ELEKTR RAZRYADI’NI’N' TUR'LERI HA'M WOLARDAN PAYDALANI’W

No’kis rayoni’ XBMXMThSHBne qarasli’

№ - 22- sanli' uluwma worta bilim beriw mektebinin'

Fizika pa'ni mug'allimi

Ag’i’lash   Saylauovti’n’

ELEKTR RAZRYADI’NI’N' TUR'LERI HA'M WOLARDAN  PAYDALANI’W

atli’ temasi’ boyi’nsha

sabaqli’q is jobasi’

2015-2016 ji’l

No’kis Rayoni’                                                                                                          22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

№ 37-TEMA     ELEKTR RAZRYADI’NI’N' TUR'LERI HA'M WOLARDAN  PAYDALANI’W.

Sabaqti’n’ maqseti

a)Bilimlendiriw maqseti

Woqi’wshi’larg’a Elektr razryadi’ni’n' tur'leri ha'm wolardan paydalani’w haqqi’nda uluwma tusinikler beriw ha’m bul temani’n’ basqa temalardan wo’zgesheligin ayti’p wo’tip temani’ baslaw.

b) Tarbiyali’q maqseti.

Woqi’wshi’larg’a temadan kelip shi’qqan halda wo’mirde jaqsi’ menen jamanni’n’ birdey juriwin biraq jaqsi’li’qti’n’ jen’ip shi’g’i’wi’n tusindirip, woqi’wshi’lardi’ jaqsi’li’q ruwxi’nda ta’rbiyalaw.

c)Rawajlandi’ri’w maqseti’

Woqi’wshi’lardi’n’ pa’nge degen qi’zi’g’i’wshi’li’g’i’n artti’ri’w na’tiyjesinde wolardi’n’ woqi’w ha’m jazi’w ko’nlikpelerin artti’ri’p bari’w

Sabaqti’ qurallandi’ri’w

Sabaqli’q kitap,tarqatpa materiallar, ha’m korgizbeli qurallar.

Sabaqta paydalani’lg’an metodlar: «Pikirge hu’jim» interaktiv metodi’ «Pikirdin’ qatan’ hu’jimi» interaktiv metodi’

Sabaq jobasi

Sabaqti’n’ bari’si’

Sholkemlestiriw

Woqi’wshilardi’n’ nawbettegi sabaqqa tayarli’g’i’n tekseriw

Uyge tapsi’rma soraw

G'a'rezli ha'm g'a'rezsiz razryad lar   temasi’n soraw

TEMA

Elektr dug’a razryadi’:

Elektr duga razryadi’ ju'da' quwatli’ jaqti’li’q deregi. Bunday elektr dugalardan projektorlarda, mayaklarda ha'm basqa quri’lmalarda paydalani’ladi’.

Elektr dugasi’ni’n' temperaturasi’ ju'da' joqari’ bolg'anli’qtan wonnan metallardi’ yeritiw ha'm svarkalawda, tu'rli birikpeler ali’wda da qollani’ladi’. Joqari’ sortli’ polat ali’wda ku'shli elektr dugadan paydalani’w qolayli’ boladi’.

No’kis Rayoni’                                                                                                          22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

No’kis Rayoni’                                                                                                          22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

Ushqi’nli’ razryad:

Bir - birinen izolyaciyalang'an yeki elektrodti joqari’ kernew deregine jalg'ayi’q. Elektrodlardag'i’ kernew belgili u'lken shamag'a jetkende wolar arasi’nda jarqi’ldaw- ushqi’nli’ razryad payda bolg'ani’n ko'remiz. Ushqi’nli’ razryad waqi’ti’nda wo'zine ta'n tarsi’ldi’ ses (jari’li’wg'a uqsag'an) yesitiledi ha'm ko'zdi qamasti’ratug'i’n da'rejede ku'shli jaqti’li’q shi’g'adi’.

Joqari’ kernewli elektr jetkerip beriwshi tarmaqlarda wo'tkizgish si’m metall tayani’shqa izolyator arqali’ bekitilgen boli’wi’na qaramay bazibir jag'daylarda ku'shli elektr razryad payda boli’wi’ mu'mkin. Ushqi’n shi’qpawi’ ushi’n elektr jetkerip beriw tarmaqlari’nda kernew qanshelli joqari’ bolsa, tayani’sh penen wo'tkizgish si’m arasi’ndag'i’ izolyator sonshelli u'lken boli’wi’ kerek.

Ushqi’nli’ razryadti’ arnawli’ tu'rde su'wretke ali’p u'yrenilgen. Bunda ushqi’nli’ razryad u'zliksiz tok yemesligi. al u'zik - u'zik jarqi’ldawdan ibarat yekenligi belgili bolg'an.

A'dettegi sharayatta hawadag'i’ elektr maydani’ni’n' kernewligi 3 000 000 V/myamasa 30 000 V/sm ge jetkende ushqi’nli’ razryad payda boladi’

Ushqi’nli’ razryad ta'biyatta shaqmaq tu'rinde ju'z beredi. Shaqmaq bultlar arasi’nda yamasa bult penen jer arasi’nda payda boli’wi’n bilesiz. Ha'r qi’yli’ belgidegi ku'shli zaryadlang'an bultlar bir - birine jaqi’nlasqanda wolar arasi’nda ku'shli razryad - shaqmaq payda boladi’. Bultlar arasi’ndag'i’ kernew 100 000 000 V tan asi’wi’ mu’mkin.

Polatlarda. ha'tte anodta qatti’ quymalarda da ushqi’nli’ razryadtan paydalani’p belgilengen wo'ishemde ha'm formada tesik ashi’w mu'mkin. Metallardi’ ushqi’nli’ razryad ja'rdeminde islew usi’li’nan ha'r tu'rli shtamplar (mo'rler) tayarlawda. metallardi’ kesiwde ha'm qi’rqi’wshi’ a'spablardi’ yegewde de qollani’ladi’.

No’kis Rayoni’                                                                                                          22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

No’kis Rayoni’                                                                                                          22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

Ji’lti’ldamali’ razryad:

Jabi’q shiyshe tu'tikshe ali’p, woni’n' ishine qarama – qarsi’ qi’li’p. anod ha'm katodlar wornati’lg'an. Tu'tikshenin' ishindegi basi’m atmosfera basi’mi’na ten' bolg'anda. Woni’n' ishindegi hawadan tok wo'tpeydi. Biraq tu'tikshe ishindegi hawa arnawli’ nasos ja'rdeminde a'ste – aqi’ri’n sori’p ali’nsa, wonnan tok wo'te baslaydi’

(130-a su'wret).

Tu'tikshedegi hawa shama menen won yese siyrekletilgende, razryad sezile baslaydi’. Hawa a'dettegige sali’sti’rg'anda bir neshe ju'z yese siyreklestirilgende, anod ha'm katod arasi’nda ji’lti’ldag’an jaqti’li’q qaplaydi’  (130-b su'wret). Soni’n' ushi’n bunday razryad ji’lti’ldamali’ razryad dep ataladi’. Bunda ji’lti’ldamali’ razryadtan salqi’n lampalar yamasa ku'ndizgi lampalar dep atali’wshi’ lampalardan jaqti’li’q deregi tu'rinde paydalani’ladi’. Tu'tikshenin' ishine aq ren'degi luminofor dep atalatug'i’n zatlar jag'i’p shi’g'i’lsa, wonnan aq jaqti’li’q shi’g'adi’.

Sabaqti’ bekkemlew

«Juwmaqlar qabi’l yetiw texnologiyasi’» interaktiv metodi’ bunda woqi’wshi’larg’a bir qansha quramali’raq temalardi’ wo’zlestiriw,belgili mashqalalardi’ ha’r ta’repleme puxta analiz yetiw tiykari’nda wolar boyi’nsha belgilengen juwmaqlarg’a keliw bir mashqa tiykari’nda bildiriletug’i’n bir neshe juwmaqlar arasi’nan yen’ qolayli’ ha’m de tuwri’si’n tabi’wg’a u’yretiw.Woqi’wshi’larg’a woqi’wli’qtan ti’sqari basqa a’debiyatlardan qosi’msha sorawlar,krossvordlar beriw menen bilimlerin bekkemlep bari’w

1.Elektr duga razryadi’ qalay payda yetiledi?

2.Elektr duga razryadi’nan qanday maqsetlerde paydalani’ladi’?

3.Ushqi’nli’ razryad qalay payda yetiledi?

4.Ta'biyatta shaqmaq qalay payda boladi’?

5.Ushqi’nli’ razryadtan qanday maqsetlerde paydalani’ladi’?

6.Ji’lti’ldamali’ razryad qalay payda qi’li’nadi’?

7.Ji’lti’ldamali’ razryadtan qaanday maqsetlerde paydalani’w mu'mkin?

Uy tapsi’rma tapsi’ri’w

Elektr razryadini’n' tur'leri ha'm wolardan paydalani’w  temasi’n woqi’p keliw

Sabaqti’ juwmaqlaw

Uy jumi’si’n qayta yadi’na sali’p wo’tip,bugingi sabaqqa belsene qatnasqan woqi’wshilarga tiyisli bahalari’n qoyg’an halda bugingi sabag’i’ma juwmaq jasayman

No’kis Rayoni’                                                                                                   22-mektep  Saylauov Ag’i’lash