Нохчийн мотт Тема: «Чаккхе»

Нохчийн мотт

Тема: «Чаккхе»

1алашо: дешан  чаккхе йовзийтра. Чаккхе дешан хийцалуш долу  дакъа хилар хаийтар. Чаккхено дешнашна  юкъахь  уьйр  латтор хаийтар.

Билгалбаьхна  кхиамаш:  берашна хуур ду  чаккхе  х1ун ю, 1емар ду дешнашкахь чаккхе каро , билгалъяккха. Берашна  хуур ду  предложенахь  дешнашна юкъахь уьйр  чаккхено  латтош хилар. Берашна  1емар ду  учебникаца болх бан, оьшург лаха , цунах  пайдаэца 1емар ду.

Урок д1аяхьар.

1.     Ц1ера болх таллар.

Шардар № 164 , аг1о  82.

-Муьлха дешнаш яздина аша схьа? Муьлханаш  бу  церан  орамаш?

-Схьайийца бакъо.

2. 1алашо йовзийтар. Дешаре шовкъ кхоллар.

а) Чаккхенан  тидам бар.

Шардар № 165 , аг1о 82.

1ахар   (Стенан?)   1ахаран ма1а

к1ант  (хьанна? )    к1антана хаьа

йо1      (хьан?)          йо1а боху

къолам (стенца?)  къоламца яздо

кор      (стенах?)     корах  кхетта.

-Д1адеша  дешнаш. Билгалбаха   шиша дешан орам. (1ахар-1ахаран   орам  1ахар бу)

-Ораман т1ехь  кхин муьлха дакъа ду? (-АН)

-К1ант –к1антана   орам  к1ант бу.

-Орамна т1ехьа х1ун дакъа ду? (-ана)

-Йо1-йо1а  -орам  йо1 бу.

--Ораман т1ехь  кхин муьлха дакъа ду?(-А)

-Къолам- къоламца –орам  къолам бу .

-Ораман т1ехь  кхин муьлха дакъа ду? (-ца)

-Кор-корах –орам  кор бу.

-Ораман т1ехь  кхин муьлха дакъа ду? (-ах)

-Д1аязде  вайна карийна дешан  дакъош.

-АН,  _АНА, АХ, -А, -ЦА.

-Уьш чаккхенаш ю. Х1ун ю чаккхе ?(Дешан дакъа ду)

-Мича меттехь  лаьтта   чаккхе? (Дешан чаккхенгахь)

-Чаккхенаш йоцуш  деша  и дешнийн  цхьанакхетарш.

1ахар ма1а , к1ант хаьа, йо1 боху , къолам яздо , кор кхетта.

-Стенан  тидам хили шун?  (Дешнийн  вовшвшца  уьйр яц, маь1на телхина)

-Стенна оьшу  чаккхе? (Чаккхено  дешнашна  юкъахь  уьйр латтайо)

-Стенах лаьцна дуьйцур дув ай тахана? Берийн жоьпаш.

3. Керла тема хьехар.

а) Бакъо  таллар.

Д1аеша  83 аг1он т1ера бакъо. Х1ун  ю чаккхе?

-Стенна оьшу чаккхе?

аь) Йозанан болх бар

Шардар №  165, аг1о 82-83.

б) Йоьхна предложенеш  нисъяр.

-Х1ун до Халида дика? (Халид  дика доьшу)

-Халид  дика доьшу аьлча нийса хуьлий и предложении?  Х1унда? (Дешнийн уьйр ца хуьлу)

-Муьлха дош  хийцо деза? (Хаалид дош Халида  аьлла хийца деза  дешнийн уьйр хилийта)

-Хьаьнга хоту  дешархоша   шаьш ца кхеташ дерг? (Шаьш ца кхеташ дерг Халиде хоту  дешархоша)

-Хьан г1о до  бершна? (Халид г1о до  шеен  накъосташна)

-Нийса хуьлий иштта? Х1унда?(  Халид дешан  уьйр яц  вукху дешнашца)

-Муха ала деза Халид дош цу предложенехь? (Халида г1о до  шеен  накъосташна)

4. Сада1аран миноташ.

Зезаг долу-уш самадели,

Тохадели, меттахдели.

Мохо патарш лестадо,

Г1ийла зезаг техкадо.

Малх схьакхийти, айбели,

Бода лоллуш, серло ели.

Полла г1оттуш, т1емабели,

Т1емаш лестош, лакхабели.

(Байташ т1ехь дуьйцург кхочушдо бераша: голаш т1е хевшина 1а,

кортош  охьа  а  дахийтина,  б1аьргаш  хьекхош,  самадовлу,  мет-

тахъхьоь, зезаг санна, леста, техка и. д1. кх.)

5. Керла тема кхин д1а а хьехар.

а) Хаттарийн г1оьнца  дешнаш  хийцар.

Шардар №  167 , аг1о 83-84.

-Д1аеша хьалхара предложении. Муха хийца деза   КЛУБ дош шолг1ачу предложенехь? (Боьлхура стенага? клубе)

-Кхоалг1ачу предложенехь? (Стенан? коран)

-Йоьалг1ачу? (Стенгахь клубехь)

-Стенна оьшу  чаккхе? (Предложенехь дешнашна  юкъа  уьйр тосу )

Схьаязде клуб дош  хаттаршца ,  чаккхенаш къастош.

Х1ун ? клуб              стенца?  клубаца

стенан? клубан       стенах? клубах

стена? клубана       стенга? клубе

стен? клубо              стенал?клубал

аь) Дешнийн цхьанакхетарш схьаяздар.

Шардар № 168, аг1о  84.

Динберг х1ун? орамат

Стенан ? динберган 1аьрче

Стенан?  динберган г1а а , х1у  а

Х1ун? динберган гулъян  йолайо

Стенца? динбергаца дарба  лелош

6. Рефлекси.

-Х1ун керланиг 1еми шуна?

7. Жам1 дар?

-Х1ун ю чаккхе?

-Стенна  оьшу  чаккхе?

8. Ц1ахь бан болх  балар.

Шардар № 169, аг1о наш 84-85. Бакъо аг1о 83.

Нохчийн мотт

Тема: «Чаккхе»

1алашо: дешан  чаккхе йовзийтра. Чаккхе дешан хийцалуш долу  дакъа хилар хаийтар. Чаккхено дешнашна  юкъахь  уьйр  латтор хаийтар.

Билгалбаьхна  кхиамаш:  берашна хуур ду  чаккхе  х1ун ю, 1емар ду дешнашкахь чаккхе каро , билгалъяккха. Берашна  хуур ду  предложенахь  дешнашна юкъахь уьйр  чаккхено  латтош хилар. Берашна  1емар ду  учебникаца болх бан, оьшург лаха , цунах  пайдаэца 1емар ду.

Урок д1аяхьар.

1.     Ц1ера болх таллар.

Шардар № 169, аг1о наш 84-85. Бакъо аг1о 83.

2.     1алашо йовзийтар. Дешаре  шовкъ кхоллар.

Дашна т1еххьа даим лаьтта,  

  Сайна лиъча хийца а ло.    

      Дешнийн уьйр ас шуна гойту

     Х1ун дешдакъа хир ду?...ЧАККХЕ

-Стенах лаьцна дуьйцур ду  вай  тахана? Берийн жоьпаш.

3. Керла тема хьехар.

а) Предложенехь  чаккхенийн тидам бар.

Шардар № 170 ,аг1о 85.

-Д1аеша предложенеш. Стенан тидам би аша? (Дешнийн вовшвшца  уьйр яц, цундела предложенин  маь1на  нийса  дац)

-Муьлха дош  хийца деза? (Йиша)

-Муха  хила деза  йиша  шолг1ачу предложенехь? (Дукхаеза  хьанна? йишина)

-Кхоалг1ачу ? (Вахара хьаьнца ? йишица)

-Йоьалг1ачу? (Ийцира хьанна? йишина)

-Пхоьалг1ачу? (Хазахета  хьанна?  йишина)

-Стенна  оьшу чаккхе? (Предложенехь дешнийн уьйр  латтайо  чаккхено)

аь) Дешнаш х1оттамца таллар.

Шардар №  171, аг1о  85.

-Д1аеша  предложенеш. Муьлханаш ду  гергара дешнаш? (Экскурсе, экскурсехь, экскурсера)

-Мулханиг бу  орам? (Экскурсе)

-Кхин муьлха  дакъа ду  цу дешнашкахь? ЦУнах х1ун олу?

-Д1аязде шардар.

4. Сада1аран  миноташ.

Зезаг долу-уш самадели,

Тохадели, меттахдели.

Мохо патарш лестадо,

Г1ийла зезаг техкадо.

Малх схьакхийти, айбели,

Бода лоллуш, серло ели.

Полла г1оттуш, т1емабели,

Т1емаш лестош, лакхабели.

(Байташ т1ехь дуьйцург кхочушдо бераша: голаш т1е хевшина 1а,

кортош  охьа  а  дахийтина,  б1аьргаш  хьекхош,  самадовлу,  мет-

тахъхьоь, зезаг санна, леста, техка и. д1. кх.)

5. Керла тема кхин д1а а хьехар.

а) Берашка шайга болх байтар.

Шардар №  175, аг1о наш  86-87.

аь)Доца шеконан мукъа  аьзнех  болу хаамаш карлабахар.

Шардар № 173, аг1о  86.

-Д1аязде дешнаш. Т1адамийн метана  оьшу элпаш дохкуш.

-Муьлхачу бакъонна т1едоьг1на яздина  аша  и дешнаш?

б) Йьхха  предложенеш  хоттар.

Шардар № 177, аг1о 87.

-Шеран муьлха  зама  т1екхаьчна? (Т1екхаьчна  шийла 1а)

-Х1ун до лайно? (Тхевнаш , аренаш , дитташ  а лайнок1ййо)

-Стенах ловзура бераш? (Кегий бераш  лайн межаргех ловзура)

-Цара х1ун хоьхкура? (Цара  салазаш хоьхкура)

-Д1аеш а  хьалхара предложении. Караде  коьрта меженаш.(Т1екхечира –сакзуеми, 1а- подлежащи)

-Муьлхачу дашаца ю уьйр 1А  дешан?( Шийла)

-Уьйр билгалъяккха цу дешнийн.

(Иштта толу  йоьалг1а предложении)

-Д1адеша  дешнаш. (Тхевнашна, дитташа, мижаргех,  бераш)

-Х1ун дан деза  церан  чаккхенаш каро? (Орам билгалбаккха беза)

-Муха  каро йиш  ю орам? (Гергара  дешнаш каро деза)

-Тхевнашна  дашана  караде  гергара дешнаш. Тхов  цхьаъ  хилча муха эр дара? (Тхов)

-Муьлханиг  бу  цу дешнийн орам? (Тхов)

-Муьлханиг ю чаккхе? (_ШНА)

(Иштта толу важа дешнаш)

6. Рефлекси.

-Чакхъяккха сан ойла.

·        Гергарчу дешнийн  юкъарчу декъах ….олу.

·        Дешан  орам каро …. дешнаш лаха деза

·        Дешан хийцалуш долу декъах  … олу.

·        Чаккхено предложенерчу дешнашна юкъа  ….. тосу

7. Жам1 дар.

-Х1ун 1еми шуна тахана?

8. Ц1ахь бан болх балар.

Шардар № 174, аг1о  86