Защифровать документа

Axborotni kodlash

turli  belgilashlardan  Inson  axborotlami  yig'ish,  saqlash  va  qayta  ishlashda  qulay  hamda  qisqa  ko'rinishda  bo'lishi  uchun  foydalanadi.  Bunga  tovushlarni  harf  raqamlar  orqali,  musiqa  tovushlarini  notalar  orqali,  matematik,  fizik,  biologik  qonuniyatlarni  formulalar  orqali  ifodalanishini  misol  qilish mumkin. va

Inson borliqning bir qismi bo'lgani uchun doimo borliqning ta'sirini sezib turadi. Bu ta'simi turli signallar (tovush, yorug'lik, elektomagnit, nerv va hokazo) ko'rinishida qabul qilamiz. Insonga uzluksiz ta'sir etib turuvchi axborotlarni analog axborotlar deb ataladi. Inson analog axborotlami qayta ishlashi uchun uni biror qismini ajratib oladi va tahlil qiladi. Tahlil qilish jarayonida axborotni qayta ishlash uchun qulay bo'lgan ko'rinishga o'tkazadi. Bunda inson turli belgilardan foydalanadi. Masalan, sizga ma'lum bo'lgan alifbo harflari insonga tushunarli bo'lgan tovushlarni, nota belgilari esa musiqiy tovushlarni ifodalaydi. Bu belgilar yordamida insonga eshitilayotgan nutq yoki musiqani qog'ozga tushirish oson kechadi. Demak, inson axborotlarni qayta ishlash uchun uni uzlukli ko'rinishga o'tkazar ekan. Axborotlarni bu kabi uzlukli ko'rinishini diskret axborotlar deb ataladi. Inson tomonidan ishlab chiqarilgan qurilmalar ichida analog ishlaydiganlari ham, diskret axborotlar bilan axborotlar bilan ishlaydiganlari ham mayjud. Diskret axborotlardan eng ko'p tarqalgani raqamli axborotlardir, ya'ni uzluksiz axborotning raqamlar orqali ifodalangan ko'rinishidir. Analog signallar bilan ishlaydigan qurilmalar analog qurilmalar, raqamli axborotlar bilan ishlaydigan qurilmalar raqamli qurilmalar deb ataladi. Analog qurilmalarga televizor, telefon, fotoapparat, videokamerani, raqamli qurilmalarga shaxsiy radio, kompyuter, raqamli videokamerani misol qilish mumkin. raqamli Axborotlami kodlash haqida telefon, raqamli fotoapparat,

Axborotlar ustida amallar bajarish qulay bo'lishi uchun aniq bir qoidalar asosida boshqa ko'rinishga o'tkazish jarayoni axborotni kodlash deyiladi. Axborotlarni kodlash insoniyat tomonidan faqat amallar bajarish qulay bo'lishi uchun emas, balki axborotni maxfiy saqlash uchun ham qo`llanilgan. Kodlashning bu ko'rinishi shifirlash deb ataladi. Qadimda axborotlami kodlash Hayotda axborotni kodlashning ko'pdan-ko'p usullari mayjud. Birinchi kodlashni qo'llagan inson qadimgi Gretsiya sarkardasi Lisandro hisoblanadi. U axborotni maxfiy saqlash, ya'ni kodlash uchun ma'lum bir qalinlikdagi "Ssital" tayoqchasini o'ylab topgan. Kodlashning bu usuli o'rin almashtirish usuli deb ataladi. Qadimgi rim imperatori Yuliy Sezar ham axborotni maxfiyligini saqlash uchun matnni kodlash usulini o'ylab topgan. "Sezar shifri" da matndagi harf alifboda o'zidan keyin kelgan uchinchi harfga aimashtiriladi. Bunda alifbo doiraviy yozilgan hisoblanadi. Bu kodlash usul alifboni surish usuli deyiladi.

Axborotlarni kodlashning usullari ifodalanadi), "qisqa signal" Semyuel Morze 1837-yilda elektromagnit telegraf qurilmasini ixtiro qilgan va 1838-yilda shu qurilma uchun telegraf kodini ishlab chiqqan. Unda turli harf va raqamlar nuqta va tirelarning maxsus ketma-ketligi ko'rinishida ifodalangan, ya'ni axborot uchta belgi yordamida kodlanadi: "uzun signal" (tire yordamida ifodalanadi), "signalsiz" (bo'shliq,pauza bilan ifodalanadi). Mazkur kodiash usuli hozirgi kunda ham qo'llanib kelinmoqda. Morze kodlash usulini notekis (o'zgaruvchan) kod deb yuririladi. Insoniyatga ma'lum belgilar bu usuldagi Belgilar soni ikki yoki undan ko'p belgilar yordamida ifodalanadi. Umuman, kodlash usulida ishtirok etgan belgilar soni (hajmi) bir xil bo'lsa tekis kodlash N usuli, belgilar soni (hajmi) bir xil bo`lmasa notekis kodlash usuli deb ataladi. T (nuqta yordamida Morze usulida  ifodalanishi Morze usulida  ifodalanishi Belgilar soni — • — —   • — • • — • • Harf Harf K E 2 1 3 5 A L • — • —  — • • 2 4 R O • — • — — — 3 3

Mazkur usul yordamida "elektron" so'zini yozsak, u quyidagi ko'rinishga ega bo'ladi. • • — — • • • — — • • • • — • • — • — — • — • — • — — • Bir tomondan, Morze usulida belgilarning turli boshqa belgilar bilan hamda ularning bir nechtasi bilan ifodalanishi mazkur usulning keng qo'llanilishiga to'siqlik qilsa, ikkinchi tomondan, uning faqat ikki belgi — nuqta va tiredan iboratligi uni texnik vositalarda qo'llash imkonini beradi. Morze usuli notekis kodlash usuliga, quyidagi usullar tekis kodlash usuliga misol bo'ladi. Axborotni kodlashning yana bir eng sodda usuli - bizga ma'lum bo'lgan alifbodagi harflarni ularning tartibini ko'rsatuvchi sonlar bilan alrnashtirishdan iborat: A 01 P 15 B 02 Q 16 D 03 R 17 E 04 S 18 F 05 T 19 G 06 U 20 H 07 V 21 I 08 X 22 J 09 Y 23 K 10 Z 24 L 11 Ch 25 M 12 O` 26 N 13 Sh 27 O 14 G` 28 Bu usuldan foydalansak, masalan, "Bugun havo issiq" degan axborot quyidagi ko'rinishni oladi: 02 20 06 20 13 07 01 21 14 08 18 18 08 16 Bu holda tinish belgilari va boshqa kerakli belgilarni ham maxsus sonlar bilan ifodalash va ularni matnga kiritish mumkin.

Alifbodagi harflar ketma-ketligini tartiblashning anchagina usuli mavjud. Masalan, quyidagi tartibni olamiz: A 12 O 17 B 03 P 08 V 16 R 22 G 14 S 28 D 04 T 10 J 25 U 18 Z 20 F 23 I 11 X 29 Y 31 Ch 02 K 24 Sh 13 L 19 Q 21 M 07 H 34 N 27 G` 01 Bu aralashtirilgan alifbo usuli deyiladi. Havo issiqligi to'g'risidagi yuqoridagi matn bu holda quyidagi ko'rinishni oladi: 03 18 14 18 27 34 12 16 17 11 28 28 11 21 Mazkur axborotni yuqorida keitirilgan jadvaldagi ma'lumotlarni bilmasdan qayta kodlash juda murakkab.