Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінен 8–сынып оқушыларына арналған аралық аттестаттау тапсырмалары
1 – нұсқа
8.2.1.1 тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрау;
8.4.2.1эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсыну;
8.4.5.1 тақырып бойынша сөздердің маңызды бөліктерін дұрыс жазу (жеке сөздер, бірге, бөлек және дефис арқылы жазылатын сөздер); сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолдану
Бағалау критерийі:
• тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрастырады;
• эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсына алады;
• тақырып бойынша сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолданады;
Тыңдалым.
Аудиомәтінді тыңдап, берілген нұсқалардың ішінен дұрыс жауапты таңдаңыздар.
Күй аңыздары
Күй аңыздарын үш арнаға бөліп қарастыруға болады. Біріншісі-
халық күйлерінің күй аңызы.Екіншісі-халық композиторлары шығарған күйлердің аңыз – әңгімесі. Үшіншісі-бүгінгі күйші-композиторларымыз шығарған күйлердің аңызы.
Халық күйлерінің аңызының шығарушысы белгісіз,бірақ уақыттың жаңартып-жаңғыртуынан өткен,талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй аңыздары жатады.Халық күйлерінің аңыз-әңгімесі көбіне тарихи оқиғалар,қиял-ғажайып аңыздар,жан-жануарлардың қасиеттері арқау болады.Мысалы: «Қара жорға», «Сырым сазы», «Аққу» т.б.
Халық композиторлары күйлерінің аңызына шығарушысы белгілі күйлердің аңыз-әңгімесі жатады.Мұндағы басты ерекшелік-күйдің өзі де,аңызы да сол күйді шығарушының өмірімен тікелей байланыста дүниеге келіп отырады.Мысалы: Құрманғазының «Кісен ашқаны»,Тәттімбеттің «Саржайлауы».
Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің аңыз әңгімесі де көбінесе автордың өмірімен,әсер-сезімімен астасып жатады. Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің тақырыбы, аңыз-әңгімесі көбінесе бүгінгі күннің елеулі оқиғаларына арналып отырады.Мысалы, М.Өскенбаевтың «Жеңіс» , М.Хамзиннің «Космонавт» С.Құсайыновтың «Мереке», т.б. шығармалары.
Мәтінге байланысты тест тапсырмалары:
1.Күй аңыздары неше арнаға бөлінеді?
а) төрт арна
б)бес арна
в)үш арна
д)екі арна
2. Халық күйлерінің аңызына қандай күй аңыздары жатады?
а) Күйлерді шығарушылардың белгілісі жатады
б)Талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй- аңыздары жатады
в)Халық күйлерінің аңыз- әңгімесі тарихи оқиғалардан алынбайды
д)Қиял- ғажайып аңыздар мен жануарлардың қасиеттері де жатпайды
3. Халық композиторларының күйлерінің аңызы қандай?
а)Халық композиторларының күйлерінің шығарушысы белгісіз күйлердің аңыз әңгімесі жатады.
б) Халық композиторларының күйлерінің аңызының шығарушысы белгілі
в) Халық композиторларының күйлерінің аңызы өбмірден алынбаған
д) Халық композиторларының күйлерінің аңызы тілі түсініксіз болады
4. Қазіргі күйші – композиторлар шығарған күйлердің ерекшеліктері қандай?
а) Қазіргі күйші композиторлар шығарған күйлердің ерекшелігі автордың өмірімен байланыспайды
б)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің тақырыбы бүгінгі күннің елеулі оқиғаларымен қатысы жоқ
в)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің ерекшелігі көбінесе автордың өмірімен және бүгінгі күннің оқиғаларымен байланысып жатады
д) «Кісен ашқан», «Саржайлау» күйлері
5. Арнаға сөзі қай септікте тұр?
а) Ілік септік
б) Табыс септік
в)Барыс септік
д) Көмектес септік
Оқылым.
Мәтінді оқы. Төменде берілген тапсырмаларды орындаңыз.
Туранов көзін тарс жұмып сұлық жатыр. Оның қалың ой арпалысында жатқанын сезу онша қиын емес-ті. Ол ақырын жыбырлап көзін ашты да, кеудесін көтеріп отырды. «Байқоңырдың» барлық экипажы мұны қаумалап тұр. Туранов алпамса денелі кең маңдай командир Оразовты, әншейінде талшыбығым деп әзілдейтін кеме дәрігері Мәриям Темірболатованы, конструктор-механик байсалды мінез Осиповты көз жүгірте шолып өтті. Бәрінің де жанарында бұлыңғыр үмітсіз ойымен әуре. Командирдің аты командир ғой. Қалай бұйрық берсе, басқасы солай жүрмекізі. «Байқоңыр» болса космос әлемінің бір белгісіз түкпіріндегі әлдеқандай жұмбақ сырлы сарғыш планетаның тұтқыны.
Экипаж мүшелері түгел дерлік шаршап-шалдыққан. Ойда жоқта кез болып, басқа түскен сергелдең бұларды бір мезгіл асып-састырып абыржытса, енді бірде көңілдеріне қаяу түсіріп жабырқатқандай. Әркім ө. Не дер екен қазір мына ғалым?
1. Мәтіндегі басты тірек сөздерді тап.
A) дәрігер, көңіл, командир
B) жұмбақ, талшыбық, ғалым
C) мінез, космос, бұйрық
D) экипаж, планета, абыржу
2. Мәтінге сай ақпаратты таңда.
A)«Байқоңыр» жұмбақ сырлы планетаны тұтқынға алды.
B) Оразов көзін тарс жұмып сұлық жатыр.
C) Оразов алпамса денелі кең маңдай командир.
D) Экипаж мүшелері түгел дерлік демалып алған.
3.
Автор көзқарасы берілген сөйлемді белгіле.
A)
Бәрінің де жанарында бұлыңғыр үміт ізі.
B) Қалай бұйрық берсе, басқасы солай жүрмек.
C)Туранов көзін тарс жұмып сұлық жатыр.
D) Экипаж мүшелері түгел дерлік шаршап-шалдыққан.
4.Төменде берілген әр сөйлемді өз сөзіңізбен қайта жазыңыз. Сөйлемдерді берілген сөздермен бастаңыз.
Ойда жоқта кез болып, басқа түскен сергелдең бұларды бір мезгілде абыржытса, енді бірде көңілдеріне қаяу түсіріп жабырқатқандай.
Басқа түскен __________________________________________________________________________________
Туранов ақырын жыбырлап көзін ашты да, кеудесін көтеріп отырды.
Ақырын __________________________________________________________________________
Жазылым.
1-тапсырма. Берілген тақырыптың бірін таңдап, эссе жазыңыз. Жазба жұмысында тыныс белгілердің дұрыс қойылуына назар аударыңыз
1.Білімді мыңды жығады
2.Білім –ғылымның табысы
3.Білім -бақыттың кілті
Айтылым.
2-тапсырма. Берілген тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды пайдаланып, сурет пен тақырыпты байланыстырып ауызша мәтін құраңыз.
Берілген тұрақты тіркестерді қолданып, «Құлтемірдің қоғамға тигізер пайдасы мен зияны» туралы ойыңызды білдіріңіз.
Тұрақты тіркестер: көзді ашып-жұмғанша, бесаспап, төбесі көкке жету, көзі шарасынан
шығу, дәмі тіл үйірер, үш ұйықтаса түсіне кірмеген, көз майын тауысу, кәдеге асу, көздің жауын алатын, қас пен көздің арасында
Көркемдегіш құралдар: жұлдыздай ағу, баладай шаттану, жауынгердей тік жүру,
қарауылдай қырағы, ұшақтай зулау.
2 – нұсқа
Оқу мақсаты:
8.4.2.1эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсыну;
8.1.5.1 тірек сөздер, автор көзқарасы мен көңіл күйі арқылы негізгі ойды анықтау:
8.2.1.1 тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрау;
Бағалау критерийі:
• тірек сөздерді, негізгі ойды анықтайды;
• эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсына алады;
• тақырып бойынша сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолданады;
• Ауызша мәтін құрауда тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданады
Тыңдалым.
Аудиомәтінді тыңдап, берілген нұсқалардың ішінен дұрыс жауапты таңдаңыздар.
Күй аңыздары
Күй аңыздарын үш арнаға бөліп қарастыруға болады. Біріншісі-
халық күйлерінің күй аңызы.Екіншісі-халық композиторлары шығарған күйлердің аңыз – әңгімесі. Үшіншісі-бүгінгі күйші-композиторларымыз шығарған күйлердің аңызы.
Халық күйлерінің аңызының шығарушысы белгісіз,бірақ уақыттың жаңартып-жаңғыртуынан өткен,талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй аңыздары жатады.Халық күйлерінің аңыз-әңгімесі көбіне тарихи оқиғалар,қиял-ғажайып аңыздар,жан-жануарлардың қасиеттері арқау болады.Мысалы: «Қара жорға», «Сырым сазы», «Аққу» т.б.
Халық композиторлары күйлерінің аңызына шығарушысы белгілі күйлердің аңыз-әңгімесі жатады.Мұндағы басты ерекшелік-күйдің өзі де,аңызы да сол күйді шығарушының өмірімен тікелей байланыста дүниеге келіп отырады.Мысалы: Құрманғазының «Кісен ашқаны»,Тәттімбеттің «Саржайлауы».
Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің аңыз әңгімесі де көбінесе автордың өмірімен,әсер-сезімімен астасып жатады. Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің тақырыбы, аңыз-әңгімесі көбінесе бүгінгі күннің елеулі оқиғаларына арналып отырады.Мысалы, М.Өскенбаевтың «Жеңіс» , М.Хамзиннің «Космонавт» С.Құсайыновтың «Мереке», т.б. шығармалары.
Мәтінге байланысты тест тапсырмалары:
1.Күй аңыздары неше арнаға бөлінеді?
а) төрт арна
б)бес арна
в)үш арна
д)екі арна
2. Халық күйлерінің аңызына қандай күй аңыздары жатады?
а) Күйлерді шығарушылардың белгілісі жатады
б)Талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй- аңыздары жатады
в)Халық күйлерінің аңыз- әңгімесі тарихи оқиғалардан алынбайды
д)Қиял- ғажайып аңыздар мен жануарлардың қасиеттері де жатпайды
3. Халық композиторларының күйлерінің аңызы қандай?
а)Халық композиторларының күйлерінің шығарушысы белгісіз күйлердің аңыз әңгімесі жатады.
б) Халық композиторларының күйлерінің аңызының шығарушысы белгілі
в) Халық композиторларының күйлерінің аңызы өбмірден алынбаған
д) Халық композиторларының күйлерінің аңызы тілі түсініксіз болады
4. Қазіргі күйші – композиторлар шығарған күйлердің ерекшеліктері қандай?
а) Қазіргі күйші композиторлар шығарған күйлердің ерекшелігі автордың өмірімен байланыспайды
б)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің тақырыбы бүгінгі күннің елеулі оқиғаларымен қатысы жоқ
в)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің ерекшелігі көбінесе автордың өмірімен және бүгінгі күннің оқиғаларымен байланысып жатады
д) «Кісен ашқан», «Саржайлау» күйлері
5. Арнаға сөзі қай септікте тұр?
а) Ілік септік
б) Табыс септік
в)Барыс септік
д) Көмектес септік
Оқылым.
• Мәтіннен тірек сөздерді жазып алыңыз. Жазылған тірек сөздер арқылы негізгі ойды анықтаңыз.
Бүгінде бүкіл дүниежүзілік мұраны іс жүзінде арнайы орын бөлмей-ақ, үйге немесе кеңсеге сыйдыруға болады. Электронды кітапханаға ғаламторға қосылған кез келген компьютер мен мобильді құрылғы арқылы қол жеткізе аласыз. Қажетті кітапты табу қиындық туғызбайды.Электронды кітапхананың міндетті элементтерінің бірі болып электронды каталог саналады, ол кітапты қосу не жою шараларына байланысты автоматты түрде толықтырылады және жаңартылады. Сонымен қатар, электронды кітап қоймасында іздеу жүйесі қарастырылған, мұнда кітапты атауымен, авторымен, шығу мерзімі және басқа деректерге байланысты тауып алуға болады. Электронды кітапханалардың бірнеше түрін ұсынғым келеді. http://www.bibliorossica.com– заманауи зерттеушілер, оқытушылар мен студенттерге арналған электронды-кітапханалық жүйе. Мұнда маңызды ғылымдар бойынша және оқу әдебиеттер топтамалары жинақталған. http://www.klassika.ru/-классикалық поэзия мен прозаға арналған кітапхана. http://book-online.com.ua/- электронды кітапхана. Үлкен әртүрлі кітаптар таңдау мүмкіндігі. Көркем әдебиет, оқулықтар, іскерлік әдебиеттер, анықтамалықтар. Тегін, әрі тіркеусіз. Электронды кітапханалардың барлығының мақсаты, халыққа қызмет көрсету болып табылады.Электронды кітапхана мен үшін де қолайлы. Мен өзіме ұнайтын шығармаларды, кітаптарды осы электронды кітапхана арқылы жүктеп алып, оқып отырамын.
|
Тірек сөздер |
Негізгі ой |
|
1. |
|
|
2. |
|
|
3. |
|
Жазылым.
«Ғылымның пайдасы» тақырыбында эссе жазыңыз. Жазба жұмысында тыныс белгілердің дұрыс қойылуына назар аударыңыз.
Айтылым.
Берілген тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды пайдаланып, сурет пен тақырыпты байланыстырып ауызша мәтін құраңыз.
Берілген тұрақты тіркестерді қолданып, «Ғылымның қазіргі жетістіктерінің адам өміріне пайдасы мен зияны» туралы ойыңызды нақты білдіріңіз.
Тұрақты тіркестер: көре алмау, қол ұшын беру, кәдеге асу, көздің жауын алатын, көзді ашып жұмғанша.
3 - нұсқа
8.2.1.1 тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрау;
8.4.2.1эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсыну;
8.4.5.1 тақырып бойынша сөздердің маңызды бөліктерін дұрыс жазу (жеке сөздер, бірге, бөлек және дефис арқылы жазылатын сөздер); сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолдану
Бағалау критерийі:
• тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрастырады;
• эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсына алады;
• тақырып бойынша сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолданады;
Тыңдалым.
Аудиомәтінді тыңдап, берілген нұсқалардың ішінен дұрыс жауапты таңдаңыздар.
Күй аңыздары
Күй аңыздарын үш арнаға бөліп қарастыруға болады. Біріншісі-
халық күйлерінің күй аңызы.Екіншісі-халық композиторлары шығарған күйлердің аңыз – әңгімесі. Үшіншісі-бүгінгі күйші-композиторларымыз шығарған күйлердің аңызы.
Халық күйлерінің аңызының шығарушысы белгісіз,бірақ уақыттың жаңартып-жаңғыртуынан өткен,талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй аңыздары жатады.Халық күйлерінің аңыз-әңгімесі көбіне тарихи оқиғалар,қиял-ғажайып аңыздар,жан-жануарлардың қасиеттері арқау болады.Мысалы: «Қара жорға», «Сырым сазы», «Аққу» т.б.
Халық композиторлары күйлерінің аңызына шығарушысы белгілі күйлердің аңыз-әңгімесі жатады.Мұндағы басты ерекшелік-күйдің өзі де,аңызы да сол күйді шығарушының өмірімен тікелей байланыста дүниеге келіп отырады.Мысалы: Құрманғазының «Кісен ашқаны»,Тәттімбеттің «Саржайлауы».
Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің аңыз әңгімесі де көбінесе автордың өмірімен,әсер-сезімімен астасып жатады. Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің тақырыбы, аңыз-әңгімесі көбінесе бүгінгі күннің елеулі оқиғаларына арналып отырады.Мысалы, М.Өскенбаевтың «Жеңіс» , М.Хамзиннің «Космонавт» С.Құсайыновтың «Мереке», т.б. шығармалары.
Мәтінге байланысты тест тапсырмалары:
1.Күй аңыздары неше арнаға бөлінеді?
а) төрт арна
б)бес арна
в)үш арна
д)екі арна
2. Халық күйлерінің аңызына қандай күй аңыздары жатады?
а) Күйлерді шығарушылардың белгілісі жатады
б)Талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй- аңыздары жатады
в)Халық күйлерінің аңыз- әңгімесі тарихи оқиғалардан алынбайды
д)Қиял- ғажайып аңыздар мен жануарлардың қасиеттері де жатпайды
3. Халық композиторларының күйлерінің аңызы қандай?
а)Халық композиторларының күйлерінің шығарушысы белгісіз күйлердің аңыз әңгімесі жатады.
б) Халық композиторларының күйлерінің аңызының шығарушысы белгілі
в) Халық композиторларының күйлерінің аңызы өбмірден алынбаған
д) Халық композиторларының күйлерінің аңызы тілі түсініксіз болады
4. Қазіргі күйші – композиторлар шығарған күйлердің ерекшеліктері қандай?
а) Қазіргі күйші композиторлар шығарған күйлердің ерекшелігі автордың өмірімен байланыспайды
б)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің тақырыбы бүгінгі күннің елеулі оқиғаларымен қатысы жоқ
в)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің ерекшелігі көбінесе автордың өмірімен және бүгінгі күннің оқиғаларымен байланысып жатады
д) «Кісен ашқан», «Саржайлау» күйлері
5. Арнаға сөзі қай септікте тұр?
а) Ілік септік
б) Табыс септік
в)Барыс септік
д) Көмектес септік
Оқылым.
Мәтінді мұқият оқып, төмендегі тапсырмаларды орындаңыз.
Достар
Екі дос шөл далада келе жатыпты. Бір кезде екеуі сөзге келіп қалады да, біреуі екіншісінің бетінен ұрып жібереді. Сонда досы бетінің ауырғанын сезсе де, үндемей, құмға: "Бүгін ең жақын досым мені бетімнен ұрды,"- деп жазып қояды. Олар әрі қарай жүріп келе жатып, жазира далаға тап болады. Далада өзен бар екен, екеуі өзенге түсіп шомылып жатқанда, әлгінде досынан таяқ жеген жігіт суға батып кетеді. Сол кезде досы оны құтқарып, жағаға арқалап алып шығады. Есін жиған соң, жігіт: "Бүгін ең жақын досым мені құтқарды",- деп тасқа қашап жазады. Алдымен бетінен ұрып, кейін досын құтқарған жігіт одан: "Сені ренжіткен кезімде құмға жазып едің, енді тасқа қашап жаздың, не үшін?"- деп сұрайды. Сонда досы: "Біреу бізді ренжіткен кезде ренішті жел шайып кету үшін құмға жазуымыз керек. Бірақ біреу бізге жақсылық жасағанда, оны ешқандай жел шая алмау үшін тасқа қашауға тиіспіз. Ренішті құмға, қуанышты тасқа жазып үйрен", - деп жауап берген екен.
• Мәтіннен мына сөздің синонимін табыңыз.
Жолдас -______________________________________________
2. Мәтіннен мына сөздің антонимін табыңыз.
Қуаныш -______________________________________
3. Берілген сұраққа өз ойыңызды білдіріп, жауап беріңіз.
Адал достықтың артықшылығы неде?
______________________________________________________________________________
Жазылым
Берілген тақырыптың бірін таңдап, эссе жазыңыз. Жазба жұмысында тыныс белгілердің дұрыс қойылуына назар аударыңыз.
• «Болашақтың мектебі»
• «Жаңа технология жетістіктері»
• «Қазақстан-мұнай мекені»
• «Адал еңбек – адам көркі»
Айтылым.
Тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды пайдаланып, берілген тақырыптың біріне ауызша мәтін құраңыз.
1.Достық асыл қасиет
2.Адал дос
Тұрақты тіркестер: көздің жауын алады, дәмі тіл үйірер, төбесі көкке жету, зейiн салу
Көркемдегіш құралдар: балаша қуанды, күндей жарқырайды, балдай тәтті, сауда орындары, тауар, жеміс – жидек, дамытушы ойыншықтар.
4-нұсқа
8.2.1.1 тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрау;
8.4.2.1эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсыну;
8.4.5.1 тақырып бойынша сөздердің маңызды бөліктерін дұрыс жазу (жеке сөздер, бірге, бөлек және дефис арқылы жазылатын сөздер); сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолдану
Бағалау критерийі:
• тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрастырады;
• эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсына алады;
• тақырып бойынша сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолданады;
Тыңдалым.
Аудиомәтінді тыңдап, берілген нұсқалардың ішінен дұрыс жауапты таңдаңыздар.
Күй аңыздары
Күй аңыздарын үш арнаға бөліп қарастыруға болады. Біріншісі-
халық күйлерінің күй аңызы.Екіншісі-халық композиторлары шығарған күйлердің аңыз – әңгімесі. Үшіншісі-бүгінгі күйші-композиторларымыз шығарған күйлердің аңызы.
Халық күйлерінің аңызының шығарушысы белгісіз,бірақ уақыттың жаңартып-жаңғыртуынан өткен,талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй аңыздары жатады.Халық күйлерінің аңыз-әңгімесі көбіне тарихи оқиғалар,қиял-ғажайып аңыздар,жан-жануарлардың қасиеттері арқау болады.Мысалы: «Қара жорға», «Сырым сазы», «Аққу» т.б.
Халық композиторлары күйлерінің аңызына шығарушысы белгілі күйлердің аңыз-әңгімесі жатады.Мұндағы басты ерекшелік-күйдің өзі де,аңызы да сол күйді шығарушының өмірімен тікелей байланыста дүниеге келіп отырады.Мысалы: Құрманғазының «Кісен ашқаны»,Тәттімбеттің «Саржайлауы».
Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің аңыз әңгімесі де көбінесе автордың өмірімен,әсер-сезімімен астасып жатады. Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің тақырыбы, аңыз-әңгімесі көбінесе бүгінгі күннің елеулі оқиғаларына арналып отырады.Мысалы, М.Өскенбаевтың «Жеңіс» , М.Хамзиннің «Космонавт» С.Құсайыновтың «Мереке», т.б. шығармалары.
Мәтінге байланысты тест тапсырмалары:
1.Күй аңыздары неше арнаға бөлінеді?
а) төрт арна
б)бес арна
в)үш арна
д)екі арна
2. Халық күйлерінің аңызына қандай күй аңыздары жатады?
а) Күйлерді шығарушылардың белгілісі жатады
б)Талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй- аңыздары жатады
в)Халық күйлерінің аңыз- әңгімесі тарихи оқиғалардан алынбайды
д)Қиял- ғажайып аңыздар мен жануарлардың қасиеттері де жатпайды
3. Халық композиторларының күйлерінің аңызы қандай?
а)Халық композиторларының күйлерінің шығарушысы белгісіз күйлердің аңыз әңгімесі жатады.
б) Халық композиторларының күйлерінің аңызының шығарушысы белгілі
в) Халық композиторларының күйлерінің аңызы өбмірден алынбаған
д) Халық композиторларының күйлерінің аңызы тілі түсініксіз болады
4. Қазіргі күйші – композиторлар шығарған күйлердің ерекшеліктері қандай?
а) Қазіргі күйші композиторлар шығарған күйлердің ерекшелігі автордың өмірімен байланыспайды
б)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің тақырыбы бүгінгі күннің елеулі оқиғаларымен қатысы жоқ
в)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің ерекшелігі көбінесе автордың өмірімен және бүгінгі күннің оқиғаларымен байланысып жатады
д) «Кісен ашқан», «Саржайлау» күйлері
5. Арнаға сөзі қай септікте тұр?
а) Ілік септік
б) Табыс септік
в)Барыс септік
д) Көмектес септік
Оқылым.
Мәтінді тыңдаңыз. Достықтың мағынасын ашатын тірек сөздер мен автордың көзқарасын білдіретін сөйлемді анықтаңыз
Достық деген не? Мен үшін – бұл ең алдымен, қиын уақытта көмекке келетін сенімді адамның болуы. Нағыз досқа сенің әлеуметтік мәртебен маңызды емес, ол сені ренжітпейді және қызғанбайды. Артыннан жаман сөздер айтпайды. Іспен болмаса да, кеңеспен көмектеседі. Әрине, кемшілігі жоқ адам болмайды, олда қателік жасап, жүрекке ауыр тиетін сөздерді айтып қалуы мүмкін. Сондықтан, бір-біріне кешірімді болу керек.Шынайы достық, шынайы махаббат сияқты, сирек кездеседі. Шынайы достық дегеніміз – бұл адалдық пен сенімділік. Нағыз дос, жолдасына ешқашан опасыздық жасамайды, ол әрқашан оған жанқияр болады. Барлық адам сізден бас тартқанның өзінде, ол сізді ешқашан тастамайды және әрқашан қасыңыздан табылады. Шынайы достар шыншыл болады, жағымпаздық пен екіжүзділікке орын жоқ. Шыңдық ашы болса да, оны жасырмай бетке айтады. Есіңізде болсын: достар – біздің айнамыз. Егер сіз адал болмасаңыз, өз досыңыздан адалдықты күтпеңіз! Біз көбінесе көңілді, мейірімді және жанашыр адамдармен достасуға тырысамыз. Бірақ, аспан әрқашан ашық бола бермейді, көмек керек болған кезде достарымызға жүгінеміз. Міне, осы сәтте, кімнің қандай екенін түсінеміз. Сен мұқтаж болған кезде, сеннен бас тартпаған жолдасыннан ешқашан айырылма! Өйткені, есінде болсын: досты жоғалту оңай, ал табу қиын! «Айырылмастай досыңа қайырылмастай сөз айтпа» деген бар, соны есіңде сақта!
• Шынайы достықтың мағынасын ашатын тірек сөздерді анықтаңыз.
А) жағымпаздық пен қулық
В) махаббат пен адалдық
С) надандық пен шыншылдық
• опасыздық пен екіжүзділік
• сенімділік пен адалдық
• Автор көзқарасы берілген сөйлемді көрсетіңіз.
А) ата-ананы қадірлеу керек.
В) білім мен ғылым шынайы достықтың белгісі
С) өркөкіректік жақсылыққа жетелейді.
D)шынайы дос адал, шыншыл, сенімді болады.
Е) шынай достық дегеніміз - өзімшілдік пен еріншектік.
3.Мәтінде қандай мақал айтылды? Мағынасын ашып жазыңыз.
|
Мақал |
Мағынасы |
|
|
|
Жазылым.
Берілген тақырыптың бірін таңдап, эссе жазыңыз. Жазба жұмысында тыныс белгілердің дұрыс қойылуына назар аударыңыз.
• «Досы көпті жау алмайды»
• «Адалдық адамның - асыл қасиеті»
• «Татулық –достық кілті»
• «Келісім –достық кепілі»
Айтылым.
Берілген тұрақты тіркестердің мағынасын сәйкестендіріп , ауызша мәтін құраңыз.
|
.Тұрақты сөз тіркестері |
Мағынасы |
|
1..Арасынан қыл өтпейді |
а.үйрену |
|
2.Арқа сүйеу |
ә.бірлігі бұзылмау |
|
3.Әгімесі жарасу |
б.өте тату |
|
4.Бауыр басу |
в.көмектесу |
|
5.Қаймағы бұзылмау |
г.жан достай |
|
6.Қол ұшын беру |
ғ.сүйеніш ету |
|
7.Етене жақын |
д.ортақ тіл табысу |
5 - нұсқа
8.2.1.1 тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрау;
8.4.2.1эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсыну;
8.4.5.1 тақырып бойынша сөздердің маңызды бөліктерін дұрыс жазу (жеке сөздер, бірге, бөлек және дефис арқылы жазылатын сөздер); сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолдану
Бағалау критерийі:
• тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрастырады;
• эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсына алады;
• тақырып бойынша сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолданады;
Тыңдалым.
Аудиомәтінді тыңдап, берілген нұсқалардың ішінен дұрыс жауапты таңдаңыздар.
Күй аңыздары
Күй аңыздарын үш арнаға бөліп қарастыруға болады. Біріншісі-
халық күйлерінің күй аңызы.Екіншісі-халық композиторлары шығарған күйлердің аңыз – әңгімесі. Үшіншісі-бүгінгі күйші-композиторларымыз шығарған күйлердің аңызы.
Халық күйлерінің аңызының шығарушысы белгісіз,бірақ уақыттың жаңартып-жаңғыртуынан өткен,талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй аңыздары жатады.Халық күйлерінің аңыз-әңгімесі көбіне тарихи оқиғалар,қиял-ғажайып аңыздар,жан-жануарлардың қасиеттері арқау болады.Мысалы: «Қара жорға», «Сырым сазы», «Аққу» т.б.
Халық композиторлары күйлерінің аңызына шығарушысы белгілі күйлердің аңыз-әңгімесі жатады.Мұндағы басты ерекшелік-күйдің өзі де,аңызы да сол күйді шығарушының өмірімен тікелей байланыста дүниеге келіп отырады.Мысалы: Құрманғазының «Кісен ашқаны»,Тәттімбеттің «Саржайлауы».
Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің аңыз әңгімесі де көбінесе автордың өмірімен,әсер-сезімімен астасып жатады. Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің тақырыбы, аңыз-әңгімесі көбінесе бүгінгі күннің елеулі оқиғаларына арналып отырады.Мысалы, М.Өскенбаевтың «Жеңіс» , М.Хамзиннің «Космонавт» С.Құсайыновтың «Мереке», т.б. шығармалары.
Мәтінге байланысты тест тапсырмалары:
1.Күй аңыздары неше арнаға бөлінеді?
а) төрт арна
б)бес арна
в)үш арна
д)екі арна
2. Халық күйлерінің аңызына қандай күй аңыздары жатады?
а) Күйлерді шығарушылардың белгілісі жатады
б)Талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй- аңыздары жатады
в)Халық күйлерінің аңыз- әңгімесі тарихи оқиғалардан алынбайды
д)Қиял- ғажайып аңыздар мен жануарлардың қасиеттері де жатпайды
3. Халық композиторларының күйлерінің аңызы қандай?
а)Халық композиторларының күйлерінің шығарушысы белгісіз күйлердің аңыз әңгімесі жатады.
б) Халық композиторларының күйлерінің аңызының шығарушысы белгілі
в) Халық композиторларының күйлерінің аңызы өбмірден алынбаған
д) Халық композиторларының күйлерінің аңызы тілі түсініксіз болады
4. Қазіргі күйші – композиторлар шығарған күйлердің ерекшеліктері қандай?
а) Қазіргі күйші композиторлар шығарған күйлердің ерекшелігі автордың өмірімен байланыспайды
б)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің тақырыбы бүгінгі күннің елеулі оқиғаларымен қатысы жоқ
в)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің ерекшелігі көбінесе автордың өмірімен және бүгінгі күннің оқиғаларымен байланысып жатады
д) «Кісен ашқан», «Саржайлау» күйлері
5. Арнаға сөзі қай септікте тұр?
а) Ілік септік
б) Табыс септік
в)Барыс септік
д) Көмектес септік
Оқылым.
Мәтінді мұқият оқып, төмендегі тапсырмаларды орындаңыз.
Байқоңыр - планетамыздағы ең алғашқы ғарыш айлағы және бүгінде ол әлемдегі ең үлкен ғарыш кешені болып саналады. Жерден ұшырылатын ғарыш кемелерінің төрттен бірі Байқоңырдан ұшырылады.
1955 жылы Төретам кентінің жанынан ғарыш айлағының құрылысы басталды. Бір қызығы бастапқыда ғарыш айлағының аты Байқоңыр болмаған. Жобаның аты Тайга болған. Төретамнан 400-дей шақырым жерде орналасқан Байқоңыр аулының жанынан жалған ғарыш айлағын сала бастаған. Бірнеше жыл бойы ғарыш саласына байланысты барлық құжаттарда сол Байқоңыр ауылы аталып келген. Біртіндеп сол ғарыш айлағының құпиялығы алынып тасталды. Осылайша Тайға атауы Байқоңырға айналып кетті. Айтпақшы, бұл Гагарин ұшқаннан кейін болған.
1957 жылдың 4 қазан күні Байқоңырдан Жердің алғашқы жасанды серігі ұшырылды. Жер серігінің атауы Спутник-1 болды. Оны ресейлік конструктор Сергей Павлович Королев жасап шыққан. Спутник-1 диаметрі жарты метрлік сфера пішіндес болған және антенналар мен радио қабылдағыштардан тұрған. Спутник сигнал таратып, жерді 1440 рет айналған, сосын атмосфераның тығыз қабатында жанып кеткен.
Ал 3 жылдан кейін Байқоңырдан бесінші Жер серігі ұшырылды. Бұл жолы Жер серікте жолаушылар болған еді. 1960-жылдың 19 тамызында Белка мен Стрелка өздерінің атақты ғарышқа сапарын жасады. Ал кейін олар әлемдік танымалдыққа ие болды.
Әрине, адамзаттың ғарышты бағындырудағы ең маңызды қадамы 1961-жылдың 12 сәуірінде жасалды. Дәл сол күні Байқоңыр ғарыш айлағынан бортында Юрий Алексеевич Гагарин бар Восток кемесі ұшырылды. Юрий Алексеевич Гагарин космоста шамамен 2 күндей болып, қайтып оралады. Ғарышқа ұшқан алғашқы адамның құрметіне 12 сәуір Космонавтика күні болып аталып келеді. (170 сөз)
1. Мәтін мазмұнына сай сөздерді белгілеңіз.
• Восток кемесі
• Ғарыш айлағы
• Ғарыш кешені
• Жасанды серік
• Жер серігі
2. Мәтін мазмұны негізінде деректерді келтіре отырып, сұрақтарға дәлелді жауап беріңіз.
• 1955 жылы ненің құрылысы басталды?
_______________________________________________________________________
• Жердің алғашқы жасанды серігі қай жылы ұшырылды?
_______________________________________________________________________
• Белка мен Стрелка өздерінің атақты ғарышқа сапарын қай жылы жасады? ______________________________________________________________________
4. Мәтін бойынша 12 сәуір қандай күн екенін жазыңыз.
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
Жазылым
Берілген тақырыптардың құрылымы мен дамуын сақтап, сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолдану.
• Қазақстан - Байқоңыр - Ғарыш
Қазақстан Республикасының Халық қаһарманы Т.Әубәкіровпен сұхбат жүргізіп, жазыңыз.
2. «Мәңгілік елдің нұрлы жолы!»
«Бүгінгі студенттер мен мектеп оқушылар «Қазақстанның іргетасына қаланған әрбір кірпішін білуге тиіс».
Айтылым
Ұсынылған тұрақты тіркестерді пайдаланып, сурет пен тақырыпты байланыстырып ауызша мәтін құраңыз.
1.Ғарышты игеру
2.Байқоңыр –жер кіндігі
Тұрақты
тіркестер: көзді ашып жұмғанша, төбесі
көкке жету, зейiн салу
6 - нұсқа
8.2.1.1 тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрау;
8.4.2.1эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсыну;
8.4.5.1 тақырып бойынша сөздердің маңызды бөліктерін дұрыс жазу (жеке сөздер, бірге, бөлек және дефис арқылы жазылатын сөздер); сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолдану
8.1.5.1 тірек сөздер, автор көзқарасы мен көңіл күйі арқылы негізгі ойды анықтау;
Бағалау критерийі:
• тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрастырады;
• эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсына алады;
• тақырып бойынша сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолданады;
• тірек сөздер арқылы негізгі ойды анықтайды
Тыңдалым.
Аудиомәтінді тыңдап, берілген нұсқалардың ішінен дұрыс жауапты таңдаңыздар.
Күй аңыздары
Күй аңыздарын үш арнаға бөліп қарастыруға болады. Біріншісі-
халық күйлерінің күй аңызы.Екіншісі-халық композиторлары шығарған күйлердің аңыз – әңгімесі. Үшіншісі-бүгінгі күйші-композиторларымыз шығарған күйлердің аңызы.
Халық күйлерінің аңызының шығарушысы белгісіз,бірақ уақыттың жаңартып-жаңғыртуынан өткен,талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй аңыздары жатады.Халық күйлерінің аңыз-әңгімесі көбіне тарихи оқиғалар,қиял-ғажайып аңыздар,жан-жануарлардың қасиеттері арқау болады.Мысалы: «Қара жорға», «Сырым сазы», «Аққу» т.б.
Халық композиторлары күйлерінің аңызына шығарушысы белгілі күйлердің аңыз-әңгімесі жатады.Мұндағы басты ерекшелік-күйдің өзі де,аңызы да сол күйді шығарушының өмірімен тікелей байланыста дүниеге келіп отырады.Мысалы: Құрманғазының «Кісен ашқаны»,Тәттімбеттің «Саржайлауы».
Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің аңыз әңгімесі де көбінесе автордың өмірімен,әсер-сезімімен астасып жатады. Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің тақырыбы, аңыз-әңгімесі көбінесе бүгінгі күннің елеулі оқиғаларына арналып отырады.Мысалы, М.Өскенбаевтың «Жеңіс» , М.Хамзиннің «Космонавт» С.Құсайыновтың «Мереке», т.б. шығармалары.
Мәтінге байланысты тест тапсырмалары:
1.Күй аңыздары неше арнаға бөлінеді?
а) төрт арна
б)бес арна
в)үш арна
д)екі арна
2. Халық күйлерінің аңызына қандай күй аңыздары жатады?
а) Күйлерді шығарушылардың белгілісі жатады
б)Талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй- аңыздары жатады
в)Халық күйлерінің аңыз- әңгімесі тарихи оқиғалардан алынбайды
д)Қиял- ғажайып аңыздар мен жануарлардың қасиеттері де жатпайды
3. Халық композиторларының күйлерінің аңызы қандай?
а)Халық композиторларының күйлерінің шығарушысы белгісіз күйлердің аңыз әңгімесі жатады.
б) Халық композиторларының күйлерінің аңызының шығарушысы белгілі
в) Халық композиторларының күйлерінің аңызы өбмірден алынбаған
д) Халық композиторларының күйлерінің аңызы тілі түсініксіз болады
4. Қазіргі күйші – композиторлар шығарған күйлердің ерекшеліктері қандай?
а) Қазіргі күйші композиторлар шығарған күйлердің ерекшелігі автордың өмірімен байланыспайды
б)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің тақырыбы бүгінгі күннің елеулі оқиғаларымен қатысы жоқ
в)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің ерекшелігі көбінесе автордың өмірімен және бүгінгі күннің оқиғаларымен байланысып жатады
д) «Кісен ашқан», «Саржайлау» күйлері
5. Арнаға сөзі қай септікте тұр?
а) Ілік септік
б) Табыс септік
в)Барыс септік
д) Көмектес септік
Оқылым.
Мәтінді оқып, төменде берілген тест тапсырмаларын орындаңыз.
Бақытты болу әр адамның өз қолында. Егер жетістіктерімізді қанағат тұтып, әр ісімізді ізгілік жолмен атқаратын болсақ, өзімізді бақытты сезінетін боламыз. «Қанағат қарын тойғызады» дейді халқымыз. Ендеше қанағат болған жерде бақыт та болады. Бақыт - бір адамға ғана тән емес, ол өзгелерге ортақ болуы керек. Біздің бақытымыз өзгелерге шуағын төге білсе, нағыз бақытқа айналады. Өмірдің қызығы да сонда! Біздер қазір бақытты болып өсіп келеміз. Алдымызда не керек болса, сол тұр. Білімге керек нәрсені ізденбей жатып-ақ, компьютер, интернет, ұялы телефоннан табамыз. Ал өткен ғасырлардағы әже -аталарымыз тіпті оқи алмай, балалық бал дәмін тата алмады. Әрине, өкінішті. Ал біз он алты жасқа келгенімізбен, әлі балалығымызды қимаймыз. Бара-бара есейген кезде сол балдәурен балалық шағымызды сағынатынымыз белгілі. Кейбіреулер өздерін балалық шақпен ерте қоштасқандай сезінеді. Олар қателеседі. Себебі, олар балалық шақтың құдіретін сезіне алмай жүр. Сондықтан да менің достарыма айтарым, балалық шақтың бал дәмін сезінген бұл кездің ең бақытты шақ, абзал достарым! Әр адам өз өмірінің бақытты болғанын арман етеді. Ол үшін алдына мақсат қойып, көптеген игілікті істерді жүзеге асыруға ұмтылады. Ондай адамның жүрегін ризашылық сезімі билеп, жаны рахатқа бөленеді. Бақытты болу әркімнің өзіне байланысты. Өз өмірін аялап, барды қанағат тұтқан адамның құшағы бақытқа толы болады. Қасыңда жүрген адамдардың бақытын, қуанышын, жақсылығын өзінің табысындай көре білген адам бақытқа кенеледі. Әрбір атқан таң мен батқан күннен бақыт тілеген адам мұратына жетеді.
1.Автор көзқарасы мен көңіл күйін білдіретін тірек сөздерді белгілеңіз.
• Бақыт
• Кемшілік
• Ризашылық
• Табыс
• Ұмтылу
2. Мәтіннің негізгі ойын білдіретін қатарды белгілеңіз.
• Адамның риза болуы керек
• Жетістікке жету де бақыт
• Қолда бардың қадірін білу
• Өмірдің қызығы бақытты болу
• Ұялы телефонның болу бақыт
3.Адамдар қандай жағдайда өздерін бақытты сезінеді? Мәтін мазмұны негізінде деректерді келтіре отырып, 3 дәлелді аргумент жазыңыз.
___________________________________________________________________________________________________
Жазылым.
Берілген тақырып бойынша эссе құрылымы мен даму желісін сақтап, өз ойыңызды дәлелдеп жазыңыз.
« Кәсіп – бақыттың шырағы, еңбек – ырыстың бұлағы» тақырыбында эссе жазыңыз .
Айтылым.
Берілген тірек сөздерді қолданып, сұрақтарға ауызша жауап беріңіз.
1.Құсбегілік жөнінде не білесіз?
2.Қалай ойлайсыз, аңшылық пен құсбегілік бірдей кәсіп пе?
Тірек сөздер: аң аулау, тазы салу, саятшылық, бүркіт, биялай, жазы-қысы, қарасонар.
7- нұсқа
8.2.1.1 тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрау;
8.4.2.1эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсыну;
8.4.5.1 тақырып бойынша сөздердің маңызды бөліктерін дұрыс жазу (жеке сөздер, бірге, бөлек және дефис арқылы жазылатын сөздер); сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолдану
8.1.5.1 тірек сөздер, автор көзқарасы мен көңіл күйі арқылы негізгі ойды анықтау;
Бағалау критерийі:
• тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрастырады;
• эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсына алады;
• тақырып бойынша сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолданады;
• тірек сөздер арқылы негізгі ойды анықтайды
Тыңдалым.
Аудиомәтінді тыңдап, берілген нұсқалардың ішінен дұрыс жауапты таңдаңыздар.
Күй аңыздары
Күй аңыздарын үш арнаға бөліп қарастыруға болады. Біріншісі-
халық күйлерінің күй аңызы.Екіншісі-халық композиторлары шығарған күйлердің аңыз – әңгімесі. Үшіншісі-бүгінгі күйші-композиторларымыз шығарған күйлердің аңызы.
Халық күйлерінің аңызының шығарушысы белгісіз,бірақ уақыттың жаңартып-жаңғыртуынан өткен,талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй аңыздары жатады.Халық күйлерінің аңыз-әңгімесі көбіне тарихи оқиғалар,қиял-ғажайып аңыздар,жан-жануарлардың қасиеттері арқау болады.Мысалы: «Қара жорға», «Сырым сазы», «Аққу» т.б.
Халық композиторлары күйлерінің аңызына шығарушысы белгілі күйлердің аңыз-әңгімесі жатады.Мұндағы басты ерекшелік-күйдің өзі де,аңызы да сол күйді шығарушының өмірімен тікелей байланыста дүниеге келіп отырады.Мысалы: Құрманғазының «Кісен ашқаны»,Тәттімбеттің «Саржайлауы».
Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің аңыз әңгімесі де көбінесе автордың өмірімен,әсер-сезімімен астасып жатады. Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің тақырыбы, аңыз-әңгімесі көбінесе бүгінгі күннің елеулі оқиғаларына арналып отырады.Мысалы, М.Өскенбаевтың «Жеңіс» , М.Хамзиннің «Космонавт» С.Құсайыновтың «Мереке», т.б. шығармалары.
Мәтінге байланысты тест тапсырмалары:
1.Күй аңыздары неше арнаға бөлінеді?
а) төрт арна
б)бес арна
в)үш арна
д)екі арна
2. Халық күйлерінің аңызына қандай күй аңыздары жатады?
а) Күйлерді шығарушылардың белгілісі жатады
б)Талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй- аңыздары жатады
в)Халық күйлерінің аңыз- әңгімесі тарихи оқиғалардан алынбайды
д)Қиял- ғажайып аңыздар мен жануарлардың қасиеттері де жатпайды
3. Халық композиторларының күйлерінің аңызы қандай?
а)Халық композиторларының күйлерінің шығарушысы белгісіз күйлердің аңыз әңгімесі жатады.
б) Халық композиторларының күйлерінің аңызының шығарушысы белгілі
в) Халық композиторларының күйлерінің аңызы өбмірден алынбаған
д) Халық композиторларының күйлерінің аңызы тілі түсініксіз болады
4. Қазіргі күйші – композиторлар шығарған күйлердің ерекшеліктері қандай?
а) Қазіргі күйші композиторлар шығарған күйлердің ерекшелігі автордың өмірімен байланыспайды
б)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің тақырыбы бүгінгі күннің елеулі оқиғаларымен қатысы жоқ
в)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің ерекшелігі көбінесе автордың өмірімен және бүгінгі күннің оқиғаларымен байланысып жатады
д) «Кісен ашқан», «Саржайлау» күйлері
5. Арнаға сөзі қай септікте тұр?
а) Ілік септік
б) Табыс септік
в)Барыс септік
д) Көмектес септік
Оқылым.
Мәтінді мұқият оқып, төмендегі тапсырманы орындаңыз.
Бір тойым болатыны сөзсіз менің,
Дәл қай күні екенін айта алмаймын...
Мен өзім де ән салам түн ауғанша,
Менің жаным бұл күнге құмар қанша!
Бәйгі берем жығылған палуанға да,
Адалдығы сезіліп тұрар болса!
Қыз қуатын жігітке ат беремін,
«Жанам!» деген жүрекке от беремін
Мен әйтеуір бар жиған-тергенімді,
Бір тамаша той қылып өткеремін.
Біздің үйді сол күні бетке ал, қауым,
Нысанаға ап қуаныш тоқталмауын.
Мен бұл тойдан тілеймін жылап тұрып,
Қазанымда бір асым ет қалмауын...
1.Өлеңдегі маңызды 3 тірек сөзді жазыңыз.
• ___________________ 2. ____________________ 3. ____________________
2.Мәтін мазмұны бойынша сұрақтарға жауап беріңдер.
• Өлең жолдарынан ақынның қандай көңіл-күйін байқауға болады?
___________________________________________________________________________________________________
• Автордың жеткізгісі келген негізгі ойын бір сөйлеммен жазыңдар.
___________________________________________________________________________________________________
Жазылым.
Берілген тақырып бойынша эссе құрылымы мен даму желісін сақтап, өз ойыңызды дәлелдеп жазыңыз.
« Кәсіп – бақыттың шырағы, еңбек – ырыстың бұлағы» тақырыбында эссе жазыңыз .
Айтылым.
Берілген тірек сөздерді қолданып, сұрақтарға ауызша жауап беріңіз.
1.Құсбегілік жөнінде не білесіз?
2.Қалай ойлайсыз, аңшылық пен құсбегілік бірдей кәсіп пе?
Тірек сөздер: аң аулау, тазы салу, саятшылық, бүркіт, биялай, жазы-қысы, қарасонар.
8- нұсқа
8.2.1.1 тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрау;
8.4.2.1эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсыну;
8.4.5.1 тақырып бойынша сөздердің маңызды бөліктерін дұрыс жазу (жеке сөздер, бірге, бөлек және дефис арқылы жазылатын сөздер); сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолдану
8.1.5.1 тірек сөздер, автор көзқарасы мен көңіл күйі арқылы негізгі ойды анықтау;
Бағалау критерийі:
• тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрастырады;
• эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсына алады;
• тақырып бойынша сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолданады;
• тірек сөздер арқылы мәтіннің тақырыбын анықтайды
Тыңдалым.
Аудиомәтінді тыңдап, берілген нұсқалардың ішінен дұрыс жауапты таңдаңыздар.
Күй аңыздары
Күй аңыздарын үш арнаға бөліп қарастыруға болады. Біріншісі-
халық күйлерінің күй аңызы.Екіншісі-халық композиторлары шығарған күйлердің аңыз – әңгімесі. Үшіншісі-бүгінгі күйші-композиторларымыз шығарған күйлердің аңызы.
Халық күйлерінің аңызының шығарушысы белгісіз,бірақ уақыттың жаңартып-жаңғыртуынан өткен,талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй аңыздары жатады.Халық күйлерінің аңыз-әңгімесі көбіне тарихи оқиғалар,қиял-ғажайып аңыздар,жан-жануарлардың қасиеттері арқау болады.Мысалы: «Қара жорға», «Сырым сазы», «Аққу» т.б.
Халық композиторлары күйлерінің аңызына шығарушысы белгілі күйлердің аңыз-әңгімесі жатады.Мұндағы басты ерекшелік-күйдің өзі де,аңызы да сол күйді шығарушының өмірімен тікелей байланыста дүниеге келіп отырады.Мысалы: Құрманғазының «Кісен ашқаны»,Тәттімбеттің «Саржайлауы».
Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің аңыз әңгімесі де көбінесе автордың өмірімен,әсер-сезімімен астасып жатады. Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің тақырыбы, аңыз-әңгімесі көбінесе бүгінгі күннің елеулі оқиғаларына арналып отырады.Мысалы, М.Өскенбаевтың «Жеңіс» , М.Хамзиннің «Космонавт» С.Құсайыновтың «Мереке», т.б. шығармалары.
Мәтінге байланысты тест тапсырмалары:
1.Күй аңыздары неше арнаға бөлінеді?
а) төрт арна
б)бес арна
в)үш арна
д)екі арна
2. Халық күйлерінің аңызына қандай күй аңыздары жатады?
а) Күйлерді шығарушылардың белгілісі жатады
б)Талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй- аңыздары жатады
в)Халық күйлерінің аңыз- әңгімесі тарихи оқиғалардан алынбайды
д)Қиял- ғажайып аңыздар мен жануарлардың қасиеттері де жатпайды
3. Халық композиторларының күйлерінің аңызы қандай?
а)Халық композиторларының күйлерінің шығарушысы белгісіз күйлердің аңыз әңгімесі жатады.
б) Халық композиторларының күйлерінің аңызының шығарушысы белгілі
в) Халық композиторларының күйлерінің аңызы өбмірден алынбаған
д) Халық композиторларының күйлерінің аңызы тілі түсініксіз болады
4. Қазіргі күйші – композиторлар шығарған күйлердің ерекшеліктері қандай?
а) Қазіргі күйші композиторлар шығарған күйлердің ерекшелігі автордың өмірімен байланыспайды
б)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің тақырыбы бүгінгі күннің елеулі оқиғаларымен қатысы жоқ
в)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің ерекшелігі көбінесе автордың өмірімен және бүгінгі күннің оқиғаларымен байланысып жатады
д) «Кісен ашқан», «Саржайлау» күйлері
5. Арнаға сөзі қай септікте тұр?
а) Ілік септік
б) Табыс септік
в)Барыс септік
д) Көмектес септік
Оқылым.
Мәтінді мұқият оқып, төмендегі тапсырманы орындаңыз.
Қазақ халқы «Атадан бала тусайшы, ата жолын қусайшы» деп, атадан балаға мұра болып келе жатқан жақсы қасиеттерді келер ұрпақтың бойына сіңіріп, ізгілікке тәрбиелеуге тырысқан. Атасы немересіне жылдың маусымы ауысымен көштің қалай, қайда көшуін, суды қайдан тауып ішетінін, жеті атасын білуі, елдің батыраларының ерлік хиқаяларын әңгімелеп, адамды жақсы ететін де, жаман ететін де тәрбие екенін жастайынан баланың бойына сіңіріп отырған. Жас ұрпақты бұлай тәрбиелеудің маңыздылығын қазақ халқы ерте түсінген. Ешқандай жоғарғы білімсіз-ақ тәрбиенің небір оңтайлы әдістерін баласының бесігінен бастаған халқымыздың елден шыққан тентегіне де «Сен оңбассың, адам болмассың» дегенді тұқыртып бетін қайтарып айтуды жөн көрмеген. Адамдықтың парызын перзентінің көкірегіне құйып, іс-әрекетін қадағалап отырған. Қазақ баласының санасына қарнының қамын емес, халықтың қамын ойлауды о бастан-ақ сіңіріп өсірген. Осы қасиеттердің барлығын бала санасына ертеден құя білген қазақ халқы он бестегі ұланына ел басқартқан, шешендік сөз өнеріне қатыстырып тәлім берген.
1-тапсырма. Мәтіннен 3 тірек сөзді жазып, тірек сөздер арқылы мәтіннің тақырыбын анықтаңыз..
|
Тірек сөздер |
Мәтіннің тақырыбы |
|
|
|
2-тапсырма. Мәтіннің идеясын 1 сөйлеммен жазыңыз.
___________________________________________________________________________________________________
Жазылым.
«Ұрпақ тәрбиесі –ұлт тәрбиесі» тақырыбында эссе жазыңыз. Жазба жұмысында тыныс белгілердің дұрыс қойылуына назар аударыңыз.
Айтылым.
Ұсынылған суреттердің бірін таңдап, тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтін құрастырыңыз.
9- нұсқа
8.2.1.1 тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрау;
8.4.2.1эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсыну;
8.4.5.1 тақырып бойынша сөздердің маңызды бөліктерін дұрыс жазу (жеке сөздер, бірге, бөлек және дефис арқылы жазылатын сөздер); сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолдану
8.1.5.1 тірек сөздер, автор көзқарасы мен көңіл күйі арқылы негізгі ойды анықтау;
Бағалау критерийі:
• тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрастырады;
• эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсына алады;
• тақырып бойынша сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолданады;
• тірек сөздер арқылы мәтіннің тақырыбын анықтайды
Тыңдалым.
Аудиомәтінді тыңдап, берілген нұсқалардың ішінен дұрыс жауапты таңдаңыздар.
Күй аңыздары
Күй аңыздарын үш арнаға бөліп қарастыруға болады. Біріншісі-
халық күйлерінің күй аңызы.Екіншісі-халық композиторлары шығарған күйлердің аңыз – әңгімесі. Үшіншісі-бүгінгі күйші-композиторларымыз шығарған күйлердің аңызы.
Халық күйлерінің аңызының шығарушысы белгісіз,бірақ уақыттың жаңартып-жаңғыртуынан өткен,талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй аңыздары жатады.Халық күйлерінің аңыз-әңгімесі көбіне тарихи оқиғалар,қиял-ғажайып аңыздар,жан-жануарлардың қасиеттері арқау болады.Мысалы: «Қара жорға», «Сырым сазы», «Аққу» т.б.
Халық композиторлары күйлерінің аңызына шығарушысы белгілі күйлердің аңыз-әңгімесі жатады.Мұндағы басты ерекшелік-күйдің өзі де,аңызы да сол күйді шығарушының өмірімен тікелей байланыста дүниеге келіп отырады.Мысалы: Құрманғазының «Кісен ашқаны»,Тәттімбеттің «Саржайлауы».
Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің аңыз әңгімесі де көбінесе автордың өмірімен,әсер-сезімімен астасып жатады. Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің тақырыбы, аңыз-әңгімесі көбінесе бүгінгі күннің елеулі оқиғаларына арналып отырады.Мысалы, М.Өскенбаевтың «Жеңіс» , М.Хамзиннің «Космонавт» С.Құсайыновтың «Мереке», т.б. шығармалары.
Мәтінге байланысты тест тапсырмалары:
1.Күй аңыздары неше арнаға бөлінеді?
а) төрт арна
б)бес арна
в)үш арна
д)екі арна
2. Халық күйлерінің аңызына қандай күй аңыздары жатады?
а) Күйлерді шығарушылардың белгілісі жатады
б)Талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй- аңыздары жатады
в)Халық күйлерінің аңыз- әңгімесі тарихи оқиғалардан алынбайды
д)Қиял- ғажайып аңыздар мен жануарлардың қасиеттері де жатпайды
3. Халық композиторларының күйлерінің аңызы қандай?
а)Халық композиторларының күйлерінің шығарушысы белгісіз күйлердің аңыз әңгімесі жатады.
б) Халық композиторларының күйлерінің аңызының шығарушысы белгілі
в) Халық композиторларының күйлерінің аңызы өбмірден алынбаған
д) Халық композиторларының күйлерінің аңызы тілі түсініксіз болады
4. Қазіргі күйші – композиторлар шығарған күйлердің ерекшеліктері қандай?
а) Қазіргі күйші композиторлар шығарған күйлердің ерекшелігі автордың өмірімен байланыспайды
б)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің тақырыбы бүгінгі күннің елеулі оқиғаларымен қатысы жоқ
в)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің ерекшелігі көбінесе автордың өмірімен және бүгінгі күннің оқиғаларымен байланысып жатады
д) «Кісен ашқан», «Саржайлау» күйлері
5. Арнаға сөзі қай септікте тұр?
а) Ілік септік
б) Табыс септік
в)Барыс септік
д) Көмектес септік
Оқылым.
Мәтінді мұқият оқып, төмендегі тапсырманы орындаңыз.
Бақытты болу
әр адамның өз қолында. Егер жетістіктерімізді
қанағат тұтып, әр ісімізді ізгілік жолмен
атқаратын болсақ, өзімізді бақытты сезінетін боламыз.
«Қанағат қарын тойғызады» дейді халқымыз. Ендеше
қанағат болған жерде бақыт та болады. Бақыт
- бір адамға ғана тән емес, ол өзгелерге ортақ
болуы керек. Біздің бақытымыз өзгелерге шуағын
төге білсе, нағыз бақытқа айналады. Өмірдің
қызығы да сонда! Біздер қазір бақытты болып өсіп
келеміз. Алдымызда не керек болса, сол тұр. Білімге керек нәрсені
ізденбей жатып-ақ, компьютер, интернет, ұялы телефоннан табамыз. Ал
өткен ғасырлардағы әже -аталарымыз тіпті оқи
алмай, балалық бал дәмін тата алмады. Әрине, өкінішті.
Ал біз он алты жасқа келгенімізбен, әлі балалығымызды
қимаймыз. Бара-бара есейген кезде сол балдәурен балалық
шағымызды сағынатынымыз белгілі. Кейбіреулер өздерін
балалық шақпен ерте қоштасқандай сезінеді. Олар
қателеседі. Себебі, олар балалық шақтың
құдіретін сезіне алмай жүр. Сондықтан да менің
достарыма айтарым, балалық шақтың бал дәмін сезінген
бұл кездің ең бақытты шақ, абзал достарым!
Әр адам өз өмірінің бақытты болғанын арман
етеді. Ол үшін алдына мақсат қойып, көптеген игілікті
істерді жүзеге асыруға ұмтылады. Ондай адамның
жүрегін ризашылық сезімі билеп, жаны рахатқа бөленеді.
Бақытты болу әркімнің өзіне байланысты. Өз
өмірін аялап, барды қанағат тұтқан адамның
құшағы бақытқа толы болады. Қасыңда
жүрген адамдардың бақытын, қуанышын,
жақсылығын өзінің табысындай көре білген адам
бақытқа кенеледі. Әрбір атқан таң мен
батқан күннен бақыт тілеген адам мұратына жетеді.
1.Автор көзқарасы мен көңіл күйін білдіретін тірек сөздерді белгілеңіз.
А.Бақыт
В.Кемшілік
С.Ризашылық
Д.Табыс
Е.Ұмтылу
2. Мәтіннің негізгі ойын білдіретін қатарды белгілеңіз.
А.Адамның риза болуы керек
В.Жетістікке жету де бақыт
С.Қолда бардың қадірін білу
ДӨмірдің қызығы бақытты болу
Е.Ұялы телефонның болу бақыт
3.Адамдар қандай жағдайда өздерін бақытты сезінеді? Мәтін мазмұны негізінде деректерді келтіре отырып,
3 дәлелді аргумент жазыңыз.
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Жазылым
Берілген тақырыптың бірін таңдап, эссе құрылымы мен дамуын (негізгі бөлім, қорытынды бөлім) сақтап, эссе жазыңыз. Тақырып бойынша сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолданыңыз.
• Ұл мен қыздың тәрбиесіне деген жаңаша көзқарастар біздің әдеп-ғұрпымызға кері әсерін тигізіп, ұлттық құндылығымызды жоюда. Сіздің ойыңызша қалай осының алдын алуға болады? Эссе құрылымы мен дамуын сақтап, мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсыныңыз.
• Жалпы табиғатқа шабуыл жасау, оның тылсым тыныштығын бұзу мәселесі бүгінгі таңда жиілеп кетті. Осыны болдырмау мақсатында мәселені оңтайлы шешу жолдарын ұсыныңыз.
Айтылым.
Берілген тірек сөздерді қатыстырып, «Бақытты өмір, жарқын болашақ» тақырыбына ауызша мәтін дайындаңыз.
Қажетті сөздер: білімді ұрпақ, болашақ, жастар, сенім, жас ұрпақ.
10- нұсқа
8.2.1.1 тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрау;
8.4.2.1эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсыну;
8.4.5.1 тақырып бойынша сөздердің маңызды бөліктерін дұрыс жазу (жеке сөздер, бірге, бөлек және дефис арқылы жазылатын сөздер); сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолдану
Бағалау критерийі:
• тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрастырады;
• эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсына алады;
• тақырып бойынша сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолданады;
Тыңдалым.
Аудиомәтінді тыңдап, берілген нұсқалардың ішінен дұрыс жауапты таңдаңыздар.
Күй аңыздары
Күй аңыздарын үш арнаға бөліп қарастыруға болады. Біріншісі-
халық күйлерінің күй аңызы.Екіншісі-халық композиторлары шығарған күйлердің аңыз – әңгімесі. Үшіншісі-бүгінгі күйші-композиторларымыз шығарған күйлердің аңызы.
Халық күйлерінің аңызының шығарушысы белгісіз,бірақ уақыттың жаңартып-жаңғыртуынан өткен,талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй аңыздары жатады.Халық күйлерінің аңыз-әңгімесі көбіне тарихи оқиғалар,қиял-ғажайып аңыздар,жан-жануарлардың қасиеттері арқау болады.Мысалы: «Қара жорға», «Сырым сазы», «Аққу» т.б.
Халық композиторлары күйлерінің аңызына шығарушысы белгілі күйлердің аңыз-әңгімесі жатады.Мұндағы басты ерекшелік-күйдің өзі де,аңызы да сол күйді шығарушының өмірімен тікелей байланыста дүниеге келіп отырады.Мысалы: Құрманғазының «Кісен ашқаны»,Тәттімбеттің «Саржайлауы».
Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің аңыз әңгімесі де көбінесе автордың өмірімен,әсер-сезімімен астасып жатады. Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің тақырыбы, аңыз-әңгімесі көбінесе бүгінгі күннің елеулі оқиғаларына арналып отырады.Мысалы, М.Өскенбаевтың «Жеңіс» , М.Хамзиннің «Космонавт» С.Құсайыновтың «Мереке», т.б. шығармалары.
Мәтінге байланысты тест тапсырмалары:
1.Күй аңыздары неше арнаға бөлінеді?
а) төрт арна
б)бес арна
в)үш арна
д)екі арна
2. Халық күйлерінің аңызына қандай күй аңыздары жатады?
а) Күйлерді шығарушылардың белгілісі жатады
б)Талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй- аңыздары жатады
в)Халық күйлерінің аңыз- әңгімесі тарихи оқиғалардан алынбайды
д)Қиял- ғажайып аңыздар мен жануарлардың қасиеттері де жатпайды
3. Халық композиторларының күйлерінің аңызы қандай?
а)Халық композиторларының күйлерінің шығарушысы белгісіз күйлердің аңыз әңгімесі жатады.
б) Халық композиторларының күйлерінің аңызының шығарушысы белгілі
в) Халық композиторларының күйлерінің аңызы өбмірден алынбаған
д) Халық композиторларының күйлерінің аңызы тілі түсініксіз болады
4. Қазіргі күйші – композиторлар шығарған күйлердің ерекшеліктері қандай?
а) Қазіргі күйші композиторлар шығарған күйлердің ерекшелігі автордың өмірімен байланыспайды
б)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің тақырыбы бүгінгі күннің елеулі оқиғаларымен қатысы жоқ
в)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің ерекшелігі көбінесе автордың өмірімен және бүгінгі күннің оқиғаларымен байланысып жатады
д) «Кісен ашқан», «Саржайлау» күйлері
5. Арнаға сөзі қай септікте тұр?
а) Ілік септік
б) Табыс септік
в)Барыс септік
д) Көмектес септік
Оқылым.
Мәтінді мұқият оқып, «ПОПС» формуласын қолданып, мәтін мазмұны бойынша өз пікіріңді дәлелдеңіз.
Уақыт – адам өмірінің ақшалай құны. Уақыт – әркімнің нақтылы өмірлік капиталы. Адамның босқа кеткен әрбір сәті отқа жаққан теңгемен тең. Адамның ақшалай уақыты адамның өзіне байланысты. Біреудің бір сағаты мың теңге болса, енді біреулердікі бір тиын.
Кісінің кісілігі уақытты босқа өлтірмеуден басталмақ. Даналық жасқа байланысты емес. Елдің бәріне ортақ бір-ақ күнтізбе бар, тек оны әркім әр түрлі пайдаланады.
Уақыт
– ақсүйектікті мойындамайды. Ханға да, қараға да
берілетін мерзім – тәулігіне жиырма төрт сағат. Дүниеде
уақыт белгілегеннен артық демократия жоқ. Мұндағы
ақсүйектік уақытты пайдалануға байланысты, кім
уақытын бағалай білсе, сол ғана тектілердің қатарына
қосылмақ.
Адам уақытты сезінгенде ғана өзін-өзі
қадағалап отырады. Өзіне-өзі бағыт белгілейді.
Дүниедегі ең жаман дерт-еріншектікті жеңеді. Өзін
нағыз адам етіп тәрбиелеп шығады. Бүгінде іскерлер
әлемін басқаратын ұлы мәртебелі уақыт.
Адамның әрбір күні, әрбір сағаты мақсатсыз
өтпеуі керек. Өмірдегі әрбір уақытын, өз
бойындағы қайрат-жігерін, ақыл-ойын өмірге, өзі
өмір сүріп отырған қоғамға жұмсап,
қалтықсыз еңбек етуге, сөйтіп өзі үшін де
өзгелер үшін де игіліктер жасауға жұмсауы керек.
(154 сөз)
https://massaget.kz/okushyilarga/uy_tapsyirmasyi
1-сөйлем.
«Менің ойымша...»
__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
2-сөйлем «Себебі мен оны... деп түсінемін»
_____________________________________________________________________________
3-сөйлем «Оны мен ... деген фактілермен, мысалдармен дәлелдей аламын»
__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Соңғы сөйлем «Осыған байланысты мен ... деген шешімге келдім»
__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Жазылым.
Берілген тақырыптың біріне эссе құрылымы мен дамуын сақтап, эссе жазыңыз.
1.«Уақыт-алтыннан қымбат»
2. «Уақыт –керемет сый»
Айтылым.
Сурет пен тақырыпты байланыстырып ауызша мәтін құраңыз.Өз ойыңызды жеткізіңіз.
Жастар бос уақытын қалай өткізеді?
11- нұсқа
8.2.1.1 тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрау;
8.4.2.1эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсыну;
8.4.5.1 тақырып бойынша сөздердің маңызды бөліктерін дұрыс жазу (жеке сөздер, бірге, бөлек және дефис арқылы жазылатын сөздер); сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолдану
8.1.5.1 тірек сөздер, автор көзқарасы мен көңіл күйі арқылы негізгі ойды анықтау;
8.2.4.1 идеялық жағынан ұқсас мәтіндердегі оқиғалар желісіне бақылау жасай отырып, мазмұнның дамуын салыстыру және талдау
Бағалау критерийі:
• тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрастырады;
• эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсына алады;
• тақырып бойынша сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолданады;
• тірек сөздер арқылы мәтіннің тақырыбын анықтайды
• ұқсас мәтіндердегі оқиғалар желісін бақылап, дамуын салыстырады және талдайды
Тыңдалым.
Аудиомәтінді тыңдап, берілген нұсқалардың ішінен дұрыс жауапты таңдаңыздар.
Күй аңыздары
Күй аңыздарын үш арнаға бөліп қарастыруға болады. Біріншісі-
халық күйлерінің күй аңызы.Екіншісі-халық композиторлары шығарған күйлердің аңыз – әңгімесі. Үшіншісі-бүгінгі күйші-композиторларымыз шығарған күйлердің аңызы.
Халық күйлерінің аңызының шығарушысы белгісіз,бірақ уақыттың жаңартып-жаңғыртуынан өткен,талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй аңыздары жатады.Халық күйлерінің аңыз-әңгімесі көбіне тарихи оқиғалар,қиял-ғажайып аңыздар,жан-жануарлардың қасиеттері арқау болады.Мысалы: «Қара жорға», «Сырым сазы», «Аққу» т.б.
Халық композиторлары күйлерінің аңызына шығарушысы белгілі күйлердің аңыз-әңгімесі жатады.Мұндағы басты ерекшелік-күйдің өзі де,аңызы да сол күйді шығарушының өмірімен тікелей байланыста дүниеге келіп отырады.Мысалы: Құрманғазының «Кісен ашқаны»,Тәттімбеттің «Саржайлауы».
Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің аңыз әңгімесі де көбінесе автордың өмірімен,әсер-сезімімен астасып жатады. Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің тақырыбы, аңыз-әңгімесі көбінесе бүгінгі күннің елеулі оқиғаларына арналып отырады.Мысалы, М.Өскенбаевтың «Жеңіс» , М.Хамзиннің «Космонавт» С.Құсайыновтың «Мереке», т.б. шығармалары.
Мәтінге байланысты тест тапсырмалары:
1.Күй аңыздары неше арнаға бөлінеді?
а) төрт арна
б)бес арна
в)үш арна
д)екі арна
2. Халық күйлерінің аңызына қандай күй аңыздары жатады?
а) Күйлерді шығарушылардың белгілісі жатады
б)Талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй- аңыздары жатады
в)Халық күйлерінің аңыз- әңгімесі тарихи оқиғалардан алынбайды
д)Қиял- ғажайып аңыздар мен жануарлардың қасиеттері де жатпайды
3. Халық композиторларының күйлерінің аңызы қандай?
а)Халық композиторларының күйлерінің шығарушысы белгісіз күйлердің аңыз әңгімесі жатады.
б) Халық композиторларының күйлерінің аңызының шығарушысы белгілі
в) Халық композиторларының күйлерінің аңызы өбмірден алынбаған
д) Халық композиторларының күйлерінің аңызы тілі түсініксіз болады
4. Қазіргі күйші – композиторлар шығарған күйлердің ерекшеліктері қандай?
а) Қазіргі күйші композиторлар шығарған күйлердің ерекшелігі автордың өмірімен байланыспайды
б)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің тақырыбы бүгінгі күннің елеулі оқиғаларымен қатысы жоқ
в)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің ерекшелігі көбінесе автордың өмірімен және бүгінгі күннің оқиғаларымен байланысып жатады
д) «Кісен ашқан», «Саржайлау» күйлері
5. Арнаға сөзі қай септікте тұр?
а) Ілік септік
б) Табыс септік в)Барыс септік д) Көмектес септік
Оқылым.
Мәтіндерді мұқият оқып, мәтіндердің идеясын, мақсатты аудиториясын анықтап, салыстырыңыз.
А мәтіні
Шахмат – ғылыми ақыл-ой және халық шығармашылығы негізінде пайда болған ең танымды да, қызықты спорт ойыны. Шахмат ойынын тақта үстіндегі соғыс деуге болады. Ойын тұңғыш рет 5 ғасырда Үндістанда шыққан. Ежелден қалған аңыздар бойынша, шахмат-ты ең алғаш болып біздің эрамызға дейін 1000 жыл бұрын Үндістандық математик ой-лап тауыпты. Шахмат ойынының тұңғыш аты «чатуранга». Шығыста ел билеуші патшаны шах деп атай-ды. Ал «мат»–«өлді» деген сөз екен. Сонда «шахмат» сөзін: «Қарсыластың патшасына (короліне) өлім келсін!» – деп аударуға бола—ды. Шахмат тақтасы ақ және қараға боялған бірдей 64 шақпаққа бөлінеді. Ойынның мәні де осында, мұнда «ақ жағы» мен «қара жағының» екі армиясы 64 шаршы-лы тақта үстінде шайқасады. Ойынды заңды түрде 2 ойыншы ойнайды. Шахмат тақтасы Шахмат ойынының арнаулы тақтасы бар. Ол өзара ақ және қараға түске боялған бір дей 64 тең шаршыға бөлінген. 64 шаршы- ның қақ жартысы, яғни 32-сі ақ түске, 32-сі қара түске боялған. Тақтада фигуралар 3 түрлі жолмен жүре алады. (150 сөз)
https://erketai.kz/siz-bilisizbe/shahmat-akil-oi-sporti/
Ә мәтіні
Асық ату — ертеден келе жатқан қазақтың ұлттық ойындарының бірі.Ұлттық ойындар көбінесе әр халықтың әлеуметтік-экономикалық жағдайларына, шаруашылық мүмкіншіліктеріне байланысты қалыптасқан. Қазақ халқының ұлттық ойындарының көбі табиғи заттармен ойнауға негізделген. Шаруашылығы мал шаруашылығына негізделгендіктен қазақ халқының ұлттық ойындары да осыған икемделген. Әсіресе, қойды көп өсіргендіктен, балалар ойынының көбі қой асығымен байланысты болып келеді. Сондықтан асық ойындары ұлт ойындарының ішіндегі арыдан келе жатқан көнелерінің бірі болып табылады. Асық ойыны баланың жастайынан жүйке жүйелерін шыңдап, оларды дәлдікке, ептілікке, ұстамдылыққа тәрбиелейді.
(77 сөз)
https://alashainasy.kz/
|
Негізгі идеясы |
||
|
|
|
|
|
Мақсатты аудиториясы |
||
|
|
|
|
|
Екі мәтіннің ұқсастығы |
||
|
|
||
|
Мәтіндердің айырмашылығы |
||
|
|
|
|
Жазылым.
Суреттерді пайдаланып, «Ұлттық ойындар- еліміздің құндылығы» деген тақырыпта, 80-90 сөзден тұратын эссе жазыңыз.
Айтылым.
Ұсынылған тақырып бойынша, сұрақтарға ауызша жауап беріңіз.
«Наурыздағы қазақ ырымдары»
1.Қандай ырымдарды білесіз?
2.Ырымдарға сенуге бола ма?
3.Наурыз күні берілетін бата-тілектердің қандай мәні бар деп ойлайсыз?
12 – нұсқа
8.2.1.1 тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрау;
8.4.2.1эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсыну;
8.4.5.1 тақырып бойынша сөздердің маңызды бөліктерін дұрыс жазу (жеке сөздер, бірге, бөлек және дефис арқылы жазылатын сөздер); сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолдану
Бағалау критерийі:
• тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрастырады;
• эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсына алады;
• тақырып бойынша сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолданады;
Тыңдалым.
Аудиомәтінді тыңдап, берілген нұсқалардың ішінен дұрыс жауапты таңдаңыздар.
Күй аңыздары
Күй аңыздарын үш арнаға бөліп қарастыруға болады. Біріншісі-
халық күйлерінің күй аңызы.Екіншісі-халық композиторлары шығарған күйлердің аңыз – әңгімесі. Үшіншісі-бүгінгі күйші-композиторларымыз шығарған күйлердің аңызы.
Халық күйлерінің аңызының шығарушысы белгісіз,бірақ уақыттың жаңартып-жаңғыртуынан өткен,талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй аңыздары жатады.Халық күйлерінің аңыз-әңгімесі көбіне тарихи оқиғалар,қиял-ғажайып аңыздар,жан-жануарлардың қасиеттері арқау болады.Мысалы: «Қара жорға», «Сырым сазы», «Аққу» т.б.
Халық композиторлары күйлерінің аңызына шығарушысы белгілі күйлердің аңыз-әңгімесі жатады.Мұндағы басты ерекшелік-күйдің өзі де,аңызы да сол күйді шығарушының өмірімен тікелей байланыста дүниеге келіп отырады.Мысалы: Құрманғазының «Кісен ашқаны»,Тәттімбеттің «Саржайлауы».
Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің аңыз әңгімесі де көбінесе автордың өмірімен,әсер-сезімімен астасып жатады. Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің тақырыбы, аңыз-әңгімесі көбінесе бүгінгі күннің елеулі оқиғаларына арналып отырады.Мысалы, М.Өскенбаевтың «Жеңіс» , М.Хамзиннің «Космонавт» С.Құсайыновтың «Мереке», т.б. шығармалары.
Мәтінге байланысты тест тапсырмалары:
1.Күй аңыздары неше арнаға бөлінеді?
а) төрт арна
б)бес арна
в)үш арна
д)екі арна
2. Халық күйлерінің аңызына қандай күй аңыздары жатады?
а) Күйлерді шығарушылардың белгілісі жатады
б)Талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй- аңыздары жатады
в)Халық күйлерінің аңыз- әңгімесі тарихи оқиғалардан алынбайды
д)Қиял- ғажайып аңыздар мен жануарлардың қасиеттері де жатпайды
3. Халық композиторларының күйлерінің аңызы қандай?
а)Халық композиторларының күйлерінің шығарушысы белгісіз күйлердің аңыз әңгімесі жатады.
б) Халық композиторларының күйлерінің аңызының шығарушысы белгілі
в) Халық композиторларының күйлерінің аңызы өбмірден алынбаған
д) Халық композиторларының күйлерінің аңызы тілі түсініксіз болады
4. Қазіргі күйші – композиторлар шығарған күйлердің ерекшеліктері қандай?
а) Қазіргі күйші композиторлар шығарған күйлердің ерекшелігі автордың өмірімен байланыспайды
б)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің тақырыбы бүгінгі күннің елеулі оқиғаларымен қатысы жоқ
в)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің ерекшелігі көбінесе автордың өмірімен және бүгінгі күннің оқиғаларымен байланысып жатады
д) «Кісен ашқан», «Саржайлау» күйлері
5. Арнаға сөзі қай септікте тұр?
а) Ілік септік
б) Табыс септік
в)Барыс септік
д) Көмектес септік
Оқылым.
Мәтінді оқы. Төменде берілген тапсырмаларды орындаңыз.
Туранов көзін тарс жұмып сұлық жатыр. Оның қалың ой арпалысында жатқанын сезу онша қиын емес-ті. Ол ақырын жыбырлап көзін ашты да, кеудесін көтеріп отырды. «Байқоңырдың» барлық экипажы мұны қаумалап тұр. Туранов алпамса денелі кең маңдай командир Оразовты, әншейінде талшыбығым деп әзілдейтін кеме дәрігері Мәриям Темірболатованы, конструктор-механик байсалды мінез Осиповты көз жүгірте шолып өтті. Бәрінің де жанарында бұлыңғыр үмітсіз ойымен әуре. Командирдің аты командир ғой. Қалай бұйрық берсе, басқасы солай жүрмекізі. «Байқоңыр» болса космос әлемінің бір белгісіз түкпіріндегі әлдеқандай жұмбақ сырлы сарғыш планетаның тұтқыны.
Экипаж мүшелері түгел дерлік шаршап-шалдыққан. Ойда жоқта кез болып, басқа түскен сергелдең бұларды бір мезгіл асып-састырып абыржытса, енді бірде көңілдеріне қаяу түсіріп жабырқатқандай. Әркім ө. Не дер екен қазір мына ғалым?
1. Мәтіндегі басты тірек сөздерді тап.
A) дәрігер, көңіл, командир
B) жұмбақ, талшыбық, ғалым
C) мінез, космос, бұйрық
D) экипаж, планета, абыржу
2. Мәтінге сай ақпаратты таңда.
A)«Байқоңыр» жұмбақ сырлы планетаны тұтқынға алды.
B) Оразов көзін тарс жұмып сұлық жатыр.
C) Оразов алпамса денелі кең маңдай командир.
D) Экипаж мүшелері түгел дерлік демалып алған.
3.
Автор көзқарасы берілген сөйлемді белгіле.
A)
Бәрінің де жанарында бұлыңғыр үміт ізі.
B) Қалай бұйрық берсе, басқасы солай жүрмек.
C)Туранов көзін тарс жұмып сұлық жатыр.
D) Экипаж мүшелері түгел дерлік шаршап-шалдыққан.
4.Төменде берілген әр сөйлемді өз сөзіңізбен қайта жазыңыз. Сөйлемдерді берілген сөздермен бастаңыз.
Ойда жоқта кез болып, басқа түскен сергелдең бұларды бір мезгілде абыржытса, енді бірде көңілдеріне қаяу түсіріп жабырқатқандай.
Басқа түскен __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Туранов ақырын жыбырлап көзін ашты да, кеудесін көтеріп отырды.
Ақырын _____________________________________________________________________________
Жазылым.
1-тапсырма. Берілген тақырыптың бірін таңдап, эссе жазыңыз. Жазба жұмысында тыныс белгілердің дұрыс қойылуына назар аударыңыз
1.Білімді мыңды жығады
2.Білім –ғылымның табысы
3.Білім -бақыттың кілті
Айтылым.
2-тапсырма. Берілген тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды пайдаланып, сурет пен тақырыпты байланыстырып ауызша мәтін құраңыз.
Берілген тұрақты тіркестерді қолданып, «Құлтемірдің қоғамға тигізер пайдасы мен зияны» туралы ойыңызды білдіріңіз.
Тұрақты тіркестер: көзді ашып-жұмғанша, бесаспап, төбесі көкке жету, көзі шарасынан
шығу, дәмі тіл үйірер, үш ұйықтаса түсіне кірмеген, көз майын тауысу, кәдеге асу, көздің жауын алатын, қас пен көздің арасында
Көркемдегіш құралдар: жұлдыздай ағу, баладай шаттану, жауынгердей тік жүру,
қарауылдай қырағы, ұшақтай зулау.
13 - нұсқа
8.2.1.1 тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрау;
8.4.2.1эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсыну;
8.4.5.1 тақырып бойынша сөздердің маңызды бөліктерін дұрыс жазу (жеке сөздер, бірге, бөлек және дефис арқылы жазылатын сөздер); сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолдану
Бағалау критерийі:
• тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрастырады;
• эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсына алады;
• тақырып бойынша сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолданады;
Тыңдалым.
Аудиомәтінді тыңдап, берілген нұсқалардың ішінен дұрыс жауапты таңдаңыздар.
Күй аңыздары
Күй аңыздарын үш арнаға бөліп қарастыруға болады. Біріншісі-
халық күйлерінің күй аңызы.Екіншісі-халық композиторлары шығарған күйлердің аңыз – әңгімесі. Үшіншісі-бүгінгі күйші-композиторларымыз шығарған күйлердің аңызы.
Халық күйлерінің аңызының шығарушысы белгісіз,бірақ уақыттың жаңартып-жаңғыртуынан өткен,талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй аңыздары жатады.Халық күйлерінің аңыз-әңгімесі көбіне тарихи оқиғалар,қиял-ғажайып аңыздар,жан-жануарлардың қасиеттері арқау болады.Мысалы: «Қара жорға», «Сырым сазы», «Аққу» т.б.
Халық композиторлары күйлерінің аңызына шығарушысы белгілі күйлердің аңыз-әңгімесі жатады.Мұндағы басты ерекшелік-күйдің өзі де,аңызы да сол күйді шығарушының өмірімен тікелей байланыста дүниеге келіп отырады.Мысалы: Құрманғазының «Кісен ашқаны»,Тәттімбеттің «Саржайлауы».
Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің аңыз әңгімесі де көбінесе автордың өмірімен,әсер-сезімімен астасып жатады. Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің тақырыбы, аңыз-әңгімесі көбінесе бүгінгі күннің елеулі оқиғаларына арналып отырады.Мысалы, М.Өскенбаевтың «Жеңіс» , М.Хамзиннің «Космонавт» С.Құсайыновтың «Мереке», т.б. шығармалары.
Мәтінге байланысты тест тапсырмалары:
1.Күй аңыздары неше арнаға бөлінеді?
а) төрт арна
б)бес арна
в)үш арна
д)екі арна
2. Халық күйлерінің аңызына қандай күй аңыздары жатады?
а) Күйлерді шығарушылардың белгілісі жатады
б)Талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй- аңыздары жатады
в)Халық күйлерінің аңыз- әңгімесі тарихи оқиғалардан алынбайды
д)Қиял- ғажайып аңыздар мен жануарлардың қасиеттері де жатпайды
3. Халық композиторларының күйлерінің аңызы қандай?
а)Халық композиторларының күйлерінің шығарушысы белгісіз күйлердің аңыз әңгімесі жатады.
б) Халық композиторларының күйлерінің аңызының шығарушысы белгілі
в) Халық композиторларының күйлерінің аңызы өбмірден алынбаған
д) Халық композиторларының күйлерінің аңызы тілі түсініксіз болады
4. Қазіргі күйші – композиторлар шығарған күйлердің ерекшеліктері қандай?
а) Қазіргі күйші композиторлар шығарған күйлердің ерекшелігі автордың өмірімен байланыспайды
б)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің тақырыбы бүгінгі күннің елеулі оқиғаларымен қатысы жоқ
в)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің ерекшелігі көбінесе автордың өмірімен және бүгінгі күннің оқиғаларымен байланысып жатады
д) «Кісен ашқан», «Саржайлау» күйлері
5. Арнаға сөзі қай септікте тұр?
а) Ілік септік
б) Табыс септік
в)Барыс септік
д) Көмектес септік
Оқылым.
Мәтінді мұқият оқып, төмендегі тапсырмаларды орындаңыз.
Достар
Екі дос шөл далада келе жатыпты. Бір кезде екеуі сөзге келіп қалады да, біреуі екіншісінің бетінен ұрып жібереді. Сонда досы бетінің ауырғанын сезсе де, үндемей, құмға: "Бүгін ең жақын досым мені бетімнен ұрды,"- деп жазып қояды. Олар әрі қарай жүріп келе жатып, жазира далаға тап болады. Далада өзен бар екен, екеуі өзенге түсіп шомылып жатқанда, әлгінде досынан таяқ жеген жігіт суға батып кетеді. Сол кезде досы оны құтқарып, жағаға арқалап алып шығады. Есін жиған соң, жігіт: "Бүгін ең жақын досым мені құтқарды",- деп тасқа қашап жазады. Алдымен бетінен ұрып, кейін досын құтқарған жігіт одан: "Сені ренжіткен кезімде құмға жазып едің, енді тасқа қашап жаздың, не үшін?"- деп сұрайды. Сонда досы: "Біреу бізді ренжіткен кезде ренішті жел шайып кету үшін құмға жазуымыз керек. Бірақ біреу бізге жақсылық жасағанда, оны ешқандай жел шая алмау үшін тасқа қашауға тиіспіз. Ренішті құмға, қуанышты тасқа жазып үйрен", - деп жауап берген екен.
• Мәтіннен мына сөздің синонимін табыңыз.
Жолдас -_________________________________________________________________
2. Мәтіннен мына сөздің антонимін табыңыз.
Қуаныш -________________________________________________________________
3. Берілген сұраққа өз ойыңызды білдіріп, жауап беріңіз.
Адал достықтың артықшылығы неде?
______________________________________________________________________________
Жазылым
Берілген тақырыптың бірін таңдап, эссе жазыңыз. Жазба жұмысында тыныс белгілердің дұрыс қойылуына назар аударыңыз.
• «Болашақтың мектебі»
• «Жаңа технология жетістіктері»
• «Қазақстан-мұнай мекені»
• «Адал еңбек – адам көркі»
Айтылым.
Тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды пайдаланып, берілген тақырыптың біріне ауызша мәтін құраңыз.
1.Достық асыл қасиет
2.Адал дос
Тұрақты тіркестер: көздің жауын алады, дәмі тіл үйірер, төбесі көкке жету, зейiн салу
Көркемдегіш құралдар: балаша қуанды, күндей жарқырайды, балдай тәтті, сауда орындары, тауар, жеміс – жидек, дамытушы ойыншықтар.
14-нұсқа
8.2.1.1 тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрау;
8.4.2.1эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсыну;
8.4.5.1 тақырып бойынша сөздердің маңызды бөліктерін дұрыс жазу (жеке сөздер, бірге, бөлек және дефис арқылы жазылатын сөздер); сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолдану
Бағалау критерийі:
• тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрастырады;
• эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсына алады;
• тақырып бойынша сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолданады;
Тыңдалым.
Аудиомәтінді тыңдап, берілген нұсқалардың ішінен дұрыс жауапты таңдаңыздар.
Күй аңыздары
Күй аңыздарын үш арнаға бөліп қарастыруға болады. Біріншісі-
халық күйлерінің күй аңызы.Екіншісі-халық композиторлары шығарған күйлердің аңыз – әңгімесі. Үшіншісі-бүгінгі күйші-композиторларымыз шығарған күйлердің аңызы.
Халық күйлерінің аңызының шығарушысы белгісіз,бірақ уақыттың жаңартып-жаңғыртуынан өткен,талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй аңыздары жатады.Халық күйлерінің аңыз-әңгімесі көбіне тарихи оқиғалар,қиял-ғажайып аңыздар,жан-жануарлардың қасиеттері арқау болады.Мысалы: «Қара жорға», «Сырым сазы», «Аққу» т.б.
Халық композиторлары күйлерінің аңызына шығарушысы белгілі күйлердің аңыз-әңгімесі жатады.Мұндағы басты ерекшелік-күйдің өзі де,аңызы да сол күйді шығарушының өмірімен тікелей байланыста дүниеге келіп отырады.Мысалы: Құрманғазының «Кісен ашқаны»,Тәттімбеттің «Саржайлауы».
Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің аңыз әңгімесі де көбінесе автордың өмірімен,әсер-сезімімен астасып жатады. Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің тақырыбы, аңыз-әңгімесі көбінесе бүгінгі күннің елеулі оқиғаларына арналып отырады.Мысалы, М.Өскенбаевтың «Жеңіс» , М.Хамзиннің «Космонавт» С.Құсайыновтың «Мереке», т.б. шығармалары.
Мәтінге байланысты тест тапсырмалары:
1.Күй аңыздары неше арнаға бөлінеді?
а) төрт арна
б)бес арна
в)үш арна
д)екі арна
2. Халық күйлерінің аңызына қандай күй аңыздары жатады?
а) Күйлерді шығарушылардың белгілісі жатады
б)Талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй- аңыздары жатады
в)Халық күйлерінің аңыз- әңгімесі тарихи оқиғалардан алынбайды
д)Қиял- ғажайып аңыздар мен жануарлардың қасиеттері де жатпайды
3. Халық композиторларының күйлерінің аңызы қандай?
а)Халық композиторларының күйлерінің шығарушысы белгісіз күйлердің аңыз әңгімесі жатады.
б) Халық композиторларының күйлерінің аңызының шығарушысы белгілі
в) Халық композиторларының күйлерінің аңызы өбмірден алынбаған
д) Халық композиторларының күйлерінің аңызы тілі түсініксіз болады
4. Қазіргі күйші – композиторлар шығарған күйлердің ерекшеліктері қандай?
а) Қазіргі күйші композиторлар шығарған күйлердің ерекшелігі автордың өмірімен байланыспайды
б)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің тақырыбы бүгінгі күннің елеулі оқиғаларымен қатысы жоқ
в)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің ерекшелігі көбінесе автордың өмірімен және бүгінгі күннің оқиғаларымен байланысып жатады
д) «Кісен ашқан», «Саржайлау» күйлері
5. Арнаға сөзі қай септікте тұр?
а) Ілік септік
б) Табыс септік
в)Барыс септік
д) Көмектес септік
Оқылым.
Мәтінді тыңдаңыз. Достықтың мағынасын ашатын тірек сөздер мен автордың көзқарасын білдіретін сөйлемді анықтаңыз
Достық деген не? Мен үшін – бұл ең алдымен, қиын уақытта көмекке келетін сенімді адамның болуы. Нағыз досқа сенің әлеуметтік мәртебен маңызды емес, ол сені ренжітпейді және қызғанбайды. Артыннан жаман сөздер айтпайды. Іспен болмаса да, кеңеспен көмектеседі. Әрине, кемшілігі жоқ адам болмайды, олда қателік жасап, жүрекке ауыр тиетін сөздерді айтып қалуы мүмкін. Сондықтан, бір-біріне кешірімді болу керек.Шынайы достық, шынайы махаббат сияқты, сирек кездеседі. Шынайы достық дегеніміз – бұл адалдық пен сенімділік. Нағыз дос, жолдасына ешқашан опасыздық жасамайды, ол әрқашан оған жанқияр болады. Барлық адам сізден бас тартқанның өзінде, ол сізді ешқашан тастамайды және әрқашан қасыңыздан табылады. Шынайы достар шыншыл болады, жағымпаздық пен екіжүзділікке орын жоқ. Шыңдық ашы болса да, оны жасырмай бетке айтады. Есіңізде болсын: достар – біздің айнамыз. Егер сіз адал болмасаңыз, өз досыңыздан адалдықты күтпеңіз! Біз көбінесе көңілді, мейірімді және жанашыр адамдармен достасуға тырысамыз. Бірақ, аспан әрқашан ашық бола бермейді, көмек керек болған кезде достарымызға жүгінеміз. Міне, осы сәтте, кімнің қандай екенін түсінеміз. Сен мұқтаж болған кезде, сеннен бас тартпаған жолдасыннан ешқашан айырылма! Өйткені, есінде болсын: досты жоғалту оңай, ал табу қиын! «Айырылмастай досыңа қайырылмастай сөз айтпа» деген бар, соны есіңде сақта!
• Шынайы достықтың мағынасын ашатын тірек сөздерді анықтаңыз.
А) жағымпаздық пен қулық
В) махаббат пен адалдық
С) надандық пен шыншылдық
• опасыздық пен екіжүзділік
• сенімділік пен адалдық
• Автор көзқарасы берілген сөйлемді көрсетіңіз.
А) ата-ананы қадірлеу керек.
В) білім мен ғылым шынайы достықтың белгісі
С) өркөкіректік жақсылыққа жетелейді.
D)шынайы дос адал, шыншыл, сенімді болады.
Е) шынай достық дегеніміз - өзімшілдік пен еріншектік.
3.Мәтінде қандай мақал айтылды? Мағынасын ашып жазыңыз.
|
Мақал |
Мағынасы |
|
|
|
Жазылым.
Берілген тақырыптың бірін таңдап, эссе жазыңыз. Жазба жұмысында тыныс белгілердің дұрыс қойылуына назар аударыңыз.
• «Досы көпті жау алмайды»
• «Адалдық адамның - асыл қасиеті»
• «Татулық –достық кілті»
• «Келісім –достық кепілі»
Айтылым.
Берілген тұрақты тіркестердің мағынасын сәйкестендіріп , ауызша мәтін құраңыз.
|
.Тұрақты сөз тіркестері |
Мағынасы |
|
1..Арасынан қыл өтпейді |
а.үйрену |
|
2.Арқа сүйеу |
ә.бірлігі бұзылмау |
|
3.Әгімесі жарасу |
б.өте тату |
|
4.Бауыр басу |
в.көмектесу |
|
5.Қаймағы бұзылмау |
г.жан достай |
|
6.Қол ұшын беру |
ғ.сүйеніш ету |
|
7.Етене жақын |
д.ортақ тіл табысу |
15 - нұсқа
8.2.1.1 тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрау;
8.4.2.1эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсыну;
8.4.5.1 тақырып бойынша сөздердің маңызды бөліктерін дұрыс жазу (жеке сөздер, бірге, бөлек және дефис арқылы жазылатын сөздер); сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолдану
Бағалау критерийі:
• тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрастырады;
• эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсына алады;
• тақырып бойынша сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолданады;
Тыңдалым.
Аудиомәтінді тыңдап, берілген нұсқалардың ішінен дұрыс жауапты таңдаңыздар.
Күй аңыздары
Күй аңыздарын үш арнаға бөліп қарастыруға болады. Біріншісі-
халық күйлерінің күй аңызы.Екіншісі-халық композиторлары шығарған күйлердің аңыз – әңгімесі. Үшіншісі-бүгінгі күйші-композиторларымыз шығарған күйлердің аңызы.
Халық күйлерінің аңызының шығарушысы белгісіз,бірақ уақыттың жаңартып-жаңғыртуынан өткен,талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй аңыздары жатады.Халық күйлерінің аңыз-әңгімесі көбіне тарихи оқиғалар,қиял-ғажайып аңыздар,жан-жануарлардың қасиеттері арқау болады.Мысалы: «Қара жорға», «Сырым сазы», «Аққу» т.б.
Халық композиторлары күйлерінің аңызына шығарушысы белгілі күйлердің аңыз-әңгімесі жатады.Мұндағы басты ерекшелік-күйдің өзі де,аңызы да сол күйді шығарушының өмірімен тікелей байланыста дүниеге келіп отырады.Мысалы: Құрманғазының «Кісен ашқаны»,Тәттімбеттің «Саржайлауы».
Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің аңыз әңгімесі де көбінесе автордың өмірімен,әсер-сезімімен астасып жатады. Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің тақырыбы, аңыз-әңгімесі көбінесе бүгінгі күннің елеулі оқиғаларына арналып отырады.Мысалы, М.Өскенбаевтың «Жеңіс» , М.Хамзиннің «Космонавт» С.Құсайыновтың «Мереке», т.б. шығармалары.
Мәтінге байланысты тест тапсырмалары:
1.Күй аңыздары неше арнаға бөлінеді?
а) төрт арна
б)бес арна
в)үш арна
д)екі арна
2. Халық күйлерінің аңызына қандай күй аңыздары жатады?
а) Күйлерді шығарушылардың белгілісі жатады
б)Талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй- аңыздары жатады
в)Халық күйлерінің аңыз- әңгімесі тарихи оқиғалардан алынбайды
д)Қиял- ғажайып аңыздар мен жануарлардың қасиеттері де жатпайды
3. Халық композиторларының күйлерінің аңызы қандай?
а)Халық композиторларының күйлерінің шығарушысы белгісіз күйлердің аңыз әңгімесі жатады.
б) Халық композиторларының күйлерінің аңызының шығарушысы белгілі
в) Халық композиторларының күйлерінің аңызы өбмірден алынбаған
д) Халық композиторларының күйлерінің аңызы тілі түсініксіз болады
4. Қазіргі күйші – композиторлар шығарған күйлердің ерекшеліктері қандай?
а) Қазіргі күйші композиторлар шығарған күйлердің ерекшелігі автордың өмірімен байланыспайды
б)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің тақырыбы бүгінгі күннің елеулі оқиғаларымен қатысы жоқ
в)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің ерекшелігі көбінесе автордың өмірімен және бүгінгі күннің оқиғаларымен байланысып жатады
д) «Кісен ашқан», «Саржайлау» күйлері
5. Арнаға сөзі қай септікте тұр?
а) Ілік септік
б) Табыс септік
в)Барыс септік
д) Көмектес септік
Оқылым.
Мәтінді мұқият оқып, төмендегі тапсырмаларды орындаңыз.
Байқоңыр - планетамыздағы ең алғашқы ғарыш айлағы және бүгінде ол әлемдегі ең үлкен ғарыш кешені болып саналады. Жерден ұшырылатын ғарыш кемелерінің төрттен бірі Байқоңырдан ұшырылады.
1955 жылы Төретам кентінің жанынан ғарыш айлағының құрылысы басталды. Бір қызығы бастапқыда ғарыш айлағының аты Байқоңыр болмаған. Жобаның аты Тайга болған. Төретамнан 400-дей шақырым жерде орналасқан Байқоңыр аулының жанынан жалған ғарыш айлағын сала бастаған. Бірнеше жыл бойы ғарыш саласына байланысты барлық құжаттарда сол Байқоңыр ауылы аталып келген. Біртіндеп сол ғарыш айлағының құпиялығы алынып тасталды. Осылайша Тайға атауы Байқоңырға айналып кетті. Айтпақшы, бұл Гагарин ұшқаннан кейін болған.
1957 жылдың 4 қазан күні Байқоңырдан Жердің алғашқы жасанды серігі ұшырылды. Жер серігінің атауы Спутник-1 болды. Оны ресейлік конструктор Сергей Павлович Королев жасап шыққан. Спутник-1 диаметрі жарты метрлік сфера пішіндес болған және антенналар мен радио қабылдағыштардан тұрған. Спутник сигнал таратып, жерді 1440 рет айналған, сосын атмосфераның тығыз қабатында жанып кеткен.
Ал 3 жылдан кейін Байқоңырдан бесінші Жер серігі ұшырылды. Бұл жолы Жер серікте жолаушылар болған еді. 1960-жылдың 19 тамызында Белка мен Стрелка өздерінің атақты ғарышқа сапарын жасады. Ал кейін олар әлемдік танымалдыққа ие болды.
Әрине, адамзаттың ғарышты бағындырудағы ең маңызды қадамы 1961-жылдың 12 сәуірінде жасалды. Дәл сол күні Байқоңыр ғарыш айлағынан бортында Юрий Алексеевич Гагарин бар Восток кемесі ұшырылды. Юрий Алексеевич Гагарин космоста шамамен 2 күндей болып, қайтып оралады. Ғарышқа ұшқан алғашқы адамның құрметіне 12 сәуір Космонавтика күні болып аталып келеді. (170 сөз)
1. Мәтін мазмұнына сай сөздерді белгілеңіз.
• Восток кемесі
• Ғарыш айлағы
• Ғарыш кешені
• Жасанды серік
• Жер серігі
2. Мәтін мазмұны негізінде деректерді келтіре отырып, сұрақтарға дәлелді жауап беріңіз.
• 1955 жылы ненің құрылысы басталды?
_______________________________________________________________________
• Жердің алғашқы жасанды серігі қай жылы ұшырылды?
_______________________________________________________________________
• Белка мен Стрелка өздерінің атақты ғарышқа сапарын қай жылы жасады? ______________________________________________________________________
4. Мәтін бойынша 12 сәуір қандай күн екенін жазыңыз.
__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Жазылым
Берілген тақырыптардың құрылымы мен дамуын сақтап, сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолдану.
• Қазақстан - Байқоңыр - Ғарыш
Қазақстан Республикасының Халық қаһарманы Т.Әубәкіровпен сұхбат жүргізіп, жазыңыз.
2. «Мәңгілік елдің нұрлы жолы!»
«Бүгінгі студенттер мен мектеп оқушылар «Қазақстанның іргетасына қаланған әрбір кірпішін білуге тиіс».
Айтылым
Ұсынылған тұрақты тіркестерді пайдаланып, сурет пен тақырыпты байланыстырып ауызша мәтін құраңыз.
1.Ғарышты игеру
2.Байқоңыр –жер кіндігі
Тұрақты тіркестер: көзді ашып жұмғанша, төбесі көкке жету, зейiн салу
16 - нұсқа
8.2.1.1 тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрау;
8.4.2.1эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсыну;
8.4.5.1 тақырып бойынша сөздердің маңызды бөліктерін дұрыс жазу (жеке сөздер, бірге, бөлек және дефис арқылы жазылатын сөздер); сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолдану
8.1.5.1 тірек сөздер, автор көзқарасы мен көңіл күйі арқылы негізгі ойды анықтау;
Бағалау критерийі:
• тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрастырады;
• эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсына алады;
• тақырып бойынша сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолданады;
• тірек сөздер арқылы негізгі ойды анықтайды
Тыңдалым.
Аудиомәтінді тыңдап, берілген нұсқалардың ішінен дұрыс жауапты таңдаңыздар.
Күй аңыздары
Күй аңыздарын үш арнаға бөліп қарастыруға болады. Біріншісі-
халық күйлерінің күй аңызы.Екіншісі-халық композиторлары шығарған күйлердің аңыз – әңгімесі. Үшіншісі-бүгінгі күйші-композиторларымыз шығарған күйлердің аңызы.
Халық күйлерінің аңызының шығарушысы белгісіз,бірақ уақыттың жаңартып-жаңғыртуынан өткен,талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй аңыздары жатады.Халық күйлерінің аңыз-әңгімесі көбіне тарихи оқиғалар,қиял-ғажайып аңыздар,жан-жануарлардың қасиеттері арқау болады.Мысалы: «Қара жорға», «Сырым сазы», «Аққу» т.б.
Халық композиторлары күйлерінің аңызына шығарушысы белгілі күйлердің аңыз-әңгімесі жатады.Мұндағы басты ерекшелік-күйдің өзі де,аңызы да сол күйді шығарушының өмірімен тікелей байланыста дүниеге келіп отырады.Мысалы: Құрманғазының «Кісен ашқаны»,Тәттімбеттің «Саржайлауы».
Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің аңыз әңгімесі де көбінесе автордың өмірімен,әсер-сезімімен астасып жатады. Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің тақырыбы, аңыз-әңгімесі көбінесе бүгінгі күннің елеулі оқиғаларына арналып отырады.Мысалы, М.Өскенбаевтың «Жеңіс» , М.Хамзиннің «Космонавт» С.Құсайыновтың «Мереке», т.б. шығармалары.
Мәтінге байланысты тест тапсырмалары:
1.Күй аңыздары неше арнаға бөлінеді?
а) төрт арна
б)бес арна
в)үш арна
д)екі арна
2. Халық күйлерінің аңызына қандай күй аңыздары жатады?
а) Күйлерді шығарушылардың белгілісі жатады
б)Талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй- аңыздары жатады
в)Халық күйлерінің аңыз- әңгімесі тарихи оқиғалардан алынбайды
д)Қиял- ғажайып аңыздар мен жануарлардың қасиеттері де жатпайды
3. Халық композиторларының күйлерінің аңызы қандай?
а)Халық композиторларының күйлерінің шығарушысы белгісіз күйлердің аңыз әңгімесі жатады.
б) Халық композиторларының күйлерінің аңызының шығарушысы белгілі
в) Халық композиторларының күйлерінің аңызы өбмірден алынбаған
д) Халық композиторларының күйлерінің аңызы тілі түсініксіз болады
4. Қазіргі күйші – композиторлар шығарған күйлердің ерекшеліктері қандай?
а) Қазіргі күйші композиторлар шығарған күйлердің ерекшелігі автордың өмірімен байланыспайды
б)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің тақырыбы бүгінгі күннің елеулі оқиғаларымен қатысы жоқ
в)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің ерекшелігі көбінесе автордың өмірімен және бүгінгі күннің оқиғаларымен байланысып жатады
д) «Кісен ашқан», «Саржайлау» күйлері
5. Арнаға сөзі қай септікте тұр?
а) Ілік септік
б) Табыс септік
в)Барыс септік
д) Көмектес септік
Оқылым.
Мәтінді оқып, төменде берілген тест тапсырмаларын орындаңыз.
Бақытты болу әр адамның өз қолында. Егер жетістіктерімізді қанағат тұтып, әр ісімізді ізгілік жолмен атқаратын болсақ, өзімізді бақытты сезінетін боламыз. «Қанағат қарын тойғызады» дейді халқымыз. Ендеше қанағат болған жерде бақыт та болады. Бақыт - бір адамға ғана тән емес, ол өзгелерге ортақ болуы керек. Біздің бақытымыз өзгелерге шуағын төге білсе, нағыз бақытқа айналады. Өмірдің қызығы да сонда! Біздер қазір бақытты болып өсіп келеміз. Алдымызда не керек болса, сол тұр. Білімге керек нәрсені ізденбей жатып-ақ, компьютер, интернет, ұялы телефоннан табамыз. Ал өткен ғасырлардағы әже -аталарымыз тіпті оқи алмай, балалық бал дәмін тата алмады. Әрине, өкінішті. Ал біз он алты жасқа келгенімізбен, әлі балалығымызды қимаймыз. Бара-бара есейген кезде сол балдәурен балалық шағымызды сағынатынымыз белгілі. Кейбіреулер өздерін балалық шақпен ерте қоштасқандай сезінеді. Олар қателеседі. Себебі, олар балалық шақтың құдіретін сезіне алмай жүр. Сондықтан да менің достарыма айтарым, балалық шақтың бал дәмін сезінген бұл кездің ең бақытты шақ, абзал достарым! Әр адам өз өмірінің бақытты болғанын арман етеді. Ол үшін алдына мақсат қойып, көптеген игілікті істерді жүзеге асыруға ұмтылады. Ондай адамның жүрегін ризашылық сезімі билеп, жаны рахатқа бөленеді. Бақытты болу әркімнің өзіне байланысты. Өз өмірін аялап, барды қанағат тұтқан адамның құшағы бақытқа толы болады. Қасыңда жүрген адамдардың бақытын, қуанышын, жақсылығын өзінің табысындай көре білген адам бақытқа кенеледі. Әрбір атқан таң мен батқан күннен бақыт тілеген адам мұратына жетеді.
1.Автор көзқарасы мен көңіл күйін білдіретін тірек сөздерді белгілеңіз.
• Бақыт
• Кемшілік
• Ризашылық
• Табыс
• Ұмтылу
2. Мәтіннің негізгі ойын білдіретін қатарды белгілеңіз.
• Адамның риза болуы керек
• Жетістікке жету де бақыт
• Қолда бардың қадірін білу
• Өмірдің қызығы бақытты болу
• Ұялы телефонның болу бақыт
3.Адамдар қандай жағдайда өздерін бақытты сезінеді? Мәтін мазмұны негізінде деректерді келтіре отырып, 3 дәлелді аргумент жазыңыз.
__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Жазылым.
Берілген тақырып бойынша эссе құрылымы мен даму желісін сақтап, өз ойыңызды дәлелдеп жазыңыз.
« Кәсіп – бақыттың шырағы, еңбек – ырыстың бұлағы» тақырыбында эссе жазыңыз .
Айтылым.
Берілген тірек сөздерді қолданып, сұрақтарға ауызша жауап беріңіз.
1.Құсбегілік жөнінде не білесіз?
2.Қалай ойлайсыз, аңшылық пен құсбегілік бірдей кәсіп пе?
Тірек сөздер: аң аулау, тазы салу, саятшылық, бүркіт, биялай, жазы-қысы, қарасонар.
17- нұсқа
8.2.1.1 тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрау;
8.4.2.1эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсыну;
8.4.5.1 тақырып бойынша сөздердің маңызды бөліктерін дұрыс жазу (жеке сөздер, бірге, бөлек және дефис арқылы жазылатын сөздер); сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолдану
8.1.5.1 тірек сөздер, автор көзқарасы мен көңіл күйі арқылы негізгі ойды анықтау;
Бағалау критерийі:
• тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрастырады;
• эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсына алады;
• тақырып бойынша сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолданады;
• тірек сөздер арқылы негізгі ойды анықтайды
Тыңдалым.
Аудиомәтінді тыңдап, берілген нұсқалардың ішінен дұрыс жауапты таңдаңыздар.
Күй аңыздары
Күй аңыздарын үш арнаға бөліп қарастыруға болады. Біріншісі-
халық күйлерінің күй аңызы.Екіншісі-халық композиторлары шығарған күйлердің аңыз – әңгімесі. Үшіншісі-бүгінгі күйші-композиторларымыз шығарған күйлердің аңызы.
Халық күйлерінің аңызының шығарушысы белгісіз,бірақ уақыттың жаңартып-жаңғыртуынан өткен,талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй аңыздары жатады.Халық күйлерінің аңыз-әңгімесі көбіне тарихи оқиғалар,қиял-ғажайып аңыздар,жан-жануарлардың қасиеттері арқау болады.Мысалы: «Қара жорға», «Сырым сазы», «Аққу» т.б.
Халық композиторлары күйлерінің аңызына шығарушысы белгілі күйлердің аңыз-әңгімесі жатады.Мұндағы басты ерекшелік-күйдің өзі де,аңызы да сол күйді шығарушының өмірімен тікелей байланыста дүниеге келіп отырады.Мысалы: Құрманғазының «Кісен ашқаны»,Тәттімбеттің «Саржайлауы».
Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің аңыз әңгімесі де көбінесе автордың өмірімен,әсер-сезімімен астасып жатады. Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің тақырыбы, аңыз-әңгімесі көбінесе бүгінгі күннің елеулі оқиғаларына арналып отырады.Мысалы, М.Өскенбаевтың «Жеңіс» , М.Хамзиннің «Космонавт» С.Құсайыновтың «Мереке», т.б. шығармалары.
Мәтінге байланысты тест тапсырмалары:
1.Күй аңыздары неше арнаға бөлінеді?
а) төрт арна
б)бес арна
в)үш арна
д)екі арна
2. Халық күйлерінің аңызына қандай күй аңыздары жатады?
а) Күйлерді шығарушылардың белгілісі жатады
б)Талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй- аңыздары жатады
в)Халық күйлерінің аңыз- әңгімесі тарихи оқиғалардан алынбайды
д)Қиял- ғажайып аңыздар мен жануарлардың қасиеттері де жатпайды
3. Халық композиторларының күйлерінің аңызы қандай?
а)Халық композиторларының күйлерінің шығарушысы белгісіз күйлердің аңыз әңгімесі жатады.
б) Халық композиторларының күйлерінің аңызының шығарушысы белгілі
в) Халық композиторларының күйлерінің аңызы өбмірден алынбаған
д) Халық композиторларының күйлерінің аңызы тілі түсініксіз болады
4. Қазіргі күйші – композиторлар шығарған күйлердің ерекшеліктері қандай?
а) Қазіргі күйші композиторлар шығарған күйлердің ерекшелігі автордың өмірімен байланыспайды
б)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің тақырыбы бүгінгі күннің елеулі оқиғаларымен қатысы жоқ
в)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің ерекшелігі көбінесе автордың өмірімен және бүгінгі күннің оқиғаларымен байланысып жатады
д) «Кісен ашқан», «Саржайлау» күйлері
5. Арнаға сөзі қай септікте тұр?
а) Ілік септік
б) Табыс септік
в)Барыс септік
д) Көмектес септік
Оқылым.
Мәтінді мұқият оқып, төмендегі тапсырманы орындаңыз.
Бір тойым болатыны сөзсіз менің,
Дәл қай күні екенін айта алмаймын...
Мен өзім де ән салам түн ауғанша,
Менің жаным бұл күнге құмар қанша!
Бәйгі берем жығылған палуанға да,
Адалдығы сезіліп тұрар болса!
Қыз қуатын жігітке ат беремін,
«Жанам!» деген жүрекке от беремін
Мен әйтеуір бар жиған-тергенімді,
Бір тамаша той қылып өткеремін.
Біздің үйді сол күні бетке ал, қауым,
Нысанаға ап қуаныш тоқталмауын.
Мен бұл тойдан тілеймін жылап тұрып,
Қазанымда бір асым ет қалмауын...
1.Өлеңдегі маңызды 3 тірек сөзді жазыңыз.
• ___________________ 2. ____________________ 3. ____________________
2.Мәтін мазмұны бойынша сұрақтарға жауап беріңдер.
• Өлең жолдарынан ақынның қандай көңіл-күйін байқауға болады?
__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
• Автордың жеткізгісі келген негізгі ойын бір сөйлеммен жазыңдар.
__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Жазылым.
Берілген тақырып бойынша эссе құрылымы мен даму желісін сақтап, өз ойыңызды дәлелдеп жазыңыз.
« Кәсіп – бақыттың шырағы, еңбек – ырыстың бұлағы» тақырыбында эссе жазыңыз .
Айтылым.
Берілген тірек сөздерді қолданып, сұрақтарға ауызша жауап беріңіз.
1.Құсбегілік жөнінде не білесіз?
2.Қалай ойлайсыз, аңшылық пен құсбегілік бірдей кәсіп пе?
Тірек сөздер: аң аулау, тазы салу, саятшылық, бүркіт, биялай, жазы-қысы, қарасонар.
18- нұсқа
8.2.1.1 тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрау;
8.4.2.1эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсыну;
8.4.5.1 тақырып бойынша сөздердің маңызды бөліктерін дұрыс жазу (жеке сөздер, бірге, бөлек және дефис арқылы жазылатын сөздер); сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолдану
8.1.5.1 тірек сөздер, автор көзқарасы мен көңіл күйі арқылы негізгі ойды анықтау;
Бағалау критерийі:
• тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрастырады;
• эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсына алады;
• тақырып бойынша сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолданады;
• тірек сөздер арқылы мәтіннің тақырыбын анықтайды
Тыңдалым.
Аудиомәтінді тыңдап, берілген нұсқалардың ішінен дұрыс жауапты таңдаңыздар.
Күй аңыздары
Күй аңыздарын үш арнаға бөліп қарастыруға болады. Біріншісі-
халық күйлерінің күй аңызы.Екіншісі-халық композиторлары шығарған күйлердің аңыз – әңгімесі. Үшіншісі-бүгінгі күйші-композиторларымыз шығарған күйлердің аңызы.
Халық күйлерінің аңызының шығарушысы белгісіз,бірақ уақыттың жаңартып-жаңғыртуынан өткен,талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй аңыздары жатады.Халық күйлерінің аңыз-әңгімесі көбіне тарихи оқиғалар,қиял-ғажайып аңыздар,жан-жануарлардың қасиеттері арқау болады.Мысалы: «Қара жорға», «Сырым сазы», «Аққу» т.б.
Халық композиторлары күйлерінің аңызына шығарушысы белгілі күйлердің аңыз-әңгімесі жатады.Мұндағы басты ерекшелік-күйдің өзі де,аңызы да сол күйді шығарушының өмірімен тікелей байланыста дүниеге келіп отырады.Мысалы: Құрманғазының «Кісен ашқаны»,Тәттімбеттің «Саржайлауы».
Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің аңыз әңгімесі де көбінесе автордың өмірімен,әсер-сезімімен астасып жатады. Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің тақырыбы, аңыз-әңгімесі көбінесе бүгінгі күннің елеулі оқиғаларына арналып отырады.Мысалы, М.Өскенбаевтың «Жеңіс» , М.Хамзиннің «Космонавт» С.Құсайыновтың «Мереке», т.б. шығармалары.
Мәтінге байланысты тест тапсырмалары:
1.Күй аңыздары неше арнаға бөлінеді?
а) төрт арна
б)бес арна
в)үш арна
д)екі арна
2. Халық күйлерінің аңызына қандай күй аңыздары жатады?
а) Күйлерді шығарушылардың белгілісі жатады
б)Талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй- аңыздары жатады
в)Халық күйлерінің аңыз- әңгімесі тарихи оқиғалардан алынбайды
д)Қиял- ғажайып аңыздар мен жануарлардың қасиеттері де жатпайды
3. Халық композиторларының күйлерінің аңызы қандай?
а)Халық композиторларының күйлерінің шығарушысы белгісіз күйлердің аңыз әңгімесі жатады.
б) Халық композиторларының күйлерінің аңызының шығарушысы белгілі
в) Халық композиторларының күйлерінің аңызы өбмірден алынбаған
д) Халық композиторларының күйлерінің аңызы тілі түсініксіз болады
4. Қазіргі күйші – композиторлар шығарған күйлердің ерекшеліктері қандай?
а) Қазіргі күйші композиторлар шығарған күйлердің ерекшелігі автордың өмірімен байланыспайды
б)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің тақырыбы бүгінгі күннің елеулі оқиғаларымен қатысы жоқ
в)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің ерекшелігі көбінесе автордың өмірімен және бүгінгі күннің оқиғаларымен байланысып жатады
д) «Кісен ашқан», «Саржайлау» күйлері
5. Арнаға сөзі қай септікте тұр?
а) Ілік септік
б) Табыс септік
в)Барыс септік
д) Көмектес септік
Оқылым.
Мәтінді мұқият оқып, төмендегі тапсырманы орындаңыз.
Қазақ халқы «Атадан бала тусайшы, ата жолын қусайшы» деп, атадан балаға мұра болып келе жатқан жақсы қасиеттерді келер ұрпақтың бойына сіңіріп, ізгілікке тәрбиелеуге тырысқан. Атасы немересіне жылдың маусымы ауысымен көштің қалай, қайда көшуін, суды қайдан тауып ішетінін, жеті атасын білуі, елдің батыраларының ерлік хиқаяларын әңгімелеп, адамды жақсы ететін де, жаман ететін де тәрбие екенін жастайынан баланың бойына сіңіріп отырған. Жас ұрпақты бұлай тәрбиелеудің маңыздылығын қазақ халқы ерте түсінген. Ешқандай жоғарғы білімсіз-ақ тәрбиенің небір оңтайлы әдістерін баласының бесігінен бастаған халқымыздың елден шыққан тентегіне де «Сен оңбассың, адам болмассың» дегенді тұқыртып бетін қайтарып айтуды жөн көрмеген. Адамдықтың парызын перзентінің көкірегіне құйып, іс-әрекетін қадағалап отырған. Қазақ баласының санасына қарнының қамын емес, халықтың қамын ойлауды о бастан-ақ сіңіріп өсірген. Осы қасиеттердің барлығын бала санасына ертеден құя білген қазақ халқы он бестегі ұланына ел басқартқан, шешендік сөз өнеріне қатыстырып тәлім берген.
1-тапсырма. Мәтіннен 3 тірек сөзді жазып, тірек сөздер арқылы мәтіннің тақырыбын анықтаңыз..
|
Тірек сөздер |
Мәтіннің тақырыбы |
|
|
|
2-тапсырма. Мәтіннің идеясын 1 сөйлеммен жазыңыз.
__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Жазылым.
«Ұрпақ тәрбиесі –ұлт тәрбиесі» тақырыбында эссе жазыңыз. Жазба жұмысында тыныс белгілердің дұрыс қойылуына назар аударыңыз.
Айтылым.
Ұсынылған суреттердің бірін таңдап, тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтін құрастырыңыз.
19- нұсқа
8.2.1.1 тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрау;
8.4.2.1эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсыну;
8.4.5.1 тақырып бойынша сөздердің маңызды бөліктерін дұрыс жазу (жеке сөздер, бірге, бөлек және дефис арқылы жазылатын сөздер); сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолдану
Бағалау критерийі:
• тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрастырады;
• эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсына алады;
• тақырып бойынша сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолданады;
Тыңдалым.
Аудиомәтінді тыңдап, берілген нұсқалардың ішінен дұрыс жауапты таңдаңыздар.
Күй аңыздары
Күй аңыздарын үш арнаға бөліп қарастыруға болады. Біріншісі-
халық күйлерінің күй аңызы.Екіншісі-халық композиторлары шығарған күйлердің аңыз – әңгімесі. Үшіншісі-бүгінгі күйші-композиторларымыз шығарған күйлердің аңызы.
Халық күйлерінің аңызының шығарушысы белгісіз,бірақ уақыттың жаңартып-жаңғыртуынан өткен,талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй аңыздары жатады.Халық күйлерінің аңыз-әңгімесі көбіне тарихи оқиғалар,қиял-ғажайып аңыздар,жан-жануарлардың қасиеттері арқау болады.Мысалы: «Қара жорға», «Сырым сазы», «Аққу» т.б.
Халық композиторлары күйлерінің аңызына шығарушысы белгілі күйлердің аңыз-әңгімесі жатады.Мұндағы басты ерекшелік-күйдің өзі де,аңызы да сол күйді шығарушының өмірімен тікелей байланыста дүниеге келіп отырады.Мысалы: Құрманғазының «Кісен ашқаны»,Тәттімбеттің «Саржайлауы».
Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің аңыз әңгімесі де көбінесе автордың өмірімен,әсер-сезімімен астасып жатады. Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің тақырыбы, аңыз-әңгімесі көбінесе бүгінгі күннің елеулі оқиғаларына арналып отырады.Мысалы, М.Өскенбаевтың «Жеңіс» , М.Хамзиннің «Космонавт» С.Құсайыновтың «Мереке», т.б. шығармалары.
Мәтінге байланысты тест тапсырмалары:
1.Күй аңыздары неше арнаға бөлінеді?
а) төрт арна
б)бес арна
в)үш арна
д)екі арна
2. Халық күйлерінің аңызына қандай күй аңыздары жатады?
а) Күйлерді шығарушылардың белгілісі жатады
б)Талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй- аңыздары жатады
в)Халық күйлерінің аңыз- әңгімесі тарихи оқиғалардан алынбайды
д)Қиял- ғажайып аңыздар мен жануарлардың қасиеттері де жатпайды
3. Халық композиторларының күйлерінің аңызы қандай?
а)Халық композиторларының күйлерінің шығарушысы белгісіз күйлердің аңыз әңгімесі жатады.
б) Халық композиторларының күйлерінің аңызының шығарушысы белгілі
в) Халық композиторларының күйлерінің аңызы өбмірден алынбаған
д) Халық композиторларының күйлерінің аңызы тілі түсініксіз болады
4. Қазіргі күйші – композиторлар шығарған күйлердің ерекшеліктері қандай?
а) Қазіргі күйші композиторлар шығарған күйлердің ерекшелігі автордың өмірімен байланыспайды
б)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің тақырыбы бүгінгі күннің елеулі оқиғаларымен қатысы жоқ
в)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің ерекшелігі көбінесе автордың өмірімен және бүгінгі күннің оқиғаларымен байланысып жатады
д) «Кісен ашқан», «Саржайлау» күйлері
5. Арнаға сөзі қай септікте тұр?
а) Ілік септік
б) Табыс септік
в)Барыс септік
д) Көмектес септік
Оқылым.
Мәтінді мұқият оқып, «ПОПС» формуласын қолданып, мәтін мазмұны бойынша өз пікіріңді дәлелдеңіз.
Уақыт – адам өмірінің ақшалай құны. Уақыт – әркімнің нақтылы өмірлік капиталы. Адамның босқа кеткен әрбір сәті отқа жаққан теңгемен тең. Адамның ақшалай уақыты адамның өзіне байланысты. Біреудің бір сағаты мың теңге болса, енді біреулердікі бір тиын.
Кісінің кісілігі уақытты босқа өлтірмеуден басталмақ. Даналық жасқа байланысты емес. Елдің бәріне ортақ бір-ақ күнтізбе бар, тек оны әркім әр түрлі пайдаланады.
Уақыт
– ақсүйектікті мойындамайды. Ханға да, қараға да
берілетін мерзім – тәулігіне жиырма төрт сағат. Дүниеде
уақыт белгілегеннен артық демократия жоқ. Мұндағы
ақсүйектік уақытты пайдалануға байланысты, кім
уақытын бағалай білсе, сол ғана тектілердің
қатарына қосылмақ.
Адам уақытты сезінгенде ғана өзін-өзі
қадағалап отырады. Өзіне-өзі бағыт белгілейді.
Дүниедегі ең жаман дерт-еріншектікті жеңеді. Өзін
нағыз адам етіп тәрбиелеп шығады. Бүгінде іскерлер
әлемін басқаратын ұлы мәртебелі уақыт.
Адамның әрбір күні, әрбір сағаты мақсатсыз
өтпеуі керек. Өмірдегі әрбір уақытын, өз
бойындағы қайрат-жігерін, ақыл-ойын өмірге, өзі
өмір сүріп отырған қоғамға жұмсап,
қалтықсыз еңбек етуге, сөйтіп өзі үшін де
өзгелер үшін де игіліктер жасауға жұмсауы керек.
(154 сөз)
https://massaget.kz/okushyilarga/uy_tapsyirmasyi
1-сөйлем.
«Менің ойымша...»
____________________________________________________________________________________________________________________________________
2-сөйлем «Себебі мен оны... деп түсінемін»
__________________________________________________________________
3-сөйлем «Оны мен ... деген фактілермен, мысалдармен дәлелдей аламын»
____________________________________________________________________________________________________________________________________
Соңғы сөйлем «Осыған байланысты мен ... деген шешімге келдім»
__________________________________________________________________________________
Жазылым.
Берілген тақырыптың біріне эссе құрылымы мен дамуын сақтап, эссе жазыңыз.
1.«Уақыт-алтыннан қымбат»
2. «Уақыт –керемет сый»
Айтылым.
Сурет пен тақырыпты байланыстырып ауызша мәтін құраңыз.Өз ойыңызды жеткізіңіз.
Жастар бос уақытын қалай өткізеді?
20- нұсқа
8.2.1.1 тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрау;
8.4.2.1эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсыну;
8.4.5.1 тақырып бойынша сөздердің маңызды бөліктерін дұрыс жазу (жеке сөздер, бірге, бөлек және дефис арқылы жазылатын сөздер); сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолдану
8.1.5.1 тірек сөздер, автор көзқарасы мен көңіл күйі арқылы негізгі ойды анықтау;
8.2.4.1 идеялық жағынан ұқсас мәтіндердегі оқиғалар желісіне бақылау жасай отырып, мазмұнның дамуын салыстыру және талдау
Бағалау критерийі:
• тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрастырады;
• эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсына алады;
• тақырып бойынша сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолданады;
• тірек сөздер арқылы мәтіннің тақырыбын анықтайды
• ұқсас мәтіндердегі оқиғалар желісін бақылап, дамуын салыстырады және талдайды
Тыңдалым.
Аудиомәтінді тыңдап, берілген нұсқалардың ішінен дұрыс жауапты таңдаңыздар.
Күй аңыздары
Күй аңыздарын үш арнаға бөліп қарастыруға болады. Біріншісі-
халық күйлерінің күй аңызы.Екіншісі-халық композиторлары шығарған күйлердің аңыз – әңгімесі. Үшіншісі-бүгінгі күйші-композиторларымыз шығарған күйлердің аңызы.
Халық күйлерінің аңызының шығарушысы белгісіз,бірақ уақыттың жаңартып-жаңғыртуынан өткен,талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй аңыздары жатады.Халық күйлерінің аңыз-әңгімесі көбіне тарихи оқиғалар,қиял-ғажайып аңыздар,жан-жануарлардың қасиеттері арқау болады.Мысалы: «Қара жорға», «Сырым сазы», «Аққу» т.б.
Халық композиторлары күйлерінің аңызына шығарушысы белгілі күйлердің аңыз-әңгімесі жатады.Мұндағы басты ерекшелік-күйдің өзі де,аңызы да сол күйді шығарушының өмірімен тікелей байланыста дүниеге келіп отырады.Мысалы: Құрманғазының «Кісен ашқаны»,Тәттімбеттің «Саржайлауы».
Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің аңыз әңгімесі де көбінесе автордың өмірімен,әсер-сезімімен астасып жатады. Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің тақырыбы, аңыз-әңгімесі көбінесе бүгінгі күннің елеулі оқиғаларына арналып отырады.Мысалы, М.Өскенбаевтың «Жеңіс» , М.Хамзиннің «Космонавт» С.Құсайыновтың «Мереке», т.б. шығармалары.
Мәтінге байланысты тест тапсырмалары:
1.Күй аңыздары неше арнаға бөлінеді?
а) төрт арна
б)бес арна
в)үш арна
д)екі арна
2. Халық күйлерінің аңызына қандай күй аңыздары жатады?
а) Күйлерді шығарушылардың белгілісі жатады
б)Талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй- аңыздары жатады
в)Халық күйлерінің аңыз- әңгімесі тарихи оқиғалардан алынбайды
д)Қиял- ғажайып аңыздар мен жануарлардың қасиеттері де жатпайды
3. Халық композиторларының күйлерінің аңызы қандай?
а)Халық композиторларының күйлерінің шығарушысы белгісіз күйлердің аңыз әңгімесі жатады.
б) Халық композиторларының күйлерінің аңызының шығарушысы белгілі
в) Халық композиторларының күйлерінің аңызы өбмірден алынбаған
д) Халық композиторларының күйлерінің аңызы тілі түсініксіз болады
4. Қазіргі күйші – композиторлар шығарған күйлердің ерекшеліктері қандай?
а) Қазіргі күйші композиторлар шығарған күйлердің ерекшелігі автордың өмірімен байланыспайды
б)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің тақырыбы бүгінгі күннің елеулі оқиғаларымен қатысы жоқ
в)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің ерекшелігі көбінесе автордың өмірімен және бүгінгі күннің оқиғаларымен байланысып жатады
д) «Кісен ашқан», «Саржайлау» күйлері
5. Арнаға сөзі қай септікте тұр?
а) Ілік септік
б) Табыс септік в)Барыс септік д) Көмектес септік
Оқылым.
Мәтіндерді мұқият оқып, мәтіндердің идеясын, мақсатты аудиториясын аңықтап, салыстырыңыз.
А мәтіні
Шахмат – ғылыми ақыл-ой және халық шығармашылығы негізінде пайда болған ең танымды да, қызықты спорт ойыны. Шахмат ойынын тақта үстіндегі соғыс деуге болады. Ойын тұңғыш рет 5 ғасырда Үндістанда шыққан. Ежелден қалған аңыздар бойынша, шахмат-ты ең алғаш болып біздің эрамызға дейін 1000 жыл бұрын Үндістандық математик ой-лап тауыпты. Шахмат ойынының тұңғыш аты «чатуранга». Шығыста ел билеуші патшаны шах деп атай-ды. Ал «мат»–«өлді» деген сөз екен. Сонда «шахмат» сөзін: «Қарсыластың патшасына (короліне) өлім келсін!» – деп аударуға бола—ды. Шахмат тақтасы ақ және қараға боялған бірдей 64 шақпаққа бөлінеді. Ойынның мәні де осында, мұнда «ақ жағы» мен «қара жағының» екі армиясы 64 шаршы-лы тақта үстінде шайқасады. Ойынды заңды түрде 2 ойыншы ойнайды. Шахмат тақтасы Шахмат ойынының арнаулы тақтасы бар. Ол өзара ақ және қараға түске боялған бір дей 64 тең шаршыға бөлінген. 64 шаршы- ның қақ жартысы, яғни 32-сі ақ түске, 32-сі қара түске боялған. Тақтада фигуралар 3 түрлі жолмен жүре алады. (150 сөз)
https://erketai.kz/siz-bilisizbe/shahmat-akil-oi-sporti/
Ә мәтіні
Асық ату — ертеден келе жатқан қазақтың ұлттық ойындарының бірі.Ұлттық ойындар көбінесе әр халықтың әлеуметтік-экономикалық жағдайларына, шаруашылық мүмкіншіліктеріне байланысты қалыптасқан. Қазақ халқының ұлттық ойындарының көбі табиғи заттармен ойнауға негізделген. Шаруашылығы мал шаруашылығына негізделгендіктен қазақ халқының ұлттық ойындары да осыған икемделген. Әсіресе, қойды көп өсіргендіктен, балалар ойынының көбі қой асығымен байланысты болып келеді. Сондықтан асық ойындары ұлт ойындарының ішіндегі арыдан келе жатқан көнелерінің бірі болып табылады. Асық ойыны баланың жастайынан жүйке жүйелерін шыңдап, оларды дәлдікке, ептілікке, ұстамдылыққа тәрбиелейді.
(77 сөз)
https://alashainasy.kz/
|
Негізгі идеясы |
||
|
|
|
|
|
Мақсатты аудиториясы |
||
|
|
|
|
|
Екі мәтіннің ұқсастығы |
||
|
|
||
|
Мәтіндердің айырмашылығы |
||
|
|
|
|
Жазылым.
Суреттерді пайдаланып, «Ұлттық ойындар- еліміздің құндылығы» деген тақырыпта, 80-90 сөзден тұратын эссе жазыңыз.
Айтылым.
Ұсынылған тақырып бойынша, сұрақтарға ауызша жауап беріңіз.
«Наурыздағы қазақ ырымдары»
1.Қандай ырымдарды білесіз?
2.Ырымдарға сенуге бола ма?
3.Наурыз күні берілетін бата-тілектердің қандай мәні бар деп ойлайсыз?
21 – нұсқа
8.2.1.1 тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрау;
8.4.2.1эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсыну;
8.4.5.1 тақырып бойынша сөздердің маңызды бөліктерін дұрыс жазу (жеке сөздер, бірге, бөлек және дефис арқылы жазылатын сөздер); сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолдану
Бағалау критерийі:
• тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрастырады;
• эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсына алады;
• тақырып бойынша сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолданады;
Тыңдалым.
Аудиомәтінді тыңдап, берілген нұсқалардың ішінен дұрыс жауапты таңдаңыздар.
Күй аңыздары
Күй аңыздарын үш арнаға бөліп қарастыруға болады. Біріншісі-
халық күйлерінің күй аңызы.Екіншісі-халық композиторлары шығарған күйлердің аңыз – әңгімесі. Үшіншісі-бүгінгі күйші-композиторларымыз шығарған күйлердің аңызы.
Халық күйлерінің аңызының шығарушысы белгісіз,бірақ уақыттың жаңартып-жаңғыртуынан өткен,талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй аңыздары жатады.Халық күйлерінің аңыз-әңгімесі көбіне тарихи оқиғалар,қиял-ғажайып аңыздар,жан-жануарлардың қасиеттері арқау болады.Мысалы: «Қара жорға», «Сырым сазы», «Аққу» т.б.
Халық композиторлары күйлерінің аңызына шығарушысы белгілі күйлердің аңыз-әңгімесі жатады.Мұндағы басты ерекшелік-күйдің өзі де,аңызы да сол күйді шығарушының өмірімен тікелей байланыста дүниеге келіп отырады.Мысалы: Құрманғазының «Кісен ашқаны»,Тәттімбеттің «Саржайлауы».
Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің аңыз әңгімесі де көбінесе автордың өмірімен,әсер-сезімімен астасып жатады. Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің тақырыбы, аңыз-әңгімесі көбінесе бүгінгі күннің елеулі оқиғаларына арналып отырады.Мысалы, М.Өскенбаевтың «Жеңіс» , М.Хамзиннің «Космонавт» С.Құсайыновтың «Мереке», т.б. шығармалары.
Мәтінге байланысты тест тапсырмалары:
1.Күй аңыздары неше арнаға бөлінеді?
а) төрт арна
б)бес арна
в)үш арна
д)екі арна
2. Халық күйлерінің аңызына қандай күй аңыздары жатады?
а) Күйлерді шығарушылардың белгілісі жатады
б)Талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй- аңыздары жатады
в)Халық күйлерінің аңыз- әңгімесі тарихи оқиғалардан алынбайды
д)Қиял- ғажайып аңыздар мен жануарлардың қасиеттері де жатпайды
3. Халық композиторларының күйлерінің аңызы қандай?
а)Халық композиторларының күйлерінің шығарушысы белгісіз күйлердің аңыз әңгімесі жатады.
б) Халық композиторларының күйлерінің аңызының шығарушысы белгілі
в) Халық композиторларының күйлерінің аңызы өбмірден алынбаған
д) Халық композиторларының күйлерінің аңызы тілі түсініксіз болады
4. Қазіргі күйші – композиторлар шығарған күйлердің ерекшеліктері қандай?
а) Қазіргі күйші композиторлар шығарған күйлердің ерекшелігі автордың өмірімен байланыспайды
б)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің тақырыбы бүгінгі күннің елеулі оқиғаларымен қатысы жоқ
в)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің ерекшелігі көбінесе автордың өмірімен және бүгінгі күннің оқиғаларымен байланысып жатады
д) «Кісен ашқан», «Саржайлау» күйлері
5. Арнаға сөзі қай септікте тұр?
а) Ілік септік
б) Табыс септік
в)Барыс септік
д) Көмектес септік
Оқылым.
Мәтінді оқы. Төменде берілген тапсырмаларды орындаңыз.
Туранов көзін тарс жұмып сұлық жатыр. Оның қалың ой арпалысында жатқанын сезу онша қиын емес-ті. Ол ақырын жыбырлап көзін ашты да, кеудесін көтеріп отырды. «Байқоңырдың» барлық экипажы мұны қаумалап тұр. Туранов алпамса денелі кең маңдай командир Оразовты, әншейінде талшыбығым деп әзілдейтін кеме дәрігері Мәриям Темірболатованы, конструктор-механик байсалды мінез Осиповты көз жүгірте шолып өтті. Бәрінің де жанарында бұлыңғыр үмітсіз ойымен әуре. Командирдің аты командир ғой. Қалай бұйрық берсе, басқасы солай жүрмекізі. «Байқоңыр» болса космос әлемінің бір белгісіз түкпіріндегі әлдеқандай жұмбақ сырлы сарғыш планетаның тұтқыны.
Экипаж мүшелері түгел дерлік шаршап-шалдыққан. Ойда жоқта кез болып, басқа түскен сергелдең бұларды бір мезгіл асып-састырып абыржытса, енді бірде көңілдеріне қаяу түсіріп жабырқатқандай. Әркім ө. Не дер екен қазір мына ғалым?
1. Мәтіндегі басты тірек сөздерді тап.
A) дәрігер, көңіл, командир
B) жұмбақ, талшыбық, ғалым
C) мінез, космос, бұйрық
D) экипаж, планета, абыржу
2. Мәтінге сай ақпаратты таңда.
A)«Байқоңыр» жұмбақ сырлы планетаны тұтқынға алды.
B) Оразов көзін тарс жұмып сұлық жатыр.
C) Оразов алпамса денелі кең маңдай командир.
D) Экипаж мүшелері түгел дерлік демалып алған.
3.
Автор көзқарасы берілген сөйлемді белгіле.
A)
Бәрінің де жанарында бұлыңғыр үміт ізі.
B) Қалай бұйрық берсе, басқасы солай жүрмек.
C)Туранов көзін тарс жұмып сұлық жатыр.
D) Экипаж мүшелері түгел дерлік шаршап-шалдыққан.
4.Төменде берілген әр сөйлемді өз сөзіңізбен қайта жазыңыз. Сөйлемдерді берілген сөздермен бастаңыз.
Ойда жоқта кез болып, басқа түскен сергелдең бұларды бір мезгілде абыржытса, енді бірде көңілдеріне қаяу түсіріп жабырқатқандай.
Басқа түскен _____________________________________________________________________________
Туранов ақырын жыбырлап көзін ашты да, кеудесін көтеріп отырды.
Ақырын __________________________________________________________________________
Жазылым.
1-тапсырма. Берілген тақырыптың бірін таңдап, эссе жазыңыз. Жазба жұмысында тыныс белгілердің дұрыс қойылуына назар аударыңыз
1.Білімді мыңды жығады
2.Білім –ғылымның табысы
3.Білім -бақыттың кілті
Айтылым.
2-тапсырма. Берілген тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды пайдаланып, сурет пен тақырыпты байланыстырып ауызша мәтін құраңыз.
Берілген тұрақты тіркестерді қолданып, «Құлтемірдің қоғамға тигізер пайдасы мен зияны» туралы ойыңызды білдіріңіз.
Тұрақты тіркестер: көзді ашып-жұмғанша, бесаспап, төбесі көкке жету, көзі шарасынан
шығу, дәмі тіл үйірер, үш ұйықтаса түсіне кірмеген, көз майын тауысу, кәдеге асу, көздің жауын алатын, қас пен көздің арасында
Көркемдегіш құралдар: жұлдыздай ағу, баладай шаттану, жауынгердей тік жүру,
қарауылдай қырағы, ұшақтай зулау.
22 – нұсқа
Оқу мақсаты:
8.4.2.1эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсыну;
8.1.5.1 тірек сөздер, автор көзқарасы мен көңіл күйі арқылы негізгі ойды анықтау:
8.2.1.1 тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрау;
Бағалау критерийі:
• тірек сөздерді, негізгі ойды анықтайды;
• эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсына алады;
• тақырып бойынша сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолданады;
• Ауызша мәтін құрауда тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданады
Тыңдалым.
Аудиомәтінді тыңдап, берілген нұсқалардың ішінен дұрыс жауапты таңдаңыздар.
Күй аңыздары
Күй аңыздарын үш арнаға бөліп қарастыруға болады. Біріншісі-
халық күйлерінің күй аңызы.Екіншісі-халық композиторлары шығарған күйлердің аңыз – әңгімесі. Үшіншісі-бүгінгі күйші-композиторларымыз шығарған күйлердің аңызы.
Халық күйлерінің аңызының шығарушысы белгісіз,бірақ уақыттың жаңартып-жаңғыртуынан өткен,талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй аңыздары жатады.Халық күйлерінің аңыз-әңгімесі көбіне тарихи оқиғалар,қиял-ғажайып аңыздар,жан-жануарлардың қасиеттері арқау болады.Мысалы: «Қара жорға», «Сырым сазы», «Аққу» т.б.
Халық композиторлары күйлерінің аңызына шығарушысы белгілі күйлердің аңыз-әңгімесі жатады.Мұндағы басты ерекшелік-күйдің өзі де,аңызы да сол күйді шығарушының өмірімен тікелей байланыста дүниеге келіп отырады.Мысалы: Құрманғазының «Кісен ашқаны»,Тәттімбеттің «Саржайлауы».
Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің аңыз әңгімесі де көбінесе автордың өмірімен,әсер-сезімімен астасып жатады. Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің тақырыбы, аңыз-әңгімесі көбінесе бүгінгі күннің елеулі оқиғаларына арналып отырады.Мысалы, М.Өскенбаевтың «Жеңіс» , М.Хамзиннің «Космонавт» С.Құсайыновтың «Мереке», т.б. шығармалары.
Мәтінге байланысты тест тапсырмалары:
1.Күй аңыздары неше арнаға бөлінеді?
а) төрт арна
б)бес арна
в)үш арна
д)екі арна
2. Халық күйлерінің аңызына қандай күй аңыздары жатады?
а) Күйлерді шығарушылардың белгілісі жатады
б)Талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй- аңыздары жатады
в)Халық күйлерінің аңыз- әңгімесі тарихи оқиғалардан алынбайды
д)Қиял- ғажайып аңыздар мен жануарлардың қасиеттері де жатпайды
3. Халық композиторларының күйлерінің аңызы қандай?
а)Халық композиторларының күйлерінің шығарушысы белгісіз күйлердің аңыз әңгімесі жатады.
б) Халық композиторларының күйлерінің аңызының шығарушысы белгілі
в) Халық композиторларының күйлерінің аңызы өбмірден алынбаған
д) Халық композиторларының күйлерінің аңызы тілі түсініксіз болады
4. Қазіргі күйші – композиторлар шығарған күйлердің ерекшеліктері қандай?
а) Қазіргі күйші композиторлар шығарған күйлердің ерекшелігі автордың өмірімен байланыспайды
б)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің тақырыбы бүгінгі күннің елеулі оқиғаларымен қатысы жоқ
в)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің ерекшелігі көбінесе автордың өмірімен және бүгінгі күннің оқиғаларымен байланысып жатады
д) «Кісен ашқан», «Саржайлау» күйлері
5. Арнаға сөзі қай септікте тұр?
а) Ілік септік
б) Табыс септік
в)Барыс септік
д) Көмектес септік
Оқылым.
• Мәтіннен тірек сөздерді жазып алыңыз. Жазылған тірек сөздер арқылы негізгі ойды анықтаңыз.
Бүгінде бүкіл дүниежүзілік мұраны іс жүзінде арнайы орын бөлмей-ақ, үйге немесе кеңсеге сыйдыруға болады. Электронды кітапханаға ғаламторға қосылған кез келген компьютер мен мобильді құрылғы арқылы қол жеткізе аласыз. Қажетті кітапты табу қиындық туғызбайды.Электронды кітапхананың міндетті элементтерінің бірі болып электронды каталог саналады, ол кітапты қосу не жою шараларына байланысты автоматты түрде толықтырылады және жаңартылады. Сонымен қатар, электронды кітап қоймасында іздеу жүйесі қарастырылған, мұнда кітапты атауымен, авторымен, шығу мерзімі және басқа деректерге байланысты тауып алуға болады. Электронды кітапханалардың бірнеше түрін ұсынғым келеді. http://www.bibliorossica.com– заманауи зерттеушілер, оқытушылар мен студенттерге арналған электронды-кітапханалық жүйе. Мұнда маңызды ғылымдар бойынша және оқу әдебиеттер топтамалары жинақталған. http://www.klassika.ru/-классикалық поэзия мен прозаға арналған кітапхана. http://book-online.com.ua/- электронды кітапхана. Үлкен әртүрлі кітаптар таңдау мүмкіндігі. Көркем әдебиет, оқулықтар, іскерлік әдебиеттер, анықтамалықтар. Тегін, әрі тіркеусіз. Электронды кітапханалардың барлығының мақсаты, халыққа қызмет көрсету болып табылады.Электронды кітапхана мен үшін де қолайлы. Мен өзіме ұнайтын шығармаларды, кітаптарды осы электронды кітапхана арқылы жүктеп алып, оқып отырамын.
|
Тірек сөздер |
Негізгі ой |
|
1. |
|
|
2. |
|
|
3. |
|
Жазылым.
«Ғылымның пайдасы» тақырыбында эссе жазыңыз. Жазба жұмысында тыныс белгілердің дұрыс қойылуына назар аударыңыз.
Айтылым.
Берілген тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды пайдаланып, сурет пен тақырыпты байланыстырып ауызша мәтін құраңыз.
Берілген тұрақты тіркестерді қолданып, «Ғылымның қазіргі жетістіктерінің адам өміріне пайдасы мен зияны» туралы ойыңызды нақты білдіріңіз.
Тұрақты тіркестер: көре алмау, қол ұшын беру, кәдеге асу, көздің жауын алатын, көзді ашып жұмғанша.
23 - нұсқа
8.2.1.1 тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрау;
8.4.2.1эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсыну;
8.4.5.1 тақырып бойынша сөздердің маңызды бөліктерін дұрыс жазу (жеке сөздер, бірге, бөлек және дефис арқылы жазылатын сөздер); сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолдану
Бағалау критерийі:
• тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрастырады;
• эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсына алады;
• тақырып бойынша сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолданады;
Тыңдалым.
Аудиомәтінді тыңдап, берілген нұсқалардың ішінен дұрыс жауапты таңдаңыздар.
Күй аңыздары
Күй аңыздарын үш арнаға бөліп қарастыруға болады. Біріншісі-
халық күйлерінің күй аңызы.Екіншісі-халық композиторлары шығарған күйлердің аңыз – әңгімесі. Үшіншісі-бүгінгі күйші-композиторларымыз шығарған күйлердің аңызы.
Халық күйлерінің аңызының шығарушысы белгісіз,бірақ уақыттың жаңартып-жаңғыртуынан өткен,талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй аңыздары жатады.Халық күйлерінің аңыз-әңгімесі көбіне тарихи оқиғалар,қиял-ғажайып аңыздар,жан-жануарлардың қасиеттері арқау болады.Мысалы: «Қара жорға», «Сырым сазы», «Аққу» т.б.
Халық композиторлары күйлерінің аңызына шығарушысы белгілі күйлердің аңыз-әңгімесі жатады.Мұндағы басты ерекшелік-күйдің өзі де,аңызы да сол күйді шығарушының өмірімен тікелей байланыста дүниеге келіп отырады.Мысалы: Құрманғазының «Кісен ашқаны»,Тәттімбеттің «Саржайлауы».
Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің аңыз әңгімесі де көбінесе автордың өмірімен,әсер-сезімімен астасып жатады. Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің тақырыбы, аңыз-әңгімесі көбінесе бүгінгі күннің елеулі оқиғаларына арналып отырады.Мысалы, М.Өскенбаевтың «Жеңіс» , М.Хамзиннің «Космонавт» С.Құсайыновтың «Мереке», т.б. шығармалары.
Мәтінге байланысты тест тапсырмалары:
1.Күй аңыздары неше арнаға бөлінеді?
а) төрт арна
б)бес арна
в)үш арна
д)екі арна
2. Халық күйлерінің аңызына қандай күй аңыздары жатады?
а) Күйлерді шығарушылардың белгілісі жатады
б)Талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй- аңыздары жатады
в)Халық күйлерінің аңыз- әңгімесі тарихи оқиғалардан алынбайды
д)Қиял- ғажайып аңыздар мен жануарлардың қасиеттері де жатпайды
3. Халық композиторларының күйлерінің аңызы қандай?
а)Халық композиторларының күйлерінің шығарушысы белгісіз күйлердің аңыз әңгімесі жатады.
б) Халық композиторларының күйлерінің аңызының шығарушысы белгілі
в) Халық композиторларының күйлерінің аңызы өбмірден алынбаған
д) Халық композиторларының күйлерінің аңызы тілі түсініксіз болады
4. Қазіргі күйші – композиторлар шығарған күйлердің ерекшеліктері қандай?
а) Қазіргі күйші композиторлар шығарған күйлердің ерекшелігі автордың өмірімен байланыспайды
б)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің тақырыбы бүгінгі күннің елеулі оқиғаларымен қатысы жоқ
в)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің ерекшелігі көбінесе автордың өмірімен және бүгінгі күннің оқиғаларымен байланысып жатады
д) «Кісен ашқан», «Саржайлау» күйлері
5. Арнаға сөзі қай септікте тұр?
а) Ілік септік
б) Табыс септік
в)Барыс септік
д) Көмектес септік
Оқылым.
Мәтінді мұқият оқып, төмендегі тапсырмаларды орындаңыз.
Достар
Екі дос шөл далада келе жатыпты. Бір кезде екеуі сөзге келіп қалады да, біреуі екіншісінің бетінен ұрып жібереді. Сонда досы бетінің ауырғанын сезсе де, үндемей, құмға: "Бүгін ең жақын досым мені бетімнен ұрды,"- деп жазып қояды. Олар әрі қарай жүріп келе жатып, жазира далаға тап болады. Далада өзен бар екен, екеуі өзенге түсіп шомылып жатқанда, әлгінде досынан таяқ жеген жігіт суға батып кетеді. Сол кезде досы оны құтқарып, жағаға арқалап алып шығады. Есін жиған соң, жігіт: "Бүгін ең жақын досым мені құтқарды",- деп тасқа қашап жазады. Алдымен бетінен ұрып, кейін досын құтқарған жігіт одан: "Сені ренжіткен кезімде құмға жазып едің, енді тасқа қашап жаздың, не үшін?"- деп сұрайды. Сонда досы: "Біреу бізді ренжіткен кезде ренішті жел шайып кету үшін құмға жазуымыз керек. Бірақ біреу бізге жақсылық жасағанда, оны ешқандай жел шая алмау үшін тасқа қашауға тиіспіз. Ренішті құмға, қуанышты тасқа жазып үйрен", - деп жауап берген екен.
• Мәтіннен мына сөздің синонимін табыңыз.
Жолдас -_________________________________________________________________
2. Мәтіннен мына сөздің антонимін табыңыз.
Қуаныш -________________________________________________________________
3. Берілген сұраққа өз ойыңызды білдіріп, жауап беріңіз.
Адал достықтың артықшылығы неде?
_____________________________________________________________________________
Жазылым
Берілген тақырыптың бірін таңдап, эссе жазыңыз. Жазба жұмысында тыныс белгілердің дұрыс қойылуына назар аударыңыз.
• «Болашақтың мектебі»
• «Жаңа технология жетістіктері»
• «Қазақстан-мұнай мекені»
• «Адал еңбек – адам көркі»
Айтылым.
Тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды пайдаланып, берілген тақырыптың біріне ауызша мәтін құраңыз.
1.Достық асыл қасиет
2.Адал дос
Тұрақты тіркестер: көздің жауын алады, дәмі тіл үйірер, төбесі көкке жету, зейiн салу
Көркемдегіш құралдар: балаша қуанды, күндей жарқырайды, балдай тәтті, сауда орындары, тауар, жеміс – жидек, дамытушы ойыншықтар.
24-нұсқа
8.2.1.1 тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрау;
8.4.2.1эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсыну;
8.4.5.1 тақырып бойынша сөздердің маңызды бөліктерін дұрыс жазу (жеке сөздер, бірге, бөлек және дефис арқылы жазылатын сөздер); сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолдану
Бағалау критерийі:
• тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрастырады;
• эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсына алады;
• тақырып бойынша сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолданады;
Тыңдалым.
Аудиомәтінді тыңдап, берілген нұсқалардың ішінен дұрыс жауапты таңдаңыздар.
Күй аңыздары
Күй аңыздарын үш арнаға бөліп қарастыруға болады. Біріншісі-
халық күйлерінің күй аңызы.Екіншісі-халық композиторлары шығарған күйлердің аңыз – әңгімесі. Үшіншісі-бүгінгі күйші-композиторларымыз шығарған күйлердің аңызы.
Халық күйлерінің аңызының шығарушысы белгісіз,бірақ уақыттың жаңартып-жаңғыртуынан өткен,талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй аңыздары жатады.Халық күйлерінің аңыз-әңгімесі көбіне тарихи оқиғалар,қиял-ғажайып аңыздар,жан-жануарлардың қасиеттері арқау болады.Мысалы: «Қара жорға», «Сырым сазы», «Аққу» т.б.
Халық композиторлары күйлерінің аңызына шығарушысы белгілі күйлердің аңыз-әңгімесі жатады.Мұндағы басты ерекшелік-күйдің өзі де,аңызы да сол күйді шығарушының өмірімен тікелей байланыста дүниеге келіп отырады.Мысалы: Құрманғазының «Кісен ашқаны»,Тәттімбеттің «Саржайлауы».
Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің аңыз әңгімесі де көбінесе автордың өмірімен,әсер-сезімімен астасып жатады. Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің тақырыбы, аңыз-әңгімесі көбінесе бүгінгі күннің елеулі оқиғаларына арналып отырады.Мысалы, М.Өскенбаевтың «Жеңіс» , М.Хамзиннің «Космонавт» С.Құсайыновтың «Мереке», т.б. шығармалары.
Мәтінге байланысты тест тапсырмалары:
1.Күй аңыздары неше арнаға бөлінеді?
а) төрт арна
б)бес арна
в)үш арна
д)екі арна
2. Халық күйлерінің аңызына қандай күй аңыздары жатады?
а) Күйлерді шығарушылардың белгілісі жатады
б)Талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй- аңыздары жатады
в)Халық күйлерінің аңыз- әңгімесі тарихи оқиғалардан алынбайды
д)Қиял- ғажайып аңыздар мен жануарлардың қасиеттері де жатпайды
3. Халық композиторларының күйлерінің аңызы қандай?
а)Халық композиторларының күйлерінің шығарушысы белгісіз күйлердің аңыз әңгімесі жатады.
б) Халық композиторларының күйлерінің аңызының шығарушысы белгілі
в) Халық композиторларының күйлерінің аңызы өбмірден алынбаған
д) Халық композиторларының күйлерінің аңызы тілі түсініксіз болады
4. Қазіргі күйші – композиторлар шығарған күйлердің ерекшеліктері қандай?
а) Қазіргі күйші композиторлар шығарған күйлердің ерекшелігі автордың өмірімен байланыспайды
б)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің тақырыбы бүгінгі күннің елеулі оқиғаларымен қатысы жоқ
в)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің ерекшелігі көбінесе автордың өмірімен және бүгінгі күннің оқиғаларымен байланысып жатады
д) «Кісен ашқан», «Саржайлау» күйлері
5. Арнаға сөзі қай септікте тұр?
а) Ілік септік
б) Табыс септік
в)Барыс септік
д) Көмектес септік
Оқылым.
Мәтінді тыңдаңыз. Достықтың мағынасын ашатын тірек сөздер мен автордың көзқарасын білдіретін сөйлемді анықтаңыз
Достық деген не? Мен үшін – бұл ең алдымен, қиын уақытта көмекке келетін сенімді адамның болуы. Нағыз досқа сенің әлеуметтік мәртебен маңызды емес, ол сені ренжітпейді және қызғанбайды. Артыннан жаман сөздер айтпайды. Іспен болмаса да, кеңеспен көмектеседі. Әрине, кемшілігі жоқ адам болмайды, олда қателік жасап, жүрекке ауыр тиетін сөздерді айтып қалуы мүмкін. Сондықтан, бір-біріне кешірімді болу керек.Шынайы достық, шынайы махаббат сияқты, сирек кездеседі. Шынайы достық дегеніміз – бұл адалдық пен сенімділік. Нағыз дос, жолдасына ешқашан опасыздық жасамайды, ол әрқашан оған жанқияр болады. Барлық адам сізден бас тартқанның өзінде, ол сізді ешқашан тастамайды және әрқашан қасыңыздан табылады. Шынайы достар шыншыл болады, жағымпаздық пен екіжүзділікке орын жоқ. Шыңдық ашы болса да, оны жасырмай бетке айтады. Есіңізде болсын: достар – біздің айнамыз. Егер сіз адал болмасаңыз, өз досыңыздан адалдықты күтпеңіз! Біз көбінесе көңілді, мейірімді және жанашыр адамдармен достасуға тырысамыз. Бірақ, аспан әрқашан ашық бола бермейді, көмек керек болған кезде достарымызға жүгінеміз. Міне, осы сәтте, кімнің қандай екенін түсінеміз. Сен мұқтаж болған кезде, сеннен бас тартпаған жолдасыннан ешқашан айырылма! Өйткені, есінде болсын: досты жоғалту оңай, ал табу қиын! «Айырылмастай досыңа қайырылмастай сөз айтпа» деген бар, соны есіңде сақта!
• Шынайы достықтың мағынасын ашатын тірек сөздерді анықтаңыз.
А) жағымпаздық пен қулық
В) махаббат пен адалдық
С) надандық пен шыншылдық
• опасыздық пен екіжүзділік
• сенімділік пен адалдық
• Автор көзқарасы берілген сөйлемді көрсетіңіз.
А) ата-ананы қадірлеу керек.
В) білім мен ғылым шынайы достықтың белгісі
С) өркөкіректік жақсылыққа жетелейді.
D)шынайы дос адал, шыншыл, сенімді болады.
Е) шынай достық дегеніміз - өзімшілдік пен еріншектік.
3.Мәтінде қандай мақал айтылды? Мағынасын ашып жазыңыз.
|
Мақал |
Мағынасы |
|
|
|
Жазылым.
Берілген тақырыптың бірін таңдап, эссе жазыңыз. Жазба жұмысында тыныс белгілердің дұрыс қойылуына назар аударыңыз.
• «Досы көпті жау алмайды»
• «Адалдық адамның - асыл қасиеті»
• «Татулық –достық кілті»
• «Келісім –достық кепілі»
Айтылым.
Берілген тұрақты тіркестердің мағынасын сәйкестендіріп , ауызша мәтін құраңыз.
|
.Тұрақты сөз тіркестері |
Мағынасы |
|
1..Арасынан қыл өтпейді |
а.үйрену |
|
2.Арқа сүйеу |
ә.бірлігі бұзылмау |
|
3.Әгімесі жарасу |
б.өте тату |
|
4.Бауыр басу |
в.көмектесу |
|
5.Қаймағы бұзылмау |
г.жан достай |
|
6.Қол ұшын беру |
ғ.сүйеніш ету |
|
7.Етене жақын |
д.ортақ тіл табысу |
25 - нұсқа
8.2.1.1 тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрау;
8.4.2.1эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсыну;
8.4.5.1 тақырып бойынша сөздердің маңызды бөліктерін дұрыс жазу (жеке сөздер, бірге, бөлек және дефис арқылы жазылатын сөздер); сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолдану
Бағалау критерийі:
• тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрастырады;
• эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсына алады;
• тақырып бойынша сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолданады;
Тыңдалым.
Аудиомәтінді тыңдап, берілген нұсқалардың ішінен дұрыс жауапты таңдаңыздар.
Күй аңыздары
Күй аңыздарын үш арнаға бөліп қарастыруға болады. Біріншісі-
халық күйлерінің күй аңызы.Екіншісі-халық композиторлары шығарған күйлердің аңыз – әңгімесі. Үшіншісі-бүгінгі күйші-композиторларымыз шығарған күйлердің аңызы.
Халық күйлерінің аңызының шығарушысы белгісіз,бірақ уақыттың жаңартып-жаңғыртуынан өткен,талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй аңыздары жатады.Халық күйлерінің аңыз-әңгімесі көбіне тарихи оқиғалар,қиял-ғажайып аңыздар,жан-жануарлардың қасиеттері арқау болады.Мысалы: «Қара жорға», «Сырым сазы», «Аққу» т.б.
Халық композиторлары күйлерінің аңызына шығарушысы белгілі күйлердің аңыз-әңгімесі жатады.Мұндағы басты ерекшелік-күйдің өзі де,аңызы да сол күйді шығарушының өмірімен тікелей байланыста дүниеге келіп отырады.Мысалы: Құрманғазының «Кісен ашқаны»,Тәттімбеттің «Саржайлауы».
Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің аңыз әңгімесі де көбінесе автордың өмірімен,әсер-сезімімен астасып жатады. Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің тақырыбы, аңыз-әңгімесі көбінесе бүгінгі күннің елеулі оқиғаларына арналып отырады.Мысалы, М.Өскенбаевтың «Жеңіс» , М.Хамзиннің «Космонавт» С.Құсайыновтың «Мереке», т.б. шығармалары.
Мәтінге байланысты тест тапсырмалары:
1.Күй аңыздары неше арнаға бөлінеді?
а) төрт арна
б)бес арна
в)үш арна
д)екі арна
2. Халық күйлерінің аңызына қандай күй аңыздары жатады?
а) Күйлерді шығарушылардың белгілісі жатады
б)Талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй- аңыздары жатады
в)Халық күйлерінің аңыз- әңгімесі тарихи оқиғалардан алынбайды
д)Қиял- ғажайып аңыздар мен жануарлардың қасиеттері де жатпайды
3. Халық композиторларының күйлерінің аңызы қандай?
а)Халық композиторларының күйлерінің шығарушысы белгісіз күйлердің аңыз әңгімесі жатады.
б) Халық композиторларының күйлерінің аңызының шығарушысы белгілі
в) Халық композиторларының күйлерінің аңызы өбмірден алынбаған
д) Халық композиторларының күйлерінің аңызы тілі түсініксіз болады
4. Қазіргі күйші – композиторлар шығарған күйлердің ерекшеліктері қандай?
а) Қазіргі күйші композиторлар шығарған күйлердің ерекшелігі автордың өмірімен байланыспайды
б)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің тақырыбы бүгінгі күннің елеулі оқиғаларымен қатысы жоқ
в)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің ерекшелігі көбінесе автордың өмірімен және бүгінгі күннің оқиғаларымен байланысып жатады
д) «Кісен ашқан», «Саржайлау» күйлері
5. Арнаға сөзі қай септікте тұр?
а) Ілік септік
б) Табыс септік
в)Барыс септік
д) Көмектес септік
Оқылым.
Мәтінді мұқият оқып, төмендегі тапсырмаларды орындаңыз.
Байқоңыр - планетамыздағы ең алғашқы ғарыш айлағы және бүгінде ол әлемдегі ең үлкен ғарыш кешені болып саналады. Жерден ұшырылатын ғарыш кемелерінің төрттен бірі Байқоңырдан ұшырылады.
1955 жылы Төретам кентінің жанынан ғарыш айлағының құрылысы басталды. Бір қызығы бастапқыда ғарыш айлағының аты Байқоңыр болмаған. Жобаның аты Тайга болған. Төретамнан 400-дей шақырым жерде орналасқан Байқоңыр аулының жанынан жалған ғарыш айлағын сала бастаған. Бірнеше жыл бойы ғарыш саласына байланысты барлық құжаттарда сол Байқоңыр ауылы аталып келген. Біртіндеп сол ғарыш айлағының құпиялығы алынып тасталды. Осылайша Тайға атауы Байқоңырға айналып кетті. Айтпақшы, бұл Гагарин ұшқаннан кейін болған.
1957 жылдың 4 қазан күні Байқоңырдан Жердің алғашқы жасанды серігі ұшырылды. Жер серігінің атауы Спутник-1 болды. Оны ресейлік конструктор Сергей Павлович Королев жасап шыққан. Спутник-1 диаметрі жарты метрлік сфера пішіндес болған және антенналар мен радио қабылдағыштардан тұрған. Спутник сигнал таратып, жерді 1440 рет айналған, сосын атмосфераның тығыз қабатында жанып кеткен.
Ал 3 жылдан кейін Байқоңырдан бесінші Жер серігі ұшырылды. Бұл жолы Жер серікте жолаушылар болған еді. 1960-жылдың 19 тамызында Белка мен Стрелка өздерінің атақты ғарышқа сапарын жасады. Ал кейін олар әлемдік танымалдыққа ие болды.
Әрине, адамзаттың ғарышты бағындырудағы ең маңызды қадамы 1961-жылдың 12 сәуірінде жасалды. Дәл сол күні Байқоңыр ғарыш айлағынан бортында Юрий Алексеевич Гагарин бар Восток кемесі ұшырылды. Юрий Алексеевич Гагарин космоста шамамен 2 күндей болып, қайтып оралады. Ғарышқа ұшқан алғашқы адамның құрметіне 12 сәуір Космонавтика күні болып аталып келеді. (170 сөз)
1. Мәтін мазмұнына сай сөздерді белгілеңіз.
• Восток кемесі
• Ғарыш айлағы
• Ғарыш кешені
• Жасанды серік
• Жер серігі
2. Мәтін мазмұны негізінде деректерді келтіре отырып, сұрақтарға дәлелді жауап беріңіз.
• 1955 жылы ненің құрылысы басталды?
_______________________________________________________________________________
• Жердің алғашқы жасанды серігі қай жылы ұшырылды?
_______________________________________________________________________________
• Белка мен Стрелка өздерінің атақты ғарышқа сапарын қай жылы жасады? _____________________________________________________________________________
4. Мәтін бойынша 12 сәуір қандай күн екенін жазыңыз.
__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Жазылым
Берілген тақырыптардың құрылымы мен дамуын сақтап, сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолдану.
• Қазақстан - Байқоңыр - Ғарыш
Қазақстан Республикасының Халық қаһарманы Т.Әубәкіровпен сұхбат жүргізіп, жазыңыз.
2. «Мәңгілік елдің нұрлы жолы!»
«Бүгінгі студенттер мен мектеп оқушылар «Қазақстанның іргетасына қаланған әрбір кірпішін білуге тиіс».
Айтылым
Ұсынылған тұрақты тіркестерді пайдаланып, сурет пен тақырыпты байланыстырып ауызша мәтін құраңыз.
1.Ғарышты игеру
2.Байқоңыр –жер кіндігі
Тұрақты тіркестер: көзді ашып жұмғанша, төбесі көкке жету, зейiн салу
26- нұсқа
8.2.1.1 тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрау;
8.4.2.1эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсыну;
8.4.5.1 тақырып бойынша сөздердің маңызды бөліктерін дұрыс жазу (жеке сөздер, бірге, бөлек және дефис арқылы жазылатын сөздер); сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолдану
8.1.5.1 тірек сөздер, автор көзқарасы мен көңіл күйі арқылы негізгі ойды анықтау;
Бағалау критерийі:
• тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрастырады;
• эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсына алады;
• тақырып бойынша сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолданады;
• тірек сөздер арқылы негізгі ойды анықтайды
Тыңдалым.
Аудиомәтінді тыңдап, берілген нұсқалардың ішінен дұрыс жауапты таңдаңыздар.
Күй аңыздары
Күй аңыздарын үш арнаға бөліп қарастыруға болады. Біріншісі-
халық күйлерінің күй аңызы.Екіншісі-халық композиторлары шығарған күйлердің аңыз – әңгімесі. Үшіншісі-бүгінгі күйші-композиторларымыз шығарған күйлердің аңызы.
Халық күйлерінің аңызының шығарушысы белгісіз,бірақ уақыттың жаңартып-жаңғыртуынан өткен,талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй аңыздары жатады.Халық күйлерінің аңыз-әңгімесі көбіне тарихи оқиғалар,қиял-ғажайып аңыздар,жан-жануарлардың қасиеттері арқау болады.Мысалы: «Қара жорға», «Сырым сазы», «Аққу» т.б.
Халық композиторлары күйлерінің аңызына шығарушысы белгілі күйлердің аңыз-әңгімесі жатады.Мұндағы басты ерекшелік-күйдің өзі де,аңызы да сол күйді шығарушының өмірімен тікелей байланыста дүниеге келіп отырады.Мысалы: Құрманғазының «Кісен ашқаны»,Тәттімбеттің «Саржайлауы».
Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің аңыз әңгімесі де көбінесе автордың өмірімен,әсер-сезімімен астасып жатады. Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің тақырыбы, аңыз-әңгімесі көбінесе бүгінгі күннің елеулі оқиғаларына арналып отырады.Мысалы, М.Өскенбаевтың «Жеңіс» , М.Хамзиннің «Космонавт» С.Құсайыновтың «Мереке», т.б. шығармалары.
Мәтінге байланысты тест тапсырмалары:
1.Күй аңыздары неше арнаға бөлінеді?
а) төрт арна
б)бес арна
в)үш арна
д)екі арна
2. Халық күйлерінің аңызына қандай күй аңыздары жатады?
а) Күйлерді шығарушылардың белгілісі жатады
б)Талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй- аңыздары жатады
в)Халық күйлерінің аңыз- әңгімесі тарихи оқиғалардан алынбайды
д)Қиял- ғажайып аңыздар мен жануарлардың қасиеттері де жатпайды
3. Халық композиторларының күйлерінің аңызы қандай?
а)Халық композиторларының күйлерінің шығарушысы белгісіз күйлердің аңыз әңгімесі жатады.
б) Халық композиторларының күйлерінің аңызының шығарушысы белгілі
в) Халық композиторларының күйлерінің аңызы өбмірден алынбаған
д) Халық композиторларының күйлерінің аңызы тілі түсініксіз болады
4. Қазіргі күйші – композиторлар шығарған күйлердің ерекшеліктері қандай?
а) Қазіргі күйші композиторлар шығарған күйлердің ерекшелігі автордың өмірімен байланыспайды
б)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің тақырыбы бүгінгі күннің елеулі оқиғаларымен қатысы жоқ
в)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің ерекшелігі көбінесе автордың өмірімен және бүгінгі күннің оқиғаларымен байланысып жатады
д) «Кісен ашқан», «Саржайлау» күйлері
5. Арнаға сөзі қай септікте тұр?
а) Ілік септік
б) Табыс септік
в)Барыс септік
д) Көмектес септік
Оқылым.
Мәтінді мұқият оқып, төмендегі тапсырманы орындаңыз.
Бір тойым болатыны сөзсіз менің,
Дәл қай күні екенін айта алмаймын...
Мен өзім де ән салам түн ауғанша,
Менің жаным бұл күнге құмар қанша!
Бәйгі берем жығылған палуанға да,
Адалдығы сезіліп тұрар болса!
Қыз қуатын жігітке ат беремін,
«Жанам!» деген жүрекке от беремін
Мен әйтеуір бар жиған-тергенімді,
Бір тамаша той қылып өткеремін.
Біздің үйді сол күні бетке ал, қауым,
Нысанаға ап қуаныш тоқталмауын.
Мен бұл тойдан тілеймін жылап тұрып,
Қазанымда бір асым ет қалмауын...
1.Өлеңдегі маңызды 3 тірек сөзді жазыңыз.
• ___________________ 2. ____________________ 3. ____________________
2.Мәтін мазмұны бойынша сұрақтарға жауап беріңдер.
• Өлең жолдарынан ақынның қандай көңіл-күйін байқауға болады?
___________________________________________________________________________________________________
• Автордың жеткізгісі келген негізгі ойын бір сөйлеммен жазыңдар.
____________________________________________________________________________
Жазылым.
Берілген тақырып бойынша эссе құрылымы мен даму желісін сақтап, өз ойыңызды дәлелдеп жазыңыз.
« Кәсіп – бақыттың шырағы, еңбек – ырыстың бұлағы» тақырыбында эссе жазыңыз .
Айтылым.
Берілген тірек сөздерді қолданып, сұрақтарға ауызша жауап беріңіз.
1.Құсбегілік жөнінде не білесіз?
2.Қалай ойлайсыз, аңшылық пен құсбегілік бірдей кәсіп пе?
Тірек сөздер: аң аулау, тазы салу, саятшылық, бүркіт, биялай, жазы-қысы, қарасонар.
27- нұсқа
8.2.1.1 тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрау;
8.4.2.1эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсыну;
8.4.5.1 тақырып бойынша сөздердің маңызды бөліктерін дұрыс жазу (жеке сөздер, бірге, бөлек және дефис арқылы жазылатын сөздер); сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолдану
8.1.5.1 тірек сөздер, автор көзқарасы мен көңіл күйі арқылы негізгі ойды анықтау;
Бағалау критерийі:
• тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрастырады;
• эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсына алады;
• тақырып бойынша сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолданады;
• тірек сөздер арқылы мәтіннің тақырыбын анықтайды
Тыңдалым.
Аудиомәтінді тыңдап, берілген нұсқалардың ішінен дұрыс жауапты таңдаңыздар.
Күй аңыздары
Күй аңыздарын үш арнаға бөліп қарастыруға болады. Біріншісі-
халық күйлерінің күй аңызы.Екіншісі-халық композиторлары шығарған күйлердің аңыз – әңгімесі. Үшіншісі-бүгінгі күйші-композиторларымыз шығарған күйлердің аңызы.
Халық күйлерінің аңызының шығарушысы белгісіз,бірақ уақыттың жаңартып-жаңғыртуынан өткен,талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй аңыздары жатады.Халық күйлерінің аңыз-әңгімесі көбіне тарихи оқиғалар,қиял-ғажайып аңыздар,жан-жануарлардың қасиеттері арқау болады.Мысалы: «Қара жорға», «Сырым сазы», «Аққу» т.б.
Халық композиторлары күйлерінің аңызына шығарушысы белгілі күйлердің аңыз-әңгімесі жатады.Мұндағы басты ерекшелік-күйдің өзі де,аңызы да сол күйді шығарушының өмірімен тікелей байланыста дүниеге келіп отырады.Мысалы: Құрманғазының «Кісен ашқаны»,Тәттімбеттің «Саржайлауы».
Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің аңыз әңгімесі де көбінесе автордың өмірімен,әсер-сезімімен астасып жатады. Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің тақырыбы, аңыз-әңгімесі көбінесе бүгінгі күннің елеулі оқиғаларына арналып отырады.Мысалы, М.Өскенбаевтың «Жеңіс» , М.Хамзиннің «Космонавт» С.Құсайыновтың «Мереке», т.б. шығармалары.
Мәтінге байланысты тест тапсырмалары:
1.Күй аңыздары неше арнаға бөлінеді?
а) төрт арна
б)бес арна
в)үш арна
д)екі арна
2. Халық күйлерінің аңызына қандай күй аңыздары жатады?
а) Күйлерді шығарушылардың белгілісі жатады
б)Талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй- аңыздары жатады
в)Халық күйлерінің аңыз- әңгімесі тарихи оқиғалардан алынбайды
д)Қиял- ғажайып аңыздар мен жануарлардың қасиеттері де жатпайды
3. Халық композиторларының күйлерінің аңызы қандай?
а)Халық композиторларының күйлерінің шығарушысы белгісіз күйлердің аңыз әңгімесі жатады.
б) Халық композиторларының күйлерінің аңызының шығарушысы белгілі
в) Халық композиторларының күйлерінің аңызы өбмірден алынбаған
д) Халық композиторларының күйлерінің аңызы тілі түсініксіз болады
4. Қазіргі күйші – композиторлар шығарған күйлердің ерекшеліктері қандай?
а) Қазіргі күйші композиторлар шығарған күйлердің ерекшелігі автордың өмірімен байланыспайды
б)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің тақырыбы бүгінгі күннің елеулі оқиғаларымен қатысы жоқ
в)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің ерекшелігі көбінесе автордың өмірімен және бүгінгі күннің оқиғаларымен байланысып жатады
д) «Кісен ашқан», «Саржайлау» күйлері
5. Арнаға сөзі қай септікте тұр?
а) Ілік септік
б) Табыс септік
в)Барыс септік
д) Көмектес септік
Оқылым.
Мәтінді мұқият оқып, төмендегі тапсырманы орындаңыз.
Қазақ халқы «Атадан бала тусайшы, ата жолын қусайшы» деп, атадан балаға мұра болып келе жатқан жақсы қасиеттерді келер ұрпақтың бойына сіңіріп, ізгілікке тәрбиелеуге тырысқан. Атасы немересіне жылдың маусымы ауысымен көштің қалай, қайда көшуін, суды қайдан тауып ішетінін, жеті атасын білуі, елдің батыраларының ерлік хиқаяларын әңгімелеп, адамды жақсы ететін де, жаман ететін де тәрбие екенін жастайынан баланың бойына сіңіріп отырған. Жас ұрпақты бұлай тәрбиелеудің маңыздылығын қазақ халқы ерте түсінген. Ешқандай жоғарғы білімсіз-ақ тәрбиенің небір оңтайлы әдістерін баласының бесігінен бастаған халқымыздың елден шыққан тентегіне де «Сен оңбассың, адам болмассың» дегенді тұқыртып бетін қайтарып айтуды жөн көрмеген. Адамдықтың парызын перзентінің көкірегіне құйып, іс-әрекетін қадағалап отырған. Қазақ баласының санасына қарнының қамын емес, халықтың қамын ойлауды о бастан-ақ сіңіріп өсірген. Осы қасиеттердің барлығын бала санасына ертеден құя білген қазақ халқы он бестегі ұланына ел басқартқан, шешендік сөз өнеріне қатыстырып тәлім берген.
1-тапсырма. Мәтіннен 3 тірек сөзді жазып, тірек сөздер арқылы мәтіннің тақырыбын анықтаңыз..
|
Тірек сөздер |
Мәтіннің тақырыбы |
|
|
|
2-тапсырма. Мәтіннің идеясын 1 сөйлеммен жазыңыз.
__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Жазылым.
«Ұрпақ тәрбиесі –ұлт тәрбиесі» тақырыбында эссе жазыңыз. Жазба жұмысында тыныс белгілердің дұрыс қойылуына назар аударыңыз.
Айтылым.
Ұсынылған суреттердің бірін таңдап, тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтін құрастырыңыз.
28- нұсқа
8.2.1.1 тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрау;
8.4.2.1эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсыну;
8.4.5.1 тақырып бойынша сөздердің маңызды бөліктерін дұрыс жазу (жеке сөздер, бірге, бөлек және дефис арқылы жазылатын сөздер); сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолдану
8.1.5.1 тірек сөздер, автор көзқарасы мен көңіл күйі арқылы негізгі ойды анықтау;
Бағалау критерийі:
• тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрастырады;
• эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсына алады;
• тақырып бойынша сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолданады;
• тірек сөздер арқылы мәтіннің тақырыбын анықтайды
Тыңдалым.
Аудиомәтінді тыңдап, берілген нұсқалардың ішінен дұрыс жауапты таңдаңыздар.
Күй аңыздары
Күй аңыздарын үш арнаға бөліп қарастыруға болады. Біріншісі-
халық күйлерінің күй аңызы.Екіншісі-халық композиторлары шығарған күйлердің аңыз – әңгімесі. Үшіншісі-бүгінгі күйші-композиторларымыз шығарған күйлердің аңызы.
Халық күйлерінің аңызының шығарушысы белгісіз,бірақ уақыттың жаңартып-жаңғыртуынан өткен,талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй аңыздары жатады.Халық күйлерінің аңыз-әңгімесі көбіне тарихи оқиғалар,қиял-ғажайып аңыздар,жан-жануарлардың қасиеттері арқау болады.Мысалы: «Қара жорға», «Сырым сазы», «Аққу» т.б.
Халық композиторлары күйлерінің аңызына шығарушысы белгілі күйлердің аңыз-әңгімесі жатады.Мұндағы басты ерекшелік-күйдің өзі де,аңызы да сол күйді шығарушының өмірімен тікелей байланыста дүниеге келіп отырады.Мысалы: Құрманғазының «Кісен ашқаны»,Тәттімбеттің «Саржайлауы».
Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің аңыз әңгімесі де көбінесе автордың өмірімен,әсер-сезімімен астасып жатады. Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің тақырыбы, аңыз-әңгімесі көбінесе бүгінгі күннің елеулі оқиғаларына арналып отырады.Мысалы, М.Өскенбаевтың «Жеңіс» , М.Хамзиннің «Космонавт» С.Құсайыновтың «Мереке», т.б. шығармалары.
Мәтінге байланысты тест тапсырмалары:
1.Күй аңыздары неше арнаға бөлінеді?
а) төрт арна
б)бес арна
в)үш арна
д)екі арна
2. Халық күйлерінің аңызына қандай күй аңыздары жатады?
а) Күйлерді шығарушылардың белгілісі жатады
б)Талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй- аңыздары жатады
в)Халық күйлерінің аңыз- әңгімесі тарихи оқиғалардан алынбайды
д)Қиял- ғажайып аңыздар мен жануарлардың қасиеттері де жатпайды
3. Халық композиторларының күйлерінің аңызы қандай?
а)Халық композиторларының күйлерінің шығарушысы белгісіз күйлердің аңыз әңгімесі жатады.
б) Халық композиторларының күйлерінің аңызының шығарушысы белгілі
в) Халық композиторларының күйлерінің аңызы өбмірден алынбаған
д) Халық композиторларының күйлерінің аңызы тілі түсініксіз болады
4. Қазіргі күйші – композиторлар шығарған күйлердің ерекшеліктері қандай?
а) Қазіргі күйші композиторлар шығарған күйлердің ерекшелігі автордың өмірімен байланыспайды
б)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің тақырыбы бүгінгі күннің елеулі оқиғаларымен қатысы жоқ
в)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің ерекшелігі көбінесе автордың өмірімен және бүгінгі күннің оқиғаларымен байланысып жатады
д) «Кісен ашқан», «Саржайлау» күйлері
5. Арнаға сөзі қай септікте тұр?
а) Ілік септік
б) Табыс септік
в)Барыс септік
д) Көмектес септік
Оқылым.
Мәтінді мұқият оқып, төмендегі тапсырманы орындаңыз.
Бақытты болу
әр адамның өз қолында. Егер жетістіктерімізді
қанағат тұтып, әр ісімізді ізгілік жолмен
атқаратын болсақ, өзімізді бақытты сезінетін боламыз.
«Қанағат қарын тойғызады» дейді халқымыз. Ендеше қанағат
болған жерде бақыт та болады. Бақыт - бір адамға
ғана тән емес, ол өзгелерге ортақ болуы керек.
Біздің бақытымыз өзгелерге шуағын төге білсе,
нағыз бақытқа айналады. Өмірдің
қызығы да сонда! Біздер қазір бақытты болып өсіп
келеміз. Алдымызда не керек болса, сол тұр. Білімге керек нәрсені
ізденбей жатып-ақ, компьютер, интернет, ұялы телефоннан табамыз. Ал
өткен ғасырлардағы әже -аталарымыз тіпті оқи
алмай, балалық бал дәмін тата алмады. Әрине, өкінішті.
Ал біз он алты жасқа келгенімізбен, әлі балалығымызды
қимаймыз. Бара-бара есейген кезде сол балдәурен балалық
шағымызды сағынатынымыз белгілі. Кейбіреулер өздерін
балалық шақпен ерте қоштасқандай сезінеді. Олар
қателеседі. Себебі, олар балалық шақтың
құдіретін сезіне алмай жүр. Сондықтан да менің
достарыма айтарым, балалық шақтың бал дәмін сезінген
бұл кездің ең бақытты шақ, абзал достарым!
Әр адам өз өмірінің бақытты болғанын арман
етеді. Ол үшін алдына мақсат қойып, көптеген игілікті
істерді жүзеге асыруға ұмтылады. Ондай адамның
жүрегін ризашылық сезімі билеп, жаны рахатқа бөленеді.
Бақытты болу әркімнің өзіне байланысты. Өз
өмірін аялап, барды қанағат тұтқан адамның
құшағы бақытқа толы болады. Қасыңда
жүрген адамдардың бақытын, қуанышын,
жақсылығын өзінің табысындай көре білген адам
бақытқа кенеледі. Әрбір атқан таң мен
батқан күннен бақыт тілеген адам мұратына жетеді.
1.Автор көзқарасы мен көңіл күйін білдіретін тірек сөздерді белгілеңіз.
А.Бақыт
В.Кемшілік
С.Ризашылық
Д.Табыс
Е.Ұмтылу
2. Мәтіннің негізгі ойын білдіретін қатарды белгілеңіз.
А.Адамның риза болуы керек
В.Жетістікке жету де бақыт
С.Қолда бардың қадірін білу
ДӨмірдің қызығы бақытты болу
Е.Ұялы телефонның болу бақыт
3.Адамдар қандай жағдайда өздерін бақытты сезінеді? Мәтін мазмұны негізінде деректерді келтіре отырып,
3 дәлелді аргумент жазыңыз.
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Жазылым
Берілген тақырыптың бірін таңдап, эссе құрылымы мен дамуын (негізгі бөлім, қорытынды бөлім) сақтап, эссе жазыңыз. Тақырып бойынша сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолданыңыз.
• Ұл мен қыздың тәрбиесіне деген жаңаша көзқарастар біздің әдеп-ғұрпымызға кері әсерін тигізіп, ұлттық құндылығымызды жоюда. Сіздің ойыңызша қалай осының алдын алуға болады? Эссе құрылымы мен дамуын сақтап, мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсыныңыз.
• Жалпы табиғатқа шабуыл жасау, оның тылсым тыныштығын бұзу мәселесі бүгінгі таңда жиілеп кетті. Осыны болдырмау мақсатында мәселені оңтайлы шешу жолдарын ұсыныңыз.
Айтылым.
Берілген тірек сөздерді қатыстырып, «Бақытты өмір, жарқын болашақ» тақырыбына ауызша мәтін дайындаңыз.
Қажетті сөздер: білімді ұрпақ, болашақ, жастар, сенім, жас ұрпақ.
29- нұсқа
8.2.1.1 тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрау;
8.4.2.1эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсыну;
8.4.5.1 тақырып бойынша сөздердің маңызды бөліктерін дұрыс жазу (жеке сөздер, бірге, бөлек және дефис арқылы жазылатын сөздер); сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолдану
Бағалау критерийі:
• тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрастырады;
• эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсына алады;
• тақырып бойынша сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолданады;
Тыңдалым.
Аудиомәтінді тыңдап, берілген нұсқалардың ішінен дұрыс жауапты таңдаңыздар.
Күй аңыздары
Күй аңыздарын үш арнаға бөліп қарастыруға болады. Біріншісі-
халық күйлерінің күй аңызы.Екіншісі-халық композиторлары шығарған күйлердің аңыз – әңгімесі. Үшіншісі-бүгінгі күйші-композиторларымыз шығарған күйлердің аңызы.
Халық күйлерінің аңызының шығарушысы белгісіз,бірақ уақыттың жаңартып-жаңғыртуынан өткен,талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй аңыздары жатады.Халық күйлерінің аңыз-әңгімесі көбіне тарихи оқиғалар,қиял-ғажайып аңыздар,жан-жануарлардың қасиеттері арқау болады.Мысалы: «Қара жорға», «Сырым сазы», «Аққу» т.б.
Халық композиторлары күйлерінің аңызына шығарушысы белгілі күйлердің аңыз-әңгімесі жатады.Мұндағы басты ерекшелік-күйдің өзі де,аңызы да сол күйді шығарушының өмірімен тікелей байланыста дүниеге келіп отырады.Мысалы: Құрманғазының «Кісен ашқаны»,Тәттімбеттің «Саржайлауы».
Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің аңыз әңгімесі де көбінесе автордың өмірімен,әсер-сезімімен астасып жатады. Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің тақырыбы, аңыз-әңгімесі көбінесе бүгінгі күннің елеулі оқиғаларына арналып отырады.Мысалы, М.Өскенбаевтың «Жеңіс» , М.Хамзиннің «Космонавт» С.Құсайыновтың «Мереке», т.б. шығармалары.
Мәтінге байланысты тест тапсырмалары:
1.Күй аңыздары неше арнаға бөлінеді?
а) төрт арна
б)бес арна
в)үш арна
д)екі арна
2. Халық күйлерінің аңызына қандай күй аңыздары жатады?
а) Күйлерді шығарушылардың белгілісі жатады
б)Талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй- аңыздары жатады
в)Халық күйлерінің аңыз- әңгімесі тарихи оқиғалардан алынбайды
д)Қиял- ғажайып аңыздар мен жануарлардың қасиеттері де жатпайды
3. Халық композиторларының күйлерінің аңызы қандай?
а)Халық композиторларының күйлерінің шығарушысы белгісіз күйлердің аңыз әңгімесі жатады.
б) Халық композиторларының күйлерінің аңызының шығарушысы белгілі
в) Халық композиторларының күйлерінің аңызы өбмірден алынбаған
д) Халық композиторларының күйлерінің аңызы тілі түсініксіз болады
4. Қазіргі күйші – композиторлар шығарған күйлердің ерекшеліктері қандай?
а) Қазіргі күйші композиторлар шығарған күйлердің ерекшелігі автордың өмірімен байланыспайды
б)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің тақырыбы бүгінгі күннің елеулі оқиғаларымен қатысы жоқ
в)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің ерекшелігі көбінесе автордың өмірімен және бүгінгі күннің оқиғаларымен байланысып жатады
д) «Кісен ашқан», «Саржайлау» күйлері
5. Арнаға сөзі қай септікте тұр?
а) Ілік септік
б) Табыс септік
в)Барыс септік
д) Көмектес септік
Оқылым.
Мәтінді мұқият оқып, «ПОПС» формуласын қолданып, мәтін мазмұны бойынша өз пікіріңді дәлелдеңіз.
Уақыт – адам өмірінің ақшалай құны. Уақыт – әркімнің нақтылы өмірлік капиталы. Адамның босқа кеткен әрбір сәті отқа жаққан теңгемен тең. Адамның ақшалай уақыты адамның өзіне байланысты. Біреудің бір сағаты мың теңге болса, енді біреулердікі бір тиын.
Кісінің кісілігі уақытты босқа өлтірмеуден басталмақ. Даналық жасқа байланысты емес. Елдің бәріне ортақ бір-ақ күнтізбе бар, тек оны әркім әр түрлі пайдаланады.
Уақыт
– ақсүйектікті мойындамайды. Ханға да, қараға да
берілетін мерзім – тәулігіне жиырма төрт сағат. Дүниеде
уақыт белгілегеннен артық демократия жоқ. Мұндағы
ақсүйектік уақытты пайдалануға байланысты, кім
уақытын бағалай білсе, сол ғана тектілердің
қатарына қосылмақ.
Адам уақытты сезінгенде ғана өзін-өзі
қадағалап отырады. Өзіне-өзі бағыт белгілейді.
Дүниедегі ең жаман дерт-еріншектікті жеңеді. Өзін
нағыз адам етіп тәрбиелеп шығады. Бүгінде іскерлер
әлемін басқаратын ұлы мәртебелі уақыт.
Адамның әрбір күні, әрбір сағаты мақсатсыз
өтпеуі керек. Өмірдегі әрбір уақытын, өз
бойындағы қайрат-жігерін, ақыл-ойын өмірге, өзі
өмір сүріп отырған қоғамға жұмсап,
қалтықсыз еңбек етуге, сөйтіп өзі үшін де
өзгелер үшін де игіліктер жасауға жұмсауы керек.
(154 сөз)
https://massaget.kz/okushyilarga/uy_tapsyirmasyi
1-сөйлем.
«Менің ойымша...»
__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
2-сөйлем «Себебі мен оны... деп түсінемін»
____________________________________________________________________________
3-сөйлем «Оны мен ... деген фактілермен, мысалдармен дәлелдей аламын»
____________________________________________________________________________________________________________________________________
Соңғы сөйлем «Осыған байланысты мен ... деген шешімге келдім»
__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Жазылым.
Берілген тақырыптың біріне эссе құрылымы мен дамуын сақтап, эссе жазыңыз.
1.«Уақыт-алтыннан қымбат»
2. «Уақыт –керемет сый»
Айтылым.
Сурет пен тақырыпты байланыстырып ауызша мәтін құраңыз.Өз ойыңызды жеткізіңіз.
Жастар бос уақытын қалай өткізеді?
30- нұсқа
8.2.1.1 тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрау;
8.4.2.1эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсыну;
8.4.5.1 тақырып бойынша сөздердің маңызды бөліктерін дұрыс жазу (жеке сөздер, бірге, бөлек және дефис арқылы жазылатын сөздер); сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолдану
8.1.5.1 тірек сөздер, автор көзқарасы мен көңіл күйі арқылы негізгі ойды анықтау;
Бағалау критерийі:
• тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрастырады;
• эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсына алады;
• тақырып бойынша сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолданады;
• тірек сөздер арқылы мәтіннің тақырыбын анықтайды
Тыңдалым.
Аудиомәтінді тыңдап, берілген нұсқалардың ішінен дұрыс жауапты таңдаңыздар.
Күй аңыздары
Күй аңыздарын үш арнаға бөліп қарастыруға болады. Біріншісі-
халық күйлерінің күй аңызы.Екіншісі-халық композиторлары шығарған күйлердің аңыз – әңгімесі. Үшіншісі-бүгінгі күйші-композиторларымыз шығарған күйлердің аңызы.
Халық күйлерінің аңызының шығарушысы белгісіз,бірақ уақыттың жаңартып-жаңғыртуынан өткен,талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй аңыздары жатады.Халық күйлерінің аңыз-әңгімесі көбіне тарихи оқиғалар,қиял-ғажайып аңыздар,жан-жануарлардың қасиеттері арқау болады.Мысалы: «Қара жорға», «Сырым сазы», «Аққу» т.б.
Халық композиторлары күйлерінің аңызына шығарушысы белгілі күйлердің аңыз-әңгімесі жатады.Мұндағы басты ерекшелік-күйдің өзі де,аңызы да сол күйді шығарушының өмірімен тікелей байланыста дүниеге келіп отырады.Мысалы: Құрманғазының «Кісен ашқаны»,Тәттімбеттің «Саржайлауы».
Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің аңыз әңгімесі де көбінесе автордың өмірімен,әсер-сезімімен астасып жатады. Қазіргі күйші-композиторлар шығарған күйлердің тақырыбы, аңыз-әңгімесі көбінесе бүгінгі күннің елеулі оқиғаларына арналып отырады.Мысалы, М.Өскенбаевтың «Жеңіс» , М.Хамзиннің «Космонавт» С.Құсайыновтың «Мереке», т.б. шығармалары.
Мәтінге байланысты тест тапсырмалары:
1.Күй аңыздары неше арнаға бөлінеді?
а) төрт арна
б)бес арна
в)үш арна
д)екі арна
2. Халық күйлерінің аңызына қандай күй аңыздары жатады?
а) Күйлерді шығарушылардың белгілісі жатады
б)Талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй- аңыздары жатады
в)Халық күйлерінің аңыз- әңгімесі тарихи оқиғалардан алынбайды
д)Қиял- ғажайып аңыздар мен жануарлардың қасиеттері де жатпайды
3. Халық композиторларының күйлерінің аңызы қандай?
а)Халық композиторларының күйлерінің шығарушысы белгісіз күйлердің аңыз әңгімесі жатады.
б) Халық композиторларының күйлерінің аңызының шығарушысы белгілі
в) Халық композиторларының күйлерінің аңызы өбмірден алынбаған
д) Халық композиторларының күйлерінің аңызы тілі түсініксіз болады
4. Қазіргі күйші – композиторлар шығарған күйлердің ерекшеліктері қандай?
а) Қазіргі күйші композиторлар шығарған күйлердің ерекшелігі автордың өмірімен байланыспайды
б)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің тақырыбы бүгінгі күннің елеулі оқиғаларымен қатысы жоқ
в)Қазіргі күйші композиторлардың шығарған күйлерінің ерекшелігі көбінесе автордың өмірімен және бүгінгі күннің оқиғаларымен байланысып жатады
д) «Кісен ашқан», «Саржайлау» күйлері
5. Арнаға сөзі қай септікте тұр?
а) Ілік септік
б) Табыс септік
в)Барыс септік
д) Көмектес септік
Оқылым.
Мәтінді мұқият оқып, төмендегі тапсырманы орындаңыз.
Қазақ халқы «Атадан бала тусайшы, ата жолын қусайшы» деп, атадан балаға мұра болып келе жатқан жақсы қасиеттерді келер ұрпақтың бойына сіңіріп, ізгілікке тәрбиелеуге тырысқан. Атасы немересіне жылдың маусымы ауысымен көштің қалай, қайда көшуін, суды қайдан тауып ішетінін, жеті атасын білуі, елдің батыраларының ерлік хиқаяларын әңгімелеп, адамды жақсы ететін де, жаман ететін де тәрбие екенін жастайынан баланың бойына сіңіріп отырған. Жас ұрпақты бұлай тәрбиелеудің маңыздылығын қазақ халқы ерте түсінген. Ешқандай жоғарғы білімсіз-ақ тәрбиенің небір оңтайлы әдістерін баласының бесігінен бастаған халқымыздың елден шыққан тентегіне де «Сен оңбассың, адам болмассың» дегенді тұқыртып бетін қайтарып айтуды жөн көрмеген. Адамдықтың парызын перзентінің көкірегіне құйып, іс-әрекетін қадағалап отырған. Қазақ баласының санасына қарнының қамын емес, халықтың қамын ойлауды о бастан-ақ сіңіріп өсірген. Осы қасиеттердің барлығын бала санасына ертеден құя білген қазақ халқы он бестегі ұланына ел басқартқан, шешендік сөз өнеріне қатыстырып тәлім берген.
1-тапсырма. Мәтіннен 3 тірек сөзді жазып, тірек сөздер арқылы мәтіннің тақырыбын анықтаңыз..
|
Тірек сөздер |
Мәтіннің тақырыбы |
|
|
|
2-тапсырма. Мәтіннің идеясын 1 сөйлеммен жазыңыз.
___________________________________________________________________________________________________
Жазылым.
«Ұрпақ тәрбиесі –ұлт тәрбиесі» тақырыбында эссе жазыңыз. Жазба жұмысында тыныс белгілердің дұрыс қойылуына назар аударыңыз.
Айтылым.
Ұсынылған суреттердің бірін таңдап, тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтін құрастырыңыз.
Жауап кілті
1-нұсқа
Тыңдалым. «Күй аңыздары»
1-в
2-б
3-б
4-в
5-в
Оқылым
1-Д
2-С
3-А
4- Басқа түскен қиындық оларды бір сәтте сергелдеңге түсіріп, жабырқатты.
5-Ақырын қимылдаған Туранов көзін ашты да, басын көтерді.
Жауап кілті
2- нұсқа
Тыңдалым. «Күй аңыздары»
1-в
2-б
3-б
4-в
5-в
Жауап кілті
3-нұсқа
Тыңдалым. «Күй аңыздары»
1-в
2-б
3-б
4-в
5-в
Айтылым
1-б, 2-ғ, 3-д, 4-а, 5-ә, 6-в, 7-г
Жауап кілті
4-нұсқа
Тыңдалым. «Күй аңыздары»
1-в
2-б
3-б
4-в
5-в
Жауап кілті
5-нұсқа
Тыңдалым. «Күй аңыздары»
1-в
2-б
3-б
4-в
5-в
1-В Ғарыш айлағы
2.1-1955 жылы Төретам кентінің жанынан ғарыш айлағының құрылысы басталды.
2. 1957 жылдың 4 қазан күні Байқоңырдан Жердің алғашқы жасанды серігі ұшырылды
3. 1960-жылдың 19 тамызында Белка мен Стрелка өздерінің атақты ғарышқа сапарын жасады
4. Ғарышқа ұшқан алғашқы адамның құрметіне 12 сәуір Космонавтика күні болып аталып келеді
6-нұсқа
1-А
2-Д
Жауап кілті
6-нұсқа
Тыңдалым. «Күй аңыздары»
1-в
2-б
3-б
4-в
5-в
Оқылым
1-А) Бақыт,
С) Ризашылық
2-В) Жетістікке жету де бақыт.
1. 1.Жетістіктерімізді қанағат түтып, әр ісімізді ізгілік жолмен атқарсақ, өзімізді бақытты сезінетін боламыз.
2.Бақыт бір ғана адамға тән емес, өзгелерге де ортақ.
3.Өз өмірін аялап, барды қанағат тұтқан адам бақытқа бөленеді.
Жауап кілті
7-нұсқа
Тыңдалым. «Күй аңыздары»
1-в
2-б
3-б
4-в
5-в
Оқылым
1. Той, қуаныш, бәйгі
2. Ақын тойына бар халықты шақырып, қуанып, шаттанып, билеп қайтқанын тіледі. Қашанда бір асым ет қалмағанын қалады.
Адамның жандүниесінің көңілінің құлазуы мен ішкі қарбаласы.
Жауап кілті
8-нұсқа
Тыңдалым. «Күй аңыздары»
1-в
2-б
3-б
4-в
5-в
Оқылым
|
Тірек сөздер |
Мәтіннің тақырыбы |
|
Жас ұрпақ, мұра, тәрбие |
Тәрбиенің маңызы. Ана тәрбиесі. Жас ұрпақ тәрбиесі. Тәрбие тал бесіктен. |
Жауап кілті
9-нұсқа
Тыңдалым. «Күй аңыздары»
1-в
2-б
3-б
4-в
5-в
Оқылым
1-А) Бақыт,
С) Ризашылық
2-В) Жетістікке жету де бақыт.
3. 1.Жетістіктерімізді қанағат түтып, әр ісімізді ізгілік жолмен атқарсақ, өзімізді бақытты сезінетін боламыз.
2.Бақыт бір ғана адамға тән емес, өзгелерге де ортақ.
3.Өз өмірін аялап, барды қанағат тұтқан адам бақытқа бөленеді.
Жауап кілті
10-нұсқа
Тыңдалым. «Күй аңыздары»
1-в
2-б
3-б
4-в
5-в
Оқылым
1-сөйлем. «Менің ойымша адамға ең қымбат нәрсе ол уақыт».
2-сөйлем «Себебі мен оны зая өткізбеймін деп түсінемін».
3-сөйлем «Оны мен бағалаймын, себебі уақыт адам өмірінің ақшалай құны деген фактілермен, мысалдармен дәлелдей аламын»
Соңғы сөйлем «Осыған байланысты мен уақыт қымбат нәрсе. деген шешімге келдім»
Жауап кілті
11-нұсқа
Тыңдалым. «Күй аңыздары»
1-в
2-б
3-б
4-в
5-в
Оқылым
|
Негізгі идеясы |
||
|
Бірінші мәтінде шахматтың тарихы мен ережелерін түсіндіреді |
Екінші мәтінде қазақ халқының ұлттық ойындарының шығуы мен асық атудың пайдасы туралы айтылған
|
|
|
Мақсатты аудиториясы |
||
|
Шахмат ойынына қызығушылар |
Жастар
|
|
|
Екі мәтіннің ұқсастығы |
||
|
Екеуі де ойын, спорт түріне жатады |
||
|
Мәтіндердің айырмашылығы |
||
|
Шахмат ең танымды, қызықты спорт ойыны |
Асық ату – ұлттық ойын |
|
Скачано с www.znanio.ru
Бағалау критерийі: • тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрастырады; • эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын…
Халық композиторларының күйлерінің аңызы қандай? а)Халық композиторларының күйлерінің шығарушысы белгісіз күйлердің аңыз әңгімесі жатады
Ойда жоқта кез болып, басқа түскен сергелдең бұларды бір мезгілде абыржытса, енді бірде көңілдеріне қаяу түсіріп жабырқатқандай
Ауызша мәтін құрауда тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданады
Барыс септік д) Көмектес септік
Тұрақты тіркестер: көре алмау, қол ұшын беру, кәдеге асу, көздің жауын алатын, көзді ашып жұмғанша
Халық күйлерінің аңыз- әңгімесі тарихи оқиғалардан алынбайды д)Қиял- ғажайып аңыздар мен жануарлардың қасиеттері де жатпайды 3
Жазылым Берілген тақырыптың бірін таңдап, эссе жазыңыз
Мысалы: «Қара жорға», «Сырым сазы», «Аққу» т
Шынайы достық, шынайы махаббат сияқты, сирек кездеседі
Бауыр басу в.көмектесу 5
Халық күйлерінің аңызына қандай күй аңыздары жатады? а)
Гагарин бар Восток кемесі ұшырылды
Бағалау критерийі: • тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрастырады; • эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын…
Кісен ашқан», «Саржайлау» күйлері 5
Жазылым. Берілген тақырып бойынша эссе құрылымы мен даму желісін сақтап, өз ойыңызды дәлелдеп жазыңыз
Мысалы, М.Өскенбаевтың «Жеңіс» ,
Біздің үйді сол күні бетке ал, қауым,
Тыңдалым. Аудиомәтінді тыңдап, берілген нұсқалардың ішінен дұрыс жауапты таңдаңыздар
Көмектес септік Оқылым.
Бағалау критерийі: • тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрастырады; • эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын…
Халық композиторларының күйлерінің аңызы қандай? а)Халық композиторларының күйлерінің шығарушысы белгісіз күйлердің аңыз әңгімесі жатады
А.Адамның риза болуы керек В
Тыңдалым. Аудиомәтінді тыңдап, берілген нұсқалардың ішінен дұрыс жауапты таңдаңыздар
Кісен ашқан», «Саржайлау» күйлері 5
Уақыт –керемет сый» Айтылым.
Халық композиторлары күйлерінің аңызына шығарушысы белгілі күйлердің аңыз-әңгімесі жатады
Шахмат тақтасы ақ және қараға боялған бірдей 64 шақпаққа бөлінеді
Ырымдарға сенуге бола ма? 3.Наурыз күні берілетін бата-тілектердің қандай мәні бар деп ойлайсыз? 12 – нұсқа 8
Халық күйлерінің аңыз- әңгімесі тарихи оқиғалардан алынбайды д)Қиял- ғажайып аңыздар мен жануарлардың қасиеттері де жатпайды 3
Төменде берілген әр сөйлемді өз сөзіңізбен қайта жазыңыз
Бағалау критерийі: • тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрастырады; • эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын…
Кісен ашқан», «Саржайлау» күйлері 5
Достық асыл қасиет 2.Адал дос
Халық күйлерінің аңызына қандай күй аңыздары жатады? а)
С) надандық пен шыншылдық • опасыздық пен екіжүзділік • сенімділік пен адалдық •
Тыңдалым. Аудиомәтінді тыңдап, берілген нұсқалардың ішінен дұрыс жауапты таңдаңыздар
Кісен ашқан», «Саржайлау» күйлері 5
Жазылым Берілген тақырыптардың құрылымы мен дамуын сақтап, сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді орынды қолдану
Халық күйлерінің аңызының шығарушысы белгісіз,бірақ уақыттың жаңартып-жаңғыртуынан өткен,талай ұрпақтың талғам сүзгісінен шыққан күй аңыздары жатады
Біздер қазір бақытты болып өсіп келеміз
Бағалау критерийі: • тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрастырады; • эссе құрылымы мен дамуын сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын…
Халық композиторларының күйлерінің аңызы өбмірден алынбаған д)
Жазылым. Берілген тақырып бойынша эссе құрылымы мен даму желісін сақтап, өз ойыңызды дәлелдеп жазыңыз
Мысалы, М.Өскенбаевтың «Жеңіс» ,
Мәтіннен 3 тірек сөзді жазып, тірек сөздер арқылы мәтіннің тақырыбын анықтаңыз
Күй аңыздары
Оқылым. Мәтінді мұқият оқып, «ПОПС» формуласын қолданып, мәтін мазмұны бойынша өз пікіріңді дәлелдеңіз
Жастар бос уақытын қалай өткізеді? 20- нұсқа 8
Мысалы, М.Өскенбаевтың «Жеңіс» ,
© ООО «Знанио»
С вами с 2009 года.
