Қазақ тілінен сабақ жоспарлары.

Ою­өрнек Оюшы ­ әртүрлі өрнек үлгілерін жасаушы, қазақ ою­өрнегінің шебері. Оюшы  Гүл, дөңгелек, мүйіз, таңба  Арпабас, көбелек, су өрнегі           Ою­өрнек түрлері: Қазақтың ою­ өрнектері төрт түрге бөлінеді: өсімдік тектес, жануарлар, геометриялық формадаа, космогендік (астрологиялық).Бұлардың әрқайсысының  өзінің белгілі бір мағынасы бар. Мүйіз –  қазақ оюының негізі және ең көне мәнері.  Ою­өрнектің бұл элементі мүйізді мегзеуден шыққан. «Мүйіз» ою­өрнегі кейде ұсақ,  кейде ірі болып келеді. Ұсақ түрлері ағаш,  сүйек, мүйіз сияқты нәзік қолөнер  саласында пайдаланылады. Ірі түрлері  сырмақ, текемет, алаша, кілем, сәулет  өнерінде сан түрлі мәнерде қолданады.  «Гүл» ою­өрнегі барлық гүл түрін  тұспалдайды. Бұл өрнектің түрі қолөнер  бұйымдарында үш жапырақтан басталып, он екі жапырақты ою­өрнекке дейін кездеседі  Кесте тіккенде және киім­кешектердің  жағасына, қалтасына, жиектеріне салады.  Өркеш «Өркеш» ою­өрнегі түйенің қос өркешін  бейнелейді. Сырмақ, текемет, тұскиіздерге салынатын ою­өрнек композициясында көбірек      Қазақ қолөнерінде  ғасырлар бойы қолданылып келе  жатқан дәстүрлі бояу түрлері бар.  Олар: қызыл, көк, жасыл, сары, ақ,  қара. Бұл бояулардың сол сияқты  символдық мәні де бар. Көк түс –  аспанның, ақ түс – ақиқаттың,  қуаныштың, сары түс – ақыл  парасаттың, қайғы мұңның, жасыл түс  – жастықтың, көктемнің символы. «Су  өрнегі» деп әрбір өрнекті бөліп тұрған  жолақты айтады. Су өрнегі екі қатар  сызық аралығында ирек сызық жасай  отырып, дөңгелек, төртбұрыш  бейнелер жасайды.  Құстұмсық «Құстұмсық» ­ бұл өрнек құстың  тұмсығын тұспалдаудан туған.  «Құстұмсық» тармақты мүйіздер мен  сызықтардан құралады. Ою­өрнекті  қиғанда ою ортасындағы сызық ұшы  құстың тұмсығына ұқсас етіп қиылады. кездесетін элемент. Қазақ оюында мал  мен аңның қос мүйізін, түйенің қос  өркешін, биенің қос емшегін бейнелеу  береке­бірліктің, көбеюдің символын  білдіреді.  «Құстұмсық» жүзік немесе  «топсалы» жүзік сәлемдеме  ретінде туыстар арасында  дәнекер қызметін атқарған.  Құс бейнесі халық түсінігінде  азаттықтың белгісі.  Құсқанаты  Түйетабан           «Құсқанаты» ою­өрнегі мүйіз  оюымен не шахмат шақпақтарының ізімен бейнеленген құстың қанаты тәріздес ою­ өрнек. Бұйымдарда көп қолданылатын  бұл ою қанатын жайып ұшып келе жатқан  құсты тұспалдайды.  «Түйетабан» ­ түйенің басқан ізін долбарлайтын күрделі  ою­өрнек. Ол кейде «қарта», «қарға», «қызылайыр» ою­ өрнегіне ұқсайды. Қатар тұрған S тәрізді  екі сызық қатарласыпқосылмайды,  түйенің табанына ұқсас екі жарты  сопақша дөңгеленіп келетін ою  Қошқармүйіз, ашатұяқ  Кемпірқосақ  «Қошқармүйіз» ­ ою­өрнегі қойдың төбесі мен екі жаққа иіріле түскен мүйіз бейнесінде келіп, оның қолтық тұсынан қойдың құлағын долбарлаытын тағы бір  шолақ мүйіз тәрізді екі буын шығып  тұрады. Одан байқаған адамға  қошқардың тұмсық пішіні аңғарылады.  Текеметте, сырмақта, басқұрда, алашада,  кілемде, былғары, сүйек, ағаш, зергерлік  бұйымдардың барлық түрінде кездеседі.  «Ашатұяқ» өрнегі кейде «айыр» өрнегі  деп те аталады. Пішен ашалайтын айырға  ұқсас кледі.  «Кемпірқосақ» ою­өрнегі бірнеше  түстерден жолақтар жасап алма­кезек  орналасады. Қазақтарда кейбір түстердің символдық мәні бар. Көк түс – аспанның, ақ түс – ақиқаттың, қуаныштың, сары түс – ақыл парасаттың, қайғы мұңның, жасыл түс – жастықтың, көктемнің символы.  Қолөнер бұйымдарын жасауда әрбір  түсті белгілі тәртіппен кемпірқосақ  көркіне лайықтап орналастырылады. Бұл өрнектер алаша, қоржын, басқұр тоқуда  жиі пайдаланылады. Тұмарша «Тұмарша» ою­өрнегі үшбұрыш үлгілес болып келеді. Үш гүл, үш бұрыш тәрізді  тұмарлар тіл­көзден сақтау үшін адамдарға ғана емес, үй жануарларына да бойтұмар  ретінде тағылады. Кілем бұйымдарының жиегінде киіз, кілем, текеметтің орта тұсын  көмкеруде кездеседі.