Սթրես

Սթրես

Սթրեսը վտանգի, մարտահրավերների և միջավայրի փոփոխությունների արդյունքում առաջացած ընդհանուր հարմարվողականության (ադապտացիոն) համախտանիշ է:

Սթրես

Սթրեսի հինգ հնարավոր պատասխաններն առնչվում են հետևյալ ոլորտների հետ`   ֆիզիկական կամ մարմնական հակազդեցություններ,վարքային, հուզական կամ զգացմունքային,ճանաչողական կամ իմացական,հոգևոր կամ համոզմունքների և արժեքների հետ կապված

Գոյություն ունեն խուճապային խանգարման բուժման տարբեր եղանակեր. 

Դեռահասները, հասուն մարդկանց նման, կարող են ամեն օր սթրեսների ենթարկվել և սովորել հաղթահարել այդ իրավիճակները: Դեռահասներից շատերն ավելի մեծ սթրեսի են ենթարկվում, երբ, ըստ նրանց գնահատման, իրավիճակը վտանգավոր է, դժվար կամ ցավոտ, իսկ նրանք չունեն այդ իրավիճակը հաղթահարելու անհրաժեշտ միջոցներ և հմտություններ: 

Դեռահասներին սթրեսի կարող են հասցնել.

 
ուսման հետ կապված դժվարությունները, 
իր վերաբերյալ բացասական մտքերը կամ զգացմունքները, 
սեփական մարմնի փոփոխությունները, 
ընկերների հետ խնդիրներ ունենալը, 
ապրելու անապահով միջավայրը (հարևանությունը), 
ծնողների ամուսնալուծությունը, 
քրոնիկական հիվանդությունը կամ ընտանիքում լուրջ խնդիրները, 
սիրած անձնավորության մահը, 
բնակավայրը կամ դպրոցը փոխելը, 
միանգամից մեծ գործունեություն ծավալելը կամ իրենցից ակնկալվող մեծ պահանջները, 
ընտանիքի նյութական խնդիրները:

Դեռահասներին սթրեսի կարող են հասցնել.

Ծնողներն իրենց երեխային կարող են օգնել հետևյալ կերպ.

հետևել նրան, եթե սթրեսը ազդում է նրա առողջության, վարքի, մտքերի և զգացմունքների վրա. 
ուշադիր լսել դեռահասին և կանխել գերլարված վիճակը, 
սովորել և օգտագործել սթրեսը հաղթահարելու հմտությունները, 
նպաստել սպորտով և հասարակական այլ գործունեությամբ երեխայի զբաղվելուն:

վախի ուժեղ զգացում, երբ շատ վատ բան է պատահել կամ պատահելու է
սրտի ուժեղ բաբախյուն
գլխապտույտ
շնչահեղձություն կամ խեղդվելու զգացում
դող կամ ցնցում
անիրականության զգացում
վախ` մահից, ինքնակառավարումը կորցնելուց կամ խելագարվելուց:

Դուք կարող եք սովորել, թե ինչպես հասկանաք այն նշանները, որոնք վկայում են սթրեսը խնդրի վերածվելու մասին։ Ձեր գերլարված վիճակի նշանները կարող են լինել հետևյալներից մեկը կամ մի քանիսը՝

մկանային լարվածություն
գլխացավեր
անբավարար կամ չափից դուրս շատ քուն
դյուրագրգիռ վիճակ
շարժառիթների բացակայություն
տրամադրության անկում և մռայլված վիճակ
ուշադրությունը կենտրոնացնելու անհնարինություն
սահմանային կամ տագնապային վիճակ
ալկոհոլ կամ թմրամիջոցներ ընդունելու պահանջ
նյարդային սովորույթներ
զգացում, որ դուք այլևս դիմադրելու ուժ չունեք։

Սթրեսի որոշ, ավելի հաճախ հանդիպող պատճառներից են՝

Թվարկեք ձեզ անհանգստացնող կամ զայրացնող խնդիրները և գրի առեք դրանք։
Առանձնացրեք այն 1 խնդիրը, որն առավել մեծ սթրես է ձեզ պատճառում և գրի առեք այն։
Մշակեք բոլոր այն հնարավոր տարբերակները, որոնք կարող են օգնել տվյալ խնդրի հաղթահարմանը և գրի առեք դրանք։
Թվարկեք յուրաքանչյուր տարբերակի առավելություններն ու թերությունները։
Առանձնացրեք այդ խնդիրը հաղթահարելու լավագույն տարբերակը։
Թվարկեք բոլոր այն քայլերը, որոնք պետք է անեք այս տարբերակը կյանքի կոչելու համար։
Կյանքի կոչեք այդ տարբերակը, որից հետո հասկացեք, թե արդյոք արդյունավետ էր այն և կշարունակե՞ք դրանից օգտվել։
Անցեք երկրորդ կարևոր խնդրին (տե՛ս կետ 2) և անցեք 3-8 քայլերը։

Տերմինի պատմությունը

Սթրես (անգլ. stress - «լարվածություն» բառից), օրգանիզմի ընդհանուր և առանձնահատուկ հարմարվողական ռեակցիան զանազան արտաքին և ներքին ազդեցությունների (սթրեսորների) նկատմամբ, ինչպես նաև օՏերմինի պատմությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
«Սթրես» բառը շրջանառության մեջ է մտել 19-րդ դարից և մինչ օրս առօրեական խոսքի մեջ գործածվում է իր բացասական իմաստով։ Սթրես եզրը գիտական աշխարհում առաջին անգամ գործածել է Ու. Քենոնը։ Առաջացել է անգլերեն stress բառից, որ նշանակում է «ճնշում», «լարվածություն»։
րգանիզմի նյարդային համակարգի համապատասխան վիճակը։

 Առաջանում է այն ժամանակ, երբ օրգանիզմի վրա սկսում է ազդել սթրեսորը (սթրես առաջացնող ազդակը)։ Այս փուլում օրգանիզմը փոխում է իր բնութագիրը, վերափոխում է ներքին ռեակցիաները, գործընթացները։ Տագնապի ժամանակ դիմադրությունը բավարար ուժեղ չէ, և եթե սթրեսորը ուժեղ լինի, օրգանիզմը կարող է մահանալ հենց այս փուլում։
Դիմադրության փուլ
Եթե սթրեսորի ազդեցությունը համատեղելի է ադապտացիայի հնարավորությունների հետ, օրգանիզմը սկսում է ակտիվ դիմադրություն ցույց տալ։ Տագնապի ռեակցիայի նշանները վերանում են և դիմադրման մակարդակը սովորականից նշանակալի բարձրանում է։ Այս փուլում օրգանիզմի կենսագործունեությունը չի տարբերվում սովորական պայմաններում կենսագործունեությունից։ Դիմադրության փուլի տևողությունը կախված է օրգանիզմի բնածին հարմարվողականությունից և սթրեսորի ուժից։

Վարքային ախտանշաններ

Հուզական ախտանշաններ

Ինտելեկտուալ ախտանշաններ

Ֆիզիոլոգիական ախտանշաններ

Սթրես 

Սթրեսի ավելի շատ հակված են ցածր ինքնագնահատական ունեցող անձինք, նևրոտիկները, դեռահասները, բարձր ճնշման տակ աշխատող անձինք:
Սթրեսն ունի և́ ֆիզիոլոգիական, և́ հոգեբանական կողմեր: Այդ  իսկ պատճառով  սթրեսի  հաղթահարման  գործընթացում անհրաժեշտ է նախ ճշտել վերջինիս պատճառը, այնուհետև ընտրել հաղթահարման համար առավել նպատակահարմար ճանապարհը:Սթրեսի առաջացման հիմնական պատճառները կարող են լինել`

Զայրույթ

Զայրույթ, շատ ուժեղ զգացմունք կամ խթանող և ագրեսիվ արձագանք (աֆեկտ), որը անհատի կողմից առաջանում է տհաճ իրավիճակների ժամանակ։ Զայրույթը համարվում է ավելի ուժեղ, քան բարկությունն ու վատ տրամադրությունն են։ Զայրույթն առավել հաճախ ուղեկցվում է ինքնատիրապետման կորստով։

Զայրույթը հոգեբանության տեսանկյունից

Հոգեբանները զայրութը տարանջանում են բարկությունից և չարությունից, ցույց տալով «հուզմունքի ավելի մեծ մակարդակը» և այդ զգացողության ավելի մեծ ինտենսիվությունը:
Զայրույթը հոգեբանորեն բացատրվում  ագրեսիայի դրսևորումներով: Բացատրելու համար հայտում են երեք հիմնական տեսությունները՝
Զիգմունդ Ֆրոյդի հոգեվերլուծության տեսությունը: Նրա խոսքերով, զայրույթը հանդիսանում է անհատի ներդաշնակ ներգրավվածության ագրեսիայի արդյունքը: Զայրույթի առաջադիմական ճնշումը կարող է հանգեցնել հոգեկան խանգարումների:
Ըստ ագրեսիայի-ֆրուստրացիայի տեսությանը ագրեսիան հիմնականում հիասթափության արձագանք է, իսկ զայրույթը՝ ագրեսիայի թուլացում։
Ալբերտ Բանդուրայի սոցիալական ուսուցման տեսությունը ենթադրում է, որ զայրույթը, ինչպես նաև մյուս բոլոր զգացմունքները, հանդիսանում է անհատի ուսուցման արդյունք, ովքեր օրինակ են վերցնում հասարակությունից։

 | 
Զայրույթի հարվածի տակ շատ դեպքերում ընկալվում է  կարճաժամկետ, մասնակի կամ լիակատար կորուստ այդ զգացողության նկատմամբ։ Զայրույթը կարող է ուղղված լինել մարդկանց, կենդանիների, հաստատությունների դեմ և հաճախ ունենում է հատուկ ձգան, բայց դա չի նշանակում, որ այն կարող է վտանգ առաջացնել։ Զայրույթը համարվում է բնավորության թուլություն, շատ մշակույթներում արժևորվում է դրան հակառակ վիճակը:
Բացառիկ իրավիճակներում և ծանր սթրեսային պայմաններում զայրույթը կարող է տեղի ունենալ յուրաքանչյուր մարդու հետ, սակայն խոլերիկ հիվանդների մոտ դրա առաջացման հավանականությունը ավելի բարձր է։ Փոքրիկ երեխաների մոտ զայրույթը դառնում է բնավորություն մտավոր զարգացման որոշակի փուլերում:
Զայրույթի նոպան հոգեբանական խանգարումներ ունեցող որոշ մարդկանց մոտ  դառնում է բնավորույթուն։ Զայրույթը այդպիսի դեպքերում բացառապես տևում է չափազանց երկար, և որպես կանոն շատ ինտենսիվ։ Զայրութը բնորոշ է նաև հուզառատ մարդկանց, քանի որ նման հզոր զգացմունքների վերահսկման և մշակման ունակությունը շատ սահմանափակ է:

Մեկից չորս տարեկանում երեխաների մոտ դրսևորվող զայրույթը սովորական վարք է: Այս տարիքի շատ երեխաների մոտ մարմնական և բանավոր ռակցիաները բերում են հիասթափության[1]։ Հոգնածությունը և սովը խթանում են զայրույթի առաջացմանը[2]։ Զայրույթը հանգստացնելու համար ծնողներին խորհուրդ է տրվում չնկատել երեխայի արարքները և իր իսկ դրական օրինակով բացատրել երեխային, որ նա սխալ 
Զայրույթի վերահսկում.Զայրույթը շատ մշակույթներում համարվում է դատապարտելի, սակայն հասարակությունը չի ընդունում դա, քանի որ այն չի համապատասխանում ակնկալվող սոցիալական վարքին:
Գիտահետազոտական աշխատանքները ցույց են տալիս, որ  ինչպես սթրեսը այնպես էլ զայրույթը կարող են առաջացնել լուրջ հիվանդությունններ։ Դրանցից են խոլեստերի բարձր մակարդակը, հիպերտոնիան, սիրտ֊անոթային հիվանդություններ, ինչպես նաև մեծանում է ինֆարկտի առաջացման հավանականությունը։ Զայրույթը, իր հերթին, խթանում է ադրենալինի և նորադրենալինի արտադրությանը, որը ազդում է արյան համախտանիշի վրա: Հոգեբանական գրականությունում հաճախ խորհուրդ է տրվում, որ զայրույթի ժամանակ պետք է զբաղվել սպորտով, ստեղծագործական գործունեությամբ, արտահայտել ակտիվ երևակայությունը կամ այն վերացնել թուլացման մեթոդներով։

Մանկական զայրույթ. Ինչո՞ւ է առաջանում և ինչպե՞ս պետք է արձագանքեն ծնողները

Զայրույթ

Երեխայի նկատմամբ ուշադիր լինելը կօգնի կանխատեսել զայրույթի հնարավոր նոպաները և խուսափել դրանցից` գործելով ըստ իրավիճակի և պահպանելով հանգստություն:
Իսկ եթե զայրույթի նոպան հանկարծակի է սկսվել, ապա ավելի հեշտ է հենց սկզբից դեմն առնելը. Կարելի է շեղել փոքրերի ուշադրությունը կամ նրան այլ հետաքրքիր զբաղմունք գտնել:
Ինչպե՞ս օգնել երեխային հաղթահարել զայրույթը
Հոգեբանները խորհուրդ են տալիս երեխային սովորեցնել արտահայտել իր զգացմունքները և գնահատել դրանք: Դրան կարող է նպաստել երեխայի զայրույթի մոդելավորումը` քննարկումների միջոցով պարզեք, թե ինչի նման է զայրույթը, նկարք այն: Բացի այդ, կարող եք երեխային սովորեցնել իր բարկությունը արտահայտել բառերի միջոցով, օրինակ« Ես զայրացած եմ»,  կարող եք նաև հեքիաթ հերինել, որի հերոսը կլինի ձեր բալիկը, իսկ բացասական կերպարը` նրա զայրույթը: Ծնողները պետք է բացատրեն իրենց երեխաներին, որ բոլորն էլ ժամանակ առ ժամանակ զայրույթ զգում են, սակայն դա արտահայտելու տարբեր եղանակներ կան: Կարևոր է, որ երեխայի զայրույթի նոպայի ժամանակ ծնողները հանգստություն պահպանեն:
Ինչպե՞ս արձագանքել երեխայի բարկությանը
Ցանկալի է հասկանալ, թե ինչն է դառնում երեխայի զայրույթի պատճառ: Այդպես ավելի հեշտ կլինի դրանից խուսափելը: Երբեմն երեխան բարկանում է ծնողների ուշադրության պակասից:
Ժամանակի ընթացքում զայրույթի նոպաների հաճախականությունը կնվազի: Իսկ ծնողները, որոնք սովորել են հաղթահարել երեխայի  տրամադրության կտրուկ փոփոխությունները, հետագայում ավելի հեշտ  գլուխ կհանեն դաստիարակության դժվարություններից:
 

Զայրույթ

Շողակաթի միջնակարգ դպրոցի ուսուցչուհի՝Սյուզաննա Հովսեփյան

Շնորհակալություն