рефлексия есебі

Д.Байбосынов атындағы №13 ұлттық мектеп­гимназиясының физика  пәні мұғалімі Көшенова Самалдың  «Тиімді оқыту» білім беру бағдарламасы бойынша 23.01­28.01 аралығында мектепішілік семинарда өткен  «Физика бір күндік өмірде» атты сыныптан тыс шараның рефлексиялық есебі XXIғ. шебер ұстаз. XXI ғасыр  көшбасшысы – жаңашыл, ізденімпаз, ұстазы бүгінгі күн талабына сай жан­жақты дамыған, өмірге реалистік  тұрғыдан қарайтын, терең біліммен қаруланған оқушы тұлғасын сомдау үшін  өзі де шеберліктің шыңынан көрінуі тиіс.Қазіргі таңда оқу үрдісінде   сан­ алуан жаңа әдіс­тәсілдер сапалы білім беруде үлкен рөл атқарады.  Сабақтың  қызықты, сапалы өтуі тікелей мұғалімнің шеберлігіне байланысты. Осы орайда белгілі ғалым А.Байтұрсынұлының «Шеберліктің белгісі – түрлі әдісті болу» ­ деген өткен ғасырда айтылған сөздері ойға оралады. Бір сабақтың әр  кезеңінде түрлі әдістерді қолдана отырып,   Бағдарламаның жеті модулін  ықпалдастыру арқылы көп нәтижеге жетуге болады. Соның ішінде сыни  тұрғыдан ойлау бақылаудың, тәжірибенің, ойлау мен талқылаудың  нәтижесінде алынған ақпаратты ойлауға, бағалауға , талдауға   бағытталған  пәндік шешім.Бұл модуль оқушылардың да, мұғалімдердің де сын тұрғысынан ойлауды дамытуды саналы және оймен қабылдауын көздейді. (МАН).                10 сыныптар арасында өткен сыныптан тыс шарада оқушыларды 3 топқа Күш,  Қуат, Энергия сөздері арқылы, партада соның ағылшынша аты тұрады үштілді менгеру мақсатында сол тілдің ағылшыншасын тауып оны үштілде атап  отырады. Бұл сөздердің ағылшын тілінде  үш тілде аудармсын табу арқылы  бөлінді. Себебі қазіргі танда ұштұғырлы білімді менгеру мақсатында  қолданған болатынмын. Еліміздің үлкен тірегі болатын жас ұрпақтың терең  білімді, жан­жақты дамыған оқушының зерек болуы – заман талабы.  Оқушылардың шығармашылықпен айналысуына сыныптан тыс шара  өткізу  дарынды мен талантын ашуға септігі мол. Сондықтан физиканы  заңдылықтарын бір күндік өмірде кездесетін өмірмен  байланыстырайық   Сыныптан тыс шарамның тақырыбы: «Физика бір күндік өмірде». «Ой­толғау» стратегиясы бойынша ой қозғауға кірісті. Ойларын қағазға жаза отырып, не  себепті осы затты таңдағанын тұжырымдады. Сын тұрғысынан ойлау  бағдарламасы диалог арқылы сыни тұрғыдан ойлауды дамытуды да көздейді.Александердің диалогтік оқытуына тоқталатын болсақ ол диалектикалық  және диалогтік педогогика тұрғысынан оқушылардың ой – пікірлеріне  болмашы ғана алынатын сыныптағы қарым – қатынастың дәстүлі моделіне  күмәнмен қарайды. Оқушыларды диалог пен талқылауға тарту белсенді  жүргізген жағдайда олардың оқуы тиімдірек және  зияткерлік жетістіктері жоғары болатынын  өз  тәжірибемде де байқадым. Оқушының оқуға деген  қызығушылығының  артқанын, ұжымда жақсы  қарым­қатынас қалыптасқанын,  ең бастысы  тақырыпты түсініп, талдауда жан­жақты ойлауға  мүмкіндік беретінін байқадым  1бөлім. . «Физика біздің  айналамызда»бойынша сұрақтарға жауап беру  арқылы( жауабы бірінші сөйлемнен кейін­3 ұпай,  екінші сөйлемнен кейін­2 ұпай, үшіншіден кейін­1  ұпай)3 топқа сұрақтар беру арқылы ,әр топ өз  ойларын ортаға салып отырды. 1. Ол кез­келген адамда болады, біреуде аз, біреуде көп; Ол шама векторлық емес, скаляр шама; Ол кімде үлкен болса, сол адам диетаға отырады; (жауабы: масса) 2. Ол өзен секілді ағады, тек бір бағытта; Оны кері бұруға болады, тек ертегіде ғана; Оны сағатпен өлшейді; (жауабы: уақыт) 3. Ол барлық дені сау адамда бар, балалар мен әйел адамдарға қарағанда, ер  адамдарда көп; Ол ауру адамдарда әлсіз болады, ол зат емес және сақталмайды; Ол векторлық шама, ол бізге шкафты жылжыту үшін керек; (жауабы: күш) 4. Ол үшін энергияның сақталу заңы бұзылады; Онсыз біз аяқпен жүре де, қасықты қолымызға ұстай да алмаймыз; Ол аз болғандықтан, тірі балықты қолымызға ұстай алмаймыз; (жауабы: үйкеліс)5. Көзі қырағы, жанған жарықты алыстан көреді: Жүрегінің қуаты 2,2 Ватт, ғұмырында 40 тонна тамақ жейді; Жердегі ең ақылды кім? ( жауабы: адам) 6. Адам организмінде бар зат; Заттың үш күйінің біреуі; Жерде онсыз өмір жоқ. (жауабы: су).Сыни тұрғыдан ойлау арқылы оқушылар өз бойларында  кездесетін физикалық құбылыстардын бар екенін,олардың белгілі бір  заңдылыққа бағынатынын біліп отырды.Оқушылардың пәнге деген  қызығушылығы артып,бір­ бірімен жарыса жауап беріп отырды. 2 бөлім.  «Әлеументтендіру» стратегиясы бойынша топтық жұмыс орындады.  Топтық жұмыстың тапсырмасы күнделікті өмірде кездесетін құрал­ жабдықтарды физикамен байланыстыра отыра бейнекөрсетілім көрсету. Әр  түрлі суреттер берілді.Сол арқылы үш топ өз ойларын ортаға салады  шешімдерін жинақтап, маңызды деген 10 ұстанымға жүйелеу болды.Топтар  қолпаштау арқылы бір­бірін жігерлендіріп  отырды.Мысалы:пышақ,қайшы,оймақ қысымға байланысты, дене  салмақтарына байланысты ауырлық күші әрекетіне,элетр құралдары электр  тогына байланысты болатынын мысалдар арқылы түсіндіріп отырды.Бұл  жерде көру арқылы визуальды іс­әрекеттің болғанын байқауға болады. 3 бөлім. «Бәрін білгім келеді!» (Сиқырлы логика. «Ұшақ» әдісі текшелердегі  сұрақтарға жауап).Логикалық сұрақтар мен мақалдар ,физикалық құбылыстар арқылы алдарындағы тапсырмаларға жауап беріп отырды. Топтық жұмыс  барысында өз ынғайымен оқушылар, ойларын алмасуға, бірін пікірін келесі  тыңдай алуға дағдыланғандықтарын байқадым. 10 – «Айналадағы жайқалған гүлдер, гүлден гүлге қонған көбелек. Гүлдердің  иісі аңқып тұр». Бұл қандай құбылыс? (Диффузия) 20–Қайсысы ауыр: ыстық нан немесе салқын нан? (суыған нан, тығыздығы  көп) 30–Температура төмендегеп ауадағы су тамшылары конденсацияланғанда  пайда болатын құбылыс (шық) 40 ­ Үйкеліс кезіндегі механикалық жұмыстың жылуға айналу процесі  қайтымды ма, әлде қайтымсыз ба? (Табиғаттағы барлық процестер жылу  алмасумен, үйкеліспен, диффузиямен қатар жүреді, сондықтан олар –  қайтымсыз. Осы құбылыстарды біз күнделікті өмірде кездестіреміз, бірақ  мағынасына   мән бермейміз, оқушылар  оны физиканың қасиеттеріментүсіндіре білді.Табиғатта,адам өмірінде болып жатырған құбылыстардың өзі  физика заңдылықтарымен тығыз байланыста екенін білді. Жалпы сыни  тұрғыдан ойлайтын оқушылар белсенді болады, олар сұрақ қойып, дәлелдерді  талдайды, мағынаны анықтау үшін саналы түрде стратегиялар қолданады;  олар ауызша, жазбаша көзбен шолу дәлелдеріне сенімсіздікпен қарай отырып,  ештеңеге сенбейді, мұндай адамдар жаңашыл идеялар мен келешекке ашық  болады (нұсқаулық 54­бет). Осыған дейін мектебімізде талантты және  дарынды оқушылармен жұмысты барлық пән мұғалімдері жүргізді, әлі де  жүргізіліп келеді. Ол оқушылар,  әрине, қалалық, облыстық іс­шараларға  қатысып, жүлделі орындарға да ие болып жүр. Бірақ біздің бір ғана  кемшілігіміз, жұмысты «5» деген бағаға оқитын оқушымен ғана жүргізіп,  қалған оқушылардың бойындағы сурет салу, ән айту, би билеу, өлең шығару  деген қабілеттерін байқамай, байқағанмен де аса маңызды деп санамай  келгеніміз. Дарынды және талантты оқушылар біртекті топ емес, олардың әрқайсысы ерекше қасиетке ие екенін есте ұстау керек. Дегенмен топ жағдайында дарынды және талантты оқушылар санатын қарастыру кезінде олардың  бірқатар ортақ сипаттамаларын көруге болады. Кейбір оқушылар бірқатар  салада ерекше қасиеттерінің бар екендігін көрсете білсе, ал дәл осы кезде  басқалары – өзін тек бір ғана салада көрсете алады. Дарынды оқушылардың  көпшілігінде осындай мінез неғұрлым көрініп тұрады әрі қарқынды болуы  мүмкін (МАН).Бұл қасиеттерді біз «Ойлан тап» бөлімінде көрген болатынбыз. 4.бөлім .«Ойлан тап». (үй тапсырмасы, физикалық тәжірибелер көрсету)  «Жүз рет естігеннен бір рет көрген артық» демекші бала көзбен көріп, қолмен ұстап көру нәтижесінде тәжірибе жасау арқылы физикалық мағынасын  түсіндіріп отырды. Топтық кезеңде әр топ  өздері дайындаған тәжірибелерін  көрсетеді де,қарсылас топтар оны  түсіндіру қажет.  Бұл жерде сабаққа дым ынтасы жоқ оқушылардың дарындылығын аша білдім деп ойлаймын. Себебі Т, С деген оқушылар тәжірибе жасау барысында алдарына жан салмады.Қарапйым шарды үру үшін ауызбен немесе өзінің ұргіш құралымен үретін болсақ,осы оқушылар ас содасын,уксусты бос баклашкаға құйып басына шарикты кигізгенде шардың үрілетінін көрсете білді. Және де Б,М   деген   оқушылар   күнделікті   шайды   қайнатып   ішкенге   дейінгі   болыпжататын   құбылыстардың   физикаға   тікелей   байланысы   бар   екенін   дәлелдеп берді. Оның қайнауының әр түрлі дыбыстар шығарып,шайғ қантты салғанда оның еритінін диффузия құбылысына негізделгенін, оны суыту үшін қасықты пайдаланатынымыз,ол   қасық   қандай   алюминий   ма,   әлде   темір   ма   олардың жылуөткізгіштігіне тәуелді екеніне көз жеткізді. Оқушылар мен бірге мұғалім апайлардың   да   қызығушылығынын   жоғары   болғанын   айта   кетуге   болады, себебі шардың  үрілгенін көріп немесе шай қағазының жоғарға ұшқанын көріп, үйден жасап көрмесем деген  қызығущылықтарын тудырып жатырды.   Бұл   тапсырмадағы   іс­әрекеттің   мақсаты­   теорияда   айтқандай   бұл жолдағы   ең   оңтайлы   тәсіл­балалардың   жеке   басының   тәжірибесіндегі дәлелдерге,   жауаптарына     мән   беруге   ынталандыру   еді.   Оқушылардың анағұрлым кең ауқымда болжамдар мен ұсыныстар жасай алатынына, негізгі дерек   көздерін   бағалай   алатындарына   және   соларға   сәйкес   жауап   бере алатынына   көзім   жетті.   Егер   оқушыға   ой   еркіндігін   берсем   шәкірттерімен сыни   көзқарасы   қалыптасқан   тұлға   шығатынын   болжап   қуандым.   Бала бойындағы ойлау туралы ойлаудың,  өз білгендері мен білімдерін ой елегінен мен   ойлағаннан   әлдеқайда   жоғары     деңгейде   таныта   алатындарын бақыладым.Көрермендердің де қызығушылығын арттыру мақсатында оларға да     физиканың   айналамызда   болатыны   туралы     өз   ойларын   ортаға   салды. Мақал­мәтелдердің физикалық қасиеттері және физикалық жұмбақтар   айту арқылы көрермендерменде  ойын болды. «Қызықты сұрақтарға жауап»  Көрермен көзайымы кім болады екен? 1. Қандай жолмен ешуақытта адам жүрмейді? (Құс жолы) 2. Ньютонның заңын ашуға себеп болған не? (Алма) 3. Ашық ыдыстағы су неге азаяды? (Буланады) 4. Қандай ыдысқа су құйылмайды? (су толы ыдысқа) 5. Теңізде қандай тастар табылмайды? (құрғақ) 6. Алтын теңге кетеді, Күміс теңге келеді. (Күн, Ай, табиғи жарық) 7. Қармен біз жүргенде,  Сықырлайды ол неге? (сынады, қатты дене) 8. Өзі затты құрайды, Теңесуге таразыны сұрайды. (масса, физикалық шама) 9. Отқа жанбас, суға батпас. (мұз) Қос аяқпен айдадым (Шаңғы, сырғанау, үйкеліс, қысым) 10. Табаныма байладым,11. Шапшаң жүргенге шаң жұқпас. (инерция құбылысы) 12. Саусақ бірікпей, ине ілікпейді. (үйкеліс құбылысы) 13. Бір сасық құмалақ, бір қарын майды шірітеді? (диффузия құбылысы) 14. Шапқан озар, жатқан қалар. (жылдамдық, физикалық шама) 15. Басқан жерде ізі қалар, Айтқан жерде сөзі қалар. (қысым, физикалық шама) 16. Шешен сөзінен сынады, ине көзінен сынады. (заттың беріктік шегі) 17. Кемпірқосақтың түстерін не деп атайды? 18. Тұмсығымен қозғалар, соңынан аппақ із қалар. (бор, жұғу құбылысы) 19. Азықсыз адам, алысқа бармайды. (әлсіз, энергиясы аз) 20. Ас адамның қуаты, ат адамның қанаты.(күшті,энергиясы мол, күш көп)  Бала бойындағы ойлау туралы ойлаудың,  өз білгендері мен білімдерін ой  елегінен мен ойлағаннан әлдеқайда жоғары  деңгейде таныта алатындарын  бақыладым. Пайым­ дәлелдердің деңгейі мен маңызын мойындау, балама  жорамалдар мен мүмкіндіктердің орынды екендігін немесе артықшылығын   мойындау; Тәртіп­ тиянақты, нақты және жан­жақты болу; Өзіндік сана­сезім­ өзіміздің эмоциямыз бен көзқарасымыздың, сеніміміз бен болжамдарымыздың  субъективті екенін сезіну ерекшеліктерін оқушыларымның ойынан, бойынан  көре алдым. (МАН) Көшбасшымыз Ақманар апай да сабақтан алған әсерімен бөлісе отырып, оқушылардың тапқырлығына, жылдамдығына сүйсіп, ақ тілектерін аямады.    Болашақта еліміздің болашағына үлесімізді қоса отырып, білімді, тәрбиелі, өз ойын ашық жеткізе алатын оқушы тәрбиелей отырып, оқушыларды сыни ойлауға дамытуға, ынтымақтастық  атмосферасын  қалыптастыруға, топпен бірлесе жұмыс жасауға,   талантты   және   дарынды   оқушыларды   анықтауға   мол   мүмкіндік туғызатынын айтқым келеді. Сыни тұрғыдан ойлауда  оқушылар берілген ақпаратты сыни   тұрғыдан   бағалай   алатын,     қарама­қарсы   көзқарастарды   талдай   алатын құбылыстарды   салыстырып,   олардың   ортақ   және   жеке   ерекшеліктерін   анықтай алатын, өз көзқарасын білдіре алатын, тақырыпқа қатысты болжам жасай алатын, жоғары деңгейлі сұрақтар құрастырып үйренеді; тақырып бойынша өз болжамын шығармашылық   тұрғыдан     жеткізе   алатын,   ұсынылған   проблема   бойынша   өз көзқарасына   рефлексия   жасай   алатын   шәкірттердің   бар   екенін   айта   кету   керек. Оқыту   жобасын   қолдану   барысында   келешек   қазақ   балалары   сыни   пікір­ көзқарастары   жүйелі   дамыған,терең   ойлай   білетін,   шығармашылық   қабілеттері дамыған,   сандық   технологияларда   құзырлылық   танытатын   оқушы   ретіндеқалыптасады   деп   сенемін.   У.   Уорд   «Жай   мұғалім­хабарлайды,   жақсы   мұғалім­ түсіндіреді, керемет мұғалім­көресетеді, ұлы мұғалім­шабыттандырады» дегендей оқушыларымыздың оқуға деген ынтасын көтеріп, шабыттандыруға шақырамын!   Пайдаланған әдебиеттер:  1.Мұғалімге арналған нұсқаулық