9-sinf 7-dars

KIMYO

Mavzu: Soda ishlab chiqarish

Bilasizmi?

“Suvsiz soda”, “kristall soda”, “ichimlik soda”, “kaustik soda”lar haqida nimalarni bilasiz?
Ularning bir-biridan farqlari nimada?

Javob

(Kaustik ishqor)soda – NaOH

Suvsiz soda – Na2CO3 

Kristall soda – Na2CO3×10H2O 

Ichimlik yoki oziq-ovqat sodasi – NaHCO3

Sodaning ahamiyati

Soda – Na2CO3
natriyning eng muhim birikmalaridan bo‘­lib, xalq xo‘jaligi uchun amaliy ahamiyatga ega. Sanoatning ko‘p tarmoqlarida sodadan xomashyo sifatida foydalaniladi.

Ishlatilishi

Shisha ishlab chiqarishda shixtaning (xomashyolarning aniq nisbatlardagi aralashmasi) asosiy tarkibiy qismi, sellyu­lozadan qog‘oz tayyorlashda, to‘qima materiallar ishlab chiqarishda, yog‘-moylar­ tarkibidagi yog‘ kislotalarni, sintetik yog‘ kislotalarini neytrallab­ sovun olishda, neft qazib olishda burg‘ulash ishlarini yengil­lashtirish, neftni qayta ishlashda naften kislotalaridan­ yuvuvchi vositalar tayyorlashda, natriyning boshqa tuzlarini sintez qilishda soda ishlatiladi.

Suniy soda olish

Soda tabiatda juda oz miqdorda uchrab, unga bo‘lgan sa­noat ehtiyojini qondira olmaydi. Shuning uchun uni arzon xom­ ashyodan sintez qilib olish muhim ahamiyat kasb etadi.
 
Bu yo‘nalishda dastlabki texnologik jarayon XVIII asrda fransuz­ vrachi L.Leblan tomonidan taklif etilgan. Bu “sulfat usuli” deb ataladi.

L.Leblan tomonidan taklif etilgan “sulfat usuli”

Osh tuzi sulfat kislota yorda­­mida natriy sulfatga o‘tkaziladi. Natriy sulfat esa ko‘mir bilan qizdirilib, natriy sulfidga aylantiriladi.
Natriy sulfid kukun holi­dagi ohaktosh bilan qizdirilib, soda hosil qilinadi:

NaCl Na2SO4 Na2S Na2CO3

L.Leblan tomonidan taklif etilgan “sulfat usuli”

NaCl Na2SO4 Na2S Na2CO3

2NaCl + H2SO4 = Na2SO4 + 2HCl
 

Na2SO4 + 2C=Na2S + 2CO2
 

Na2S + CaCO3 = Na2CO3 + CaS

Soda kristallarini olish