Тетрадь-тренажер по алтайскому языку для 2 класса

                                     Кару 2 класстыҥ ӱренчиктери!

 

         Слердиҥ алдыгарда алтай тилле тренажёр - тетрадь. Бу тетрадьтыҥ тӧс амадузы: ÿренчиктер  тил билимниҥ тöс оҥдомолдорын билип турзын ла шÿÿп сананарына ÿредип таскадары.

         Jакылталарды бӱдӱрип турзаҥ, тӧрӧл тилиҥ байыыр, jастыра jок бичиирине керектÿ билгирлер аларыҥ, кӧгӱс - кӧрӱмиҥ тыҥыыр. Jакылталарды таҥынаҥ эмезе болушчылу да бӱдӱрерге jараар. Кажы ла jакылтаны бӱдӱрген кийнинеҥ, ижиҥди мынайда баала:

Jакылта таҥынаҥ,jастыралар jок бӱдӱрилген	Сӱрекей jакшы!
Таҥынаҥ иштенген, 1-2 jастыралу	Jакшы!	"Алтай тил" 2 класс деп бичиктеҥ теманы ачып, такып кӧрӧр керек.
Таҥынаҥ иштенген, 3-теҥ   кӧп jастыралу эмезе jакылта болушчылу бӱдӱрилген	Такып кӧрӧр керек	Ӳредӳчиҥнеҥ, ада-энеҥнеҥ болуш сураар керек.

 

 

 ТЕКСТ ДЕГЕНИ НЕ?

 

 Кычырыгар. Кычырганыгардыҥ кажызы текст  болор?  Мындый  ˅ темдекле темдектеп салыгар.

 

      Кереп jаан сууларла jорыктайт. Теҥерини караҥуй булуттар бӧктӧп ийди.    Кырлаҥды ӧрӧ койон маҥтап чыкты.

 

        

      Бу jыл кар jаан тӱшкен. Тышкары сооктор башталды. Мындый ӧйдӧ куштарга азыранарга кӱч болот. Балдар, куштарды азырап турарга ундубагар!

 

 

         Эркин ле Айдар - нӧкӧрлӧр.

 

 

         Jаскы чечектердиҥ тоозына кӱн - кааjы кирет. Чуйдыҥ jолы телекейде эҥ jараш jолдордыҥ бирӱзи. Казанчы амтанду кӧчӧ асты.

 

 

         Алтай албатыныҥ эҥ сӱӱген байрамы - "Эл - Ойын".

 

 

         Jоргой Меденович Кыдыев алтай бичиичи. Ол Оҥдой аймактыҥ Короты jуртыда чыккан. Калада ӱредӱчилер белетеер училищеде ӱренген. Ӱредӱзин тӱгезеле, узак jылдарга тӧрӧл jуртында ӱредӱчи болуп иштеген. Балдарга учурлалаган кӧп куучындар, ӱлгерлер чӱмдеген.

 

 

         Jаҥы jылдыҥ байрамдары jууктап келди. Ӱч- Сӱмер бийигиле Россияда экинчи мӧҥкӱлӱ туу. Кӧрӱктер ичегендерин кӧп сабада агаштардыҥ тазылында , таштардыҥ jиктеринде эдет. Чаҥкыр кӧстӱ jас келди.

 

 

         Тебек - алтай калыктыҥ чӱмдӱ ойыны. Оок малдыҥ терезинеҥ тегерийте тӱгин кайчылабай кезип jат. Тебекти ӧрӧ чачып, буттыҥ бажыныҥ ич келтейиле кӧп катап ӧрӧ чачып, тебер керек. Бу ойын башка-башка бӱдӱмдерлӱ болот. Эҥ кӧп jастырбай тепкен кижи jеҥӱчил болуп чыгар.

 

 

         Айлар айланыжып, jыл араайынаҥ эбирип, jажыл -торко jай Алтайыска jедип келди.

 

 

 

 

                          Сӧстӧдӧҥ эрмекти канайда тургузар?

 

Сӧстӧрди келиштире тургузып, эрмектерди бичип алыгар.

 

         Кызычак, кычырды, кичеенип, бичик.

________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________

 

         Энезиле, айактар, Амат, кожо, jунды.

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

 

         Тӱн, тӱш, кышкыда, кыскарат, узап калат.

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

 

         Кычырарын, сӱӱйдим, чӧрчӧктӧр, мен, чӧрчӧктӧрдӧҥ, кӧпти, билип, балдар, алат.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

 

         Кеткин, Алтайыска, куштар,келет,  jаскыда, jанып, jӱзӱн, jараш, олордыҥ , jаҥылана, кожоҥдоры, берет.

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

 

         Автобуста, jӱгӱрерге, jарабас, ары - бери, озо, jаан, божодып, jашту, улусты, jат.

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

 

 

 

                          ЭРМЕКТИҤ ТӦС ЧЛЕНДЕРИ - ОЛ НЕ?

 

 

Сурактардыҥ карууларын  бичигер. Эрмектердиҥ тӧс члендерин темдектегер.

 

 

Соок (не?) ................. jедип келди.

 

(кем?) ......................... балдарды ӱредип jат.

 

Чаҥкыр теҥериде кӱн (канайдат?) ............................  .

 

Тийиҥ кышка курсак (нени этти?) ...............................  .

 

Адам ла акам чадыр айыл (нени эдип jат?) ..........................................  .

 

Агаш аразында кышкы (не?) ........................... кирди.

 

 Эрмектердиҥ тӧс члендерин темдектегер.Баштаачыныҥ алдыла бир, айдылаачыныҥ алдыла эки тӱс чийӱ тартыгар.

 

Кайыҥ агашты алтай улус бодоп кеспес.

 

Jаскы jылу кӱндер келип jат.

 

Тырмак кӧрӱктиҥ ичегенин казып баштады.

 

Jерди калыҥ кар бӱркеп ийди.

 

Амыраар кӱндерге мен  сӱрекей сӱӱнедим.

 

Энем чӧрчӧк куучындап берди.

 

Эртен тура соок салкын согуп баштады.

 

Кӱскиде айу ичегенин jазайт.

 

Койлор jылу кажаанга киргиледи.

 

Кӧбӧҥдий jеҥил кар jерди бӱркеп баштады.

 

Соокто тон jок тышкары jӱгӱрерге jарабас.

 

Аруна ла Эмил jиилектеп барар.

 

Алтай албаты jылдарды он эки тындуныҥ адыла адап салган.

 

 

 

ЭРМЕКТИҤ ЭЧЕҤИ ЧЛЕНДЕРИН КАНАЙДА ТАБАР?

 

Сурактардыҥ ордына келишкедий сӧстӧр тургузып бичигер.

 

(кандый?)................. jылды .................... (кандый?) улус алкыш сӧстӧрлӧ уткыйт.

 

Кош- Агаш аймакта ( кандый?)................... тӧӧлӧр бар.

 

Амаду (кандый?)................... таҥла ойгонып келеле, тышкары чыкты.

 

Акам (кандый?) .....................   калтыр быжырып jат.

 

(кайда?) ...................... койлор отоп jат.

 

Тийиҥ (кайда?)..................... калып jӱрди.

 

(неде?) ................................ солун куучындар бар.

 

(кемде?) .........................    jӱзӱн - jӱӱр ӧҥдӧрлӱ карандаштар кӧп.

 

(качан?)..........................  jылдыстар кӧрӱне берди.

 

Балдар (качан?) ................................  школго баргылап jат.

 

Кӧзнӧктӧ кискечек (канайда?) ............................. уйуктап jатты.

 

Эркин урокто (канайда?) ................................ куучындады.

 

Кышкы (недеҥ?) ................................ jыҥылаарга кандый jакшы!

 

Jаскы суулар (недеҥ?) ................................... ажынат.

 

Аҥчы (нени?).......................... буттарына кийди.

 

Jалаҥдар, кырлар ак (неле?) ................................  бӱркелди.

 

Амат (кемле?) ...................................   бир класста ӱренет.

 

 

 

                      СӦСТИҤ ЛЕКСИКА УЧУРЫ ДЕГЕНИ НЕ?

 

...................... - курсак белетеп, салып  jиирге керектӱ jӱзӱн- башка эдим.

 

................... - чегенди кайнадала, шӱӱп  jазаган курсак.

 

..................... - cадуда тӧлӧӧр чаазын эмезе темир темдектер.

 

........................ - кыштыҥ кийнинеҥ келер jылдыҥ ӧйи.

 

......................... - арказында ак jолдорлу кичинек jерлик аҥычак.

 

....................... -  алтай чӧрчӧктӧрдӧ туштап турган, тӧрӧлиниҥ коручылы.

 

....................... - бӧрӱ укту айылдыҥ тындузы .

 

......................... - кулурды сууга тудуп, быжырган курсак.

 

....................... - Россияныҥ тӧс калазы.

 

......................... - таакынаҥ, тӱктеҥ jазаган, jылу тудар, колго кийер эдим.

 

....................... - кижиге тӱҥей эдип jазалган баланыҥ ойыны

 

....................... - ийнеге сайдырбаска соколына кийип алатан темирдеҥ jазалган                   тӱптӱ эдим.

......................... - кыс баланыҥ кулагына кийдирер jарангыш.

 

........................... - сууны jакалай ӧзӧр, jалбырак бӱрлӱ агаш

 

............................. - тӱнде аҥдап учар куш.

 

............................ - балдарды соотодып, аҥ - куш,   jӱрӱм керегинде сананып тапкан, куулгазынду эдимдер туштаар оос чӱмделге.

 

................................ -  балалу ӱй кижи.

 

 

 

 

 

ТАЗЫЛЫ JАҤЫС СӦСТӦР - ОЛ КАНДЫЙ СӦСТӦР?

 

 

Тазылы jаҥыс сӧстӧрди кычырыгар. Тазылдарын кӧргӱзигер.͡ 

 

Таар, таарлу, таарла.

 

Jыраа, jыраалу, jыраала.

 

Аҥ, аҥчы, аҥдап, аҥду.

 

Эм, эмчи, эмдӱ, эмдеер, эмчилик.

 

Нӧкӧр, нӧкӧрлӱ, нӧкӧрлӧжӧр, нӧкӧрлӧр.

 

Чечек, чечектӱ, чечексӱ, чечектейт.

 

Кычырыгар.Угы jаҥыс сӧстӧрдиҥ  тазылын темдектегер.

 

         Jай - эҥ jакшы jылдыҥ ӧйи.  Jайгыда сууга эжинерге сӱрекей jакшы! Улус малын jайлуга айдап апарат. Мал анда семирип, jайлап алар.

 

 

         Кӧлдиҥ jарадында кемелер бар. Тӱште кемечилер амырап келген. Эҥирге jетире олор кемелерлӱ jӱскен.

 

 

 

Угы jаҥыс сӧстӧр сананып , бичип ал.

 

Эзин, .............................., ................................., ..................................... .

 

Бичи, ............................, ................................, ............................., ........................... .

 

Бала, ............................, .............................., .........................., ............................ .

 

Кожоҥ, ............................., ................................., ................................., .................. .

 

Балык, ................................, ...................................., ............................., .....................

 

Jуу, ................................, ............................., ............................., ............................ .

 

Мал, ............................., .............................., ............................., ........................... .

 

Сӧс, .............................., ................................., ............................, ........................ .

 

 

                                  

 

                                          АДАЛГЫШ ДЕГЕНИ НЕ?

 

Jуруктарды сӧстӧрлӧ солып бичигер.  Сӧстӧргӧ сурактар тургузыгар.

 

 

_________________

_________________

 

 

_________________

_________________

 

 

 

 

 

_________________________

_________________________

 

 

 

 

_________________________

_________________________

 

 

 

 

 

_____________________________

_____________________________

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кем? Не? деп сурактарга каруу берип турган сӧстӧрди (адалгыштарды) таап, чыгара бичип ал.

 

         Кажаган, ӧлӧҥ, башталды, куучынчы, булуттар, кой, иштейт, jалтанбас, бака, аркада, суулу, такаа, кей,агат, jаан, jолыгат, Эркелей, баштапкы, чаначы.

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

 

 

Эрмектерди кычырыгар, точкалардыҥ ордына ӧс адалгыштар кожуп бичип алыгар.

 

         Jайгыда ............................, ..........................., .......................... jиилектеп баргылады. 

........................, ........................, ...................., ....................... - Алтайыстыҥ jаан суулары.

Мениҥ айлым ........................................... оромдо турат.

Амырда ....................., .................................., .................................... деп чоло атту ийттер бар.

 

 

                                      JАРТАЛГЫШ ДЕГЕНИ НЕ?

 

Эки текстти кычырыгар.  Башказы незинде табыгар.

 

Тышкары кӱн турган. Кӱнниҥ чокторы агаштардыҥ баштарын jарыдат.  Эзин  jалбырактарды кыймыктандырат. Тийиҥеш агаштаҥ агашка калыйт.  Каргаа   кышкырып ийеле, уча берди.

Тышкары айас, jылу кӱн турган. Кӱнниҥ jылу чокторы агаштардыҥ баштарын jарыдат. Серӱӱн эзин сары jалбырактарды кыймыктандырат. Шулмус тийиҥеш агаштаҥ агашка калыйт. Кара каргаа кышкырып ийеле, уча берди.

 

Тексттердиҥ кажызы толо, jарт бичилген. Кандый сӧстӧр текстти jарандырган? Jарталгыштардыҥ алдыла тыйрык чийӱ тартыгар. Ол  сӧстӧргӧ сурактар тургузыгар.

 

 

 

 

 

 

Предметтиҥ темдегин кӧргӱскен  удура учурлу сӧстӧр кожуп, сӧсколбулар тургузыгар.

 

............................ уулчак - ............................. уулчак

............................................. jааш, ........................................ jааш

 

............................................... куучын, ...................................... куучын

 

....................................... бороҥот, ....................................  бороҥот

 

................................... эргек, ....................................... эргек

 

 

                                    ГЛАГОЛ ДЕГЕНИ НЕ?

 

Берилген сӧстӧргӧ  эдилге темдектеген сӧстӧр кожуп, бичигер.

 

Jаҥмыр ...............................,    тӱлкӱ ..........................................,

 

чӧйгӧн ........................................., jылдыс ..........................................,

 

булуттар ............................................, ӱренчиктер ........................................,

 

Эрмен ............................................,  ай .............................................,

 

адам ......................................................., баарчыктар ...........................................,

 

сооктор ............................................, кӱчӱк ..............................................,

 

Тайгыл ....................................... , кайыҥ ...............................................,

 

jӧргӧмӧш .........................................., санаа .................................................. .

 

 

Бойыгардыҥ бир кӱнди канайда ӧткӱрип турганыгарды сананыгар. Берилген ӧйлӧргӧ келиштире бӱдӱретен эдилгелереерди бичип салыгар.Тузаланган глаголдордыҥ ӱстине гл. деп бичип салыгар.

 

07:00 -____________________________________________________________

 

07:15 - ____________________________________________________________

 

07:30 - ____________________________________________________________

 

08:00 - ____________________________________________________________

 

08:30 - ____________________________________________________________

 

12:30 - ____________________________________________________________

13:00 - ________________________________________________________

 

13:30 - ________________________________________________________

 

14:30 - ________________________________________________________

 

15:30 - ________________________________________________________

 

17: 30 - _______________________________________________________

 

18 :30 - _______________________________________________________

 

19 :30- ________________________________________________________

 

20 :30 - _______________________________________________________

 

21: 30- _______________________________________________________

 

 

        Сурактарга келиштире глаголдор бичип алыгар.

 

Нени эдип jат?                    Нени этти?                         Нени эдер?

 ______________            _________________          ____________________

1______________            _________________          ____________________

2______________            _________________          ____________________

3______________            _________________          ____________________

4______________            _________________          ____________________

5______________            _________________          ____________________