Отбасы және қазіргі заман

Абдыгалиева Лаура Исупкановна

К.Атанасиади өз зерттеулерінде Грецияда әйелдер құндылықтар қайшылығын бастан кешіргенін анықтады. Қоғам әйелдерге қарамақайшы талаптарды қояды

Мәдени айырмашылықтар келесі жағдайларда анықталды: mҚазақ жұптары көбінесе әйелді отбасының асыраушысы ретінде көреді, ал орыс және аралас жұптар ерлі-зайыптылардың екеуін де асыраушы деп санайды;

mҚазақстандық ерлі-зайыптылар ер адамды балалармен қақтығыстарды шешуге жауапты деп санайды;

mҚазақ отбасылары балалы болуды жоспарламайды, әсіресе ересек ерлі-зайыптылар («Барлығы Алланың қолында»), сондықтан бұл мәселе біраз шатасулар мен шатасуларды тудырды;

mҰлттық әдет-ғұрыптар мен дәстүрлерді сақтау қазақтарда және аралас некелерде маңызды (бұл олардағы қақтығыстың себебі болды) орыстарға қарағанда;

mЭкспериментте күйеуі көшбасшы болды;

жетілген қазақ жұптарында ерлі-зайыптылар бірдей дәрежеде көшбасшы болды;

mОрыстарға қарағанда қазақтар көбірек көшбасшылыққа ұмтылады (ерлер де, әйелдер де);

mЕгде жастың қазақтар үшін маңыздылығы ашылды: жетілген қазақтар жетілген орыстарға қарағанда көбірек көшбасшы болады.

Отбасы адамзаттың тарихи даму процесінде өзгереді, бірақ тарихты сипаттау адамдардың өткенін объективті түрде қарастыруға дайын екендігіне немесе өз тарихы туралы елес әлемінде өмір сүруді қалайтынына байланысты.

qАдамзат қоғамының қалыптасуы кезіндегі әйелдер мен ерлер арасындағы қарым-қатынастың ерекшеліктерін айғақтайтын бірде-бір жазбаша немесе басқа сенімді материал көздері сақталмағаны анық. Сондықтан алғашқы қатынастар туралы ақпарат жер бетінде өмір сүріп жатқан алғашқы қоғамдарды зерттеу негізінде қалпына келтірілуде.

qОтбасының өзгеруін қоғамның экономикалық дамуына, оның таптық жағдайына, қоғамдық формациясына байланысты сипаттайтын теориялар бар. qӘр түрлі теориялық құрылымдарды ескере отырып, отбасының дамуын оның функцияларының уақыт бойынша өзгеруімен және мәдениет деңгейімен байланыстыруға тырысайық.

qСонымен, қазіргі отбасы ұзақ эволюцияның нәтижесі ретінде сипатталады, отбасылық дәстүрлерді сақтау және оларды отбасын құратын адамдар өздері қоятын жаңа міндеттерге сәйкес бұзу.

Нуклеарлы (ядерлік) отбасы – бұл ерлі-зайыптылар және олардың балалары. Егер отбасында бала болмаса, онда нуклеарлы отбасының құрамы шектеледі.

Кеңейген нуклеарлы отбасы – ата-әже немесе басқа да жақын туысқандар (ерлі-зайыптылар сиблингі, ағалар және апалар, яғни ата-әже сиблингтері т.б.) қосылған отбасы.

Толық емес отбасы – ерлі-зайыптылардың біреуі ажырасқан немесе өмірден озған отбасы. Толық емес отбасының типтік түрі – бұл баламен

(балалармен) қалған ана. Толық емес отбасының қызмет ету сипаты екінші жұптың болмау себебіне байланысты.

Функционалды толық емес отбасы – ерлі-зайыптының біреуінің өз қызметтерін тұрақты атқара алмайтын нуклеарлы (формалды құрамы бойынша толық) отбасы. Ерлі-зайыптының өзінің отбасылық рөлдерін атқаруға кедергі келтіретін себептер: ауыр немесе созылмалы ауру, кәсіби қызмет спецификасы, отбасымен ұзақ уақыт болмау.

Аралас отбасы – ерлі-зайыптының біреуінің (немесе екеуінің) орнын отбасының басқа мүшесі алатын отбасы. Мысалы, ата, әже және немереден тұратын отбасы, яғни баланың ата-анасы қайтыс болған немесе ажырасқан, әлде болмаса әрқайсысы бөлек тұрады; мұндай отбасына жиенін жалғыз тәрбиелеп жатқан тәте отбасы да жатады және т.б.

Ерлі-зайыптылық өмірдің отбасылық өтіліміне байланысты: жастар отбасы («бал айындағы» отбасы); жас отбасы (жарты жылдан балалар туғанға дейінгі бір жарым жыл); бала күтіп жүрген отбасы; орта ерлі-зайыптылық жастағы отбасы (3 жылдан 10 жылға дейін бірге тұру); ересекерлі-зайыптылық жастағы отбасы(10-20 жыл ерлі-зайыптылық өтілім) және қартайған ерлі-зайыпты жұптар(өз отбасын құрған ересек балалар тәрбиелеп жатқан ерлі-зайыптылар және қазіргі уақытта ата және әже отбасылық рөлдерін атқарып жатқан отбасы).

Неке мен туысқандық

Неке – отбасын құрудың негізі болып табылады. Ерлі-зайыптылар арасындағы мүліктік және мүліктік емес жеке қатынастарды туғызатын отбасын құру мақсатымен, заңда белгіленген тәртіппен тараптардың ерікті және толық келісімі жағдайында жасалған еркек пен әйелдің арасындағы тең құқықтық одақты – неке деп түсінуіміз қажет.

Отбасылық құқық тек шартты түрде ғана отбасылық деп атауға болатын өзге де қатынастарды реттейді. Мәселен, немерелері мен әжелерінің арасындығы қатынастар; өздерінің отбасын құрып, бөлек тұратын кемелетке толған ағалары мен қарындастарының арасындағы қатынастар. Бұл көрсетілген қатынастардың негізіне көбінесе туыстық жатады, сондыктан да мұндай қатынастарды туыстық қатынастар деп атау керек. Туыстық дегенде бір негізден немесе ортақ бір атадан тарайтын қандас адамдардың байланысы түсініледі.

психологиялық типтері байқалады деген: жанашырлық стиль, босқа қоя беру стилі, жарысу стилі, ақылмен ойластыру стилі, қатал қадағалау стилі,

ескерту жасау стилі, үйлесімді стиль.

А.Е.Личко отбасында ата-ана мен баланың арасындағы қарым –қатынас барысында дұрыс және дұрыс емес тәрбие қалыптасады деген пікірді айтып, оларды екіге бөледі. Дұрыс тәрбие түрлеріне шынайы махаббат, сенімділік, мейірімділік, шамасына қарай талап қою, жиі-жиі жақсы қарым-қатынаста болу,баланың өміріне,дамуына жауапкершілікпен қарау. Дұрыс емес тәрбие түрлеріне шектен тыс қадағалау,күң ретінде тәрбиелеу, қатігез тәрбие, ұрыпсоғу, жоғары моральдық жауапкершілікте тәрбиелеуді жатқызады.

Пайдаланылған әдебиеттер:

https://fictionbook.ru/author/e_i_nikolaeva/psihologiya_semi_uchebnik_dly a_vuzov/read_online.html?page=3

https://student-servis.ru/spravochnik/kross-kulturnye-issledovaniyasemejnogo-liderstva/

https://jasgalym.kz/studentterge/psichology/88-otbasy-tipologiasy.html https://melimde.com/airip-otbasi-tipologiyasi-neke-jene-tuisandi.html