Сабақ жоспары. Тірек-қимыл жүйесі.

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі Семей көп салалы колледжі                                                                                                                               Ашық сабақтың әдістемелік жоспары Пән:Анатомия, физиология және мектеп гигиенасы Тақырыбы: «Тірек-қимыл жүйесі.Қаңқаның құрылысы және қызметі» . Семей 2015 жыл                                     Пән: Анатомия,физиология және  мектеп гигиенасы                                                            Топ: ҚТӘ­21                                        Сабақтың тақырыбы: Тірек­қимыл жүйесі.Қаңқаның құрылысы және қызметі Сабақтың мақсаттары: 1.Білімділік:  Адамның қаңқасы, тірек­қимыл жүйесінің құрылысын және қызметін анықтау,  Адамдардың тұлғасы мен сымбаты, жүріс­тұрысы омыртқа жотасына  байланыстылығын түсіндіру. 2.Дамытушылық: Оқушылардың танымдық қабілеттерін дамыта отырып сабаққа деген  белсенділігін арттыру, өз бетімен тірек­қимыл жүйесін зерттеуге, дене сымбатын дұрыс қалыптастыру мақсатында қосымша материалдарды іздеуге, пайдалануға  дағдыландыру,  ойлау қабілеттерін арттырып, іздемпаздыққа баулу. 3.Тәрбиелік:  Салауатты өмір сүру қабілеттілігіне, сұлулыққа, өз денсаулығына  жауапкершілікпен қарауға, білімін кеңейтіп, оны қадірлеуге  тәрбиелеу. Сабақтың типі: жаңа тақырыпты меңгеру Сабақтың түрі : саяхат сабағы  Қолданылатын әдіс­тәсілдер, технологиялар:  проблемалық оқыту технологиясын қолдану   (мәселелері,   жекелеген   ­   ізденіс,   өзін   ­   өзі   бақылауы   т.с.с.),   хабарлау, репродуктивтік, талдау ­ жинақтау, практикалық Пәнаралық   байланыс:   валеология,   гигиена,   экология,   хореография Сабақтың жабдықтары: сабаққа эпиграф, сабақ жоспары, тірек конспект, ватман, маркер, презентация «Microsoft Point» флипчарт, Оқытудың техникалық құралдары: компьютер, мультимедиалық тақта. Негізгі әдебиеттер: О.А.Петришина,Е.П.Попова:   «Бастауыш   мектеп   жасындағы   балалар   анатомиясы, физиологиясы және гигиенасы» Қосымша әдебиеттер: Ә.Күзенбаева: «Адам анатомиясы» Сабақтың барысы: 1.Ұйымдастыру кезеңі (5 мин)   химия,   медицина,  Сәлемдесу   Түгендеу  Сабаққа кірісу Сымбат­мүсін дегенің Бітім көркі дегенің. Сымбат жүру әдемі Дене қалпын тік ұстап. Көтеріп сәл кеудені, Иық жазып дұрыстап. Түзу отыр қисаймай, Бүкіреймей, жантаймай. Күш сап бас пен арқаға, Жатып алма партаға­ дей отырып бүгінгі сабағымызды бастайық. «Қозғалыс дегеніміз ­ өмір», ­ деген екен Вольтер. Шынында адам өмірін қозғалыссыз елестету мүмкін емес.  Қаңқаның адам денесі үшін маңызы зор.Ол адам денесінің тіреуіші, қорғаушысы. Оның   арқасында адам тік жүреді, қозғалады, иіледі, бұрылады, секіреді.Кеңістікте осы қимылдардың барлығының қызметін атқаратын қандай мүше деп ойлайсыздар? Бұл қызметтің барлығын тірек­қимыл жүйесі атқарады екен. Тірек­қимыл   жүйесінің   дұрыс   дамуы   адамның   тамақтануының,   тамақ құрамындағы минералды және органикалық заттардың қызметіне байланысты. Қазақ халқында   жүгіріп,   секіріп,   теңселіп   ойнайтын   ойындардың   көптеген   түрлері   бар. Мысалы:   алтыбақан,   ақсүйек,   бәйге,   күрес,   көкпар   т.б   бұл   ойындар   ашық   алаңда, адамның тірек­қимыл жүйесінің дамуына, дененің сымбатты, құрыштай шынығуына зор әсерін тигізеді. Балалар,   бүгін   біздің   сабағымыз   ерекше   саяхат   сабақ.   Сіздер   тірек­қимыл жүйесінің құрылысын, қызметін білу үшін бұл саяхатымызда бірнеше аялдамаларға тоқтаймыз. Әр аялдамада сіздерді қызықты ойындар күтіп тұр. «Стадион» алаңынан бастаймыз. Не себепті?  Себебі стадионда біз тірек­қимыл жүйемізді шынықтырып, салауатты өмір салтын ұстану үшін жаттығуға  барамыз.Стадионнан Университет аялдамасына дейін жаяу­ жүріспен барамыз. Не себепті? (Оқушылардың жауабы) Бүгін 2 топ жұмыс жасайды. 1­топ  «Қимыл», 2­топ «Қозғалыс» ­Саяхатқа   дайынсындарма?   Ендеше,   автобусқа   отырамыз.Автобустың кондукторы Танбаева Н.С. Бірінші «Университет» аялдамасы.  2. Қызығушылықты ояту. «Құзырлылық іскерлік ойыны» (15 мин)  А)Адамның қозғалыс жүйесіне қандай бөлімдерден тұрады? (слайд №4) ­Адамның қозғалыс жүйесі – сүйек, буын, бұлшықетттерден тұрады. Б) Тірек­қимыл жүйесі қандай қызмет атқарады? (слайд №5) ­Тірек   қаңқасы,   ағза   мүшелерін   бірқалыпты   сақтау,   қорғаныш,зат   алмасу, энергетикалық,пішін беріп, пішін сақтауға, қан жасауға қатысады. В) Сүйектер туралы ілім қалай аталады?  ­Сүйек   туралы   ілім­остеология,   буындар   туралы   ілім­   артрология   деп аталады.  Г) Сүйектің қасиеті, құрамы мен құрылысы қандай? (слайд №6) ­50% судан, 2,5% ақуызы бар органикалық заттан, 21,5%  ­органикалық емес минералды   заттардан   және   15%­   майдан   тұрады.   Сүйектердің   беріктілік, серпімділік   және   жеңілдік   қасиеттері   бар.   Беріктілік,   серпімділік   сүйекте органикалық   зат­   оссейн   мен   минералды   тұздар(фосфат   және   кальций корбонаты)   болуына   байланысты.Сүйектің   негізін   тығыз(қатты)   және   кемік (борпылдақ) заттар құрайды. Д) Сүйектер пішініне қарай қалай бөлінеді? (слайд №7) ­Сүйектер пішініне қарай 3 топқа бөлінеді: Ұзын сүйектер­ қар, білек, сан, балтыр сүйектері Қысқа сүйектерге­білезік,сыбырлақ, омыртқа сүйектері Жалпақ   сүйектерге­төс,   жауырын,   қабырға,   бастың   қақпақ   сүйектері, жамбас сүйектері жатады. ­ Балалар біз  «Университет»  аялдамасында сүйектердің құрылысы, қызметі, қасиеті туралы көптеген мәліметтер білдік. Екінші «Халықтық» аялдамасы.       3. Мағынаны ажырату. «Тірек ағашы» ойыны (10 мин) Сүйектің  байланысу  түрлері                                                             Сүйектердің бірігуі Үшінші «Колледж» аялдамасы.  4. Ой қозғау.«Тізбектеу» әдісі  (15 мин) Бұл    аялдамада    «Тізбектеу» әдісі бойынша тірек­қимыл жүйесінің  маңызды сүйектерін  анықтап, орналастыру қажет. Бассүйек қаңқасы ­ ми сауыты мен бет бөлімдерінен құралған. Ми сауыты бір ­ бірімен   берік   қозғалмай   байланысқан   маңдай,   төбе,   самай,   шүйде   сүйектерден құралған. Бет бөліміне ­ үстіңгі, астыңғы жақ сүйектер, бет, мұрын, таңдай сүйектері жатады. (12 слайд) Тұлға каңқасы ­ омыртқа жотасы мен қабырғалар, төс сүйегінен тұрады.  (13­слайд)  Омыртқа жотасы тұлғаның негізгі тірегі. Ол 33 ­ 34 қысқа сүйектерден тұрады. Омыртқа   жотасы   7   мойын   омыртқадан,12   арқа   омыртқадан,   5   бел   омыртқадан,   5 сегізкөз омыртқадан, 4 ­ 5 құйымшақ омыртқадан тұрады. (14 слайд)  Омыртқа   жотасы   4   жерден   иіледі.   Екеуі   алға,   екеуі   артқа.   Жаңа   туған нәрестенің   омыртқа   жотасы   түзу.   Нәрестенің   мойны   қатқанда   мойын,   отыра бастағанда   арқа,   жүре   бастағанда   бел   мен   сегізкөз   иілімдері   байқалады.   Иілімдер дененің тепе ­ теңдігін жеңілдетіп, серпімділікті күшейтеді.Омыртқа жотасының бір бүйіріне қарай иілуі сколиоз ауруына әкеп соқтырады. Осы жерде сөздік тірек­конспектімен жұмыс. Сколиоз – омыртқаның бүйір жаққа қисаюы. Лордоз ­ омыртқаның алға қисаюы.              Кифоз — омыртқаның артқа қисаюы.(16 слайд) Аурудың болу себептері: 1. Орындықта түзу отырмау. (17 слайд) 2. Жазу үстелі мен орындықтың биіктігінің сәйкессіздігі. 3. Бір қолмен жүк көтеру. 4. Сүйектер мен бұлшық еттердің нашар дамуы. Қол   қаңқасы  ­   иық,   белдеуі   мен   қол  сүйектерінен   тұрады.  Иық   белдеуіне  2 бұғана, 2 жауырын сүйектері жатады. Жауырын үшбұрышты, үш қырлы, жұқа, жалпақ сүйек. Бұғананың бір шеті төссүйекпен, екінші шеті жауырынмен байланысады.  (19 слайд) Қол сүйектеріне: тоқпан жілік, кәрі жілік, шынтақ сүйегі, қолбасы сүйектері.   жатады. Қолбасы   сүйектеріне:   саусақ   сүйектері Білезікте 8 сүйек, алақанда 5 сүйек, саусақтарда 14 сүйек бар. (20 слайд)   білезік,   алақан, Аяқ қаңқасына ­ жамбас белдеуі мен аяқ сүйектері жатады. Жамбас пен сегізкөз тұтасып жамбас қуысын құрайды. Аяқ сүйектеріне: ортан жілік, асықты жілік, шыбық сүйек,   толарсақ,   табан,   башпай   сүйектері   жатады.   Толарсақта   7   сүйек,   табанда   5 сүйек,   башпай   сүйектері   ­   14.   Табан   сүйектерінің   дұрыс   қалыптаспауынан жалпақтабандылық пайда болады. Оған аяқ бұлшықеттерінің әлсіз дамуы әсер етеді. (21,22,23 слайд) Төртінші «Жас зерттеушілер» аялдамасы.  5. «Шығармашылық  шыңы» (10 мин) Иллюстрациялық   суреттермен   жұмыс   жасау.   Яғни,   әр   топ   ватман   және маркермен  бастауыш сынып оқушыларының тірек­қимыл жүйесіне арналған суретпен, ереже дайындайды. 6. Сергіту сәті (2 мин) Ойын арзан, күлкі қымбат, Екі түрлі нәрсе ғой сыр мен сымбат», демекші, серпіліс сәтіне кезек берейік: «Қара жорға биі»  (Барлық оқушылар орнынан тұрып би билейді) Бесінші «Еңлік­кебек кинотеатры» аялдамасы. 7. Анатомиялық жағдаяттар. (10 мин)  1­топ. Тапсырма. Тоғызыншы сынып оқушысы Орынгүл дос қызы Самалды бір ай бойы кешке серуендеуге үйінен шығара алмады.Самал сабағының көптігін, қызықты кітаптар   мен   телебағдарламалар   көргісі   келетінін   айтып,   таза   ауада   серуендеуге келіспеді. Айдың аяғында Самалдың басының ауырып, тез шаршайтындығына шағына бастады.   Мұны   естіген   Орынгүл   дос   қызын   өзі   қатысатын   гимнастика   секциясына ертіп барды. Секция тренері: «Сенің дене сымбатың қандай қандай еңкіш еді, мүмкін дене шынықтырумен тіптен айналыспайсың­ау деймін. Кітап пен теледидар алдынан кетпейтін қыз болдың ғой. Жарайды, мұнда саған көмектесеміз» ­ деді. Сұрақ:  Бұл жағдайда С­ның дене сымбатының бұзылуына не әсер етті деп ойлайсыздар?(26 слайд) Жауабы:  Бұл жағдайда С­ның дене сымбатының еңкіш тартуына басты себеп дене   белсенділігінің   жетіспеуі,   таза   ауада   қажетті   мөлшерде     серуендемеуі   және шамадан   тыс   шаршау   болып   отыр.Осылардың   салдарынан   өзін­өзі   нашар   сезіну, денсаулығының   бұзылуы   туындауда.Сонымен   бірге   С­ның   дене   мүсінінің   бүкіреюі, еңкіш тартуы оның аз қимылдағанынан да арқасының бұлшық еті әлсіз дамыған. 2­топ. Тапсырма. Жоғары сыныпта оқитын Талғат математика пәніне қызығып сабақтан кейін баратын дайындық курсына түсті. Бұл курстың сабақтары көптеген қосымша кітаптарды қажет еткендіктен Талғат ол кітаптарын үнемі өзімен бірге алып жүрді (ол көбіне сөмкесін оң иығына асылып жүретін). Бірде оның сөмкесін көтеріп көрген   анасы:   «Мынандай   ауыр   салмақты   қалай   көтеріп   жүрсің   деп»­   деп   таң қалды.Шамалы   уақыттан   кейін   дене   шынықтыру   сабағында     Талғат   арқасының ауыратынын   сезді.Дене   шынықтыру   пәнінің   мұғалімі   Талғаттың   арқасына   қарап, оқушының   оң иығы мен жауырынының сол иығынан төмен екенін байқап, дәрігерге қаралуына кеңес берді. Талғат мұғалінің кеңесін тыңдап, дәрігерге қаралды.              Сұрақ:  Дәрігер Т­ның омыртқасының қисаюын қисаюдың қай түріне жатқызады? (27 слайд)                Жауабы:  Бұл жағдайда дәрігер Талғатқа сколиоз деп диагноз қойды, яғни омыртқанаң бүйір жағы қисайған. 3­топ. Тапсырма.  Он  алты  жасқа  толған  дос  қызының  туған  күн  мерекесіне Лаура анасының биік өкшелі туфлиін киіп барды. Жүруге ыңғайсыз болса да, өзін ересек,   бақытты   сезінді.Мерекелік   дастарханнан   кейін   достары   биледі.   Ал   Лаура аяғының   ауырғанынан   туған   күнді   диванда   отырып   өткізді.Дос   қыздары   «Ештеңе етпейді,   үйренбеген   соң   ондай   болады»­   деп   жұбатты.Бірақ   Лаураның   көңіл­күйі бұзылып кештен көңілсіз қайтты. Сұрақ: Қалай ойлайсыздар, биік өкшелі аяқ киім кию адам денсаулығына әсер ете ме?(28 слайд) Жауабы:  Биік өкшелі аяқ киім киіп жүру дене сымбаты мен адам жүрісіне ерекше   кері   әсер   етеді,   ағзаның   ішкі   мүшелерінің   қызметіне,   дене   сымбатының деформацияға (формасының өзгеруі) ұшырауына алып келеді.Биік өкшенің әсерінен дене   салмағы   аяқтың   басына   түседі,   тізе   мен   жамбас   сүйектері   бүгіліп,   бөксе сүйектерінің   қалпына,  ішкі   ағза   мүшелерінің   орналасуына   кері   әсер   етеді.Сонымен бірге   жасөспірімдерде   жалпақтабандылықтың   дамуына   да   себеп   болады.Табанның көлденең   күмбез   тұсы   ауыр   салмақтан   тегістеліп,   аяқ   жалпақтанып   сүйел   пайда болады. Соңғы   «Семей   көп   салалы   колледж»   аялдамасы.  «Жәрмеңке   алаңы» ойыны.  7.Сабақты бекіту (8 мин) Тірек­қимыл жүйесі бойынша  сұрақтарды саудалаймыз: 1 Адам қаңқасының пассивті бөліміне не жатады? 2 Қозғалыс жүйесіне не жатады? 3 Тірек­қимыл жүйесі қандай қызмет атқарады? 4 Сүйектер туралы ілім қалай аталады?  5 Сүйектің қасиеті, құрамы мен құрылысы қандай?  6 Сүйектің құрамындағы органикалық заттар? 7 Сүйектің құрамындағы минералды тұздар? 8 Сүйектер пішініне қарай қалай бөлінеді?  9 Сүйектің  байланысу  түрлерін ата? 10 Қозғалмайтың сүйектерді ата? 11 Аз қозғалатын сүйектерді ата? 12 Қозғалатын сүйектерді ата? 13 Бас сүйек қаңқасы қандай бөлімдерден құралған? 14 Иық белдеуі мен қолдың еркін қимылдайтын  бөлімдері қандай? 15 Кеуде бөлімінің сүйектеріне не жатады? 16 Аяқ және аяқтың еркін қимылдайтын сүйектерін ата? 8. Рефлекция. «Тазалық» ойыны  (1 мин) 1. Чемодан(суреті)  2. Қоқыс жәшігі (суреті)  3. Еттартқыш (Суреті)  ­ Құрметті оқушылар, бүгінгі тақырып бойынша алған керекті  ақпараттарыңызды чемоданға салыңыздар (жазыңыздар), бүгіні сабақтағы керек  емес болған, артық дүниені қоқыс жәшігіне салыңыздар (жазыңыздар). Ал бүгіні  ақпараттың ішінде әлі оқуым керек, толықтыруым керек дегендері болса,  еттартқышқа салыңыздар (жазыңыздар)  (30 слайд) 9.Бағалау (2 мин) 10.Үйге тапсырма (2 мин):   Бастауыш мектеп жасындағы балалардың сүйектерінің ерекшелігі қандай? (конспект әзірлеу)          Буын   шығу   дегеніміз   не   және   оған   көрсетілетін   алғашқы   жәрдем   және сүйек сынған кезде қандай алғашқы жәрдем көрсетіледі? (слайд әзірлеу)  Ежелгі гректер мынадай қанатты сөзді тасқа ойып жазған екен: «Денің сау болсын десең­жүгір. Сұлу болғың келсе –жүгір. Ақылды болғың келсе­ жүгір» физиологиялық қанатты сөздің  мәнін ашыңдар. Ұсынылатын әдебиеттер:  О.А.   Петришина,Е.П.Попова   «Бастауыш   мектеп   жасындағы балалар анатомиясы, физиологиясы және гигиенасы» Ә.Күзенбаева «Адам анатомиясы» Л.З.Тель, Е,Д.Даленов «Валеология» Жаратылыстану пәндерінің оқытушысы:                Танбаева Н.С. Күні: ____________________________________ Оқушы: ____________________________________  «Тірек­қимыл жүйесі. Қаңқаның құрылысы және қызметі » атты тақырыбына арналған тірек конспектісі: Қозғалыс  жүйесі____________________________________________________________________ _________________________________________ Тірек­қимыл жүйесі  _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________ Сүйектер туралы ілім  _________________________________________________________ Сүйектің қасиеті, құрамы мен  құрылысы_________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ ______ Сүйектер пішініне  қарай_____________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ ____ Сүйектің  байланысу  түрлері  _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________ Бассүйек қаңқасы ______________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________ Тұлға  каңқасы__________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________Ом ыртқаның құрылысы_________________________________  _________________________________________________________________________ _ _ _ _ _ ______________________________________________________ ______________________________________________________ ______________________________________________________ ______________________________________________________ _____________________________________________  Сколиоз_________________________________________Лордоз___________________ _______________________ Кифоз___________________________________________ Аурудың болу себептері: _________________________________________________________________________ ____________________________________________________ _ _ ____________________________________________________ ____________________________________________________ _ ________________Қол қаңқасы ______________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ____________________________________________________________ ___________  ____________________________________________________________ ____________________________________________________________ ____________________________________________________________ ____________________________________________________ ____________________________________________________ _________________________Қол сүйектеріне__________________________________________ ____________________________________________________ ____________________________________________________ ____________________________________________________ ____________________________________________________ ____________________________________________________ ______________________________________________________ ______________________________________________________ ______________________________________________________ __________________ Аяқ қаңқасына ______________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________ ________________________________ Рефлекция. «Тазалық» ойыны ­ бүгінгі   тақырып   бойынша   алған   керекті   ақпараттарыңызды   чемоданға салыңыздар ­ бүгіні ақпараттың ішінде әлі оқуым керек, толықтыруым керек дегендері болса,  еттартқышқа салыңыздар ­ бүгіні сабақтағы керек емес болған, артық дүниені қоқыс жәшігіне салыңыздар Бастауыш   мектеп   жасындағы   балалардың   сүйектерінің Буын   шығу   дегеніміз   не   және   оған   көрсетілетін   алғашқы Сүйек   сынған   кезде   қандай   алғашқы   жәрдем   көрсетіледі?  Үйге тапсырма   ерекшелігі қандай? (конспект әзірлеу)             (слайд, презентация әзірлеу)  жәрдем? (қосыша ақпарат әзірлеу)  Ежелгі гректер мынадай қанатты сөзді тасқа ойып жазған екен: «Денің сау болсын десең­жүгір. Сұлу болғың келсе –жүгір. Ақылды болғың келсе­жүгір» физиологиялық қанатты сөздің  мәнін ашыңдар. (ауызша )  жасау. Тірек   конспектісі   бойынша   қайталау,   суреттермен   жұмыс Ұсынылатын әдебиеттер:  О.А.   Петришина,Е.П.Попова   «Бастауыш   мектеп   жасындағы балалар   анатомиясы,   физиологиясы   және   гигиенасы»   78­ 81беттер Ә.Күзенбаева «Адам анатомиясы» 21­46 беттер Л.З.Тель, Е,Д.Даленов «Валеология» 32­34 беттер