ԶՎԱՐԹՆՈՑ
1989 թվականին ընդգրկվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային մշակութային արժեքների ցանկում։
Զվարթնոցը կառուցվել է
Ներսես Գ Տայեցի
կաթողիկոսի օրոք՝
643–652 թթ-ին։
Ենթադրվում է, որ Զվարթնոցի տարածքում է եղել հեթանոսական Տիր աստծու մեհյանը։
Ըստ Սեբեոսի՝ 301 թ-ին այստեղ են հանդիպել Հայոց Տրդատ Գ արքան և Գրիգոր Լուսավորիչը։ Տաճարի ավերման մասին պատմական աղբյուրներում տեղեկություն չկա (հավանաբար ավերվել է երկրաշարժից). հայտնի է, որ այն կանգուն է եղել մինչև X դարը։
Տաճարը Զվարթնոց է անվանել պատմիչ Սեբեոսը.
« Այնտեղ կառուցեց մի եկեղեցի՝ երկնավոր «Զվարթնոց» անվամբ,
որը նշանակում է երկնային զինվորների /զվարթունների կամ հրեշտակների/ բազմություն, որոնք երևացել են Սուրբ Գրիգորին տեսիլքի ժամանակ » ։
Այնպես որ Զվարթնոց նշանակում է նաև «Հրեշտականոց»։
Միայն Սեբեոսն է տաճարը հիշատակում Զվարթնոց անվամբ, մյուս բոլոր պատմիչները տաճարը հիշատակում են Սուրբ Գրիգոր անվամբ։
Տաճարի ներսում խոյակների թևատարած արծիվները, որմնասյունազարդի ռիթմը, մույթերի սլացքը, բարձրադիր գմբեթը՝ ողջ զարդարանքի հետ, կառույցին հաղորդել են վերասլացություն։
Հողմեր են եկել, հողմեր են անցելՈւայս որմերն են ծեծել դարեդար,Շատ խոյակ ու սյուն փոշի են դարձել,Բայց մնացել է արծիվն անվթար։
Քարե մի արծիվ, որ իր թևերին
Տաճարի վսեմ գմբեթն է պահել,
Պահել մեր ոգու թռիչքը վերին
Ու ժամանակի ծանրությունն ահեղ։
Ու հպարտ թառած՝ հայացքն անհանգիստ
Հառել է ահա հեռու՜, շատ հեռու՜,
Կարծես հենց նոր է իջել ճախրանքից
Ու պատրաստվում է նորից ճախրելու․․․
Լսի՛ր , շաչում են թևերը նրա ,
Կանչում է նրան երկինքը անծիր․․․
-Ճախրի՛ր, սավառնի՛ր , սլացի՛ր հպարտ,
Հայոց հանճարի սրաթև արծիվ։
<<Զվարթնոցի արծիվը>>՝ ուղենիշ կոթող Զվարթնոցի ճանապարհին
Արծիվը՝որպես հզորության ու վեհության խորհրդանիշ
© ООО «Знанио»
С вами с 2009 года.