq toktıń kúshi sonsha úlken bolıwı anıqlanǵan. Sonday aq katushka kontunndaǵı oramlar sanı qansha kóp bolsa, payda bólgan indukciyalıq toktıń kúshi sonsha úlken boladı.

Induksiyalıq elektr maydanınıń kemeyiwi katushkanı kesip ótip atırǵan magnit maydanı kúsh sızıqlarınıń ózgeriw teziigine hám katushka oramları sanına baylamslı.

Sabaqtı bekkemlew

«Jalpı pikirge hújim» interaktiv metodı bunda oqıwshılardı 3 toparǵa bolıp olarǵa tema boyınsha qayta sorawlar berip,qosımsha tapsırma túrinde esaplar beriledi 10 minut ishinde berilgen tapsırmalar boyınsha topardan bir oqıwshı juwap beredi hám eń kóp durıs juwap bergen topar jeńilpaz boladı. Soń boslıqlardı tolıqtırıw maqsetinde bilimlerin bekkemlep barıw ushın yadtan formula jazıwǵa kirisedi .

1.Faradey tájiriybeleriniń maqseti neden ibarat bólgan ?

2.182-185-súwretler boyınsha ótkizilgen ta jiriybelerdi hám olardan kelip shıqqan nátiyjelerdi túsindirip beriń

3.Elektromagnitlik indukciya dep nege aytıladı? indukciyalıq tok degen  ne?

4.indukciyalıq elektr maydanı dep qanday maydanǵa aytıladı?

5.Indukciyalıq maydan kernewi qanday shamalarǵa baylanıslı?

6.183- súwrette kórsetilgen tájiriybeni ótkiziń. Tájiriybe nátijelerine tiykarlań juwmaq shıǵarıń.

Úy tapsırma tapsırıw

Induktciyalıq toktı payda etiw temasın oqıp keliw.

Sabaqtı juwmaqlaw

Úy jumısın qayta yadına salıp ótip,búgingi sabaqqa belsene qatnasqan oqıwshilarga tiyisli bahaların qoyǵan halda búgingi sabaǵıma juwmaq jasayman

Nókis Rayonı                                                                                                            22-mektep  Saylauov Aǵılash