Тема: «Элий», «лай».

                                                        Урок №  10                                                                                                                                      

                 Класс – 8

Тема:   «Элий», «лай».

1алашо: берашца  тезетах лаьцна дийцинарг т1еч1аг1дар; «элий», «лай»

                бохучу  кхетамийн маь1на довзийтар; элашна юкъа бог1урш

                муьлш бу, лай муьлш бу довзийтар; царна юкъара башхалла

                йовзийтар; къоман

              г1иллакхехь оьзда, къона т1аьхье кхиор.

Урокан г1ирс: «Нохчийн г1иллакх-оьздангалла»

                                 «Г1иллакхийн хазна – ирсан некъаш».

                                               Урокан  некъ

I. Догдаийтаран мур

Хьо вацахь адамашна хьайн йовхо етташ,

Эрна ду жам1атехь ламазаш дар.

Халкъана, махкана лелахь пебетташ,

Хаалахь, боьха ю ахь юьту лар.

                  II.  Дешархойн долчу хаарийн актуализации яран мур.

- Хьан дуьйцур дара аш тезетах лаьцна?

- До1а дар муха хуьлу? Хьан дан деза и?

- Муха хуьлу кадам бар 15 шо кхачанза болчана а, къаьчначарна а?

- Муха хила деза тезета воьдучу стеган барзахь?

      III.  Керла тема:  «Элий», «лай».

Адамаш тайп – тайпана ду. Цхьаболчара шайн дог1машна, бахамна эшам а беш, т1ехдаьхна лелош хилла г1иллакхаш, вукхара – атта. Цуьнга хьаьжжина, х1оранна а оьздангалле а, синкхетаме а хьаьжжина, адамаш шина декъе декъалуш хилла нохчашна гарехь -  нах а, лай а. И нах (божарий) кхаа декъе бекъало, шайн синкхетаме, хьекъале хьаьжжина: к1ант, стаг, къонах. Юкъараллин синкхетам лакхара болу лай а бекъало кхаа декъе; 1уьт1а, харданг ,божа. К1ант – иза юкъараллехь тарвала хьекъао дерг; стаг – низаман хьекъал дерг, ткъа къонах – к1орга хьекъал дерг лору цо. 1уьт1а – духарца а, леларца а бен воцуш, нахана х1уъу хетча а, бала а боцуш, шен дег1ан хьашташ кхочушдеш вехарг ву.

Харданг – мелхо а дахарца къаста г1ерташ а, маттана шера а хуьлу, ткъа цуьнан коьрта билгало – сутаралла. Божа цу шинах къастариг – иза гуттар а шен доцу хьекъал, шен доцу хьал ду моттийта г1ертар ду.  

                 Дешнаш т1ехь болх:

К1ант – иза юкъараллехь тарвала хьекъао дерг; стаг – низаман хьекъал

                дерг;

         Къонах – к1орга хьекъал дерг лору цо.

         1уьт1а – духарца а, леларца а бен воцуш, нахана х1уъу хетча а, бала а 

                         боцуш, шен дег1ан хьашташ кхочушдеш вехарг ву.

         Харданг – мелхо а дахарца къаста г1ерташ а, маттана шера а хуьлу,

                           ткъа цуьнан коьрта билгало – сутаралла.                                                                      

          Божа цу шинах къастариг – иза гуттар а шен доцу хьекъал, шен доцу

                     хьал ду моттийта г1ертар ду.  

                 IV. 1амийнарг т1еч1аг1дар

- Оьздангалле, синкхетаме хьаьжжина масса  декъе декъало адамаш?

-  Муьлш  бог1у нахана юкъа?                                                                                       

 - Х1ораннах а лаций юкъара кхетам ло.

- Лай маса декъе бекъало?                                                                                                 -

- 1уьт1а, харданг, божа – х1ун эр дара аш царах лаьцна?

                     V. Урокан жам1 дар.

- Дешархойн хаарийн мах хадош, дика дакъалаьцнарш билгалбахар;

                    VI. Рефлексин мур

-Х1ун дара урокехь шуна дика хеттарг?

-Х1ун дара шуна урокехь дика ца хеттарг?

-Х1ун дара шуна урокехь атта хеттарг?

-Х1ун дара шуна урокехь хала хеттарг?

                   VII. Ц1ахь бан болх: язйинарг 1амо.