Проектная работа по лезгинскому языку "Методика изучения лирических произведений в школе"

на тему:  «Методика изучения лирических произведений в школе»                                                                                                            ПЛАН: 1. Гьахьун2. Кьилин пай 3. Нетижаяр кьун 4. Ишлемишнавай литература 5. Диск 2Гьахьун Хайи литературадин тарсар халкьдин уьмуьрдихъ, адетрихъ ва ацукьунихъ­къарагъунихъ,  чкадин тарихдихъ тlебиатдихъ галаз алакъалу я. Аялриз чирвилер гун ва абур  тербияламишун литературадихъ галаз сих алакъада авай гьерекатар я. Литература­им руьгьдин тарс я лагьайтlа жеда. Литературадин кьилин дестек, адан шагьдамар чlал я. Чlал галачиз я художественный  литература, я адан иеси­халкь жедач. Гьавиляй литература кlанардайла, чна, муаллимри,  сифте дидед чlал, Ватан, хайи халкь кlанарна кlанда. Педагогикадин энциклопедияда чирвилер гудай къайдадиз ихьтин тариф ганва: чирвилер  гудай къайда­ им муаллимри ва аялри санал кlвалахзавай, аялриз чирвилер гузвай, абурун  фикирар, акьул, алакьунар тешкилзавай, гегьеншарзавай саж жуьре я. Литературадин тарсар вини дережа аваз гун патал муаллимдиз сифте нубатда чирвилер  гудай къайдаярни амалар чир хьун чарасуз я. Литературадин тарсар патал методикадин  къайдаяр ва амалар гзаф ава. Муаллимди абурукай вичин тежрибадив, цlийи чирзавай  темадив ва маса месэлайрив кьадайбур хканя, ишлемишна кlанда. Методикадин къайдаярни амалар муаллимдин гъиле авай яракьар я. Абур аялриз дерин  чирвилер ва тербия гун патал ишлемишда. Художественный литературадин кьилин  жинсерик эпос, лирика ва драма акатзава. 5­11­классра лирикадин жуьреба­жуьре  жанрайрин эсерар чирзава. Гьар гьи тарс гуз хьайитlани, тарсунин макьсад дуьз эцигуни важиблу везифа кьиле тухузва. Гьакlни муаллимдин сифте гафунин суьгьбетдилай аялар тарсунин дуьз гъавурда акьун  гзаф аслу жезва. 3Кьилин пай Сад лагьайди, лирикадин эсерар чирдай тарсуна, муаллимди сифте нубатда лирикадин  эсерар, амай жуьредин эсеррикай чара авуна кlанда. И кар чир хьун патал, муаллимди  лдирикадин эсерар гьихьтин эсерриз лугьудатlа чирда ва са шумуд мисал гъида. Автордин ва я эсердин игитдин гьиссер, рикlин гьалар, гуьгьуьлар, фикирар­хиялар  къалурзавай эсерриз лирикадин эсеррар ва я лирика лугьуда. Месела, 5­классда кlелзавай Кьуьчхуьр Саидан (“Чубарук”, “Аквазвач заз”, “Лянет”), Етим Эминан (“Билбил”, “Хупlярашугъ я!”), 7­классда кlелзавай Кьуьчхуьр Саидан (“Зи чарх  кьулухъ элкъвена”, “Эй, залум цlай”), Етим Эминан (“Дустариз”, ”Гьарай эллер”) вам аса  гзаф шиирар лирикадин эсерар. Кьвед лагьайди, лирикадин эсерер гьихьтинбур жедатlа чирда. Абур гзафни­гзаф  кlанивиликайни муьгуьббатдикай жедайди лугьуда. Ахьтин эсерра ярдин тарифар,  кlанивилин гьисер жеда. Кlанивиликай туькlуьрнавай лирикадин эсерриз муьгьуьббатдин  лирика лугьуда. Амма инсандиз неинки маса инсан (руш, гада, диде­ буба, вах, стха ва масабур) гьакlни  жуван Ватан, тlебиатни кlан жеда. Ихьитн, Ватандихъ авай майилар, гьиссер къалурзавай  шиирар чи литературада гзаф ава. Месела, 7­классда кlелзавай Етим Эминан “Гьарай  эллер!” шиирда шаирди дуьньядин гьаларикай, ана авай гьахъсузвилерикай лугьунни  ийизва, абурухъ галаз рафтарвални къалурзава, вичин гьиссерни ачухарзава. Ихьтин эссериз гражданвилин лирика лугьуда. Лезги литературада муьгуьббатдин ва гражданвилин  лирикадин эсерар гзаф гьалтзава, гьакlни, чи литературада, ватандикай, яшайишдикай,  тlебиатдикай теснифнавай шиирарни дуьшуьш жезва. Пуд лагьайди, лирикадин эсерар чирдай тарсара, абур, муаллимди устаддаказ, гьисс кваз  кlелунин аялриз еке таъсир ийида. Абуру муаллимдилай чешне къачуда. Гьакlани абур  аннамишун, шиирдин темадиз фикир гун, лириадин игит гьихьтин инсан ятlа, адахъ  гьихьтин шадвал ва я дерт аватlа, автордиз вуч лугьуз кlанзаватlа, тайинарун я. Лирикадин  эсерар чирзавай тарсара аялри шадвална, пашманвална, фикир фагьумна, лезет хкудна  кlанзава. Месела, муаллимди, Кьуьчхуьр Саидан “Чубарук” ва Етим Эминан “билбил”  шииррай куплетар кlелда ва абурук квай гьиссер, философиядин фикирар ва авторри чеб  адаз къушариз чешне гъизвайди къалурда. 6­11­классра XX асирдин шаиррин: Стlал Сулейманан, Алибег Фатахован, Хуьруьг  Тагьиран, Шагь­Эмир­Мурадован, Алирза Саидован ва масабурун лирикадин шиирар ва  поэмаяр чирзава. Абур кlелдайла ва аннамишдайла алай девирдин шаиррин: Байрам  Салимован, Ханбиче Хаметовадин, Азиз Алеман, Арбен Къардашан ва масабурун эсерикай  менфят къачуда, аялрин чирвилер гегьеншарда. 4Кьуд лагьайди, лирикадин эсерар чирдайла муаллимди, аялрин фикир, абур туькlуьр  хьанвай къайдайрални желб авуна кlанда. Лирикадин эсерар гзафни­гзаф шиирдалди  теснифнава: абурни адет яз куплетрикай ибарат я.  Куплет чи литературадин илимда шиирдин кьуд цlарцlикай ибарат пай, чlук ва я строфа  къалурзавай гаф­ термин я. Лезги шиирар, абурун куплетар ибарат хьанвай цlарара авай слогрин кьадарралди чеб­ чпивай чара жеда. Чи милли шиирар ирид, муьжуьд, цlусад, цlукьуд ва маса слогрин  цlарарикай ибарат я. Месела, Етим Эминан “Дуьнья гьей!” шиир 11 слогдикай ибарат я. Ме/гер/гьи/кьван/ же/да/ вун/зал/ гьа/ва/лат/ Ша/ ми/йир/ тlун/, бес/ я/, дуьнь/я/ гьей/!, Бя/зи/бу/руз/ я/ вун/ гъам/ни/ ха/жа/лат/, Бя/зи/бу/руз/я/вун/ дев/ран/, дуьнь/я/гьей/! Вад лагьайди, 8­9­ классра лирикадин шиирар чирзавай тарсара литературадин жуьреба­ жуьре терминрал дуьшуьш жезва. Абурун манаа чухурунни гьамиша муаллимдиз регьят  туш. Муаллимди, кlелзавай эсердин жанр тайинарна кlанда. 8 ва 5 классра алатай  асирринлирикадин эсерар чирзавайла, ихьтин жанрайрин эсерар гьалтзава (гуьзел­ муьгьуьббатдин шиир, къасыда­тарифдин шиир, мухаммас­вад цlарцlин шиир, рубайи­  философиядин шиир.) Чи шаирри цlудралди, вишералди лирикадин жуьреба­ жуьре хейлин яшайишдин,  муьгуьббатдин, философиядин эсерар: шиирар ва поэмаяр теснифнава, абуру  кlелзавайбурув агакьнава. 5­7­классра кlелзавай аялрин рикl тlебиатдин шикилар ганвай эсеррал ала. Тlебиатдин  шикилар хайи ватандихъ галазалакъалу я. Тlебиатдикай теснифнавай эсерри аялриз хайи  хуьр, район, республика кlанарзава. Ругуд лагьайди, ихьтин эсерар кlелдайла аялрив гьа эсердин мана­ метлеб шикилрин  бинедаллаз ачухарайтlа, еке таъсир ийида. Алай девирдин шаири хайи ватандикай, дидедин чlалакай, тарихдикай, намус­  гъейратдикай, азадвиликай ялавлу чlалар, гимнияр кхьенва, лезги халкь сад хъувун патал  женг чlугвазва. Манидиз элкъвенвай “Зи лезги чlал” шиирда Абдул Фетягьа кхьизва: Зи лезги чlал, захъ ава са багьади,    5Чуьхуьзва за жуван руьгь ви нурара,  Дидедин мез, играмиди, алади, Тухузвайди зун уьмуьрдин гурарай… Ирид лагьайди, лирикадин гзаф эсерар манийриз элкъвена. Гьавиляй лирикадин эсерриз  магнитофондай яб гуз жеда. Артистри ва шпирри жуьреба­жуьре межлисра кlелай шииррар  магнитофондин лентинал кхьида ва тарсара ишлемишайтlа жеда. Ихьтин менфят радиодай  ва телевизордай гузвай передачайрикайни менфят къачуз жеда. Лирикадин эсерар  кlелдайла, явашдаказ музыка кутаз жеда: музыкади лирикадин эсеррин таъсир гужлу ийида. Гьакlни муаллимдив ва аялрив шиирари манидал лагьайтlа жеда. Муьжуьд лагьайди, малум тирвал, лирикадин эсерар анализ авун герек къвезвач­ абуруз яб  гана, абур аннанмишна, абурукай лизет хкудна кlанзава. Абурулай гъейри, шиирдин чlалан  такьатриз, авторди ишлемишнавай эпитатриз, метафорайриз, гекъигунриз вам аса  такьатриз, рифмайриз ва ритмариз, предложенийрин къурулушдиз, чlалан везиндиз фикир  гуда. Аялар лирикадин шииррин махсус лишанар жагъуриз вердишарда. Кlуьд лагьайди, лирикадин эсерар чирзавай тарсара, аялрин арада устаддаказ шиирар  кlелунин конкурс кьиле тухвайтlа жеда. Гьакlни, са тайин шаирдин яратмишнриз,  бахшнавай “Литературадин межлисар”. “Викторина” – тарс ва м. с. б. тухвайтlа жеда. Классдилай къеце кlелзавай эсерер чирзавай  тарсар, виликамаз хкянавай. “Лезги газетдай”, “Кард” ва “Самур” журналрай цlийиз  акъатнавай шиирар кlелда. Литературадин гьар са тарсуна илимдикай малуматар ва  терминар чирна кlанзава. Абур чирдайла, муаллимди чи алимрин (А. Агъаеван, Гь.  Гьашарован, Р. Кельбеханован ва м.с. б.) ахтармишунрикай, эхиримжи йисара акъатнавай  ктабрикай менфят къачуда. НЕТИЖАЯР КЬУН. Лирика­ халкьдин руьгь,  гьиссер, мурадар ва къастар аквазвай гуьзгуь я. Лирикадин эсерри аялрик халкьдин вири хъсан, къени ва къагьриман лишанар, хесетар,  амалар кутада, абурукай халис инсанар ийида. Алай девирда къизгъиндаказ чи яшайиш гьикl вилик физватlа, чи чlални, хайи литературани вилик физва. Чи муаллимрин  кьилин везифа акьалтзавай несил хайи литературадихъай  къакъат тавун, адал рикl алаз тербияламишун я. Агъадихъ за жуван тежрибадай лирикадин эсерар тухузвай къайдадин тарсунин план­ конспектдин чешне гузва. 6Чешне яз за 7­классда кlелзавай  Етим  Эминан ‘’Дустариз ‘’ шиир гъизва. Школайра лезги литературадин программайрик Етим  Эминан яратмишунар чирун патал са  хейлин эсерар кутунва. 5­классдилай башламишна 10­классдал кьван Етим Эминан уьмуьрдикайни  яратмишунрикай чирвилер гун патал 11 сят вахт къалурнава. И вахтунда шаирдин  уьмуьрдикай малуматар ва 13 шиир чирна кlанзава. Идалай гъейри и тарсара литературадин илимдайни бязи чирвилер гана кlанзава. Алава кlелун патал программайра Етим Эминан 11  шиир къалурнава. Кlелунин ихьтин еке материал школайра чирун патал, гьелбетада, муаллимдиз  хъсан  гьазурвал герек я.                                  Лезги литература Тарсунин кьил: Етим Эмин “Дустариз” Мурад­метлеб: шиир устаддаказ кlелиз, хъсандиз хуралай лугьуз ва мана ачухариз алакьун.  Тадаракар: учебник­хрестоматия, Етим Эминан шикил ва шиирдин кlватlалар,  шикилар,  манияр  кхьенвай лентер, магнитафон, тест, мел, доска. ПЛАН: 1. Класс тешкил авун (2 мин.) 2. Кlвалин кlвалах ахтармишун (3 мин.) 3. Алатай тарс хабар кьун (10 мин.) 4. Цlийи тарсунин гъавурда тун (10 мин.) 75. Четин гафарин винел кlвалах. (3 мин) 6. Цlийи тарс мегькемарун паталди тапшуругъар тамамарун (10 мин.) 7. Тарс умумиламишун (3 мин.) 8. Кlв. кlвалах гун (2 мин). 8Тарс кьиле тухун. М­м: Пакаман хийирар, аялар! У­к: Абат хийирар! М­м:  Чухсагъул, ацукь!            Муаллимди класс секинарда. М­м: Къе классда дежурный вуж я?           Классда къе вуж авач? У­к: Классдин дежурный зун я (Саидова). Классда Селимовни,           Джинетов авач. М­м: Ацукь! Акlятаl, чна чи тарс башламишда.           Исятда чаз лезги литературадин  тарс я. Вирида ктабар ахъайна  тарсуниз гьазур  хьухь. М­м: Алатай тарсуна чна вуч кlелнай? Уч­к: Алатай тарсуна чна Етим Эминан ’’Гьарай эллер! ‘’шиир кlелнай ва кlвалериз  хуралай чириз ганвай. М­м: Тарс ни лугьуда?            Са кьве аялди устаддаказ хуралай шиир кlелда.  М­м: Баркалла! Лап хъсан кlелна, ацукь. Аялрин арадай ни хъсандиз Етим Эминан ‘’Гьарай эллер! ‘’эсер хуралай лагьанатlа, гьадан  сес кассетадиз къачун.                                                Муаллимди алатай тарсунай са шумуд суал гуда. Кьве аялдив тестерин тапшуругъар  гугуда. М­м:1.Шиирдиз вучиз ‘’Гьарай эллер!‘’ кьил вучиз ганва? Уч­к: Вучиз лагьайтlа, гьа девир адалатсузди тир, дугъри ксариз яб гудай касс авачир.  Дуьньяда гьарайдин ванн гьатнавай Ада а шиир гьа девирдиз кхьенвайди я. М­м: 2.Ажеб дуьнья низ хьанва ва нин гуьгьуьлар дуьньядикай ханва? Уч­к: Ажеб дуьнья девлетлуйриз хьанва ва дуьньядикай гуьгьуьлар кесибрин ханва. 9М­м: 3. Шаир вич яшамиш жезвай девирдал рази тирни? Уч­к: Ваъ. М­м: Шиирдин кьилин фикир вучя? Уч­к: Шиирдин кьилин фикир кесиб халкьдихъ хушбахт уьмуьр хьунухь я. М­м: Баркалла, аялар, куьне суалриз дуьз жавабар гана. Аялар, квез хъсанвиликай ва писвиликай гьихьтин мисалар чида? Ша, чна са кьве мисал  рикlел хкин. Уч­к:1. Гьахъсузвал дакlан хьун – хъсанвилин лишан я. 2Писвиливай кисна лув гуз жедач. 3 Хъсанвал тавунмаз, хъсанвилин къадир чир жедач. 4Писвили писвилел чан гъида. М­м: Аферин. Хъсан мисалар я. Аялар, дуствилелди яшамиш хьухь. Инсан уьмуьрдин  мурад авачиз, гьакlметлебсуз яшамиш хьунухь мумкин туш эхир! Азиз, аялар, хъсандиз кlела, чlехидаз гьуьрмет ая. Исятда чна, аялар, цlийи тарс башламишда. Къенин чи тарс Етим Эминан “ Дустариз“ шиир  я Муаллимди шиир устаддаказ кlелда ва мана ачухарда. И шиир  шаирди рекьидайла  кхьенвай шиир я. Шаирдин уьмуьр еке зиллетдик кваз кьиле фена. Къирмажди гатун хъсан я, Етим Эмин хьиз багърийри чухвадалди, ам еке дерт я. 12 йисуз хьайи Етим Эминан рикl хкахьнач. Ада  тебрикна чилин нур, адан эсерри алудна пашманвал, яманвал, яванвал. Ятlани ам шад тир  чилел, ала лугьуз экв гудай гъетер кьилел. Шаир азарди месе туна, мукьвабур адавай къерех, дустарни яргъа хьана. Гьакl ятlани адаз  тlебиат, яшайиз гзаф кlандай. Гьикьван вич бейгьал тиртlани, гьикьван ада зулжалалдин  женнетдин багъдин тарифар авунатlани, Етим Эмин инсан я, адаз дуьнья ширин я. Рикl  кlевиз кьуна, шаирди вичин гьалар “Шукур Аллагь, хъсан я”, лугьузва. Ахпа ада вичин  гьакъикъи гьалдикай хабар гузва: Хажалатар, хифетар зи дерин я. Заз алахьай гуьлуьшан югъ серин я, Вил атlудач дуьньядихъай: ширин я, 10Айиб мийир, инсан я, лагь дустариз.   ва икl мад.      Етим Эмина вичин шиирда гьа девердин чlурувилер, адалат авачир обществодин къурулуш  дуьздал акъудзаватlани, чаз ам инсанрилай пашманвал алудзавай, чилин нур тебрикзавай  шаир яз, инсанар сад хьунихъ инанмиш, дуствал дуьньяда виридалайни багьа шей тирдахъ  инанмиш кас яз аквазва. Хабар кьуртlа зи гьалдикай дустари, Шукур Аллагь, хъсан я, лагь дустариз. Тlалабирди чпивай зи къастари Хийир – дуьа, игьсан я, лагь дустариз. Инсандивай эхиз тежедай и гужаривай Етим Эмин руьгьдиз ажузариз хьанач. И “Дустариз”  эсердай аквазвайвал ам эхир нефесдалди экуь дуьньядал, адан няметрал ашукь яз  амукьнай: Вил атlудач дуьньядихъай – ширин я, Айиб мийир, инсан я лагь, дустариз. Етим Эминан “Дустариз” (“Хабар кьуртlа зи гьалдикай…”) лагьанвай и шиирди автордин  четин гьал къалурзава. Шаирдин хажалатар дерин я, “гуьлуьшан югъ серин я”, тек яз  амукьна, гъамуни кьурурзаав, адан гьалдикай хабар кьадай кас авач, дустариз хъижедайди  “Етим Эмин амач” лагьай са ван я.  И фикирар  шаирди гзаф таъсирлу гафаралди ва везинлу рифмайралди лугьузва: ”дерин я”,  ”серин я”, ”ширин я” ва мсб. Шиирда ихьтин гекъигунар ишлемишзава: хажалатар дерин я, алахьай югъ серин я ва мсб. Шиир аялрив кlелиз тада. М­м: Исятда чна четин гафарин винел кlвалах тухуда. Вирида гафарганар ахъайна доскалал алай гафар кхьихь. 1.Игьсан­са кас кьейила гудай садакьа 2.къастар­мурад, метлеб 3.гьижран­дерт, гъам 4.бейадалат­гьахъсуз 5.гъафил хьун­ягъалмиш хьун,хабарсуз хьун. 11Вирида кхьенани? Уч­к: Эхь. М­м: Исятда за квез цlийи тарс мякемарун патал суалар гуда.          1.Шаирди дустариз квекай кхьизва? Уч­к: Шаирди вичин эхир нефес жезавайдакай кхьизва. М­м: 2.Шаирдин гьал чlурузвайди гьи цlарарай чир жезва? Уч­к: Бенде авач, гьал гьикl ятlа аквадай,           Дердерикай хабар кьуна рахадай            Фугъарадин гьакъикъатда акьадай,            Бейадалат дуван я, лагь дустариз. М­м: Дуствилкай квез гьихьтин мисалар чида? Уч­к: Виш манатдилай, са дуст хъсан я.            Дуст кьун регьят я, хуьз четин.            Дуст­чинал, душман кьулухъай рахада.            Дуст кlеве гьатайла чир жеда. М­м: Баркалла, хъсан мисалар я. Алава яз, ”Тlварун стха", ва  “Вирт квахьайдаз” шиирар  кlвале кlела. 6. Ктабдай лирика квез лугьудатlа хуралай чира (Ам къведай тарсуна веревирд ийида). Аялар, Етим Эминан гзаф шиирар манийриз элкъвенва. И жергедай яз “Дустариз” шиирни  манидалди лугьузва. Чна исятда чи бажарагълу манидар Рагьимат Гьажиевади лугьузвай и  манидихъ яб акалда. Магнитофондай аялриз мани кутада. Исятда за квез Етим Эминаз жува кхьенвай шиир кlелда. Амач шаир Амач шаир чи арада Алатнава гзаф йисар 12Тикрар ийиз гъамлу гафар Гьардан мецел ала ви тlвар Эзбер ийиз къе ви чlалар Ви невеяр кlватl хьанава Кьиле тухуз къе вис увар Давамарда чна ви кар Я сад Аллагь, я пайгъамбар Ви руьгь сура гьич тахьуй дар Эцигда ви гуьмбетдал за Мул цуькверин къацу са кlанчl Тебрик ийиз ваз къенин югъ Гьуьрметдивди агъузна юкь. Несилри ваз ийиз гуьрмет Гузва къе ваз еке къимет Аллагьдини гъиз ваз рагьмет Кьисмет хьанва ваз лап женнет. На тунвай ирс зурбади я Дагъларилай кьакьанди я Вун чи даях, дамахни я Чlехи шаир Етим Эмин. Къведай тарсуна чна Етим Эминан классдилай къеце кlелдай эсерар кlелда ва шиирар  устаддаказ кlелунин конкурс кьиле тухуда, гьазур хьухь. Квевай шиирар манидал  лагьайтlани жеда. 13Къенин тарсунай шиирар хъсандиз хуралай кlелунай Мирзоевадизни, Алибековадизни  Алимурадоваз вадар атана, Бабаевазни Асретовадиз кьудар атана. Тестерин тапшуругърай  Ахмедовадизни Магомедовадиз вадар атана. Вири тестер дуьз тамамарнавай. Къенин чи тарс куьтягь жезва, тарсунай суалар авани? Уч­к: Ваъ. М­м: Авачтlа, лап хъсан я. Кlвализ кlвалах Етим Эминан “Дустариз” шиир хуралай чириз. Сагърай, ялар ягъ, аялар! А­яр: Сагърай. ТЕСТ 1 – суал… “Къванцин гада” кьисадин кьилин игитдин мурад вуч хуьн я?          Жавабар: 1. Вичин мал­девлет. 2. Хуьруьн секинвал. 3. Ватандин азадвал. 4. Инсанрин секинвал. 2­ суал. “Къванцин гада” кьисадин кьилин игитди ахьтин къагьриманвал авунин себеб вуч  я?            Жавабар: 1. Диде­буба кlан хьун. 2. Хайи хуьр кlан хьун. 3. Инсанар кlан хьун. 4. Ватан гзаф кlан хьун. 3­ суал. “Къванцин гада” кьисадин ва “Шарвили” эпосдин кьилин игитар сад­садаз квелди  мукьва я?           Жавабар: 1. Къуватдалди. 2. Ватан кlан хьуналди. 143. Жумартвилелди. 4. Мергьяматлувилелди. 4­ суал. Шарвили вучиз лезги халкьдин рикl алай игит я?              Жавабвр: 1. Гияр шегьер къецепатан чапхунчийрикай азад эхир эцигна. 2. Халкьди къецепата чапхунчийриз харж гунал эхир эцигна. 3. Хайи халкьдин азадвал хвена. 4. Лезги миллетар сад хьуниз эвер гана. 5­ суал. “Шарвили” эпос кхьин хъувур шаир вуж я?               Жавабар: 1. Хуьруьг Тагьир. 2. Забит Ризванов. 3. Алирза Саидов. 4. Жамидин. 6­суал. Агъадихъ галай куплет               Садбуруз­къизил, садбуруз­гимиш,               Садбуру мал хуьз, садбуру­гамиш,              Дуьнья! Вун нивди хьанва гуьруьшмиш?              Девранрикай пай хкудна хьи зи. Гьи шаирдин шиирдай къачунва?               Жавабар: 1. Кьуьчхуьр Саидан. 2. Лезги Агьмедан. 3. Етим Эминан. 4. Мирзе Алидин. 7­суал. Вичиз табий тахьайла, Сурхай ханди Саидаз гьихьтин жаза ганай? 15Жавабвр: 1. Гатана. 2. Дустагъда туна. 3. Сив цвана. 4. Вилер акъудна. 8­суал. Кьуьчхуьр Саидаз инад авур залум хандиз акси чlал гьи шаирди теснифна?           Жавабар: 1. Етим Эмина. 2. Лезги Агьмеда. 3. Мирзе Алиди. 4. Алкьвадар Гьасана. 9­ суал. Агъадихъ галай куплет                Лагьайла, яз кьилиз сирих,                Ахпа жез дуьньядихъ къаних,               Фагъирдин мал ийиз чуьнуьх,                Квез маса гьайван амачни? Етим Эмин гьи шиирдайкъачунва?                Жавабар: 1. “Дуьньядиз” 2. “Дуьнья гьей” 3. “Гьарай, эллер!” 4. “Вирт квахьайдаз”. 10­ суал. Етим эминан шиирар урус чlалаз лезги шаиррикай ни таржума авуна ва кьилди  ктаб яз акъудна?               Жавабар: 1. Жамидина. 162. Азиз Алема. 3. Ибрагьим Гьуьсейнова. 4. Арбен Къардаша. Ишлемишнавай литература: 1. Къ. Х. Акимов “Школада лезги литература чирунин методикадин месэлаяр” 2. Къ. Х. Акимов “IVклассдин литературадин хрестоматия патал методикадин  къалурунар” 3. Османова С. Р. “Лезги литературадай Етим Эминан уьмуьр ва яратмишунар чирдай  тарсар”. 4. Къ. Х. Акимов “V­IX классра лезги литературадай аялри чирвилер ахтармишдай  тестер”. 5. 7­класс патал учебник­хрестоматия туькlуьрайбур З. Г. Бирембеков ва Гь. Р.  Рамалданов. 6. Етим Эмин. Эсерерар… туькlуьрайди А. Агъаев. Диск 17