Бо класс шагы эп- найырал дугайында . Уругларны эп-найыралга кижизидер сорулгалыг класс шагы- биче сеткилдиг ,дузааргак болурун улугларны хундулеп билири а.бот-боттарынын аразында найыралдыг болурун ынчангаш эки багай деп чуулду ылгап билирин кижизидип турар класс шагы .Улегер домактарны эки билип алыры.
"Найыралда кызыгаар чок"
Аас журналы
ЭПТИГДЕ ДЕМНИГ,
ЭШТИГДЕ – КҮШТҮГ.
СОРУЛГАЗЫ:
1) 1-3 класстарга ѳѳренген база класстан
дашкаар алган билиглерин быжыглаары,
билдинмейн барган чүүлдерин чедир
билиндирери;
2) өөреникчилерниң чүве сактып алырын, чугаа
домаан, тывынгыр-сагынгыр чоруун, туңнел
үндүрүп билирин оюн таварты сайзырадыры;
3) өөреникчилерни эптиг-демниг, найыралдыг
болурун база найыралды үнелеп билиринге
оюн таварты кижизидери.
Найырал! Бо кайгамчык-ла
буянныг сөс.
Найырал – кижилер аразында эң
үнелиг чүүл.
Өг-бүле бүрүзү найыралдыг болур
болза, класста-даа, школада-
даа, суурда-даа, кожуунда-даа,
чуртта-даа, делегейде-даа
шупту улус найыралдыг болур.
I-ГИ АРЫН:
«ЧЕЧЕН ЧУГААЛАРДА БАЗА ТООЛДАРДА
НАЙЫРАЛ ТЕМАЗЫ».
1. Найырал –
коллективте
Ч. Кара-Куске
4. Буянныг
койгунак
Э. Кечил-оол
1
2
3
4
2. Хой, серге,
молдурга
Тыва улустуң тоолу
3. Коллектив
А. Некрасов
5. Адазы болгаш
оолдары
Л. Н. Толстой
7. Кырган
ачам чагыы
Х. Ойдан-оол
5
6
7
8
6. Кыштаглаашкын
А.
Толстой
8. Ийи алышкы
М. Эргеп
IIги арын. «Эжишкилер найыралы,
эртине дагны тургузар»
1. Куш чалгыныбиле күштүг, а кижи найыралбиле
күштүг
2. Өңнүктер айыыл үезинде билчир.
3. Эшти диле – тыпсыңза камна.
4. Эрги эш – ийи чаа эштен дээре.
5. Эшөөр чок кижи – дазылы чок ыяшбиле дөмей.
Үлегер домактар викториназы:
Муң лаң орнунга ……
чүс эштиг чор
Эжишкилер найыралы ……
эртине дагны тургузар
Малга манаг херек,……
кижээ эш херек
Эттиң чаазы эки, ……..
эштиң эргизи эки
Эки аътка ээ хөй, ………
эки кижээ эш хөй
Чадаг чорба, аъттыг чор, …..
чааскаан чорба, эштиг чор
Оюн: Ийи сөстербиле үлегер
домактар тургузар.
Сааскан – теве
Демниг сааскан теве тудуп чиир
Теве – тевене
Бодунуң бажында теве көрбейн,
эжиниң бажында тевене көрген)
Кулаа – буду
Бөрт чоктуң кулаа
доңар,
эш чоктуң буду доңар
Оюн:
«Эжеш эжин тывар»
дус
Шай хавы – …..
хавы
бала
Согааш – …..
шудак
Содак – ……
Чулар – ……
чүген
IIIкү арын:
«Найыралды ырлажыылы»
Ыры мөөрейи:
а) О. Сувакпиттин «Найыралды ырлажыылы»
Муз. А. С. Тановтуу
б) Өскедаа
ырыларын ырлажып болур.
чоннуң
найырал дугайында
Дүрген чугаа.
Эшөөрзүрек болурунуң дүрүмү мындыг:
Кижини кижи деп хүндүлээри, ооңбиле дең
эргелиг болуру, дузааргаа болгаш шынчызы.
Тыва улустуң дүрген чугаазы безин ону бадыткап
турарла болгай:
«Кижи кижини кижи дээрге,
Кижи кижини кижи дээр»
Эргим чүүлдер
арын
IV-кү
«Туңнел»
Өстүрүп чоруур – …. эргим;
Өөредип чоруур – …. эргим;
Эмнеп чоруур – ….
эргим;
Эдержип чоруур – ….
эргим;
Тынып чоруур – ….
эргим;
Ижип чоруур – ….
эргим;
Чурттап чоруур – ….
эргим.
авам
башкым
эмчим
эжим
агаарым
суум
черим
Vки арын Бажынга ажыл
«Эштиң экизи херек»
«Мээң эжимниң эки талалары»
деп темага чогаадыг бижип кээр .
– Көрдүңер бе ам. Эптиг, демниг чоруур болзуңарза,
кымгадаа аштырбас силер, а найырал чок, аңгыаңгы
болуп, араңарда маргыжып чоруур болзуңарза, силерни
кымдаа сы тудуп кааптар.
Дузалакчы – чурук
Немелде айтырыг:
«Адазы болгаш оолдары»
Л. Н.
Толстой
Эптиг, демниг, найырылдыг
болурунуң ужур-дузазын чогаалчы
канчаар тайылбырлаан-дыр?
Адазы оолдарынга кандыг даалга бергенил? Чүге?
ийи
чапсарда
Олар ам ийиги класста. Дарыймаа – класстың санитары.
Хүлерек, Кошкароол
үргүлчү
дежурныйлаар. Бир катап Шөмбүл класстар бакылап,
уругларже дылын уштуп чоруп тургаш, туттурган. Ол
дээш коллективтиг кино көөр эргезин казыткан. Багай
демдекти бир кижи алган болза, ол класстың адынга
база багай. Ынчангаш, чаңгызы шуптузу дээш, шуптузу
чаңгызы дээш туржуп турар.
Ребус
«Найырыл –
коллективте
».
Ч. Кара-
Күске
– Бистиң чурттап турар Черивисти бөмбүрзек
дээр. Чер дээрге бөмбүк ышкаш борбак. Ол
үргүлчү дескинип турар. Бөмбүрзек дээрге
кижилерни ак, кара, сарыг кештиг деп
ылгавас. Ынчангаш бистиң бөмбүрзээвис дээрге
ораны-дыр.
бөдүүн
Кижилерниң
болган
тудум-на Чер
улам
найыралды
чечектелир.
бичиизинден үнеле, оглум!
Немелде даалга: Ол чечен чугаада
оолдуң ады.
эп-найыралы
кырынга
Ынчангаш
«Кырган-ачам чагыы» Х. Ойдан-оол
ажылчын
кижилерниң
быжыг
аас-кежик
Эртине
– Оожургаңар, оолдарым! Эреспейлерим! Хантөрел
алышкылар эпнайыралдыг чорда, калчаа дайзындаа, оларга
дыынмас чоор, оолдарым! Эрезимни, эзиримни! Эр кижи
ындыг болур, оглум! Тутса тудунгур, сагынза сагынгыр,
коргуушка алыспас, даш чүректиг болур, оглум!
«Адыг
эрге
хайыралдыг, эпнайыралдыг чурттаар херек! – деп ол черниң
чону ажытөлүн ынчаар сургаар апарган чүве ийин»
ботботтарынга
дег
адар
алышкылар
«Ийи алышкы» М.Эргеп
Немелде даалга: Оолдарның аттары. Бичии
тургаш, база улуг апарганда кандыг
таварылгаларга таварышканныл?
Эресоол, Экероол
«Костяның адазы аарый берген.
Авазы аңаа токпак чыгдырып каан.
Костя чааскаан ол ажылга ийи-даа
кичээл
хүн
ооң
катаптаар шагы база чок апаар-
дыр.
аңаа
Коллективтии-биле
дузалажы кааптаалыңарам»
четпес,
күш
А. Некрасов «Коллектив»
Немелде даалга: Оолдуң ады
Петя
«Даалыкдаалык чоруктуг, талдар карты чемиштиг»
чарылбас ийи эжишки чурттап чоруп тур оо!
Бирээзин Чирикпей, өскезин Даалыкпай дээр.
Найырыл, найырал …
Найывыстан сөзүвүс ол –
деп ийи бажын үскүлештирипкеш шала оожум хоюңнады
ырлажыдаа бергилээр. Аразындан суг акпас эптигдемниг
өңнүктер чүведир.
«Буянныг койгунак» Э. Кечил-оол
Немелде даалга: «Буянныг койгунак» дээрге ийи
эжишкиниң кайызыдыр! Чирикпей азы Даалыкпай?
Чирикпейни чүге «буянныг койгунак» дээнил?
Чай шагда аргага эки-ле. Дескен
амытаннар
азырал
амырап-ла
Ынчалза-даа чай эрте
турганнар.
берген, кыштың ээлчээ келген.
А. Толстой «Кыштаглаашкын»
Немелде даалга: 1) Дескен азырал
амытаннарны адаар.
Бэ-э! Бэ-э! Казанааңче
киирип көр
Хрю! Хрю! Чыннып алыйн,
киирип көр, буга!
Гагак! Гагак! Буга
казанааңче киирип көр,
чыннып алыйн
Ку-ка-ре-ку! Буга, мени база
казанааңче киирип көр!
2) Адыг-биле бөрүнү дескен азырал
амытаннар канчап тиилеп алганыл?
Эптиг – найыралдыг болгаш тиилээн
«Мен хырны улуг Кызыл-Маадыр-дыр
мен»
«Хой, серге, молдурга»
тыва улустуң
тоолу
Немелде айтырыг: 1) Кызыл-Маадыр
дээрге кымыл ол?
Молдурга
2) Бөрүлерге Сергебиле Хой чүү деп харыы
бергенил?
Серге – Селемези улуг СеңгинМаадыр мен,
Хой – Таагылыг ДарганМаадыр мен дээн
найырал1.pptx
