"Қазақстандағы кәсіпкерліктің дамуы"

Қазақстандағы ірі кәсіпкерліктің дамуы

Өтпелі экономикада шағын және ірі кәсіпкерліктің дамуы көп деңгейде мемлекет меншігін жекешелендірумен байланысты, себебі жоспарлы экономикада барлық орта және ірі кәсіпорындар мемлекет меншігінде болды және тек жекешелендіру оларды дербес және тәуелсіз етеді. Өтпелі экономикада орта және ірі кәсіпкерліктің жұмыс істеуі ең қиын және ең өткір мәселе болып қалады, себебі оның өркен жаюы қоғамдық сананың стериотиптерін жоюмен тікелей байланысты. Барлық мемлекеттік кәсіпорындар 1985 жылдан, қайта құрудың басталу жылынан бастап, толық шаруашылық есепте болды, яғни өзін өзі басқару мен өзін-өзі қаржыландыруда, бірақ, тек жоспардың орындалуы үшін күресті, өнімді өткізу мен өзінің сатып алушысын табу мәселелері берілген кәсіпорындар қамқорлығына кірмеді.

Кәсіпкерлік психологиясы тек  бір уақытта нарық  қатынастарының құрылуымен қалыптасады. ТМД  және шығыс Еуропаның көптеген орта және ірі кәсіпорындары үшін кәсіпкерлікке жылжу үшін үлкен кедергі тез өсудегі төлем төлеу алмаушылық пен зор ішкі қарыз болды.

Қазақстан Республикасында 2012 жылдың басында мемлекеттік  кәсіпорындардың  үлесі олардың жалпы санына 53,5% құрады.

Оңтүстік-Шығыс  Азия елдерінің жүктері  келісімдерге сәйкес Батыс Еуропа елдеріне белгілі ақыда  тасымалданады.
Қазақстан  территориясы арқылы төрт трансконтиненталды темір жол магистралдары  өтеді: Трансазия (Қытай-Қазақстан-Туркия), Еуразия (Қытай-Қазақстан-Ресей-Еуропа), Орта Азия және Ақтау  теңіз  порты арқылы Батыс магистралы. Еуропа –Скандинавия – Иран (Парсы  шығанағы) арасында жүктердің тасымалдау уақытын қысқартуды қамтамасыз ететін «Солтүстік-Оңтүстік» жоба қаралуда.

Халықаралық тәжірибе көрсеткендей, тікелей әдістер  кіші мерзімді, ұзақ мерзімді міндеттерді  шешу үшін мемлекеттік  экономикалық бағдарламаларды  жасау мен  іске асыру арқылы жүзеге асырылады.

Қазақстан Республикасының территориясында қызмет ететін кәсіпорындардың дамуы мен қазіргі жағдайына талдау жүргізейік.
        Экономикадағы қиындылық жағдайларына қарамастан еліміздің территориясында қызмет ететін біріккен және шетел кәсіпорындарының саны жылдан-жылға өсуде. 2012 жылдың 1 қаңтарда тіркелген кәсіпорындардың саны 5444 болды, ол 2011 жылмен салыстырғанда 1,5 есе өскенін көрсетеді. 2012жылы Қазақстан Республикасы бойынша тіркелген кәсіпорындардың ішінде:

ірі кәсіпорындар саны –191;
орта кәсіпорындар – 206;
кіші кәсіпорындар – 5147.

Қазақстан Республикасында 2012 жылы 5444 кәсіпорын тіркелген болса, оның 53%-і Алматы қаласында қалыптасқан, яғни 2867бойынша қызмет ететін біріккен және шетел кәсіпорындарының саны 2011жылы – 2867 кәсіпорынды құраған, ол 2010 жылмен салыстырғанда 1,5 есе өскенін көрсетеді. Соның ішінде қызмет ететін біріккен және шетел кәсіпорындарының шоғырланған орталығы Алматы, Астана қалалары, Қарағанды және Атырау облыстары.       

Бұл аймақтарда қызмет ететін біріккен және шетел кәсіпорындарының өсуі оңды тенденцияны көрсетеді. Ол Оңтүстік, Солтүстік Қазақстан, Павлодар облыстарында 2011 жылы қызмет еткен біріккен кәсіпорындар төмендесе, 2012 жылы қайта көтерілу байқалады. Ол сол облыстардың инвестициялық ақуалының жақсарғанын көрсетеді.
      

Қазақстан территориясында қызмет ететін ірі кәсіпорындардың көбісі өндіру, сауда салаларына бағытталған. Біріккен және шетел кәсіпорындарында жұмыс істейтін адамдардың саны 2012 жылы 346072 жеткен . Кәсіпорындардың жұмысшыларының тізімдік құрамына, бір және одан көп күнге уақытша жұмысқа, маусымдық немесе тұрақты жұмысқа қабылданған барлық жұмысшылар жатады.
Сонымен қатар бірге, нақты жұмыс істейтіндермен қатар, ресми жұмысқа тіркелгендер де есепке алынады.

Кәсіпкерлік – кәсіпорынның басшылары мен мамандарының шаруашылық қызметінің бір тұтас бөлігі. Ол экономиканың қызметінде ең белсенді нысанының бірі болып табылады.
Кәсіпкерлік қызметінің көптеген түрлерінің ішінен негізінен төртке топтастыруға болады: өндірістік, комметциялық, қаржылық, консультативтік.
Өндірістік  кәсіпкерлік өнімді өндіруге, жұмыс істеуге  және қызмет көрстеуге, жинауға, өңдеуге  және ақпарат беруге, рухани байлықты жасауға бағытталған қызмет.
Қызметтің коммерциялық түрінің  мазмұны тауар-ақша қатынасы, сауда-айырбас  операциясынан тұрады. Оны өндірістік кәсіпкерліктен қызметтен айырмашылығы сол, мұнда өнімді шығаруға байланысты едәуір өндірістік ресурстарды  қажет етпейді.