Ә. Тәжібаев «Толағай» (Ерлік туралы аңыз)

Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытудың тиімділігі Мектеп оқушысының жеке тұлғасын қалыптастыру, оның рухани әлемін байыту, сабаққа ынта жігерін арттыру, жеке дарындылығын дамыту - бүгінгі таңдағы негізгі мәселелердің бірі. Жалпы білім беру үрдісінде: - жаңа педагогикалық технологияларды ендіре отырып оқыту субьект үрдісін демократияландыру және қатынасын оқушының шығармашылық рөлін арттарып, еркіндігін қамтамасыз ету, сол арқылы оқушылардың даралық интеллектуалдық және шығармашылық қабілеттерін, бейімділіктерін ашу және дамыту. Шығармашылық қабілеттердің белгілері ретінде: қалыптастыру, сабақтағы ізгілендіру, мәселені қарастырудағы қырағылық пен көрегенділікті; ақылдың икемдігі, ойдың орамдылығын; әрекетті бағалай білуді қарастырады. Адам әрекеті: - болуы. шығармашылықтардағы қарама-қайшылықтардың болуы; әлеуметтік немесе жеке адамға деген мәнінің болуы; шығармашылыққа арналған шарттардың, жағдайлардың шығармашылық тұлғаның жекелік қасиеттерінің болуы; нәтиженің жаңалығы; Бұдан шығармашылық қайшылықтарды шешуге бағытталған, ол үшін жекелік қасиеттердің болуын талап ететін, нәтижеде әлеуметтік не жеке адам үшін мәні бар, соны жаңалыққа әкелетін адам әрекеті деген тұжырым жасалады. Шығармашылықтың негізгі сипаты жаңалық ашуға, жаңа тәсілдер табуға ұмтылу деп айтуға толық негіз бар. Шығармашылыққа жаңа, тың нәрсе жасау тән десек, ертеден белгілі нәрсені қайталауды немесе көшіруді шығармашылық деп айтуға болмайды, бірақ бұрыннан белгілі, таныс нәрселердің өзінен қандай да бір ерекшелік табу, оны жаңаша түрде жасау, ерекше қасиеттерін табу шығармашылыққа тән құбылыс деуге болады. Шығармашылық әрекетке оқушының проблеманы көре білуі, өз іс-әрекетінің бағдарламасын жасай ­ ­ ­ ­ ­ ­ ­ ­ білуі және ойды іске асыру үшін жаңа идеялар алуы жатады. [1,19 б.] Оқыту сабақтарының шығармашылық сипаты оқушының танымдық белсенділігін оятып, шығармашылық қабілеттерінің тәртіптілік пен жолдастыққа адамгершілік дамуына, қасиеттеріне әсер етеді. Ұжымдық сабақтарды өзінің сыныптасының кемшілігін көруге, оған достық қолын созуға, өзгелердің ісінен сабақ алуға, саналылыққа, танымдық, әлеуметтік ұстанымының қалыптасуына өз ортасының пікірінің әсері зор. Мұндай сабақтарда оқушылардың ұжымдық ой- пікірлері қалыптасып, сыныптағылардың пікірі бойынша ортақ тұжырым жасауға үйренеді; оқушының өзіндік жұмысы талқыланады; шығарма, реферат, баяндама, бақылау жұмысы т.б.; сайыстар ұйымдастырылып, оқушылардың жарысу серпінін туғызады; болжамдар жасайды, эксперименттер жүргізіледі. Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту проблемасын ұқыпты қадағалау, оқу процесінің тиімді болуында қандай көрініс табады? Жалпы үлгерім, яғни олардың шығармашылық қабілетін дамытуға және логикасын дамытуға бағыталған тапсырмалар тек білім мен ұқыптылығына ғана әсер етіп қоймай, оқушылардың ойлау қабілетін дамытады. практикалық әрекеттері, дамиды. Шығармашылыққа үйрететін сабақтар-жаңа технологияларды қолдану болып табылады. Мұндай сабақтарда мұғалім мен оқушы арасында ынтымақтастық қатынас қалыптасады. Мұғалім бұл жағдайда білімді түсіндіріп қоюшы, бақылаушы емес, бағалаушы емес, танымдық іс-әрекетін ұйымдастыратын ұжымдық шығармашылық істердің ұйытқысы. Тек осындай оқыту ғана оқушы интеллектісінің көзін ашып, шығармашылығын дамытады. Сонымен қатар, шығармашылыққа үйрету интеллектуалдық аспектісі ғана емес, оның психологиялық, мінез-құлық ерекшеліктерін көздейді. Оған жігерлілік, жаңа жағдайларға бейімделуге икемділік, қажырлылық пен табандылық, тәуелсіздік пен адамгершілік сезімі, ақиқатты іздеудегі және қарым – қатынастағы адалдық жатады. ізденімпаздығын қалыптастыруда сыныптан тыс, жеке, ұжымдық жұмыстар ұйымдастыруда шығармашылық, пәндік апталықтар мен ғылыми-шығармашылық апталық, жоболар, пәндік үйірмелер мен факультативтік сабақтардың маңызы зор. Барлық Оқушының шығармашылық қабілеттері арқылы ізденімпаздығы Оқушылардың шығармашылығын, жұмыстарда оқушылардың қалауы, таңдауы мен ұсыныстарын ескеру қажет. Сондай-ақ, мектептегі пәндік олимпиадалар, сайыстар, көркем өнер және техникалық көрмелер, түрлі шығармашылық кештер оқушылардың ізденіс қабілеттерін ұштап, дербес оң нәтижеге жетуге ықпал етеді. [2,24 б.] Сонымен оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытуда қажетті жағдайлардың мазмұнына тоқталамын: - Мұғалім ең алдымен,сыныпта шығармашылық көңіл-күй тудыру арқылы баланың назарын бір нәрсеге бағыттау керек. Яғни, оқушылардың назарын шығармашылық арнаға бұру үшін,үнемі шығармашылық тапсырма-міндеттер, жаттығу ойын түрлерін ұсынған жөн. - шығармашылық жаттығу, ойын-тапсырмалардың мазмұны оқушылардың жас ерекшелігіне сай болу керек. Мұғалімнің ең үлкен міндеті бала белгілі бір көркемдік шешім тауып, өз туындысын ұтымды аяқтап шыққанға дейін оны назарынан тыс қалдырмай, шығармашылық бағыт-бағдар беріп отыру қажет. [3, 8 б.] тежейтін үш нәрсе бар: Шығармашылықты біреуі-«сәтсіздікке ұшыраймын, қолымнан ешнәрсе келмейді» деген қорқыныш сезімі, екінші-өзіне-өзі тым риза болмаушылық сезімі, үшінші-жалқаулық. Ондай жағдайда баланы құтқарудың жолын табу: оқушылардың шығармашылықпен айналысуына мектепте, сабақ үстінде, үйде қолайлы жағдай жасау; шығармашылық бағытқа баланы жүйелі, саналы түрде қалыптастырып отыру. Оқушыларды шығармашылық жұмысқа баулып, олардың белсенділіктерін, қызығушылықтарын арттыра түсу үшін шығармашылық қабілеттерін сабақта және сабақтан тыс уақытта дамытуда әр түрлі әдіс-тәсілдерді қолдануға болады. Олар мынадай: Тақырыпты мазмұнына қарай жинақтау; Арнаулы бір тақырыпта пікірталас тудыру; Берілген тапсырманы түрлендіру бағытындағы жұмыс; әңгіменің ұқсастығын салыстыру, үндестігін табу; шумақтарын құрастыру; Ой шапшаңдығын, сөз байлығын дамытуда өлең Мәтін, әңгіме, ертегіні өз бетінше аяқтау; Ал, сабақтан тыс уақытта оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытудың жұмыс түрлері: мұражайға апару; әр түрлі кездесулер өткізу; ­ ­ ­ ­ ­ ­ ­ ­ ­ ­ әр түрлі тақырыпта пікірталас, сайыс өткізіп, алған әсерлерін шығарма етіп жаздырту; жүргізу оқушыларды Осындай жұмыстарды үнемі шығармашылыққа баулуға, шәкірт бойындағы қабілет көзін ашып, тілін байытуға, қиялын ұштауға, өз бетінше ізденуге зор әсерін тигізеді деп ойлаймын. Пайдаланған әдебиеттер тізімі: 1.«12 жылдық білім беру» журналы, 2008, №6, 7 2. Оқушылардың дарындылығы мен шығармашылық қабілеттерін арттыру  жолдары. Жағыпарова Г.С. Қазақ тілі Қазақстан мектебінде. №3, 23­26 б 2008ж. Алматы  3. Қазақ педагогикалық энциклопедиялық сөздігі. ­ Алматы:  1995.­250 б