ПРЕЗЕНТАЦИЯ ПО ХИМИИ НА ТЕМУ "ОЛТИНГУГУРТ"

ZARAFSHON  SHAHAR         12­UMUMIY  O’RTA TA’LIM MAKTABI             KIMYO  FANI  O’QITUVCHISI                  MIRZAYEVA XURSANOYNING  8­“V”  SINFLAR  UCHUN  KISLOROD GURUHCHASI ELEMENTLARI. OLTINGUGURT    MAVZUSIGA  OID  BIR SOATLIK Kislorod guruhchasi elementlari.Oltingugurt. Sinf:     8­“V”                                                       sana:    4.03.2019 y Darsning maqsadlari: Ta’limiy:.  O'quvchilarga   kislorod     guruhchasi   elementlarining   kimyoviy   elementlar davriy jadvalida joylashuvi, atom tuzilishi,oltingugurtning tabiatda tarqalishi,fizik va kimyoviy xossalari  haqida ilmiy tushunchalar berish.      Tarbiyaviy: O’quvchilarga o’zaro hamkorlik, hurmat, faollik, ishchanlik,         tartiblilik  va madaniyatlilikka o’rgatish.Ularga ekologik tarbiya berish.   Rivojlantiruvchi:O’quvchilarga   tafakkur,   iroda,   idrok   va   hisiyotni   jilovlashni o’rgatish.Mavzu yuzasidan olgan bilim ko`nikma va malakalarini rivojlantirish.Ularning kasblarga bo`lgan qiziqishlarini oshirib,shifokorlik kasbiga nisbatan havas uyg`otish. Dars turi: Noan`anaviy. Yangi pedagogik texnologiyasi asosida. Dars usuli: Nazariy, amaliy, mustaqil bajarish Dars uslubi: Tarqatmalar.Guruhlar bilan ishlash.laboratoriya mashg`uloti. Dars jihozi: Davriy jadval,bukletlar, dars ishlanmasi, tarqatmalar. Laboratoriya jihozlari:probirkalar to`plami,oltingugurt ,suv,stakan,quruq spirt, shtativ,gugurt.                               Darsning borishi.  I.Tashkiliy qism                                     3 daqiqa                                                                 II.O`tgan mavzuni so`rash                     10 daqiqa III.Yangi mavzu bayoni.                        15 daqiqa IV.Amaliy mashg`ulot                           7 daqiqa V.Yangi mavzuni mustahkamlash.        5 daqiqa VI.O`quvchilarni baholash.                    3 daqiqa VII.Uyga vazifa berish                           2 daqiqa                Darsning rejasi: 1. Kislorod guruhchasi elementlari. 2. Davriy sistemadagi o'rni. Atom tuzilishi. 3. Birikmalardagi valentligi va oksidlanish darajasi. 4. Oltingugurt. O`qituvchi: Assalomu alaykum aziz o`quvchilar.Good morning pupils! O`quvchilar: Assalomu alaykum!Good morning my Teacher! Oqituvchi: Bugun darsimizda kim navbatchi? O`quvchi: Bugun darsimizda men navbatchi.Darsga hamma tayyor Bugungi darsimiz noan`anaviy usulda o`tilishi sababli ,sizlarni 2 guruhga ajratamiz va  guruh sardorlarini saylab tanlagan nomlaringa ta`rif  beringlar. 1­guruh “Kislorod”, biz kislorod elementini tanladik,chunki kislorod yerda hayotiy  faoliyatni ta`minlovchi oddiy moddadir. Mening nomim kislorod, Neki bor tirik jonzot. Hayotiy asragayman, Bag`ishlab unga hayot.  2­guruh “Oltingugurt”, biz ham oddiy modda oltingugurtni tanladik.Oltingugurt   qishloq xo`jaligida zararkunandalarga qarshi ishlatiladigan oddiy moddadir. Metallmaslar  ichida , Ajralib turar nomim. Biling dori darmonlar, Tayyorlanmaydi mensiz. O`qituvchi: O`tgan darsimizda qaysi mavzuni o`tgan edik? “Galogenlar” mavzusi  bo`yicha  tajribaviy  masalalar  yechish. O`qituvchi: Hozir o`tgan mavzu bo`yicha olgan bilim­ko`nikmalaringizni savollar  oirqali bilib olamiz. Savolga javob bergan guruh a`zolariga kartochkalar beriladi.  “Ofarin” kartochkasi “5” baho; “Rag`bat” kartochkasi “4” baho;  “Jarima” kartochkasi “3” baho bilan baholanadi.                                        O`tgan mavzu bo`yicha savollar:  Savol ­javoblar  orqali “Baliq skleti”da tangachalar yopishtiramiz . 1.Galogen so`zining ma`nosi qanday,nechanchi yilda kim tomonidan fanga  kiritilgan?”galogen” tushunchasini1811­yilda nemis kimyogari I.SHveyger  kiritgan.”tuz”va”hosil qiluvchi” ma`nolarini bildiradi. 2.Davriy jadvalda galogenlar qanday joylashgan ,ularning tashqi  pog`onasida  nechta elektron bor?VII guruh bosh guruhchasida  joylashgan ,tashqi pog`onasida 7 ta  elektroni bor. 3.Galogenlarning tabiatda erkin holatda uchramasligining sababi nimada?Kuchli  elektrmanfiy elementlar bo`lganligi sababli. 4.Plavik  shpati minerali tarkibida ftorning massa ulushi nechaga teng?CaF2 da  48,7%ga teng ftorning massa ulushi. 5.Galogenlarni tabiiy birikmalardan qanday ajratib olamiz? Elektroliz,oksidlanish­ qaytarilish,oksidlovchilar ta`sir ettirish usullaridan foydalanib olinadi. 6.Sizga birilgan 2 ta probirkaning qaysi birida xlorid kislota borligini qanday  ajratib olasiz?Lakmus qog`ozi  ta`sir  ettirib  bilish  mumkin. 7. Davriy jadvalda  galogenlarning  kimyoviy  xossalari  qanday  o`zgaradi ? Yuqoridan pastga tushgan sari atom radiusi ortadi,kimyoviy faolligi ham ortadi. 8.Silvinit  minerali tarkibida  xlorning  massa  ulushi  nechaga  teng?KCl*NaCl W= M M *100%= 9.Maktab laboratoriyasida galogenlar  tarkibida vodorod borligini  qanday  aniqlaymiz?Zn+2HCl=ZnCl2+H2 10 Xlorning qanday  fizikaviy  xossalarini bilasiz?Sarg`ish yashil rangli ,o`tkir xidli,  bo`g`uvchi zaharli gaz. 71 133 *100=53,4% xlor mavjud. 11. Galogenlar qanday oksidlanish darajalarini namoyon qiladi?­1 oksidlanish  darajasiga ega. Uy ishi tekshiriladi, bunda o`quvchilar tikib kelgan quroq buyumlari tekshiriladi va  baholanadi. “Birikmaning nomini top”o`yini KCl*MgCl2*6H2O­Karnallit KCl*MgSO4*3H2O­­Kainit MgCl2*6H2O—Bishofit. CaOCl2­­­Xlorli ohak. Na3(AlF6)­­­Ftorapatit NaJO3,KJO3­­­Natriy va kaliy yodat                                     III.Yangi mavzu bayoni. Kislorod guruhchasi elementlariga: Kislorod — O, Oltingugurt — S, Selen — Se va tellur — Te lar kiradi. Poloniy radioaktiv element bo'lib, yadro reaksiyalari natijasida hosil bo'ladi va doimiy ravishda radioaktiv nur chiqarib parchalanib turadi. Kislorod   guruhchasi   elementlari   kimyoviy   elementlar   davriy   jadvalida   oltinchi guruhning bosh guruhchasida joylashgan. Ularning tashqi energetik pog'onasida 6 tadan elektron bor.Bu gruppani umumiy nom bilan xalkogenlar deyiladi.Bu eiementlarning atomlarining     sirtqi   qavatida   6   tadan   elektron   bo`lganligi   uchun   ular   galogenlarga qaraganda   kamroq   aktiv   bo`lsada   metallalmaslarga   kiradi.Kislorod   guruhidagi elementlarning   fizik   kimyoviy   xossalari   tartib   raqami   ortishi   bilan   o`zgarib boradi.Kislorod guruhchasi elementlarining vodorod bilan hosil qilgan birikmalari H2R formulaga   muofiq   keladi.Masalan   H2O,H2S,H2Se,H2Te.Ular   xalkovodorodlar deyiladi.Bu   guruhning   kislorod   bilan   hosil   qilgan   birikmalariRO2  va   RO3  tipdagi birikmalarni hosil qiladi.SO2,SO3. OLTINGUGURT   Tabiatda uchrashi.  Oltingugurt va uning birikmalari dunyoning juda ko'p joylarida shuningdek   O'zbekistonda   ham   uchraydi.   Toshkent   viloyatining   Olmaliq   tumanida oltingugurtning sulfid konlari manjud. Fizikaviy xossalari.Oltingugurtning uch xil allotropiyasi bo'lib, ular quyidagilar: rom­ bik   oltingugurt,   monoklinik   oltingugurt,   plastik   oltingugurt.Qttiq   jismlarni   suyuqlik sirtida   qalqib   turishi   flotatsiya   deyiladi.Oltingugurt   rudalarida   bekorchi   jinslardan tozalsh uchun flotatsiya usulidan foydalaniladi. Tabiatda asosan sariq rangli, qattiq modda bo'lgan, rombik oltingugurt uchraydi. Suvda erimaydi va xo'llanmaydi. Uglerod sulfid CS2  va organik  erituvchilarda eriydi. Elektr tokini va issiqlikni o'tkazmaydi. Zichligi 2,07 g/sm3 ga teng. Kimyoviy xossalari. Vodorod sulfid yonuvchi gazdir. U kislorodda yonadi. A)Agar kislorod etarli bo'lsa: 2H2S + 3O2 = 2SO2 + 2H2O   bo'lmasa: kislorod etarli   B)Agar   2H2S + O2 = 2S + 2H2O Vodorod sulfid va sulfid kislota kuchli qaytaruvchi moddalardir: Sulfid kislota boshqa kislotalar singari kislotalar uchun umumiy kimyoviy reaksiyalarni ham beradi. Ishlatilishi:  Oltingugurt   sanoatda     ko’p   ishlab   chiqariladi.   Olitingugurt   qishloq xo’jaligida zararkurandalarga  qarshi moddalar olishda , rezina ishlab chiqarishda, sulfat kislota olishda , dorilar olishda va vulkanizatsiyada  keng qo’llaniladi.     Oltingugurt   bioelement   hisoblanib,oqsillar   tarkibiga   kiradi.   Quruq   oqsilda   0,3%dan 2,5% gacha oltingugurt bo’ladi. Oltingugurt saqlovchi oqsillar  tirnoqda, sochda, muguz qatlamda   bo’ladi.Oltingugurt   insulin   gormoni   tarkibiga   kiradi   va   qand   miqdorini boshqarib turadi. CaSO4­gips sifatida, MgSO4­magniy sulfat dengiz suvida uchraydi Oltingugurt.   Uning   tashqi   elektron   qobig`ida   6   ta   elektronnong   mavjudligi   uni metalloidlar   qatoriga   qo`shishni   taqozo   etadi.   Rudalardan   olingan   oltingugurtni komovasera   (mushtlangan   oltingugurt)   deyiladi.   Bunday   oltingugurt   haydash   orqali tozalanadi.  O`qituvchi:Kislorod guruhchasi elementlariga qaysi elementlar kiradi? O`quvchi: O,S,Se,Te,Po ­S,Se,Te lar elektron berib nechi oksidlanish darajalarini namoyon qiladi.? O`quvchi: +4,+6 ­O`qituvchi: Oltingugurt tabiatda qahday uchraydi?  O`quvchi: Erkin holatda va birikmalar holida uchraydi.  ­ O`qituvchi:oltingugurtning birikmalariga misol keltiring? O`quvchi: Pirit,rux aldamasi,vodorod sulfidi,gips,taxir tuz, glauber tuzi. ­O`qituvchi: Oltingugurtning fizik xossasi qanday? O`quvchi: Rombik oltingugurt sariq rangli kristall modda bo`lib,suvda  erimaydi.Zichligi2g/sm3 bo`lsada suv yuzasida qalqib turadi. ­O`qituvchi:” Flotatsiya “ deb nimaga aytiladi.? O`quvchi: Qattiq moddalarning suyuqlik yuzasida qalqib turish jarayoniga aytiladi.. O`qituvchi: Oltingugurt kimyoviy reaksiyalarda qanday xossalarni namoyon  qiladi? O`quvchi: Oksidlovchi. O`qituvchi : Oltingugurt qanday sonalarda ishlatiladi? Oquvchi:Kauchukni vulqonlashda,gugurt ishlab chiqarishda,sulfat kislota,dori  darmon,qora porox,qog`oz ishlab chiqarishlarda muhim xom ashy obo`lib xizmat qiladi. O`quvchilar navbatma­navbat bu savolga javob beradilar.  O`quvchilarning   darsdan   olgan   bilimlarini   sinash   maqsadida   2   guruhga   2   ta krossvord beriladi. O L T I N G U G U R T “Oltingugurt” krossvordining savollari. 1.Qadimdan ma`lum metall        2.Eng yengil metallning nomi. 3.Haroratni o`lchovchi asbob      4.O`simlikning tuproqqa birikkan qismi 5Nitrat kislotaning tuzlari           6.Quyoshda topilgan element nomi 7.Quyoshdan keladigan zararli nurlar  8.Olov hosil qiladi. 9.O`zbek kimyogar olimi.            10.Kimyoviy jarayonlar nima deyiladi. 11.Metall atomi va kislota qoldig`idan iborat modda nima deyiladi.  K I S L O R O D   “Kislorod” krossvordining savollari. 1.Qadimdan ma`lum metall.              2.Kimyoviy formuladagi son. 3.Agregat holatlardan biri.                 4.Radioaktiv oilaning nomi. 5.Kislorod allatropiyasi.                   6.Radioaktivlikni ochgan olim. 7.Biri kislorod bo`lgan murakkab modda. 8.Bir moddaning boshqa moddalar orasida tarqalishi... Kislorod guruhchasi elementlar.Oltingugurt mavzusining fanlar aro bog`liqligini ko`rib chiqamiz.      Tarix Elementlarning nechanchi yillarda kashf etilganligini.     Geografiya Elementlar   qaysi davlat yoki shahardan   qazib chiqarilganligi.          Fizika Oddiy murakkab moddalarning fizik xossalarini va    Matematika Masalalar yechishda matematik usullardan foydalanish    Botanika O`simliklarni zararli hasharotlardan himoyalashda qo`llanilishini    Ekologiya Ishlab   chiqarish jarayonida   havoni ifloslantirmaslikni   Informatika Internet   tarmog`i orqali   qo`shimcha ma`lumotlar topishni. V.”Kislorod guruhchasiga ta`rif bering Guruhga  qaysi elementlar kirishini davriy sistemadan ko`rsating Elementlarning electron konfiguratsiyasini yozing? Oltingugurtning  tabiiy birikmasini ayting? Mavzuning fanlararo bog`lanshiga tushuncha bering. Oltingugurtning fizik xossasini ayting? Oltingugurtning ishlatilish sohalarini sanab bering? VI.O`quvchilarni baholash, rag`batlantirish. VII.Uyga vazifa: CaSO4*2H2O  gips tarkibida oltingugurtning massa ulushi nechaga  teng.