Құрғақ және шырынды жемістер

Жемістің түзілуі; өсімдіктердің тұқым арқылы көбеюі және таралуы. Жемістің түрлері:құрғақ және шырынды, қақырайтын және қақырамайтын, біртұқымды және көптұқымды жемістер. Оқушыларға жемістердің түзілуі, түрлері, олардың бір-бірінен ерекшеліктері өсімдіктердің тұқым арқылы көбеюі және таралуы туралы білім беру.Оларда өзіндік жұмыс жасау дағдыларын қалыптастыруІІ. Қызығушылықты ояту 1. Топтастыру 1-топқа: 2-топқа: 2.Біліміңді тексер. Төменде аталған өсімдіктердің гүлшоғырларын ажыратып, тұсындағы санын әр гүлшоғырдың торкөздеріне жазыңдар. Шашақ Жай масақ Собық Күрделі шатыр Жай шатыр Күрделі шашақ Себет Күрделі масақ 6, 11 2, 1, 13 7, 16 3, 10 4, 9 8, 12, 15 5, 14 1.Жүгері 2.Жолжелкен 3.Наурыз шешек 4.Тары 5.Бидай 6.Мия 7.Балдырған 8.Өгейшөп 9.Гүлшетен 10.Пияз 11.Қараған 12.Күнбағыс 13.Калла 14.Қарабидай 15.Гүлкекіре 16.Сәбіз ІІІ. Мағынаны тану кезеңі 1.Топтастыру 1, 2-топқа қатар беріледі 2. Өсімдік гүлдеп болғаннан кейін ұрықтанған аналықтың жатыны жеміске айналады. Жеміс құрылысы жеміс қабынан және тұқымнан тұрады. Жеміс қабының қызметі тұқымды қорғау және тұқымның таралуына әсер ету. Шырынды жемістер шырыны мол, жұмсақ болады. Жидек жемістің сыртқы қабығы жұқа, жұмсақ, ішінде тұқымдары көп шырынды. Жидек тәрізді жемістер-көп ұялы, көп тұқымды. Жемістің сыртқы қабатында эфир майы көп, сары, қызғылт-сары түсті. Ортаңғы қабаты мақта тәрізді борпылдақ, кебу, ақ түсті.Ішкі қабаты етті, қалың, шырынға толы. Сүйекті шырынды жемістердің сыртқы қабаты жұқа, ортаңғы қабаты қалың етті-шырынды, ішкі қабаты-қатты сүйектенген. Құрғақ жемістердің қабығы қатты, сүректенген, құрғақ болады. 3. Жемістерді жарнамалау. 1,2 топ оқушылары жемістің суретін немесе жемістің өзін көрсете отырып сол жеміс туралы тақпақтар айтады. Құлпынай Итмұрын. Уақытылы жинап алмаса, Жабайы раушан дейді екен, Көп шыдамас ол аса. Итмұрынды ел кейде. Баданадай жемісі Піседі екен жемісі Ағып кетер болмаса. Қараша айы келгенде. Болар сусын десең де, Онда аскорбин қышқылы Тоймайсың қанша жесең де. Сенесің бе көп десе. Жасайды одан әтір де, Елу есе лимоннан, Жапырағы ем жөтелге. Қарақаттан он есе. Алма Шие Тазартар ол қаныңды, Зиянкестерден қорғауға Жасартады тәніңді, Әктеп, сырлап діңдерін. Отаны деп алманың Күн суытса от жағады, Қазақ жері танылды. Үсітпеу үшін гұлдерін. Көрген кезде алманы, Қып-қызыл болған жемісін, Тіл үйірген бал дәмі. «Шиедей» деп ел ішін, Тұрады ғой жегің кеп, Тараған сөз бар сол үшін. Құрамында темір көп. Лимон Апельсин Иісі бар аңқыған, «Қытай алмасы»,- дейді оны, Түрі сопақ демесең. Ел құмартып жейді оны. Дәмі ащы- Эфир майы- Лимонның Бар онда, Қант қосып жемесең. Сығындысы- Жақсаң оның шырынын Дәрі ол да. Әппақ болар бет деген, Қабығынан- Қоссаң асқа- Тосапты, Дәмді етер, Шырынынан сусын жасапты. Ауруға да ем көптеген. Өседі жылы жер талғап, Суық жерге өспес, Ол-тоңғақ. Бойында көп дәрумен, Пайдалы ғой адамға. Жемісі оның- Дәрі, ем. ІV. Ой-толғаныс. 1. Семантикалық карта Өсімдіктің аты Жемістер Жеміс түрлері Тұқым саны Құрғақ шырынды біреу екеу көп Алма Жидек Қарбыз жидек тәрізді Мандарин жидек тәрізді Өрік Сүйекті Асбұршақ бұршаққап Күнбағыс тұқымша Емен Жаңғақ Бидай Дәнек Үйеңкі Қанатты жеміс 2. Биологиялық жұмбақтар. 1.Жұп-жуан тұрқы, 2.Бақшамызда өседі, Қара-көк түсті сырты, Керек тағам деседі. Қуырмасаң оны Бар қызыл, көк, сарысы Жей алмайсың шикі (баялды) Ащы-тұщы бәрісі (бұрыш). 3.Оранып көп жапыраққа, 5.Қайнатсаң-томатың, турасаң-салатың (қызанақ). Өсіп жатыр атырапта (орамжапырақ) 4.Жасағанда борщты, 6.Көкөніс бұл қалаулы, жасамас онсыз палауды. (сәбіз) Қосуға оны борышты. Бұл көкөніс болмаса, Қызармайды ол аса. (қызылша) 7.Сілкідім де сабағын, Жердің астын қарадым. Он түйнегін алдым да, Дайын болды тамағым (картоп). 3.Қосымша мәліметтер: Алып жемістер Біз көбіне жерде өсетін көкөніс-жеміс біткеннің ең үлкені деп қауын-қарбызды ойлаймыз. Негізінде салмағы мен көлемі жағынан үлкен жеміс Сейшель аралында өсетін пальманың жаңғағы екен. Оның диаметрі жарты метрге жетіп, 25 кг-ға дейін салмақ қосады. Бір пальма осындай отыз жемістен бере алады. Олардың қабығы өте қатты болады және баяу жетіледі. Гүлденгеннен кейін төртінші жылы ғана көлемі өсіп, пісуіне тағы екі жыл керек екен. Ұзындығы 90 см, ені 50 см-ге жуық. Бұл ағаш жемісінен жергілікті тұрғындар қамыр илеп, нан ісіреді. Дегенмен, ең ірі жемістер ағаш басында өспейді деген пікір дұрыс. Көкөністің ішіндегі ең ірісі–асқабақ. 4.«Артығын тап» ойыны. 1-топқа 1 2 3 2-топқа 1 2 3 1-топқа 1 2 3 2-топқа 1 2 3 5.«Логикалық тапсырма» 1-топқа 1.Бидай, арпа жемісі 2. Сүйекті шырынды жеміс А ә б А Ә Б 2-топқа 1. Бұршаққап 2. Қырыққабат жемісі А Ә Б А Ә Б 6.Суретжұмбақты шешіп, жемісті тап 1-топ 2-топ 7.Тренинг 5. Үй тапсырмасы. §26 оқу, біліміңді тексер, 88-бет. Биология 6-сынып Сабақтың тақырыбы:.Жемістің түзілуі; өсімдіктердің тұқым арқылы көбеюі және таралуы. Жемістің түрлері:құрғақ және шырынды, қақырайтын және қақырамайтын, біртұқымды және көптұқымды жемістер. Сабақтың мақсаты: Білімдік: Оқушыларға жемістердің түзілуі, түрлері, олардың бір-бірінен ерекшеліктері өсімдіктердің тұқым арқылы көбеюі және таралуы туралы білім беру. Дамытушылық: Жемістердің көптүрлілігі, кездесетін жерлері және бұрыннан білетін жемістер туралы білімдерін кеңейту, таным қабілеттерін арттыру, қызығушылықтарын ояту. Тәрбиелік: Оқушыларды әсемдікке, сұлулыққа, табиғатты қорғай білуге, жеміс түрлерін ажырата білуге, ізденімпаздыққа тәрбиелеу. Сабақтың түрі: дәстүрлі Сабақтың типі: аралас Сабақтың әдісі: СТО әдістері: топтастыру, семантикалық карта. Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі А) оқушылармен амандасу ә) сабаққа дайындау б) Оқушыларды 2 топқа бөлу, топ аттарын белгілеу. ІІ. Қызығушылықты ояту 1. Топтастыру 1-топқа: 2-топқа: 2.Біліміңді тексер. Төменде аталған өсімдіктердің гүлшоғырларын ажыратып, тұсындағы санын әр гүлшоғырдың торкөздеріне жазыңдар. Шашақ Жай масақ Собық Күрделі шатыр Жай шатыр Күрделі шашақ Себет Күрделі масақ 6, 11 2, 1, 13 7, 16 3, 10 4, 9 8, 12, 15 5, 14 1.Жүгері 2.Жолжелкен 3.Наурыз шешек 4.Тары 5.Бидай 6.Мия 7.Балдырған 8.Өгейшөп 9.Гүлшетен 10.Пияз 11.Қараған 12.Күнбағыс 13.Калла 14.Қарабидай 15.Гүлкекіре 16.Сәбіз ІІІ. Мағынаны тану кезеңі 1.Топтастыру 1, 2-топқа қатар беріледі 2. Өсімдік гүлдеп болғаннан кейін ұрықтанған аналықтың жатыны жеміске айналады. Жеміс құрылысы жеміс қабынан және тұқымнан тұрады. Жеміс қабының қызметі тұқымды қорғау және тұқымның таралуына әсер ету. Шырынды жемістер шырыны мол, жұмсақ болады. Жидек жемістің сыртқы қабығы жұқа, жұмсақ, ішінде тұқымдары көп шырынды. Жидек тәрізді жемістер-көп ұялы, көп тұқымды. Жемістің сыртқы қабатында эфир майы көп, сары, қызғылт-сары түсті. Ортаңғы қабаты мақта тәрізді борпылдақ, кебу, ақ түсті.Ішкі қабаты етті, қалың, шырынға толы. Сүйекті шырынды жемістердің сыртқы қабаты жұқа, ортаңғы қабаты қалың етті-шырынды, ішкі қабаты-қатты сүйектенген. Құрғақ жемістердің қабығы қатты, сүректенген, құрғақ болады. 3. Жемістерді жарнамалау. 1,2 топ оқушылары жемістің суретін немесе жемістің өзін көрсете отырып сол жеміс туралы тақпақтар айтады. Құлпынай Итмұрын. Уақытылы жинап алмаса, Жабайы раушан дейді екен, Көп шыдамас ол аса. Итмұрынды ел кейде. Баданадай жемісі Піседі екен жемісі Ағып кетер болмаса. Қараша айы келгенде. Болар сусын десең де, Онда аскорбин қышқылы Тоймайсың қанша жесең де. Сенесің бе көп десе. Жасайды одан әтір де, Елу есе лимоннан, Жапырағы ем жөтелге. Қарақаттан он есе. Алма Шие Тазартар ол қаныңды, Зиянкестерден қорғауға Жасартады тәніңді, Әктеп, сырлап діңдерін. Отаны деп алманың Күн суытса от жағады, Қазақ жері танылды. Үсітпеу үшін гұлдерін. Көрген кезде алманы, Қып-қызыл болған жемісін, Тіл үйірген бал дәмі. «Шиедей» деп ел ішін, Тұрады ғой жегің кеп, Тараған сөз бар сол үшін. Құрамында темір көп. Лимон Апельсин Иісі бар аңқыған, «Қытай алмасы»,- дейді оны, Түрі сопақ демесең. Ел құмартып жейді оны. Дәмі ащы- Эфир майы- Лимонның Бар онда, Қант қосып жемесең. Сығындысы- Жақсаң оның шырынын Дәрі ол да. Әппақ болар бет деген, Қабығынан- Қоссаң асқа- Тосапты, Дәмді етер, Шырынынан сусын жасапты. Ауруға да ем көптеген. Өседі жылы жер талғап, Суық жерге өспес, Ол-тоңғақ. Бойында көп дәрумен, Пайдалы ғой адамға. Жемісі оның- Дәрі, ем. ІV. Ой-толғаныс. 1. Семантикалық карта Өсімдіктің аты Жемістер Жеміс түрлері Тұқым саны Құрғақ шырынды біреу екеу көп Алма Жидек Қарбыз жидек тәрізді Мандарин жидек тәрізді Өрік Сүйекті Асбұршақ бұршаққап Күнбағыс тұқымша Емен Жаңғақ Бидай Дәнек Үйеңкі Қанатты жеміс 2. Биологиялық жұмбақтар. 1.Жұп-жуан тұрқы, 2.Бақшамызда өседі, Қара-көк түсті сырты, Керек тағам деседі. Қуырмасаң оны Бар қызыл, көк, сарысы Жей алмайсың шикі (баялды) Ащы-тұщы бәрісі (бұрыш). 3.Оранып көп жапыраққа, 5.Қайнатсаң-томатың, турасаң-салатың (қызанақ). Өсіп жатыр атырапта (орамжапырақ) 4.Жасағанда борщты, 6.Көкөніс бұл қалаулы, жасамас онсыз палауды. (сәбіз) Қосуға оны борышты. Бұл көкөніс болмаса, Қызармайды ол аса. (қызылша) 7.Сілкідім де сабағын, Жердің астын қарадым. Он түйнегін алдым да, Дайын болды тамағым (картоп). 3.Қосымша мәліметтер: Алып жемістер Біз көбіне жерде өсетін көкөніс-жеміс біткеннің ең үлкені деп қауын-қарбызды ойлаймыз. Негізінде салмағы мен көлемі жағынан үлкен жеміс Сейшель аралында өсетін пальманың жаңғағы екен. Оның диаметрі жарты метрге жетіп, 25 кг-ға дейін салмақ қосады. Бір пальма осындай отыз жемістен бере алады. Олардың қабығы өте қатты болады және баяу жетіледі. Гүлденгеннен кейін төртінші жылы ғана көлемі өсіп, пісуіне тағы екі жыл керек екен. Ұзындығы 90 см, ені 50 см-ге жуық. Бұл ағаш жемісінен жергілікті тұрғындар қамыр илеп, нан ісіреді. Дегенмен, ең ірі жемістер ағаш басында өспейді деген пікір дұрыс. Көкөністің ішіндегі ең ірісі–асқабақ. 4.«Артығын тап» ойыны. 1-топқа 1 2 3 2-топқа 1 2 3 1-топқа 1 2 3 2-топқа 1 2 3 5.«Логикалық тапсырма» 1-топқа 1.Бидай, арпа жемісі 2. Сүйекті шырынды жеміс А ә б А Ә Б 2-топқа 1. Бұршаққап 2. Қырыққабат жемісі А Ә Б А Ә Б 6.Суретжұмбақты шешіп, жемісті тап 1-топ 2-топ 7.Тренинг 5. Үй тапсырмасы. §26 оқу, біліміңді тексер, 88-бет. Шашақ Жай масақ Собық Күрделі шатыр Жай шатыр Күрделі шашақ Себет Күрделі масақ 1.Жүгері 2.Жолжелкен 3.Наурыз шешек 4.Тары 5.Бидай 6.Мия 7.Балдырған 8.Өгейшөп 9.Гүлшетен 10.Пияз 11.Қараған 12.Күнбағыс 13.Калла 14.Қарабидай 15.Гүлкекіре 16.Сәбіз Шашақ Жай масақ Собық Күрделі шатыр Жай шатыр Күрделі шашақ Себет Күрделі масақ 1.Жүгері 2.Жолжелкен 3.Наурыз шешек 4.Тары 5.Бидай 6.Мия 7.Балдырған 8.Өгейшөп 9.Гүлшетен 10.Пияз 11.Қараған 12.Күнбағыс 13.Калла 14.Қарабидай 15.Гүлкекіре 16.Сәбіз Шашақ Жай масақ Собық Күрделі шатыр Жай шатыр Күрделі шашақ Себет Күрделі масақ 6, 11 2, 1, 13 7, 16 3, 10 4, 9 8, 12, 15 5, 14 1.Жүгері 2.Жолжелкен 3.Наурыз шешек 4.Тары 5.Бидай 6.Мия 7.Балдырған 8.Өгейшөп 9.Гүлшетен 10.Пияз 11.Қараған 12.Күнбағыс 13.Калла 14.Қарабидай 15.Гүлкекіре 16.Сәбіз Жай масақ Собық Күрделі шатыр Жай шатыр Күрделі шашақ Себет Күрделі масақ 1.Жүгері 2.Жолжелкен 3.Наурыз шешек 4.Тары 5.Бидай 6.Мия 7.Балдырған 8.Өгейшөп 9.Гүлшетен 10.Пияз 11.Қараған 12.Күнбағыс 13.Калла 14.Қарабидай 15.Гүлкекіре 16.Сәбіз