ПРЕЗЕНТАЦИЯ ПО ХИМИИ НА ТЕМУ "ТАБИАТДА КИСЛОРОД"

Chilonzor tumani  Xalq   ta’limi bo’limi   184­umumta’lim maktabi   kimyo  fani  o’qituvchisi   Karabayeva Gulnoraning    “Kislorodning tabiatda  aylanishi. Havo  va  uning   tarkibi“   mavzusida ochiq  dars  ishlanmasi .

Reja: • Reja: 1. kislorodning  tabiatda  aylanishi  1. Kislorodning  tabiatda  aylanishi  • 2. Havo  va  uning  tarkib. 2. Havo  va  uning  tarkibi. • 3. ifloslanish  va  uni  saqlash  usullari. 3. Havoning ifloslanishi  va  uni   saqlash  usullari.

Darsning maqsadi:  • Xavoning tarkibi va biologik ahamiyatini o’rgananish. • a) Ta’limiy: O’quvchilarni kislorodning o’ziga hos hususiyatlari, tabiat va inson hayotidagi • ahamiyati bilan tanishtirish asosida muammoli vaziyatning yechimini topishga • o’rgatish. Xavoning tarkibi biologik axamiyatini , ifloslanishi va uni oldini olish haqidagi tushunchalarni o’rgatish. • v) Tarbiyaviy: havoni toza holda saqlashga ehtibor berish. • b) Rivojlantiruvchi: O2 elementi to’g’risida to’liq ma’lumotga ega bo’lish. Darsdan kutayotgan maqsadimiz: 1. faollik 2. yangilik 3. ijodkorlik 4.hamkorlik • Uslub: interfaol Guruhlarda ishlash, Ko’rik tanlov, qiziqarli didaktik o’yinlar, amaliy mashg’ulot, savol –javob • Ko’rgazma: turli slaydlar, jadval darslik.kartochka va test savollari. • Jihozlar va reaktivlar: KMnO4, S, C, yog’och cho’p, Fe qirindilari; probirkalar, temir qoshiqcha, quruq spirt, shtativ. • Dars shakli:  Savol-javob, og’zaki bayon, suxbat, tajribalar o‘tkazish. Darsning maqsadi: •Xavoning tarkibi va biologik ahamiyatini o’rgananish.•a) Ta’limiy: O’quvchilarni kislorodning o’ziga hos hususiyatlari, tabiat va inson hayotidagi •ahamiyati bilan tanishtirish asosida muammoli vaziyatning yechimini topishga •o’rgatish. Xavoning tarkibi biologik axamiyatini , ifloslanishi va uni oldini olish haqidagi tushunchalarni o’rgatish.•v) Tarbiyaviy: havoni toza holda saqlashga ehtibor berish.•b) Rivojlantiruvchi: O2 elementi to’g’risida to’liq ma’lumotga ega bo’lish. Darsdan kutayotgan maqsadimiz: 1. faollik 2. yangilik 3. ijodkorlik 4.hamkorlik •Uslub: interfaol Guruhlarda ishlash, Ko’rik tanlov, qiziqarli didaktik o’yinlar, amaliy mashg’ulot, savol –javob•Ko’rgazma: turli slaydlar, jadval darslik.kartochka va test savollari.•Jihozlar va reaktivlar: KMnO4, S, C, yog’och cho’p, Fe qirindilari; probirkalar, temir qoshiqcha, quruq spirt, shtativ.•Dars shakli:  Savol-javob, og’zaki bayon, suxbat, tajribalar o‘tkazish.

1.Tashkiliy qism (2 daqiqa)  2.Uyga berilgan “Kislorod kimyoviy  xossalari” mavzusiga oid bilimlarni  tekshirish. (10 daqiqa)  3. Yangi mavzu o’rgatish (15 daqiqa) mavzuni Slaydlar asosida tushintiriladi  4. Mavzuni mustahkamlash. (15 daqiqa)  5.Darsni yakunlash, baholash  uyga vazifa berish ( 3 daqiqa Darsning shiori:  O’qituvchining shiori: Dars muqaddas !  O’quvchining shiori Bilim ol, o’rgan, izlan   1.Tashkiliy qism (2 daqiqa) 2.Uyga berilgan “Kislorod kimyoviy xossalari” mavzusiga oid bilimlarni tekshirish. (10 daqiqa) 3. Yangi mavzu o’rgatish (15 daqiqa) mavzuniSlaydlar asosida tushintiriladi 4. Mavzuni mustahkamlash. (15 daqiqa) 5.Darsni yakunlash, baholash uyga vazifa berish ( 3 daqiqa Darsning shiori: O’qituvchining shiori: Dars muqaddas ! O’quvchining shiori Bilim ol, o’rgan, izlan

Darsning borishi: • 1. Tashkiliy qism • a) Salomlashish, davomatni aniqlash, o‘quvchilar tashqi ko‘rinishiga e’tibor berish; • b) O`quvchilarni darsga hozirlab, jonli muhit yaratish, kayfiyatini ko’tarish; • g) O’quvchilarni guruhlarga ajratish • ‘’Kislorod” ‘’Azon’’ ‘’Havo’’

• O’qituvchining kirish so’zi: “Agar chang va g’ubor bo’lmasa inson 1000 yil hayot kechirgan bo’lar edi” degan fikrni kim aytgan • Javob: Abu Ali ibn Sino • “Toza havo – tanga davo”, “Salomatlik – tuman boylik”, “ Sog’lom tanda – sog’ aql” bu muqollarni bejiz keltirmadik, bugungi darsimiz • Havo va uning tarkibi.   •O’qituvchining kirish so’zi: “Agar chang va g’ubor bo’lmasa inson 1000 yil hayot kechirgan bo’lar edi” degan fikrni kim aytgan •Javob: Abu Ali ibn Sino •“Toza havo – tanga davo”, “Salomatlik – tuman boylik”, “ Sog’lom tanda – sog’ aql” bu muqollarni bejiz keltirmadik, bugungi darsimiz•Havo va uning tarkibi.

1- shart Ko’rik tanlov Kislorodga berilgan eng yaxshi ta’rif, guruhlar kislorodga tarif berishlari kerak 1-guruhning tarif Kislorod rangsiz, hidsiz, ta’msiz, havodan bir oz og’ir gaz, uni 1771 yil Shele kashf etgan, havo tarkibida 21 % , suvda 89 %, odam organizmida 65 %, tuproqda 58 % bor. O’simliklarsiz yer yuzida kislorod bo’lmaydi. 2-guruhning tarif Kislorod – hayotimiz uchun eng kerakli gaz, u bilan barcha tirik organizmlar nafas oladi, hidsiz, rangsiz. U suv, minerallar, uglevodlar, oqsillar, yog’lar tarkibida ham ko’p uchraydi. Biz u bilan tirik, agar sinf xonasini tez-tez shamollatib turmasak nafas havosi ko’payib, kislorod kamayishi natijasida boshimiz og’rishi, aylanishi, ko’ngil aynishi mumkin. 3-guruhning tarif Kislorodjon sen ko’zimga ko’rinmasang ham hidsiz, ta’msiz bo’lsang ham baribir biz seni yaxshi ko’ramiz, nega deysanmi? Axir sen hammaga jon bag’ishlaysan, suvdan ham eng keraklisan, suvsiz uch kun yashash mumkin, lekin sensiz uch daqiqani tasavvur qila olmaymiz, o’simlik ham, hayvonlar ham, hattoki suvdagi baliq, tuproqdagi chumoli ham senla terik. Ona tabiatimizni qancha asrasak sen shuncha ko’payaverasan. Do’stlarim ona tabiatimizni asraylik! 1- shart Ko’rik tanlov Kislorodga berilgan eng yaxshi ta’rif, guruhlar kislorodga tarif berishlari kerak 1-guruhning tarif Kislorod rangsiz, hidsiz, ta’msiz, havodan bir oz og’ir gaz, uni 1771 yil Shele kashf etgan, havo tarkibida 21 % , suvda 89 %, odam organizmida 65 %, tuproqda 58 % bor. O’simliklarsiz yer yuzida kislorod bo’lmaydi. 2-guruhning tarif Kislorod – hayotimiz uchun eng kerakli gaz, u bilan barcha tirik organizmlar nafas oladi, hidsiz, rangsiz. U suv, minerallar, uglevodlar, oqsillar, yog’lar tarkibida ham ko’p uchraydi. Biz u bilan tirik, agar sinf xonasini tez-tez shamollatib turmasak nafas havosi ko’payib, kislorod kamayishi natijasida boshimiz og’rishi, aylanishi, ko’ngil aynishi mumkin. 3-guruhning tarif Kislorodjon sen ko’zimga ko’rinmasang ham hidsiz, ta’msiz bo’lsang ham baribir biz seni yaxshi ko’ramiz, nega deysanmi? Axir sen hammaga jon bag’ishlaysan, suvdan ham eng keraklisan, suvsiz uch kun yashash mumkin, lekin sensiz uch daqiqani tasavvur qila olmaymiz, o’simlik ham, hayvonlar ham, hattoki suvdagi baliq, tuproqdagi chumoli ham senla terik. Ona tabiatimizni qancha asrasak sen shuncha ko’payaverasan. Do’stlarim ona tabiatimizni asraylik!

• Har bir guruhning ta’rifidan keyin ularni rag’batlantirib, kayfiyatini ko’tarib borish lozim Tanlov go’libini qarsaklar orqali aniqlash. Eng yaxshi ta’rif uchun 3 marta qarsak chalish • 2-shart “Topgan topaloq” • Har bir guruhga ikkitadan savollar topishmoqlar berish • 1. O’z badanini o’zi yeydi (sham) • 2. O’zi uzun ariq, sallasi malla sariq ( gugurt) • 3. Qorniga suv quysam, boshi yonar ( spirt lampasi) • 4. Rangim qora boqsangiz, qizaraman yoqsangiz (ko’mir) • 5. Barcha tirik mavjudotlar oladi undan nafas Toki o’rmon bor ekan havoda hech tugamas ( kislorod) • 6. Oksidlanmas havoda yer tagida zanglamas Oksid hosil qilmasligin balki ko’plar anglamas (oltin) •Har bir guruhning ta’rifidan keyin ularni rag’batlantirib, kayfiyatini ko’tarib borish lozim Tanlov go’libini qarsaklar orqali aniqlash. Eng yaxshi ta’rif uchun 3 marta qarsak chalish•2-shart “Topgan topaloq” •Har bir guruhga ikkitadan savollar topishmoqlar berish •1. O’z badanini o’zi yeydi (sham) •2. O’zi uzun ariq, sallasi malla sariq ( gugurt) •3. Qorniga suv quysam, boshi yonar ( spirt lampasi) •4. Rangim qora boqsangiz, qizaraman yoqsangiz (ko’mir) •5. Barcha tirik mavjudotlar oladi undan nafas Toki o’rmon bor ekan havoda hech tugamas ( kislorod) •6. Oksidlanmas havoda yer tagida zanglamas Oksid hosil qilmasligin balki ko’plar anglamas (oltin)

3-shart 1 Vodorod peroksidning katalizator ishtirokida  KIM CHAQQON parchalanishi ko’rsatiladi. 2 kaliy permanganat qizdirilib parchalanadi  Guruhlar uni tariflab reaksiya tenglamasini yozib  tenglashtiriladi. 3 uyimizdagi tabiiy gaz metanning yonish  formulasini yozib tenglashtiriladi . Guruhlarni shartlar bo’yicha baholashda rag’bat kartochkalaridan foydalanish. 3-shart 1 Vodorod peroksidning katalizator ishtirokida parchalanishi ko’rsatiladi.2 kaliy permanganat qizdirilib parchalanadi Guruhlar uni tariflab reaksiya tenglamasini yozib tenglashtiriladi.3 uyimizdagi tabiiy gaz metanning yonish formulasini yozib tenglashtiriladi . Guruhlarni shartlar bo’yicha baholashda rag’bat kartochkalaridan foydalanish.

. Yangi mavzuning bayoni .Yangi mavzuning bayoni

Kislorodning yerdagi resurslari. Muhit Asosiy kimyoviy shakillar litosfera Slikatlar alyuminoslikatlar , oksidlar suv Gidrosfer a Atmosfer a Biosfera Suv , karbanot kislotalar , oqsillar , Massa , t 10¹⁹ 1,5 ∙ 10¹⁸ 10¹² Molekulyar kislorod 1,2 ∙ 10¹⁵ Kislorodning yerdagi resurslari.

• Fotasintez jarayonida. • 6CO₂ + 6H₂O → C₆H₁₂O₆ + 6O₂ • Nafas olish jarayonida. • C₆H₁₂O₆ + 6O₂ → 6CO₂ + 6H₂O

Havo. Havoda doimiy O2  N2  inert  gazlar  co2     H2 o’zgarib turadi Suv bug’lari, chang,  Havo.Havoda doimiyo’zgarib turadi

Havo vaznga egami? Normal posimd a 00c 1 litr Havo =1,293g -192oc 101.33kPa Rangsiz tiniq suyuqlikka aylanadi Havo vaznga egami?-192oc101.33kPaRangsiz tiniq suyuqlikka aylanadi

FIKRLAYMIZ • Yer kurrasini urab turgan qalin havo ummoni yerning tortish kuchi bilan  koinotga singib ketmaganidan uning vazni borligini bilish mumkin. Havo  tuldirilgan narsalarning vazni oshadi. Masalan, havo damlangan voleybol tupi  damlanmaganiga nisbatan og‘ir ekanligini hamma biladi. •  Havo xuddi suvga sho‘ng‘iganday tanamizning har kvadrat santimetrini  taxminan bir kilogramm ogirlikda bosib turadi Kaftimizning kengligi 77  kvadrat santimetr bo‘lsa, demak unga tepadan bulgan bosimning og‘irligi 77  kilogrammga teng.  • Shunday ekan, unda kaftimizda shuncha bosimni nega sezmaymiz? Sababi,  unga havo pastdan yana shuncha og‘irlik bosim o‘tkazganidan tepadagi bosim  sezilmaydi. • Biz qanchalik balandlikka kutarila borsak (masalan, tog‘ cho‘qqisiga), havo  siyraklashib borib, tanamizga bo‘ladigan bosim ham kamayib boradi. 6000  metrgacha balandlikka kutarylganimizda tanamizning bir kvadrat santimetriga  bo‘ladigan bosim atigi 0,4 kilogrammga tushadi. 100 kilometr havosiz  balandlikda bosim umuman yuqolib, vaznsizlik holati boshlanadi. •Yer kurrasini urab turgan qalin havo ummoni yerning tortish kuchi bilan koinotga singib ketmaganidan uning vazni borligini bilish mumkin. Havo tuldirilgan narsalarning vazni oshadi. Masalan, havo damlangan voleybol tupi damlanmaganiga nisbatan og‘ir ekanligini hamma biladi.• Havo xuddi suvga sho‘ng‘iganday tanamizning har kvadrat santimetrini taxminan bir kilogramm ogirlikda bosib turadi Kaftimizning kengligi 77 kvadrat santimetr bo‘lsa, demak unga tepadan bulgan bosimning og‘irligi 77 kilogrammga teng. •Shunday ekan, unda kaftimizda shuncha bosimni nega sezmaymiz? Sababi, unga havo pastdan yana shuncha og‘irlik bosim o‘tkazganidan tepadagi bosim sezilmaydi.•Biz qanchalik balandlikka kutarila borsak (masalan, tog‘ cho‘qqisiga), havo siyraklashib borib, tanamizga bo‘ladigan bosim ham kamayib boradi. 6000 metrgacha balandlikka kutarylganimizda tanamizning bir kvadrat santimetriga bo‘ladigan bosim atigi 0,4 kilogrammga tushadi. 100 kilometr havosiz balandlikda bosim umuman yuqolib, vaznsizlik holati boshlanadi.FIKRLAYMIZ

O3 o3 O3 o3 co2 H2o co2 H2o co2 Yer issiqligi Yer issiqligi O3 o3 O3 o3 co2 H2o co2 H2o co2 Yer issiqligi Yer issiqligi

озон катламининг сийраклашиши • xx асрнинг охирларида олимларимиз атмосферада диоксин гази мавжуд эканлигини аниқладилар. Диоксин гази пластмас-санинг хамма турини, саноат қоғозлари, сунъий тола, ўғит, сунъий тери ва тола, ленолиум, ламинант, қадоқлаш идишлар ишлаб чиқариш жараёнида хавога ажраладиган , захарлиги жихатдан циали калийдан бир неча минг баробар

Атроф­муҳитнинг ифлосланиши 4/23/19 20

Излаган имкон топар….

Mavzuni umumlashiramiz. Test javobini toping. 1. 6CO₂ + 6H₂O → C₆H₁₂O₆ + 6O₂ Ushbu reaksiya qaysi jarayonda kuzatiladi A .fotosintez B. nafas olish. C. A va B 2.) Yuqoridagi reaksiyada 26,4 g CO₂ dan necha mol O₂ olish A)6 mol B) 0,6 mol C) 60 mol mumkin.

ATMOSFERA VA GIDROSFERANI MUHOFAZA  QILISH Inson  bir  kunda  taxminan  25  kg  havodan nafas oladi. Avtomashina har  100 km yo’lni bosib o’tishi uchun 1825  kg kislorod sarf bo’ladi.  Agarda  avtomahinalardan  bittasi  100  km  ga  kam  yursa,  inson  necha  kun havodan nafas olishi mumkin?

KIMYOVIY ELEMENT Qadim zamonlardagi dengiz qaroqchilari yashirgan  xazinalarni topishni kim ham orzu qilmagan deysiz?! Agarda   boshqotirmani  to’g’ri  yechsangiz, haqiqiy boylik  topish  yo’lini  bilib olasiz!   Si – qi,   Ar – xa,   Ne – st,   Fe – dir,  Mg ­ ha,   F – do’,   Cr – na,   Cl –qiy,  Li – yax,   Sc – zi,   N – shi,   Na – ­ bu. KIMYOVIY ELEMENTQadim zamonlardagi dengiz qaroqchilari yashirgan xazinalarni topishni kim ham orzu qilmagan deysiz?! Agarda  boshqotirmani  to’g’ri  yechsangiz, haqiqiy boylik  topish  yo’lini bilib olasiz!  Si – qi,   Ar – xa,   Ne – st,   Fe – dir, Mg ­ ha,   F – do’,   Cr – na,   Cl –qiy, Li – yax,   Sc – zi,   N – shi,   Na – ­ bu.

Сўнгги сўз ўрнида…. “Сиз, меҳнат қилиш орқали  ўзингиз ва яқинларингиз учун  кўп иш қиласиз. Агар  меҳнатингиз сизга омад эмас,  омадсизлик келтирган  бўлса,  бу қайғу эмас­сиз яна бир бор  ҳаракат қилинг. Шунда омад  сизга, албатта, ёр бўлади!” Д.И.Менделеев

Uyga vazifa Mavzuni o’qish tayanch iboralarni izohlash , jadvalni toldirish , kanspekt yozish