"Обучение понятии олеума и примерные решение задач" на таджикском языке

ТАЪЛИМИ МАВЗЎИ «МАФЊУМИ ОЛЕУМ ВА ЊАЛЛИ

МАСЪАЛАЊОИ НАМУНАВЇ»

Азизбек Зумратов - омўзгори фанни химияи литсейи №3-и шањри Душанбе

Гулнигор Эшова - омўзгори фанни химияи МТМУ №24-и шањри Душанбе

Кислотаи сулфат дар натиљаи њал шудани анњидриди кислотаи сулфат (оксиди сулфур (VI)) дар об њосил мешавад. Агар њиссаи массаи ин анњидрид дар таркиби кислота аз 100% зиёд шавад, ин моддаро олеум (лот. oleum) меноманд. Формулаи олеумро чунин ифода мекунанд: хSO₃×H₂O ё H₂SO₄×хSO₃ ё H₂S₂O₇, ки х-аргументе, ки аз њиссаи массаи анњидриди озод дар олеум вобаста аст. Њиссаи массаи олеум - њиссаи массаи анњидриди озодро ифода мекунад.

Мањлулњои триоксиди сулфур дар кислотаи сулфат дуд мекунанд. Сабаби ин дар он аст, ки аз ин омехтањо буѓњои SO₃ људо мешаванд, бинобар ин кислотаи сулфатеро, ки дар он SO₃ њал карда шудааст, кислотаи «дудкунанда» ва ё «олеум» меноманд. Таркиби олеумро бо миќдори фоизии SO₃ муайян мекунанд.

Агар олеум бо ягон мањлул ба реаксия равад, он гоњ анњидриди озоди дар таркиби олеум мављудбуда, бо оби мањлули моддаи дуюм ба реаксия рафта кислотаи сулфатро њосил мекунад. Дар аксари њолатњо олеумро барои сулфуронидани моддањои органикї истифода мебаранд. Масалан, барои сулфуронидани бензол ва ѓайра.

Акнун масъалањоеро дида мебароем, ки ифодагари њамин мазмун мебошанд:

Масъалаи 1. Олеум дар таркиби худ 87% оксиди сулфур (VI) дорад. Ин олеум дар таркиби худ чанд фоиз оксиди сулфур (VI)-и озод дорад?

Њал: Мо, медонем, ки олеум чунин формула дорад: H₂SO₄×хSO₃. Олеум дар таркиби худ (х+1) молекулаи SO₃-и умумї дорад. Барои њамин мо аввал таносуб тартиб дода, формулаи олеумро муайян менамоем:

Формулаи ин олеум H₂SO₄×0,5SO₃ ё 2H₂SO₄×SO₃ мебошад. Акнун аз таносуби дигар мо њиссаи массаи SO₃-и озодро њисоб мекунем:

356х=100×80

356х=8000

Љавоб: 22% SO₃-и озод.

Масъалаи 2. Намунаи олеум ба 1,7985 г баробар аст. Барои титронидани ин мањлул (баъд аз њал кардан дар об) 38,15 мл мањлули 1,02 нормалаи NaOH сарф шуд. Њиссаи массаи SO₃-и озод дар олеум њисоб карда шавад.

Њал: Мо массаи њидроксиди натрии сарфшударо аз формулаи зерин њисоб мекунем:

Аз рўи муодилаи реаксияи зерин кислотаи сулфати титршударо муайян мекунем. Барои он, ки баъди дар об њал кардани олеум анњидрид њам бо об ба реаксия рафта, кислотаи сулфат њосил мекунад.  

 (массаи умумї)

Њиссаи массаи SO₃-ро бо Х ишора мекунем. Агар массаи олеум ба 1,7985г баробар бошад, он гоњ массаи SO₃ ба

Аз муодилаи реаксия массаи кислотаи аз њисоби SO₃ њосилмешударо њисоб мекунем:

Чихеле, ки аз муодилаи реаксияи (1) маълум гардид, массаи умумии кислота ба 1,9061г баробар аст. Пас,

Љавоб: 26,7% SO₃.

Масъалаи 3. Дар ваќти ба њам омехта намудани кислотаи 22%-и сулфат ва олеуми 60%, 600г махлули 49%-и кислота њосил шуд. Массаи мањлулњои омехтаи гирифташуда ёфта шавад.

Њал: Массаи кислотаи њосилшударо муайян мекунем.

Дар ваќти омехта намудани кислота ва олеум SO₃-и озод бо оби мањлули кислота ба реаксия рафта, кислотаи сулфати нав њосил мекунад. Массаи SO₃-и озодро аз формулаи

муайян мекунем. Аввал массаи олеумро бо Х ишора мекунем, он гоњ

баробар мешавад. Массаи кислотаи дар олеум мављудбуда ба

баробар аст.

Массаи мањлули кислотаи 22%-ро бо У ишора мекунем. Массаи кислота ба

баробар аст. Пас, массаи кислотаи аз њисоби SO₃ њосил мешуда ба

Аз рўи муодилаи реаксия таносуб тартиб дода, муодилаи математикї њосил мекунем.

80

Суммаи массаи мањлулњо ба массаи мањлули кислотаи њосилшуда баробар аст, яъне

   ё   х+у=600

Системаи муодилањоро њал намуда, массаи олеум ва массаи мањлули кислотаи сулфати 22%-ро муайян мекунем:

Массаи олеуми 60% ба 177г ва массаи мањлули кислотаи 22% ба 423г баробар аст.

Љавоб: 177г ва 423г.

Масъалаи 4. Чи ќадар мањлули кислотаи сулфати 92% ва чи ќадар олеуми 60%-ро омехта намоем, ки 1т (1000кг) мањлули 8% њосил шавад?

Њал: Массаи мањлули кислотаи 92%-ро бо Х ишора мекунем. Пас, массаи ин кислота ба

баробар аст. Массаи олеумро бо У ишора мекунем. Пас, массаи SO₃-и озод ба

 баробар аст.

Баъди омехтани кислотаи 92% ва олеуми 60% мањлули 8%-и олеум њосил мешавад. Барои њамин массаи SO₃-и боќимондаи олеуми 60% ба

Массаи кислотаи умумии њосилшуда ба

баробар аст.

Пас, массаи SO₃ ба реаксия дохилшуда ба

ва массаи кислотаи

навњосилшуда ба

) баробар аст. Муодилаи

реаксияро навишта, таносуб тартиб дода, муодилаи математикї њосил мекунем:

Суммаи массаи мањлули кислотаи 92% ва массаи олеум ба 1000кг баробар аст.

Системаи муодилањоро њал карда, массаи мањлули кислотаи 92% ва массаи олеуми 60%-ро муайян мекунем:

Љавоб: 544кг мањлули кислотаи 92% ва 456кг олеуми 60%.

Масъалаи 5. Чанд грамм оксиди сулфур (VI) (анњидриди кислотаи сулфат)-ро дар 100г мањлули 91% кислотаи сулфат њал кунем, ки олеуми 30% њосил шавад?

Њал: Массаи кислотаи сулфат ба

баробар аст ва массаи оби мањлули кислота ба

Аз рўи муодилаи реаксия массаи SO₃-и сарфшуда ва кислотаи аз њисоби SO₃ њосилшударо њисоб мекунем:

Массаи умумии кислота ба

Массаи SO₃ дар олеум бударо бо Х ишора мекунем ва таносуб тартиб медињем:

Массаи SO₃-и аввала ба

Љавоб: 100г.