тема урока раскрыта на двух языках (казахском и русском).
Біржасушалы жәндіктер – денесі бір ғана жасушадан (клеткадан) тұратын, көпшілігі микроскоп арқылы ғана көрінетін ағзалар. Оларды қарапайымдар деп те атайды.
Құрылысы қарапайым сияқты болғанымен, бір жасушаның ішінде асқорыту, тынысалу, заталмасу, қозғалу, көбею, сыртқы әсерлерге жауап беру сияқты кез келген тіршілік иесіне тән тіршілік белгілері үздіксіз жүріп жатады. Қарапайымдардың көптеген түрлері жаңбырдан пайда болатын іркінді су, шалшықтан бастап, көл, теңіз, мұхитқа дейінгі су қоймаларында кездеседі.Споровики – одноклеточные организмы, ведущие исключительно паразитический образ жизни. Обитают эти простейшие в органах пищеварения, выделения, размножения и в крови животных и человека.
Споровики приносят большой вред, снижая продуктивность сельскохозяйственных животных и вызывая их гибель. Споровики опасны для человека как возбудители малярии.
Солнечники – одна из самых малочисленных групп простейших. В ней всего несколько десятков видов, обитающих в пресных водах. Тело большинства солнечников напоминает «солнышко», но лишено минерального скелета. Многие солнечники свободноплавающие, но есть и прикреплённые особи. Питаются животными организмами.
Радиолярии – одноклеточные, реже колониальные , свободно – живущие простейшие, имеющие минеральный скелет в виде удивительно красивых образований. Причудливые выросты значительно увеличивают площадь поверхности тела, что способствует их передвижению в толще воды.
Радиолярии распространены преимущественно в тёплых морях.
Мазмұны
Мазмұны
1.1.ЖалпыЖалпы сипаттамасы
сипаттамасы
2.2. Қарапайымдарды
Қарапайымдарды жіктеу
жіктеу
3.3.Амёба
Амёба
Табиғаттағы манызы
4.4. Табиғаттағы
манызы
Қызықты ақпарат
5.5. Қызықты
ақпарат
6.6.Қорытынды
Қорытынды
. Біржасушалы жәндіктер – денесі бір
ғана жасушадан (клеткадан) тұратын,
көпшілігі микроскоп арқылы ғана
көрінетін ағзалар. Оларды
қарапайымдар деп те атайды.
Құрылысы қарапайым сияқты болғанымен,
бір жасушаның ішінде асқорыту,
тынысалу, заталмасу, қозғалу, көбею,
сыртқы әсерлерге жауап беру сияқты кез
келген тіршілік иесіне тән тіршілік
белгілері үздіксіз жүріп жатады.
Қарапайымдардың көптеген түрлері
жаңбырдан пайда болатын іркінді су,
шалшықтан бастап, көл, теңіз, мұхитқа
дейінгі су қоймаларында кездеседі.
Рис. 1
2
4
3
1
Қарапайымдар
Тип Инфузории
Тип Споровики
Тип Миксоспориды
Тип Микроспориды
Тип Саркожгутиконосцы
Саркодовые Жгутиковые
Солнечники радиолярии
корненожки
Споровики
Споровики –
Споровики
одноклеточные организмы,
ведущие исключительно
паразитический образ жизни.
Обитают эти простейшие в
органах пищеварения,
выделения, размножения и в
крови животных и человека.
Споровики приносят большой
вред, снижая продуктивность
сельскохозяйственных
животных и вызывая их
гибель. Споровики опасны
для человека как
возбудители малярии.
Солнечники
Солнечники –
Солнечники
одна из самых
малочисленных групп
простейших. В ней всего
несколько десятков видов,
обитающих в пресных
водах. Тело большинства
солнечников напоминает
«солнышко», но лишено
минерального скелета.
Многие солнечники
свободноплавающие, но
есть и прикреплённые
особи. Питаются
животными организмами.
Корненожки
-Тамыраяқтылар
төңкерілген
тостағанша
да
Денесінде бақалшақ болатын амебаның бірі – арцелла.
Арцелланың
тәрізді
бақалшағынан сыртқа шығатын дене бөлігі амеба тәрізді
үнемі өзгереді. Біресе түзіліп, біресе жоғалып тұратын осы
өсінділерді жалғанаяқтар дейді. Бұл аяқтардың пішіні
өсімдік тамырына ұқсас болғандықтан, амеба мен арцелла
тамыраяқтылар тобына біріктіріледі.
Радиолярии
Радиолярии –
Радиолярии
одноклеточные, реже
колониальные , свободно –
живущие простейшие,
имеющие минеральный скелет
в виде удивительно красивых
образований. Причудливые
выросты значительно
увеличивают площадь
поверхности тела, что
способствует их передвижению
в толще воды.
Радиолярии распространены
преимущественно в тёплых
морях.
Жгутиконосцы немесе
Жасыл эвглена
Жасыл Эвглена денесі бір жасушадан тұратынын
«біржасушалы» деген сөзден де аңғардыңдар. Ал
жасушаның құрылысымен өсімдіктер бөлімде
таныстыңдар. Дегенмен, эвглена жасушасының
өзіндік ерекшеліктері бар: Жасуша цитоплазмасының
сыртқы шет аймағы тығыздау болып өте жұқа
жарғақша қабат түзеді. Осы жарғақша қабат
цитоплазманың қалған сұйықтау ішкі бөлігін қоршап,
оның жан-жаққа жайылып кетуіне мүмкіндік
бермейтін қабық рөлін атқарады. Осымен байланысты
жәндік денесінің пішіні өзгермейді, тұрақты болады.
Жасушаның, яғни дененің артқы сүйірлеу жағында
ядро жатады, ал алдыңғы доғал жағындағы ойыс –
жұтқыншақтан цитоплазманың жіңішке созындысы –
талшық шығып тұрады.
Эвглена жасушасының (денесінің) цитоплазмасында
хлоропластар бар. Ал хлоропластарда жасыл пигмент
– хлорофилл болады. Сондықтан жарықта жәндіктің
түсі жасыл болады; жәндіктің жасыл эвглена атануы
осыдан.
Инфузория – Кірпікшелі
кебісше
Инфузории –Кірпікшелі кебісшенің пішіні
Инфузории
кебіске ұқсайды. Дене тұрқы 0,2 миллиметрдей,
алдыңғы жағы доғал, артқы жағы сүйір болады.
Дене пішіні тұрақты. Сыртында жалпы саны
2000-2500-ге жуық ұсақ, қысқа кірпікшелер
шығып тұрады.
Цитоплазмада жасуша дамуының әр түрлі
кезеңдерінде белгілі бір қызмет атқаратын
көптеген денешіктер (органоидтар) болады.
Органоидтар – жасуша цитоплазмасының аса
маңызды және тұрақты құрамдас бөлігі.
Эвгленаның, вольвокстың талшығы, кебісшенің
кірпікшелері осындай органоидтарға жатады.
Паразитические – обитают в кишечнике
животных, питаются содержимым кишечника,
разрушают слизистую и вызывают серьезные
заболевания. Прикрепленные – могут
удерживаться на подводных предметах, теле
водных животных. Реснички создают ток воды, с
помощью которого пищевые частички
подгоняются к ротовой впадине. Характерным
отличием инфузорий от других простейших
является наличие в клетке не менее двух разных
по величине ядер.
Амёба
Амёба Амеба протей– амебалардың ірі
түрінің бірі. Қозғалып жүргенде дене
тұрқы 0,5 миллиметрдей, жай көзге майда
тамшыдай болып көрінеді. Микроскоппен
қарағанда дененің (жасушаның) әр
жерінде бірде пайда болып, бірде жоғалып
тұратын өсінділер көзге түседі.
Амеба денесін плазмолемма деп аталатын
өте жұқа, серпімді жарғақша қабық
(мембрана) қаптап тұрады. Жасуша
ішіндегі цитоплазма үнемі қозғалыста
болады. Цитоплазманың қозғалысы
әсерінен жәндік денесінде ең алдымен
іркілдек бүртік пайда болады. Ол бірте-
бірте созылып, ұшы тұйық өскінге
айналады. Бұл өскін жасушаның бір
жерінде тұрақтамайды; ол жерден
жоғалып, дененің басқа бір жерінде
түзіліп, үнемі осылай өзгереді. Осымен
байланысты амеба денесінің пішіні
тұрақты болмайды, өзгеріп тұрады.
Қоректенуі.
Амёба
Амёба жалған аяқтарымен қоректі (мысалы, бактерияларды) қоршап, орап
алады. Одан соң қорек жасуша қабықшасы арқылы цитоплазмаға түседі.
Цитоплазма оны қоршап алады. Сондықтан оны асқорыту вакуолі дейді. Ас
осы көпіршік тәрізді қоршауда қорытылады. Себебі қоректің қорытылып,
жасушаның өз затының жасалуы осы вакуольдің ішінде жүреді. Нәрлі зат
жасуша цитоплазмасына тарап тіршілік қажетіне жұмсалады Вакуольдің
ішінде сөлдің әсерімен қоректің күрделі органикалық заттары (нәруыздар,
майлар, көмірсулар) ыдырап, жай заттар пайда болады. Олардың ерітіндісі
сорылып, қайтадан цитоплазмаға өтеді. Мұнда жәндік жасушасының өзіне тән
нәруыз, май, көмірсулары тәрізді органикалық заттар түзіліп, ағзаның
тіршілігіне жұмсалады.
всеядное животное. Её пищу составляют бактерии, одноклеточные растения и
животные, а также разлагающиеся органические частицы. Передвигаясь,
амёба наталкивается на пищу и оптекает её со всех сторон и та оказывается в
цитоплазме ( рис. 2). Вокруг пищи формируется пищеварительная вакуоль,
куда поступают пищеварительные секреты, переваривающие пищу. Вакуоль с
непериваренными остатками пищи перемещается к поверхности тела амёбы и
её содержимое выбрасывается наружу. Такой способ захвата пищи называется
клеточным заглатыванием.
Амёба может питаться и жидкой пищей, используя другой способ- клеточного
питания.
Рис. 2
Көбеюі
Біржасушалылардың көпшілігі жыныссыз жолмен көбейеді Мысалы, эвглена мен амебада ядро
екіге бөлінеді. Бөлінгеннен пайда болған ядролар жасушаның екі жағына барып орналасады.
Тек осыдан соң ғана жасуша бөліне бастайды. Эвгленаның бұрынғы талшығының қатарында
екінші талшық өсіп шығады. Сөйтіп ұзынынан тік бөлінудің нәтижесінде екі жас эвглена
пайда болады. Амеба да дәл осылай бөлінеді. Тек онда бөліну процесі көлденеңінен жүреді.
Рис.3
Циста
Қарапайымдардың тіршілігін сақтауға бейімделуі. Судың температурасы
төмендеген немесе су қоймасының суы кеуіп, құрғап кеткен
жағдайларда эвглена талшығын тастап, амеба мен кебісше қозғалысын
тоқтатады да денелері жұмырланады. Сыртын қалың қабық қаптайды,
сөйтіп тыныштық күйге көшеді. Қолайсыз жағдайлардан қорғайтын бұл
қабықшаны циста дейді (грекше: «цистис» – қаптама). Цистаға оранып
жатқан кезде олар желмен ұшып немесе басқа жануарлардың денесіне
жабысып таралады. Қолайлы жағдай туғанда жәндік цистадан шығып,
тіршілігін одан әрі жалғастырады.
Рис.4
1. Біржасушалылардың көп түрлері
бактериялармен қоректеніп, суды тазартады
2. Тұщы су шаяндарына, ұсақшаяндарға және
балықтар мен шабақтарға, т. б. су жәндіктеріне
қорек болады.
3. Геологтар ондай шөгінділер бар жерлерде
мұнайдың мол қоры болатынын анықтады.
Біржасушалылардың топырақ түзуде де рөлі бар.
4. Қарапайымдардың ішінде адам мен
жануарлардың әр түрлі мүшелерінде паразиттік
тіршілік етіп, түрлі ауру тудыратындары да көп.
Солардың бірі – дизентерия амебасы.
Не все простейшие
животные
микроскопические! Были
найдены раковины
вымерших фораминифер,
диаметр которых равен
18 см!!!
Не многие знают что
часто рыбы гибнут из
за болезни при
которой у них
разжижаются мышцы.
Эту болезнь вызывают
одноклеточные
животные кудоы.
Все знают медоносных
пчёл, а пасечники
могут рассказать, что у
пчёл бывает понос,
который кончается их
гибелью. Виноваты в
этом одноклеточные
животные.
Сонымен, қарастырылған жәндіктердің денесі
бір ғана жасушадан тұрады, яғни, бір жасуша-
бір ағза. Жасушаның құрылымдық үш
бөлігінің – жұқа жарғақ қабықшаның, оның
ішіндегі іркілдек қоймалжың зат –
цитоплазманың және ядроның – бір-бірімен
тығыз байланыста үздіксіз жұмыс істеуі осы
ағзаның (жасушаның) тіршілігін қамтамасыз
етеді.
Одноклеточные животные.ppt
