Хъуыдыйады мидæг номдар фылдæр хатт вæййы сæйрат кæнæ æххæстæгæнæны ролы.
Номдартæ вæййынц иумæйаг æмæ сæрмагонд. Иумæйаг нæмттæ сты, бирæ иумыггаг предметты нæмттæ чи нысан кæнынц, уыдон (гæды, тетрад). Сæрмагонд номдартæ сты, иугай предметты нæмттæ чи амонынц, уыдон (Мæскуы, Япон, Уырызмаг). Ирон, уырыссаг æмæ бирæ æндæр æвзæгты сæрмагонд нæмттæ фыссынц стыр дамгъæйæ.
НОМДАР
Предметы ном æвдисæг ныхасы
Дзуапп дæтты фарстатæн чи? ,
хай хуыйны Номдар.
цы?
Базон-базон.
Дунетыл нæй мæнæй
фылдæр, Цæрын
æмбæлттимæ æнгом.
Ныхасы хæйттæн дæн
сæ сæр, Хæссын æз
предметæн йæ ном.
(Номдар).
Хохы йæ цыбыр
кæрц дары.
Быдыры – йæ
даргъ кæрц. (Фыс).
«Æртæ æфсымæрæн -
иу хо» (фынг).
Фыс æй æппары,
лæг дзы хæдон
кæны.
Уырызмæгыл
фондзыссæдз
кæрцы.
Дзыккутæ йыл уыди,
æмæ чызг нæ уыди
Тымбыл уыди, æмæ
айк нæ уыди,
Къæдзил ын уыди ,
æмæ мыст нæ уыди.
Чысыл дурыны –
урс
Нæмгуытæ.
Нæ чысыл мæсыг
рæсугъд амад,
Йæ алы дур дæр
фидар æвæрд.
Нæ сындзы
къутæр куы
цæуы, куы тулы
НОМДАРТЫ
ТАСЫНДЗÆГ
1. Н-чи? Цы?
2. Г – кæй? Цæй?
3.Д - кæмæн? Цæмæн?
4. А -кæмæ? Цæмæ?
5.И - кæмæй? Цæмæй?
6. Æ-б – кæуыл? Цæуыл?
7. Ц – кæимæ? Цæимæ?
8. Х – кæйау? Цæйау?
Иууон
Æмбал
Æмбал
ы
Æмбалæ
н
Æмбалм
æ
Æмбал
æй
Æмбал
ыл
Æмбалим
æ
Æмбала
у
Бирæо
н
Æмбæлтт
æ
Æмбæлтты
Æмбæлттæ
н
Æмбæлттæм
Æмбæлттæ
й
Æмбæлтт
ыл
Æмбæлттим
æ
Æмбæлтта
у
АЦЫ НЫВЫ ФÆРСЫРДÆМ РÆНХЪЫТЫ БАВÆРУТ
НОМДАРТÆ НОМОН ХАУÆНЫ.
1.Скъоладзауы ахуыры бæрæггæнæнты
авдисæндар.
2.Мивдисæгæй арæзт хицæн формæйы
ном.
3. Фыййауы уæлæдарæн дзаума.
4.Уаты дзаумайы ном.
5.Ногдзауты атрибуттæй иуы ном.
6.Хæдзары дзаумайы ном.
Хынцинаг раст баххæстгæнгæйæ уæле
хæцæнгонд цæджындзы бакæсдзыстут
дæлæмæ
сæрмагонд
1
ныхасы хæйттæй иуы ном. (Номдар).
2
5
3
4
6
Дзырдтæ дзуаппытæн: 1) боныг, 2) миногми, 3)
нымæт, 4) айдæн, 5) барабан, 6) пирæн.
КУЫД ЗОНЫС ДÆ РАЙГУЫРÆН
ИРЫСТОН!
(Дзырдбыд).
Ацы нывы фæрсырдæм рæнхъыты бафысс цухгонд сæрмагонд
номдартæ. Хынцинаг раст баххæстгæнгæйæ уæле дæлæмæ
хицæнгонд цæджындзы бакæсдзынæ дæ райгуырæны ном
(Цæгат Ирыстон).
1. Цæгат Ирыстоны хъæутæй иуы ном. 7. Хæххон хъæуы ном Цæгат Ирыстоны.
2. Цæгат Ирыстоны хъæутæй иуы ном. 8. Хæххон хъæуы ном Цæгат Ирыстоны.
3. Ирон аив литературæ æмæ æвзаджы
Бындурæвæрæджы мыггаг.
9. Цæгат Ирыстоны
хъæутæй иу.
4. Фæрнионы роман «Уады
уынæры»-ы
Сæйраг архайæджы ном.
5. Зындгонд советон ирон
драматурджы ном.
6. Цæгат Ирыстоны хъæутæй иу.
10. Цæгат Ирыстоны иу совхозы ном.
11. Зындгонд советон ирон
фыссæг, филологон наукæты
доктор.
12. Хæххон хъæуы ном Цæгат
Ирыстоны
1
7
2
3
5
4
8
9
1
0
11
6
1
2
Дзырдтæ дзуаппытæн: Лæц, Хуымæллæг, Хетæгкатæ, Цæрай,
Дауыт, Иран, Карца
Цымыти, Рассвет, Нарт, Джусойты Н., Нар
«ЦÆХГÆРÆНТÆ»
.
Афтид кълеткæтæ баххæст кæнут
дамгъæтæй афтæ, цæмæй дзы рауайа
номдартæ номон хауæны (фæрсырдæм
кæсгæйæ). А
А
А
А
А
А
А
А
А
Дзырдтæ дзуаппытæн: абана, базар, Прагæ, сахат, атагъа.
Хъуыдыйады мидæг номдар фылдæр
хатт вæййы сæйрат кæнæ æххæстæгæ
нæны ролы.
Номдартæ
вæййынц иумæйаг æмæ сæрмагонд.
Иумæйаг нæмттæ сты, бирæ иумыггаг
предметты нæмттæ чи нысан кæнынц,
уыдон (гæды, тетрад). Сæрмагонд
номдартæ сты, иугай предметты нæмттæ
чи амонынц, уыдон (Мæскуы, Япон,
Уырызмаг). Ирон, уырыссаг æмæ бирæ
æндæр æвзæгты сæрмагонд нæмттæ
фыссынц стыр дамгъæйæ.
Номдар хицæн кæнынæн ис æрмæст
семантикон æмæ синтаксикон бындур
— грамматикæты
фыссынц номы категорийы тыххæй[1].
Иу дзырдæн, йæ хъуыдыйады ролмæ
гæсгæ, ирон æвзаджы уавæн и миногон
Арвы цъæх. (цъæх куыд
æмæ номдар:
номдар)
Арв цъæх у. (цъæх куыд
миногон)
НОМДАР
Хæс: Дзырдтæ дыууæ цæджындзыл адих
кæнут. Фыццаг цæджындз – æнæуд
предметты нæмттæ. Дыккаг цæджындз –
А
Н
А
Н
удджын предметты нæмттæ.
СКЪОЛА
ÆГ
ВЕТЕРАН
ГОРÆТ
ЫЙЙАУ
Ф
ПОСТХÆСС
ÆФСЫМÆ
БÆРЗ
Ы
ФРАН
У Р Н
К
Ж
А Л
КУЫР
ÆТ
АЛТЪАМИ
АХУЫРГÆ
НÆГ
ÆМБА
Л
Р
ДЗОН
ГЪ
ÆМБИСÆНДТЫ ЦУХГОНД
НОМДАРТÆ СÆВÆРУТ.
1. Цæваг галæн йæ …. сæтты.
2. Æфсинты армæй …
тæдзы.
3. Хæдзары ….. æфсиныл
баст у.
4. Лæг – иудзырдон, .. –
сæдæдзырдон.
5.Ирон … чъылдым не здахы.
6. Æнæ кæрддзæм …. згæ
кæны.
7. Бæсты - фидауц ………
(Сыкъа)
(Сой)
(Бæрка
д)
(Ус)
(Лæг
)
(Кард)
Сылгоймаг
)
ЛИНГВИСТИКОН АРГЪАУ
Морфологийы алæмæты бæстæйы цардысты
номдартæ. Уыдон ахæм æмхуызон уыдысты,
æмæ сæ уыцы бæстæйы иннæ цæрджытæ
кодтой хæццæ.*Æмхуызон та уыдысты цы
асæй, цы æддаг бакастæй. Дзæвгар рæстæг
хæццæ кодтой номдарты. Уыцы æмтъерыйы
хъуыддæгтæм нал уыд Морфологийы бон
кæсын æмæ сфæнд кодта æмхуызон
номдартæн раттын нæмттæ. Алкæмæн дæр
куыд уа йæхи сæрмагонд ном. Зæгъæм, чызг
Алинæ, лæппу Алан,газет «Рæстдзинад»
æ.а.д. Уыцы номдартæ æвæрд æрцыдысты
бæрзонддæр къæпхæныл æмæ иннæ
номдарты сæрты сæрыстырæй
кастысты,уымæн æмæ фыст æрцыдысты стыр
ДЗЫРДТÆ ФÆПЫРХ СТЫ. ДЫУУÆ
ЦÆДЖЫНДЗÆЙ СÆ НЫФФЫССУТ. 1 – АГ
ЦАДЖЫНДЗЫ – СÆРМАГОНД НОМДАРТÆ. 2
– АГ ЦÆДЖЫНДЗЫ – ТА ИУМÆЙАГ.
Сæрмагонд.
Дзæуджыхъæу
Батрадз
Уалдзæг
Нарт
Рудзынг
Фыссæг
Иумæйаг
Секъа
кълас
Терек
хох
Ирыстон
Дукани
НОМДАРТÆ
Иумæй
аг
Космона
вт
Нау
Дукани
Поэт
Хох
Цæугæдо
Лæпп
н
у
Сæрмаго
нд
Юрий
Гагарин
Восход -
1
Нарт
Къост
а
Казбек
Тере
к
Амыра
н
ДЗЫРДТÆ ФÆПЫРХ СТЫ. ДЫУУÆ
ЦÆДЖЫНДЗÆЙ СÆ НЫФФЫССУТ. 1 – АГ
ЦÆДЖЫНДЗЫ – КОНКРЕТОН НОМДАРТÆ, 2 – АГ
ЦАДЖЫНДЗЫ – ИППÆРДОН КÆНÆ АБСТРАКТОН
Абстрактон
Конкретон
Æмбалад
Хæдзар
Циндзинад
Бæлас
Фæрæт
Хъæдзæгдзинад
Мæнæргъы
НОМДАРТÆ.
Чиныг
Рудзынг
Куырæт
Хæлардзинад
Пурти
Æндзæвын
Адджын
НОМДАРТÆЙ
ФЫССÆМ ÆРБАЙСГÆ ДЗЫРДТÆ
Шифанер,
Газет,
Клуб,
Библиотекæ,
Поезд.
Скъапп,
Кърандаш,
Расписани.
Студен
т,
Инæлар
,
Пъол,
Скъола,
Закъон,
Булкъо
Карт
н,
æ
Къабус
ка.
ДАМГЪÆТÆЙ САРАЗ
ДЗЫРДТÆ
1. Дз æ ф б о ы у р г к д
2. Г б о æ л р гъ ц д а у
н т м
3. С р дз къ ы т л о а г
у н æ
4. Ф гъ у х æ а т р е б
5. Б ф дз и а д р æ
ы н
6. Т г б л у р æ г а
ы п и
НОМДАР
Хæдзармæ куыст.
Н О М Д А Р Ы Т Ы Х Х Æ Й Æ Р Х Ъ У Ы Д Ы К Æ Н Ы Н
Ч Ы С Ы Л Г Р А М М А Т И К О Н А Р Г Ъ А У
( С О Ч И Н Е Н И - Æ Р Ф Ы С Т )
Презентация Номдар 5 кълас.pptx
