Физикадан практикум

Заттардың меншікті жылу сыйымдылығын анықтау Жұмыстың  мақсаты: әртүрлі денелердің меншікті жылу сыйымдылықтарын тәжірибе арқылы анықтап, кестедегі мәндерімен салыстыру. Құрал­жабдықтар:                 термометр, ыстық су құйылған ыдыс, салқын су құйылған ыдыс, калориметрлік денелер жинағы, калориметр Жұмыс барысы: №1 тапсырма      Дененің массасын анықтау 1 Электрондық таразының бөлік құны 1г  2 Таразының   көмегімен   калориметрлік   дененің   массасын өлшеңдер.    №2   тапсырма   сыйымдылығын өлшеу       Қатты   дененің   меншікті   жылу 1 Стақанға абайлап 150г ыстық су құйыңдар. 2 Калориметрге 150г салқын су құйыңдар. 3 Калориметрдегі   суды   термометрмен   араластырып,   салқын   су температурасын өлшеңдер. t1=19℃ 4 Ыстық   су   құйылған   стақанға   калориметрлік   денені   абайлап 5 салыңдар. 1­2минут   өткен   соң,   калориметрлік   дене   батырылған   суды араластырып,   стақандағы   тұрақталған   су   мен   дене температурасын өлшеңдер. t2=62℃ 6 Өлшеулер нәтижелерін кестеге жазыңдар. 7 Іскек немесе ілгіштің көмегімен калориметрлік денені ыстық су құйылған стақаннан алып, салқын су құйылған стақанға абайлап батырыңдар. 8 Суды  араластырып, калориметрдегі су температурасын өлшеңдер. Нәтижені кестеге жазыңдар. t=21℃ 9 Салқын   судың   алған   жылу   мөлшерін   келесі   формула   бойынша есептеңдер:  tmсQ  c 1 Q=4200 ∙0.15(21−19)=1260Дж  1 t 1 Мұндағы   сс  –судың   меншікті   жылу   сыйымдылығы,   m1  –салқын   судың   массасы,   t­ калориметрлік   дене   мен   судың   температурасы,   t1­   калориметрге   құйылған   судың бастапқы температурасы. 10  Қатты дененің меншікті жылу сыйымдылығын есептеңдер: сд= Q m(t2−t) = 1260Дж 0,08∙(62−21) =384 Дж кг∙℃ сс❑❑ Мұндағы   m­   калориметрлік   дененің   массасы,   t­   калориметрге   құйылған   судың температурасы, t2 – калориметрлік дененің бастапқы температурасы. 11 Өлшеулер мен есептеулер нәтижелерін кестеге жазыңдар. Тәжір ибе № Калориметрде гі суық судың массасы  m1, кг Калориметрдегі судың   бастапқы температурасы t1  , 0С Калориметр лік   дененің массасы   m, кг 0,15 19 0,08 1 2 3 12  3­11 тармақтарын басқа денелермен қайталаңдар. Калоримет рлік дененің бастапқы температур асы  t2, 62 0С     Су мен калориметрлі к дененің жалпы температурас ы  t, 21 0С ¿384−380/¿ 380 стаб/¿ стаб ¿с− ε=¿ ∙100 =1 ∙100 =¿ ∆c=ε∙c=0.01∙380 Дж кг∙℃=4 Дж кг∙℃ Қорытынды. Калориметрлік дененің меншікті жылу сыйымдылығы өлшеу қателігімен есептегенде мынаған тең болды: c=c±∆c=(384±4) Дж кг∙℃ Серіппелі маятниктің тербелісін үйрену   мақсаты:   серіппелі   Жұмыстың     маятник   тербелісі   периодының   маятниктің амплитудасына, серіппенің қатаңдығына және жүктің массасына тәуелділігін  эксперимент арқылы тексеру. Құрал­жабдықтар: штатив, таразы, серіппе, пластилин. Гипотеза:  2  Серіппелі  маятниктің периоды серіппенің қатаңдығына тәуелді ме?  Серіппелі  маятниктің периоды жүктің массасына тәуелді ме?  Серіппелі  маятниктің периоды тербеліс амплитудасына тәуелді ме? Аспаптың бөлік құны және аспаптық қателік:  Аспап шкаласындағы бөліктің құны өлшенетін шаманың шкаладағы кез келген екі мәнінің айырымын сол мәндердің арасындағы бөліктердің санына бөлу арқылы анықталады. Аспаптық қателік аспап бөлігі құнының жартысына тең. Жұмыстың барысы. 1 Тұрғыны үстелдің шетіне орнатыңдар. 2 Тұрғыға серіппені орнатып, оған жүкті іліңдер. 3 Серіппені тепе ­теңдік күйінен ауытқытып, N тербеліс жасауға кеткен t1  уақытты секундомер көмегімен өлшеңдер. 4 Маятниктің тербеліс периодын анықтаңдар  Т= t n 5 Серіппенің ығысуын өзгерте отырып, 3­4 пунттерді қайталаңдар. 6 Серіппелі     маятниктің   периоды   тербеліс   амплитудасына   тәуелділігі   туралы қорытынды жасаңдар. 7 Матниктің ығысуын  x1  өзгертпестен, оның массасын   m2  арттырып, 3­4 пунттерді қайталаңдар. 8 Серіппелі   маятниктің периоды жүктің массасына тәуелділігі туралы қорытынды жасаңдар. 9 Бастапқы m1 шардың массасын және ығысуын озгертпей, тұрғыға қатаңдығы өзгеше серіппені орнатып,  3­4 пунттерді қайталаңдар. 10 Тербеліс   периодының   серіппенің   қатаңдығына   тәуелділігі   туралы   қорытынды жасаңдар. 11 Абсолют және салыстырмалы қателікті анықтаңдар. Тәжірибе № 1 2 3 4 5 6    k,Н/м m, кг xm, м 20 20 3 3 0.11 0.08 0.08 0.08 ­ ­ ­ ­ 0.7 0.45 N 6 8 8 10 10 t, с 3 3 3 10 10 10 T, с 0.5 0.375 0.375 1 1 1 ¿Т1− Т2/¿ Т1 ε=¿ ∙100 3 kT2= t n =0,46с Т1=2π√m Т1=2π√ 0.11кг 20 Н м Т2=3с 6 =0,5с ¿0,46с−0,5 с/¿ 0,46с ε=¿ ∙100 =8,7 Қорытынды. пропорционал, серіппе қатаңдығына кері пропорционал.Амплитуға тәуелді емес.  Серіппелі   маятниктің   тербеліс   периоды   жүктің   массасына   тура Шынының сыну көрсеткішін анықтау. Жұмыстың   мақсаты:  жазық   параллель   пластинаның   көмегімен   шынының   сыну көрсеткішін анықтау                             Құрал­жабдықтар: жазық параллель шыны пластина, шам, аккумулятор батареясы, кілт, жалғағыш сымдар, саңылауы бар экран, транспортир. Теориялық   түсінік:  Әртүрлі   орталарда   жарықтың   таралу   жылдамдығы   түрліше болғандықтан, жарық бір ортадан екінші ортаға өткенде жарықтың сыну құбылысы   байқалады.   Сыну   заңы   бойынша   n= sinα sinβ   .   Төменде шынының сыну көрсеткішін анықтаңдар. Жұмыстың барысы: 2. 1. Электр шамын кілт арқылы батареяға қосып, тізбек құрыңдар. Шамның алдына саңылауы бар экранды орналастырып, ал оның сыртына ақ қағаз қойыңдар. 3. Кілт арқылы тізбекті қосамын да, қағаз бетіне жіңішке жарық жолағын түсіріңдер. 4. Жарық жолағына кез келген бұрышпен шыны пластинаны қойыңдар. 5. Пластинаның   пішінін   қағазға   сызып,   түсетін   сәуленің   А   басы   мен   В   соңын   және жарықтың пластинадан F шығу нүктесін белгілеңдер. 6. Тізбекті ағытып қағаздан шыны пластинаны алыңдар. 7. А және   В,  В  және  F  нүктелерін  қосып,  түскен   және  шыққан  сәулелерді   сызыңдар. Пластинаға жарықтың В түсу нүктесінде перпендикуляр тұрғызыңдар. 8. Транспортирдің көмегімен түсу және сыну бұрыштарын өлшеңдер. 4 9. Шынының сыну көрсеткішін n= sinα sinβ   формула бойынша есептеңдер. 10. Тәжірибені басқа түсу бұрыштары кезінде қайталаймын және тәжірибе нәтижелерін салыстырыңдар. Тәжірибе саны             1 2 3 α 10 15 20 β 6,5 10 13 n 1.65 1,65 1,65 sin10° sin 6.5°  =  0.1736 0.105  = 1.653 2. n2  =  3. n3 =  0.2588 0.1564 =1.65 47 sin 15° sin 9°  =  sin 20° sin 12°= 0.342 0.2079 =1.645 Абсолют және салыстырмалы қателікке есептеу жүргізіңдер. nорт= n1+n2+n3 3 =1,6509 ∆n1=|nорт−n1| =0,0021 ∆n2 = |nорт−n2| =0,0038 ∆n3 = |nорт−n3| =0,0059 ∆nорт= ∆n1+∆n2+∆n3 3 =0,0039 ε= ∆nорт nорт =0,0039 1,6509∙100 =0,23% 1. n1  = 5 ∆n=ε∙nорт=0.0023∙1,6509=0.0038 n=  nорт±∆n=1.6509±0.0038 Қорытынды:  Шынының   сыну   көрсеткіші   түсу   бұрышына тәуелді   емес,   яғни   түсу   бұрышын өзгерткенде n өзгермейді. Математикалық маятниктің тербелісін үйрену. Маятниктің көмегімен еркін түсу үдеуін анықтау. Жұмыстың     мақсаты:   математикалық     маятник   тербелісі   периодының   маятниктің ұзындығына, амплитудасына және массасына тәуелділігін  эксперимент арқылы тексеру. Құрал­жабдықтар:штатив,   жібі   бар   шар,   таразы,   өлшеуіш   сызғыш,   транспортир, пластилин, магнит. Гипотеза:   Математикалық  маятниктің периоды маятник ұзындығына тәуелді ме?  Математикалық  маятниктің периоды жүктің массасына тәуелді ме?  Математикалық  маятниктің периоды тербеліс амплитудасына тәуелді ме?  Математикалық  маятниктің периодыеркін түсу үдеуіне тәуелді ме? 1­тапсырма.  Математикалық маятниктің тербелісін үйрену.  Жұмыстың барысы. 1. Тұрғыны үстелдің шетіне орнатыңдар. 2. Жіптің ұзындығынl1 өлшеңдер. 3. Маятникті тепе ­теңдік күйінен ауытқытып, N тербеліс жасауға кеткен t1уақытты секундомер көмегімен өлшеңдер. 4. Маятниктің тербеліс периодын анықтаңдар  Т= t n 5. Ауытқу бұрышын өзгерте отырып, 3­4 пунттерді қайталаңдар. 6 6. Математикалық   маятниктің периоды тербеліс амплитудасына тәуелділігі туралы қорытынды жасаңдар. 7. Матниктің ұзындығынl1  өзгертпестен, оның массасын   m2арттырып, 3­4 пунттерді қайталапорындаңдар. 8. Математикалық     маятниктің   периоды   жүктің   массасына   тәуелділігі   туралы қорытынды жасаңдар. 9. Бастапқы m1шардың массасынөзгертпей   маятниктің ұзындығынl2  өзгерте отырып, 3­4 пунттерді қайталаңдар. 10. Тербеліс   периодының   маятник   ұзындығына   тәуелділігі   туралы   қорытынды жасаңдар. 11. Абсолют және салыстырмалы қателікті анықтаңдар   12. Матниктің ұзындығын l1 өзгертпестен, маятник астына магнит қойып,3­4 пунттерді қайталаңдар. 13. Тербеліс периодының еркін түсу үдеуіне тәуелділігі туралы қорытынды жасаңдар. Тәжірибе № 1 2 3 4 5 6 N 10 m, кг l, м 0.07 0.07 0.08 0.07 0.8 0.7 0.8 0.8 t, с 18.37 17.21 18.37 18.40 18.37 18.42 α , 0 T, c 1.837 1.721 1.837 1.84 1.837 1.842 ­ ­ ­ ­ 45 60 ε= T1−T2 T1 ·100 T1= 2π √ l g T2= t N Есептелуі: T1= 2∙3.14 √ 0.7 9.8 = 6.28∙0.28 = 1.79; 17.21 10 T2=  = 1.721; ε=1.79−1.721 1.79 ∙ 100% = 3.8% Қорытынды: Математикалық маятник периоды маятник ұзындығына тура пропорционал, еркін түсу үдеуіне кері пропорционал. 2­тапсырма. Маятниктің көмегімен еркін түсу үдеуін анықтау. 7 Жұмыстың барысы 1. Тұрғыны   үстелдің   шетіне   суреттегідей   орнатамыз.   Оның   жоғарғы   жағына   қысқыш бекітіп, оған жіпке байланған жүкті ілеміз. Жүк еденнен 3­5см жоғары тұруы керек. 2. Маятникті тепе­теңдік күйінен 5­8см­ге ауытқып жібереміз. 3. Маятниктің ұзындығын өлшеуіш таспамен өлшеп аламыз. 4. Толық 40 тербеліс  (N)  жасауға кеткен  t  уақытты өлшеп алып, периодын табыңдар. 5. Т әжірибені бірнеше рет қайталап, уақыттың орташа мәнін  tорт. табамыз. 6. Уақыттың   tорт.   орташа   мәні   бойынша   тербеліс периодының  орташа мәнін  Tорт. анықтаймыз. 7. gорт.= 4π2l T2орт. формуласы   бойынша   еркін   түсу үдеуінің   gорт. орташа   мәнін   есептеп   шығаруға болады. 8. Өлшеу және есептеу нәтижелерін кестеге жазамыз: l, м    1 N 40 Тәжірибе нөмірі 1 2 3 t,с tорт., с Tорт.= tорт. N gорт,м/с2 ε, 80,71 2,01775 9,68 0.3 81,85 79,5 81,13 9. Еркін түсу үдеуінің алынған gорт. орташа мәнін g=9.8 м/с2 мәнімен салыстырамын. 10.  Өлшеу дәлдігін бағалаймын. ε= ∆g gорт. l +2 ∆t =∆l t = 0.05см 100см+2 0,1с 80,71=0,0005+0,0025=0,003∙100 =0,3 Қорытынды.өлшеу қателігімен есептегенде еркін түсу үдеуінің шамасы мынаған тең болды: g=gорт.±∆g=(9.68±0.2904)м/с2 8 Ауырлық және серпімділік күшінің әсерінен дененің шеңбер бойымен қозғалысын зерттеу. Жұмыстың  мақсаты: ауырлық және серпімділік күшінің әсерінен дененің шеңбер бойымен қозғалысын тәжірибе арқылы тексеру. Құрал­ жабдықтар: зертханалық тұрғы, таспа,динамометр. секундомер,   жіп,   жүктер   жинағы,   өлшеуіш Жұмыс барысы: 1. Тұрғыны   партаға   орнатыңдар.   Тұрғыға     бекіткіш   көмегімен сақинаны орнатыңдар. 2. Жүкке ұзындығы шамамен 25 см жіпті байлаңдар және тұрғы сақинасына іліңдер. 3. Қағазға кез келген диаметрлі шеңбер  сызыңдар. Бойымен жүк қозғалатын шеңбердің r радиусын сызғышпен өлшеңдер. 4. Берілген   радиустың   шеңбері   бойымен   қозғалатындай   етіп жүкті айналысқа түсіріңдер. 5. N толық тербелістер уақытын өлшеңдер және маятник кезеңін есептеңдер. 6. Тәжірибені бірнеше рет қайталаңдар. tорт 15,10 с орт  T t орт N Tорт 015,1 с 7. Тәжірибе нәтижелері бойынша үдеудің орташа мәнін келесі формула бойынша есептеңдер: a орт  aорт=2,68 м/с2 2 N 2 r 24 t орт 8. Динамометр серіппесін серпімділік күшімен теңгеріп   тең әрекетті күш модулін   серFF  өлшеңдер. Ол үшін динамометрді жүкке жалғап оны горизонталь бойымен сызылған шеңбердің шетіне дейін тартыңдар. Динамометрдің мәні тең әрекетті күштің нәтижесі болып табылады. 9  Fсер 11,0 Н Серпімділік күшін есептелген күштің мәнімен салыстырыңдар:  F=ma мұндағы m – жүктің массасы.    F  06,0  68,2  16,0 Н 9. Өлшеулер және нәтижелерін кестеге жазыңдар. Тәжірибе № t, с t , с N m, кг r, м орт Fсер,Н F,Н аорт м/с 2 1 2 3 4 5 10. Fсер ma 10,15 10 0,06 0,07 2,68 0,11 0,16 10,15 10,16 10,13 10,17 10,14 қатынасының мәнін бір санымен салыстырыңдар.  1 Fсер ma 11. Өлшеудің абсолют және салыстырмалы қателіктерін есептеңдер. Сызғыш  ∆ l= бөл.құны 2 0,1см 2 =0,05см = Секундомер  ∆t=бөл.құны 2 =0,2с 2 =0,1 с Динамометр  ∆F=бөл.құны 2 =0,01Н 2 =0,005Н 12. Периодтың салыстырмалы қателігін келесі формуламен анықтаңдар Т =∆t ∆Т tор = 0,1с 10,15 =0,98 % 13. Үдеудің салыстырмалы қателігін келесі формуламен анықтаймыз: ∆а а =∆l l +2∙∆Т Т = 0,05см 25см +2∙0,0098=2,16 14. Шарик массасын динамометрмен анықтадық, сондықтан динамометрдің салыстырмалы қателігінкелесі формуламен есептейміз: m =∆P ∆m P = 0.005Н 0.6Н =0,83 10 15. ma көбейтіндісінің салыстырмалы қателігін келесі формуламен есептейміз: ma =∆m ∆ma m +∆a a =2.99 16. Күштің салыстырмалы қателігін келесі формуламен анықтаймыз: ε=∆F F ∙100 = 0.005Н 0,11Н=4,5 Нәтижені F=F ±∆F түрінде жазып көрсетіңдер. 0,11± ±∆F=¿ 0,00495) Н F=F 17. Қорытынды: қатынасының   мәні   1­ге   тең   болмаған   себебі,   өлшеуіш   аспаптардың   қателіктері Fсер ma болғандықтан.   Есептеу   барысында   көріп   тұрғанымыздай   ең   үлкен   қателіктідинамометр беріп тұр.  Үйкеліс коэффициентін анықтау Жұмыстың мақсаты:  ағаш пен ағаш арасындағы үйкеліс коэффициентін   тәжірибе арқылы анықтау. Құрал­   жабдықтар:ағаш   білеуше,   ағаш   тақта   немесе   сызғыш,   массалары   100   г   жүктер жиынтығы, динамометр, өлшеуіш таспа (лента). Жұмыс барысы:  1. Штативті үстелдің шетіне орнатыңдар. 2. Штативке трибометрді орнатыңдар. 3. Білеудің   салмағын   динамометр   арқылы өлшеңдер. 4. Білеу мен жүктің салмағын бірге өлшеп алыңдар. 5. Үстіне   жүк   қойылған   білеуді   трибометрдің үстімен динамометр арқылы бірқалыпты тартып, оның көрсеткішін жазып алыңдар. 6. Үйкеліс коэффициентін келесі формула бойынша есептеңдер: Fуйк Р 7. Білеушедегі жүктің салмағын арттыра отырып, 5­6 пунктті қайталап тәжірибені үш рет жасаймын 8. Өлшеулер нәтижелерін кестеге толтырамын. 11 Тәжірибе № үйк , Н F Р,H μ μорт ε, 1 2 3 0,42 0,56 0,64 1,54 2,04 2,54 0,29 0,27 0,25 0,27 2,34 9.    Абсолют қателікті табыңдар   орт      және       жауапты мына түрде жазыңдар:   орт .   10. График тұрғызыңдар. 1¿ Рбіл=1,04Н,Ржүк=0,5H Р1=Рбіл+Ржүк=1,04+0,5=1,54Н Fүйк=0,42H μ1= Fүйк Р1 =0,42 1,54 =0,29 2¿Р2=Рбіл+2Ржүк=1,04+1=2,04Н Fүйк=0,56H μ2= Fүйк Р2 =0,56 2,04 =0,27 3¿ Р3=Рбіл+3Ржүк=1,04+1,5=2,54Н Fүйк=0,64H =0,64 2,54 =0,25 μ3= Fүйк Р3 μорт= μ1+μ2+μ3 3 =0,29+0,27+0,25 3 =0,27 12 Рорт= 1,54+2,04+2,54 3 =2,04Н Fүйк.орт= 0,42+0,56+0,64 =0,54Н ε= ∆μ = μорт ∆Fүйк Fүйк.орт 3 + ∆Р Рорт =0,01 0,54 + 0,01 2,04=0,0185+0,0049=0,0234∙100 =2,34 ∆μ=ε∙μорт=0,0234∙0,27=0,0063 Қорытынды:  Ағаш пен ағаш арасындағы үйкеліс коэффициенті кестеде 0,2­0,5  аралығында. Тәжірибе нәтижесі көрсеткендей ағаш пен ағаш арасындағы үйкеліс  коэффициенті төмендегідей өлшеу қателігімен есептелді:             μ=μорт±∆μ=0,27±0,0063 Жұмыс барысы: 2­тәсіл. 1. Штативті үстелдің шетіне орнатыңдар. 2. Штативке трибометрді орнатыңдар. 3. Трибометрдің   орналасу  h  биіктігін   және оның ұзындығын l өлшеп алыңдар. 4. Көлбеу   жазықтықтың   табан   ұзындығын мына формуламаен есептеңдер: s=√l2−h2; 5. Трибометр   үстел   жазықтығымен   қандай бұрыш   жасайтынын   табу   үшін   келесі формуланы пайдаланыңдар: tgα=h s ; 6. Үстіне жүгі қойылған білеуді трибометрдің үстімен төмен қарай сырғанатыңдар. 7. Ньютонның екінші заңына сүйеніп қозғалыс теңдеуін жазыңдар: F­Fүйк.=0 mgy­ μ  mgx=0, бұдан mgsin α ­  μ  mgcos α =0 8. Үйкеліс коэфициентін келесі формула бойынша есептеңдер: μ= mgsinα mgcosα=tgα = h S 9. Өлшеулер нәтижелерін кестеге толтырыңдар. Тәжірибе № h, см l, см α μ μорт ε. S,см 13 1 2 3 20 22 24 50 0.436 0.49 0.547 0.436 0.49 0.547 0.491 0,33 45,8 44,9 43,9 ε= ∆μ μорт = ∆h hорт 44,9см=0.0023+0.0011=0.0034∙100 =0.34 + ∆l Sорт =0.05см 22см + 0.05см ∆μ=ε∙μорт=0,0034∙0,491=0,0016 Қорытынды: Ағаш пен ағаш арасындағы үйкеліс коэффициенті кестеде 0,2­0,5  аралығында                     μ=μорт±∆μ=0.491±0,0016 Денелердің соқтығысу кезіндегі импульстің сақталу заңын зерттеу Жұмыстың мақсаты:  денелердің соқтығысу кезіндегі импульстің сақталу заңын эсперемент арқылы анықтау  Құрал­ жабдықтар: науаша, штатиф, көшірме қағаз, шар Теориялық түсінік. Тұйық жүйеде барлық денелердің векторлық қосындысы уақыт бойынша өзгермейді немесе тұйық жүйенің толық импульсі жүйеде өтіп жатқан кез келген өзгерістер кезінде шама жағынан да, бағыт жағынан да бірдей болып қалады.   m1∙v1+m2∙v2=m1∙v1'+m2∙v2' m1∙S S2 S1 t=m1∙ t + m2∙ t m1∙S=S1∙m1+S2∙m2     пайдаланып импульстің   сақталу   заңына   тәжірибе   арқылы   зерттеу жүргіземіз. осы   өрнекті Жұмыс барысы: 1 Науашаны  тұрғыға орнатыңдар. 2 Науашаның   алдына   ақ   қағаз   төсеп,   үстіңе   көшірме   қағаз жабыңдар. 3 Шарды   науашаның   жоғарғы   ұшынан   жіберіп,   шардың   түсу нүктесінің белгісін алыңдар. 4 Науашаның шетіне 2­ші шарды қойыңдар. 5 Науашаның   жоғарғы   ұшынан   шарды   жіберіп,   шарлардың құлау  қашықтығын өлшеңдер. 6 Науаша астыңдағы  нүктені белгілеңдер. 7 S1 және S2 қашықтығын өлшеңдер. 14 1+¿ 1. S2+¿S3 3 = 0,212+0,213+0,211 3 S¿ Sорт=¿ =0,495м 2. S1орт= S1+S1+S1 3 = 0,122+0,126+0,121 3 =0,288м 3. S2орт= S2+S2+S2 3 = 0,285+0,293+0,297 3 =0,677м m1∙Sорт = m1∙S1орт+m2∙S2орт 4. 0,016∙0,495 0,016∙0,288+0,005∙0,677 =0,99 ε=∆S S + 2∙∆S Sорт1+Sорт2 № m1, кг m2, кг S,(м) Sорт (м) S1,(м) S1орт (м)  S2,(м) S2орт (м)  Sm 1 1 2 3 0,016 0,005 0,495 0,212 0,213 0,211 0,122 0,126 0,121 0,288 0,285 0,293 0,297 0,677 0,99 1  Sm  орт 1 орт  Sm 2 2 орт Қорытынды: Импульстің сақталу заңы бойынша   Sm 1 1  Sm  1 орт орт  Sm 2  1 2 орт болу қажет. Эксперимент нәтижесінде ол 0,99­ға тең болды, оның себебі аспаптың өлшеу қателігінен. Дененің ұшу алыстығының лақтыру бұрышына тәуелділігін зерттеу Жұмыстың мақсаты:  дененің ұшу алыстығының лақтыру бұрышына тәуелділігін тәжірибе арқылы тексеру. Құрал­жабдықтар:баллистикалық зертханалық тапанша, өлшеуіш таспа, зертханалық тұрғы, көшірме қағаз парағы 15 Теориялық түсінік. Горизонталь бетте көкжиекке әртүрлі бұрыш жасай оқ атқанда оның ұшу қашықтығы мына формуламен өрнектеледі:  2 2 0 sin 2 0  l  cos g  ; 2sin g Бұл формуладан оқтың 0°­тан 90°­қа дейін ұшу бұрышын өзгерткенде оның ұшу қашықтығы әуелі кейбір мәнге дейін артады да, одан кейін нөлге дейін кемитіні көрінеді. Түсу қашықтығы cos α   мен sin α  көбейтіндісінің үлкен мәнінде максимал болады. Міне, осы тәуелділікті тәжірибеде төменгі суретте көрсетілген баллистикалық пистолетпен тексеру керек. Жұмыс барысы: 1.Баллистикалық   тапаншаның   құрылысы   және жұмыс істеу принципімен танысыңдар. 2.Баллистикалық   тапаншаны   партаның   шетіне бекітіп, тік бағыттаңдар. 3.Тапаншаның   қасына   өлшеу   таспасын   тік орнатыңдар   және   оның   санақ   басы   снарядтың ортасымен   сәйкес   болатындай   етіп   бекітіңдер. Бірнеше   рет   атып,   өлшеуіш   таспа   көмегімен көтерілу биіктігін өлшеңдер. 4.Снарядтың ұшып шығу жылдамдығын келесі формула бойынша есептеңдер: 0  g2    бұрышпен   атылғандағы   снарядтың   ұшу   алыстығы   максимал   екендігін   дәлелдеу   үшін 5. 045 берілген бұрыштарда снарядтың ұшу алыстығын келесі формула бойынша есептеңдер: l  2 2 0 sin cos g 6. Көкжиекке   045   бұрышпен ату  барысында  снарядтың  ең үлкен көтерілу  биіктігін   келесі формула бойынша есептеңдер:  2 0  h  sin 2 2 g 8 Дәптерге өлшеулер мен есептеулер нәтижесі жазылатын кесте дайындаңдар. 16 Шариктің ұшу бұрышы  0 , Шариктің   орташа   ұшу қашықтығы L,см 20 30 40 45 50 60 70 104 141 160 163 160 141 104 81,5м   5,818,92 0  40 см/ 1) α  = 200 l   2 2 0 sin  2 0 cos g  ; 2sin g 2 40  l 1 0 40  sin 8.9 1600   64.0 8.9  48.104 ; м 2) α  = 300 2 40 l 2  0 60  sin 8.9 3)  = α 400 2 40 l 3  0 80  sin 8.9 4)  = α 450 1600   866,0 8.9 1600   985,0 8.9  38,141 ; м  82,160 ; м 2 40 l 4   sin 8.9 0 90  1  1600 8.9  26,163 ; м 5)  = α 500 2 40 l 5  0 100  sin 8.9 6)  = α 600 1600   985,0 8.9  82,160 ; м 17 2 40 l 6  0 120  sin 8.9 1600   866,0 8.9  38,141 ; м 7)  = α 700 2 40 l 7  0 140  sin 8.9 1600   64,0 8.9  48,101 ; м lорт.= 140+141+160+163+160+141+104 7 =139м;  2 0  h  ; sin 2 2 g h  1600 49,0  8,92  784 6,19  ;40   бұрышпен   аталғандағы   снарядтың   ұшу   алыстығынның   абсолют   және   салыстырмалы 045 қателігін анықтаңдар. ε=∆l l. ·100 = 0.05см 163см ·100 =0.03 l=l±∆l=(163±0,05)см 9 Қорытынды:лақтыру   бұрышы 450   тең   болғанда   дененің   ұшу   алыстығы   максимал болады. Судың беттік керілу коффициентін әртүрлі тәсілдермен анықтау. Жұмыстың мақсаты:  судың беттік керілу коэффициентін тамшының үзілуі және сұйықтың капиляр бойымен көтерілуі  әдістерімен өлшеу. Құрал­жабдықтар:                 зертханалық таразы, гірлер, штангенциркуль, өлшеуіш сына, ине, миллиметрлік бөліктері бар 30см­лік өлшеуіш сызғыш, конус тәріздес құйғы (воронка), шүмегі бар және ұшының диаметрі 3­4мм болатын шыны резеңке түтік, жаппай жұмысқа арналған штатив, тазартылған су. Беттік керілу— екі фазаның (дененің) бөліну бетінің термодинамикалық Теориялық түсінік: сипаттамасы; бөліну беті сұйықтық болған жағдайда, бет контурының ұзындық бірлігіне әсер ететін   және   фазалардың   берілген   көлемдерінде   бетті   ең   кіші   шамаға   (минимумға)   дейін 18 жиыруға ұмтылатын күш.Беттік керілу коффициенті­ контурдың бірлік үзындығына келетін беттік керілу күші. Ол келесі формуламен есептеледі: ghD   4 Төменде беттік керілу коэффицентін екі тәсілмен анықтаймыз. Жұмыс барысы: 1­ Тапсырма. Судың беттік керілуін тамшының үзілуі әдісімен өлшеңдер. 1. Сұйықтың   беттік   керілуін   анықтау   үшін суреттегідей қондырғыныжинаңдар. 2. Өлшеуіш сына мен штангенциркульдің көмегімен шыны ұшының  ішкі диаметрін өлшеңдер. 3. Бос стақанның массасын 0,01г дейінгі дәлдікпен өлшеңдер. 4. Кран   жабылады   да,   шұңғымаға     таза   су (дистильденген) құйыңдар. Түтіктің астына құты қойып, кранды жайлап ашып, түтіктен су тамшыларының тамуы реттеледі (жиілігі минутына 30­40тамшы). Осы шарт орындалғанда ғана тамшының үзілуі ауырлық күшінің әрекетінен санауға болады. 5. Түтіктің астына бос стақан қойып, 80­100 тамшыны санап, стақанға жинап алыңдар. 6. Стақанды тағы да өлшеп, оған аққан тамшының массасын есептеңдер. 7. σ= Mg nπD формуланың көмегімен судың беттік керілуін есептеңдер. 8. Өлшеулердің абсолют және салыстырмалы қателерін есептеңдер:  9.   Өлшеулер мен есептеулер нәтижесін кестеге жазыңдар. № D,м M, кг , Н/м       σ n 99 1 2 0.0015 0.003 0.0015 105 0.004 1.07* 10−3 1.02* 10−3 0,0355 50% 0,071 ± 0,0355 35.5% σ1= Mg nπD = 0.003∙9,8 99∙3,14∙0,0015 = 63 ∙10−3 Н м σ2= Mg nπD = 0.004∙9,8 105∙3,14∙0,0015 = 79 ∙10−3 Н м 19 σорт= σ1+σ2 2 = 0,063+0,079 2 =0,071Н м ε= |σорт−σ| σ ∙100 =|0,071−0,073| 0,073 =0,0274∙100 =2,74 ∆σ=ε∙σорт=¿ ∙0,071=¿ 0,0274 0,0019Н/м Қорытынды: ¿ σ=σорт±∆σ=¿ 0,071 ±0,0019¿ Н/м 2­ тапсырма. Капиллляр бойымен сұйықтың көтерілу әдісі көмегімен судың беттік керілуін өлшеу. 1. Ине мен штангенциркульдің көмегімен капилярдың ішкі диаметрін өлшеңдер. 2. Капилярды суға батырып, оның бойымен көтерілген судың биіктігін өлшеңдер. 3. Судың беттік керілуін формуламен есептеңдер:   . ghD   4 4. Өлшеуді   бірнеше   рет   қайталап  орт  мәнін   табыңдар.   Өлшеу   нәтижесін   кестеге түсіріңдер. 5. Осы жұмыстағы өлшеулердің қатесін бағалау күрделі. 6. ­ның әртүрлі әдіспен табылған мәндерін салыстырыңдар және оны қорытындылаңдар. № 1 , кг/м3 Һ,м D,м , мН/м 1000 0,058 0,0005 72,5          10,86%  7,87 5 ε= σ−σкесте σкесте ∙100 = |0,0725−0,073| 0,073 =0,0068∙100 =0,68 ∆σ=ε∙σ=0,0068∙0,0725=0,00049Н/м ¿ σ=σ❑±∆σ=¿ 0,0725 ±0,00049 ) Н/м 20 Қорытынды: қарағандакапилляр түтікшемен өлщеген дәлірек, әрі жылдам.   судың   беттік   керілуін   тамшының   үзілуі   әдісімен   өлшегенге Өткізгіштердің аралас жалғануын зерттеу. Жұмыстың  мақсаты: ток тұтынушыларының аралас жалғанған электр тізбегіндегі жұмысын оқып­үйрену. Құрал­жабдықтар: амперметр, вольтметр, шамдар, ток көзі, жалғағыш сымдар. Теориялық түсінік.  Аралас жалғау кезінде бірнеше өткізгіштер тізбектей, бірнеше өткізгіштер параллель жалғанады. Өткізгіштердің аралас жалғануын зерттеу үшін тізбектей және параллель жалғау кезіндегі негізгі заңдылықтарға жүгінеміз.  Өткізгіштерді тізбектей жалғағанда:  I=I1=I2 ;   U=U1+U2  ;   R=R1+R2 Өткізгіштерді  паралель жалғағанда   I=I1+I2 ;   U=U1=U2 ;    1 R= 1 R1 + 1 R2   Зерттеу барысында берілген тізбек жай бөліктерге бөлініп қарастырылады.   Төменде аралас жалғанған өткізгішті қарастырамыз. Жұмыс барысы: V А1 А2 V12 V3 A 1. Сурет бойынша электрлік сұлбаны жинаңдар. 2. 1,2 шамдар мен 3 шам  бір­бірімен қалай жалғанғанын айтыңдар. 3. Шамдар арасындағы U1 кернеу мен U2 кернеуді өлшеңдер.  4. U=U1+U2 теңдігінің дұрыстығына көз жеткізіңдер. 5. Аралас жалғанған ток тізбегіндегі ток күшін өлшеңдер. 6. 7. Кернеудің салыстырмалы қателігін келесі формула бойынша есептеңдер: I=I1+I2 теңдігінің дұрыстығына көз жеткізіңдер. 21 ε=∆U+∆U U1+U2 ∙100 мұндағы  ∆U−¿  вольтметрдің аспаптық қателігі 8. Ток күшінің салыстырмалы қателігін келесі формула бойынша есептеңдер: ε=∆I+∆I I1+I2 ∙100 мұндағы  ∆I−¿ амперметрдің аспаптық қателігі 9. Өлшеу және есептеу нәтижиелерін төмендегі кестеге жазыңдар. I, A I1, A Өлшенді U, В I2 , A U1, В U2, В Есептелді εI, ∆U, εU , ∆I , A В 0,5 0,25 0,25 7,71 5,98 1,68 0,01 0,05 2 1.3 10. Есептелуі:                           U=U1+U2=5,98В+1,68В=7,66В I=I1+I2=0,25А+0,25А= 0,5 А ε=∆U+∆U U1+U2 ∙100 =2 0,05В 7,66В ∙100 =1.3 ε=∆I+∆I I1+I2 ∙100 =2 0,01А 0,5А ∙100 =4 Қорытынды:  Тәжірибе   барысында   аралас   жалғанған   тізбекті   зерттей   отырып U=U1+U2   және   I=I1+I2  теңдігінің   дұрыстығына   көз   жеткізіп,   нәтижені   өлшеу қателігін ескере отырып жазуға болады.             U=U+∆U=(7.66±0.05)В I=I+∆I=(0,5±0,01)А Ток көзінің ЭҚК­ін және оның ішкі кедергісін анықтау Мақсаты: ток көзінің ЭҚК­ін және оның ішкі кедергісін анықтау Керекті құралдар: ток көзі (4,5 В­тық батарея); амперметр; вольтметр  22 (6 Ом); жалғағыш сымдар. Теориялық түсінік Суреттегі сұлба бойынша реостат көмегімен тізбекке арналған Ом заңын  ε R+r қолданып, тізбектегі ток күшін өзгертіңдер. Амперметр мен  I= вольтметрдің көрсетуі бойынша бірнеше өлшеулер жүргізіп,  ЭКҚ­і мен ток  көзінің r ішкі кедергісін анықтаңдар. ε=I∙R+I∙r rтәж= εтәж−Uтәж Iтәж Жұмыстың барысы: 1)  Суреттегі сұлбаға сәйкес тізбек құрастырыңдар. 2)  Реттегішті реостаттың ортасына қойыңдар. 3)   I1жәнеU1вольтметрдің көрсетуін   жазып алыңдар 4)   Реостаттың   реттеуішін   жылжыта   отырып,   жаңа орынға апарыңдар. 5)  I2  амперметрдің және  U2  вольтметрдің жаңа көрсетуін жазып алыңдар. 6)   жоғарыдағы формулалары қолданып, ток көзінің электр қозғаушы күші мен ішкі кедергісінің шамасын есептеңдер. 7) Өлшеу және есептеу нәтижелерін кестеге толтырыңдар. Өлшенді Есептелді  I1,А I2,А U1,В U2,ВIпр,A Uпр,Вεпр,В εI , εU, εε 0.1 5.5 8)  Өлшеу қателігін анықтаңдар.  0.2 6  0.15 5.75 7 % 6,66 ,% 3,5 4,3 Uпр = U1+U2 2 =6В+5,5В 2 =5,75В , εr, % 46,6 23 Iпр= I1+I2 2 = 0.1А+0.2А =0.15A 2 rпр= εпр−Uпр Iпр 7В−5В 1,5А =8,33Ом = εU=∆U Uпр =0,25В 5,75В ∙100 =4,3 εε=∆U εпр =  0,25В 7В ∙100 =3,5 0 εI=∆I Iпр  =  0,01 0,15 ∙100 =¿ 6.66% = 2∆U εпр−Uпр +∆I Iпр   εr=∆r r =∆ε+∆U εпр−Uпр +∆I Iпр 7В−5,75В+ 0,01А 2∙0,25В 0,15А=0,4+0,06∙100 =46,6     = ∆r=ε∙r=0.466∙8.33Ом=3,88Ом Қорытынды. Ток көзінің ЭҚК мен ішкі кедергісінің шамасын өлшеу қателіктері арқылы жазыңдар: ε=εпр±∆ε;ε =(7 ± 0.25)B r=rпр+∆rr   = (8.33 ±3,88 ) Ом Шардың инерция моментін анықтау Жұмыстың   мақсаты:  шардың инерция моментін тәжірибе арқылы анықтау Теориялық түсінік. Шардың инерциямоментін анықтау үшін , оның айналмалы қозғалысының кинетикалық энергиясы мен бұрыштық жылдамдығын білу керек, ол Wайн= Jϖ2 2 2Wайн J= ,      ϖ2 Горизонталь В деңгейге қатысты А нүктесінде шар  mgh  потенциалдық энергияға ие болады. Шар науаның бойымен домалаған кездегі оның потенциалдық энергиясы дененің ілгерілемелі қозғалысының кинетикалық Wіл  және айналмалы қозғалысының Wайн кинетикалық энергиясына айналады. Шар үшін В нүктесінде  24 mgh=Wіл+Wайн теңдігі орындалады. Осыдан: Wайн=mgh−mϑ2 2  ,     J= 2Wайн ϖ2 Науаға қатысты массалар центрінің сызықтық жылдамдығы және шар бетінің айналу осінен барынша   қашық   нүктесінің   сызықтық   жылдамдығы   массалар   центріне   қатысты   өзара   тең   , сондықтан былай жазуға болады: ϖ=ϑ R   Сонда шардың инерция моменті үшін мынадай формула алынады: J=mR2( 2gh ϑ2 −1) . В нүктесіндегі шардың массалар центрінің  сызықтық жылдамдығын табу үшін шардың ұшу қашықтығы l мен оның үстел бетіне дейін қозғалыс уақытын t білу керек , яғни ϑ= l t . Құрал­       жабдықтар:          зертханалық   жұмысқа штатив; доға тәріздес науа; диаметрі және массалары шарлар;   көшірме қағаз,секундомер.   өлшеуіш   сызғыш;   тіктеуіш; арналған әр   түрлі Жұмыс барысы: 1 Науаның горизонталь бөлігінің үстел бетінен биіктігін Н өлшеңдер. 2 Шардың   сырғанай   бастағаннан   науаның   горизонталь   бөлігіне   дейінгі   биіктігін   h өлшеңдер. 3 Шардың   Н   биіктіктен   құлағандағы   горизонталь   бойымен   қозғалатын   қашықтығын lөлшеу   қажет.   Шардың   үстелге   құлаған   ізі   қағазға   төселген   көшірме   қағаздың көмегімен белгіленеді. инерция   формуламен есептеңдер. моментін   мына   4 Шардың     J= mR2(4hH−l2) l2 мұндағы  R­ шар радиусы. 5 В нүктесіндегі шардың сызықтық жылдамдығын табу үшін шардың ұшу қашықтығы l мен оның үстел бетіне дейінгі қозғалыс уақытын t білу керек, яғни  25 6 Ұшу қашықтығы мына қатынастан табылады:  H  2gt 2 h, м , м  H,м 1H L, м J , кг  ∙  м2  m,кг R,м 0.1 0.49  0.39 0.29 0,52∙10−6 0,017 0.006 J= mR2(4hH−l2) l2 = 0.017∙36∙10−6(4∙0.1∙0,39−0,292) 0,292 = 0,612∙10−6(0,156−0,084) 0,084 =0,52∙10−6кг∙м2 ε(mR)=(∆m m +2∆R R )∙100 =( 0.5г 17г+2 0,05см 0,6см )∙100 =0,029+0,16=19.5 ε(h)=∆h h =0.05см 10см ∙100 =0,5 Қорытынды: Шардың инерциямоментін анықтау үшін , оның айналмалы қозғалысының кинетикалық энергиясы мен бұрыштық жылдамдығын анықтадым. Эксперимент нәтижесі бойынша шардың инерция моменті мынаған тең болды   J=0,52∙10−6Н∙м2 Трансформатор орамындағы орам санын анықтау Құрал­жабдықтар. Трансформатор, айнымалы ток көзі, айнымалы кернеуге арналған  волтьметр, өткізгіш сымдар, жекеленген ұзын сым. Мақсаты. Айнымалы ток тізбегіне қосылған трансформатордың орам сандарын анықтау. Теориялық түсінік . Трансформатордың бос жүріс кезіндегі жұмыс тәртібінде  кернеулердің қатынасы оның орам сандарының қатынасына тең болады.  U1жәнеU2   кернеулерді вольтметрдің көмегімен өлшеуге болады, ал орамадағы  N1жәнеN2  орам  сандары белгісіз. Оларды анықтау үшін трансформатордың өзекшесінеүшінші ораманы (ол  үшін жекеленген ұзын сым қажет) ораймыз. Оның орам саны  N3   белгілі. Үш орамадағы  26 кернеулерді өлшей отырып,  N1жәнеN2  орам сандарын төмендегідей формуламен  анықтаймыз:  U1 U3 U2 U3 N2 N3 N1 N3 = = . ;  Жұмыс барысы. 1. Жекеленген ұзын сымды трансформатордың өзекшесіне орау керек. (66 орам) 2. Айнымалы кернеудегі ток көзін бірінші орамаға қосамыз. 3. Вольтметрдің көмегімен барлық орамадағы кернеулерді кезекпен өлшеп аламыз. 4. N1жәнеN2  орам сандарын төмендегідей формуламен есептейміз:  N1=U1∙ N3 U3 N2=U2∙ N3 U3 U1,В U2,В Өлшенді U3,В 5,2 1,24 0,21 N3 66 N1 1634 Есептелді N2 390 N1=5,2В∙ 66 0,21В=1634 N2=1,24В∙ 66 0,21В=390 ε= ε= ∆N1 N1 ∆N2 N2 =∆U U1 =∆U U2 +∆U U3 +∆U U3 = 0.05В 5,2В + 0,05В = 0.05В 1,24В+ 0,05В 0,21В=0,0096+0,24=0,25∙100 =25 0,21В=0,04+0,24=0,28∙100 =28 Қорытынды. Эксперимент бойынша өлшеу барысында трансформатордың  орам сандары сәйкесінше мынаған тең болды: N1=¿ 1634 ,  N2=¿ 390 27 Мазмұны 1. Оқушыларға үндеу­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ 2. Физика кабинетіндегі(зертхана) қауіпсіздік техникасы бойынша оқушыларға  арналған нұсқаулық­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ 3. Серпінділік  күшiнiң серiппенiң ұзаруына тәуелдiлiгiн зерттеу. Серiппенiң  3 4 қатаңдығын анықтау  ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ 4. Қатты дененің тығыздығын анықтау­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ 5. Архимед заңын тексер­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­  6. Иіндіктің тепе­теңдік шарттарын анықтау­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­  7. Көлбеу  жазықтықтың ПӘК ­нiң көлбеулік бұрышына тәуелдiлiгiн  анықтау­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­10 8. Заттардың меншікті жылу сыйымдылығын анықтау­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­  9. Серіппелі маятниктің тербелісін үйрену­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­14 10. Электр тізбегін құрастыру. Ток күшін және кернеуді өлшеу­­­­­­­­­­   15 11. Өткiзгiштегi ток күшiнiң оның ұштарындағы кернеуге тәуелдiлiгiн зерттеуКедергiнi    12 5 6     7 8 17  18 өлшеу­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ 12. Өткізгіштерді тізбектеп жалғауды зерттеу­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ 13. Өткiзгiштерді параллель жалғауды зерттеу­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­20 14. Трансформатордың жұмыс істеу принципін зерттеу­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­  21 15. Жарықтың сыну құбылысын  зерттеу­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ 22 16. Шынының сыну көрсеткішін анықтау­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­   24 17. Түзу  сызықты бiрқалыпты үдемелi қозғалысты зерттеу­­­­­­­­­­­­­­­­­25 18. Математикалық маятниктің тербелісін үйрену. Маятниктің көмегімен еркін түсу  үдеуін анықтау­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­26 19. Горизонталь лақтырылған дененің қозғалысын зерттеу­­­­­­­­­­­­­­­­­­        29 20. Ауырлық және серпімділік күшінің әсерінен дененің шеңбер бойымен қозғалысын зерттеу­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­30 21. Үйкеліс коэффициентін анықтау­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­32 22. Механикалық энергияның сақталу заңын оқып үйрену­­­­­­­­­­­­­­­­­35 23. Денелердің соқтығысу кезіндегі импульстің сақталу заңын зерттеу­   36 24. Дененің ұшу алыстығының лақтыру бұрышына тәуелділігін зерттеу­­­­    37 25. Изобаралық процесті зертеу­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­   40 26. Ауаның салыстырмалы ылғалдығын гигрометр мен психрометрдің  көмегімен  анықтау­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­    42 27. Судың беттік керілу коффициентін әртүрлі тәсілдермен анықтау­­­    46 28. Резеңкенің серпінділік модулін (Юнг модулін) өлшеу­­­­­­­­­­­­­­­­      48 29. Өткізгіштердің аралас жалғануын зерттеу­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­    50 30. Ток көзінің ЭҚК­ін және оның ішкі кедергісін анықтау­­­­­­­­­­­­­­­­    52 31. Шардың инерция моментін анықтау­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­53 32. Айнымалы ток тізбегіндегі катушканың индуктивтігін анықтау­­­­­55 33. Трансформатор орамындағы орам санын анықтау­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­58 28 34. Дифракциялық тордың көмегімен жарықтың толқын ұзындығын  анықтау­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­       59 35. Жинағыш линзаның фокус аралығын және оптикалық күшін өлшеу­­       62 29