Mavzu: №1 Gimnastikaning qisqacha tarixi REJA:

1.       Gimnastikaning vujudga kelishi.

2.       Yangi davr gimnastikasi.

3.       Milliy gimnastika tizimini yaratilishi.

4.       Revolyutsiyadan oldingi Rossiyada gimnastika. 5. O’zbekistonda gimnastikaning taraqqiyoti.

Gimnastikaning chegaralangan kо‘rinishi bundan tahminan 3000 ming yil oldin Hitoyliklar va Misrliklar tomonidan ishlatilgan bо‘lishi mumkin. Biroq “gimnstika” termini Grek va Rimliklargacha biror marta ham tilga olinmagan. Biroq о‘sha davrlarda maxsus og‘ir kiyimlarda katta kuch talab qiladigan  jismoniy mashqlarni amalga oshirishning deyarli iloji bо‘lmagan shunga qaramay atletlar bu kiyimlarni yechib yalong‘och holatda о‘z mahoratlarini kursatishgan. Bu atletlar keyinchalik “gimnastlar” nomi bilan mashhur bulishgan. Bu sо‘zning о‘zi esa, grekcha ”gymnos” sо‘zidan kirib kelgan. Bu davr davomida “gimnatsist” termini kurash sportida, nayza uloqtirish va yugurishda ishtirok etuvchi atletni tasvirlashda ishlatilgan. Keyinroq “gimnatsist” termini gimnaziyada о‘rgatiladigan hamma sport turlarini tasvirlashda ishlatilgan.

19 asrning boshlariga kelib, Shvedlarning erkin gimnastikasi va Jon gimnastika jihozlari gimnastika о‘qitish talimi va klublar uchun standart etib olindi.^[1]

Jismoniy tarbiya vositasi sifatida gimnastika uzoq vaqt mobaynida rivojlanib kelgan. Uning qaror topishi ijtimoiy tuzum o’zgarishi bilan, odam haqidagi fanning rivojlanishi bilan, shuningdek, urush qilish usullarining o’zgarishi bilan bog’liq bo’lgan. Bular hammasi gimnastikaning mazmunan o’zgarishiga, uning o’qitish uslubiy va hatto mashqlarni bajarish texnikasining o’zgarishiga ham muhim ta’sir ko’rsatgan. XVIII-XIX asrlardagi gimnastika tizimiga kirgan ayrim mashqlar qadimgi Rimda hamda bir qancha G’arbiy Yevropa mamlakatlarida o’rta asrlardayoq harbiy-jismoniy tayyorgarlik ko’rishda qo’llanilgan edi. Yog’och otda, narvon va raqib qal’alariga hujum qilishni o’rgatishda qo’llaniladigan boshqa inshootlardagi mashqlar shular jumlasiga kiradi.

Yunonlar va rimliklar tarafdorlari o’z harbiy kuchlarini oshirish va jangovarlikni oshirish maqsadida gimnastikaning jismoniy talablarini ishlabchiqqan. Misol uchun gimnastika bir askar mahoratini oshirishda gimnastika tayyorlarligidan tashqari baddiiy gimnastika harakatlari (o’yin kulgu) bilishi zarur bo’lgan.

Akrobatik mashqlar va arqon ustidagi mashqlarni darbadarlikda yurgan artistlar namoyish qilardilar.

Uyg’onish davridagi gumanistlar yoshlarni har yoqlama tarbiyalashga katta ahamiyat bera boshladilar. Gimnastika mashg’ulotlarini ular insonning sog’ligini mustahkamlash va jismoniy kuchini rivojlantirishning eng yaxshi usuli deb bilardilar.

XVI asrda jismoniy tarbiyaga oid bir qancha asarlar paydo bo’ladi. Shu sababli XV asrdayoq dvoryan yoshlar maktablarida ayrim gimnastika asboblari va mashqlaridan foydalanilgan va ular keyinchalik sport gimnastikasiga asos bo’lgan deb hisoblash o’rinlidir.

                     2.        Yangi davr gimnastikasi.

Ya.A. Komenskiy, Jan Jak Russo (1712-1778), Pestalotstsi (1746-1827 yillar).

Bularning jismoniy tarbiya sohasidagi xizmatlari shundan iboratki, ular gimnastikaning chinakam tiklanishiga turtki berdilar. Russo jismoniy mashqlar inson tanasini mustahkamlaydi va toblaydi, kuch va harakat imkoniyatlarini rivojlanishi uchun kerakli sharoit yaratib beradi, yashash uchun tayyorlaydi, aqliy kamol topishga hamda salomatligini mustahkamlashga yordam beradi, deb hisoblagan.^[2]

Pestalotsi bolalarda mavjud bo’lgan kuch va qobiliyatni mashq orqali rivojlantirishni jismoniy tarbiyaning asosiy maqsadi deb bilgan. Bo’g’in gimnastikasi harakatli o’yinlar va qo’l mehnati to’ldirib borishi kerak bo’ladi, deb ta’kidlaydi.

Albatta, bu bilan u bo’g’in mashqlarining ahamiyatiga haddan tashqari yuqori baho berib yuborgan edi, shunga qaramay u ishlab chiqqan uslub o’sha zamon gimnastikasi uchun muhim ahamiyat kasb etgan va keng qo’llanilgan. Nemis olimi

Tust-Muts ko’pgina gimnastika mashqlarining, jumladan gimnastika snaryadlarida bajariladigan mashqlarning texnikasini ishlab chiqdi. Bu mashqlarda harakat formasiga katta ahamiyat beriladi. Uning qancha mamlakatlarda, jumladan Rossiyada ham keng tarqalib, gimnastika taraqqiyotiga yordam berdi.

Unda turnik bruslar, yakka cho’pda bajariladigan oddiy mashqlar tasvirlangan edi. Kitobda mashg’ulotlar vaqtida o’quvchilarning o’zaro musobaqalashuvi, harakatlar ijrosi aniq bo’lishiga qo’yiladigan talablar ishlab chiqilgan edi.

3 Milliy gimnastika tizimining yaratilishi

Milliy gimnastika tizimining yaratilishi XIX asr boshlariga to‘g‘ri keladi. Bu ijtimoiy talabiar oqibati edi. Urush qilish usullari bir vaqtda harakat qilishni, buyruqlarning aniq bajarilishini, jang maydonida saflanishlarni talab qilardi. 0 ‘sha davr pedagoglari va shifokoriariga gimnastika yoshlarni jismonan tarbiyalashning birdan bir to‘g‘ri uslubi bo‘lib ko‘rinardi.

XIX asrning birinchi yarmiga kelib, gimnastika taraqqiyotida uch yo‘nalish ko‘zga tashiana boshladi:

•             gigiyenik yo'nalish (gimnastika odamning salomatligini mustahkamlash va jisrnoniy kuchini rivojlantirish vositasi hisoblanardi);

•             atletik yo'nalish (gimnastika murakkab mashqlarni, shu jumladan, gimnastika jihozlarida bajariladigan mashqlarni qo‘llash yo‘li bilan insonning harakat sifatini rivojlantirish vositasi, deb hisoblanardi);

•             amaliy y o ‘nalish (gimnastika urushda uchraydigan turli to’siqlardan oshib o‘tishni askarlarga o‘rgatish vositasi hisoblanardi).

Nemisgimnastika tizimi. Napoleon qo'shinlari Prussiyani egallab turgan davrda tarkib topa boshladi. Bu tizimning asoschisi F. Yan (1778—1852) edi. F.Yan gimnastikadan mamlakatni bosqinchilardan ozod qilish maqsadida yoshlarga harbiy tayyorgarlik berish uchun foydalanishga intildi. Gimnastika jihozlaridagi mashqiar va harbiy o‘yinlar bu tizimning asosini tashkil qilar, chunki ular, Yanning fikricha, odamning jisrnoniy kuchini rivojlantirib, irodasini mustahkamlar edi. U o ‘zining gimnastikasini «turnkunst» (epchillik san’ati), shogirdlarini esa «turnerlar» deb atadi.

Keyinchalik nemis gimnastikasi «turnen» nomini oldi.

Yan Frizen Eyzelen bilan birgalikda gimnastika mashqlari texnikasini ishlab chiqdi. «Nemis gimnastikasi» darsligi nashr etilib, unda o ‘sha vaqtda ma'lum bo'lgan jihozlarda bajariladigan hamma mashqlaming tavsifi berilgan edi. Mashqlarni bajarayotganda shug‘ullanuvchilardan boshni to ‘g‘ri tutish, oyoq uchlari cho‘zilgan bo‘lishi, gavdani harbiycha to ‘g‘ri tutish, to‘g“ri chiziq bo‘ylab harakat qilish talab qilinardi. Mashg‘ulotlarda musobaqa usulidan foydalanilardi, bu esa shug‘ullanuvchilarning qiziqishini juda ham oshirarva ular bir xildagi mashqni behisob takrorlashga intilishardi. U davrda turli harakatlar kombinatsiyalari qollanilmas edi.

4. Oktabr inqilobidan oldingi Rossiyada gimnastika.

Gimnastika shakllari Rossiya xalqlari turmushida, shu jumladan, Turkiston xalqlari hayotida ham uzoq vaqtlardan beri mavjud bo‘lgan. Bayram shodiyonalariga, qiziqchilarga akrobatlarning chiqishlari ham qo‘shilib ketgan. Markaziy Osiyoda dorbozlar o‘z chiqishlarida gimnastik mashqlardan foydalanib kelishgan. Ko‘pgina polvonlar kurashga tushish oldidan mushaklarning chigilini yechish vositasi sifatida yengilroq toshlar bilan bajariladigan mashqlardan foydalangan. Deyarli barcha millat vakillari ot minish va chavandozlikni yaxshi ko‘rgan.

Mashhur harbiy sarkardalar (Temur Malik, Amir Temur, Bobur) tayyorgarlik darajasini oshirishga intilishgan. Bu gimnastikaning taraqqiy etishiga turtki bo‘ldi. Ulugʻ jahongir Amir Temur o‘z qo‘shinlarini harbiy yurishlarga tayyorlashda to‘siqlarni zabt etish, qilichbozlik, nayzabozlik, narvonlar bilan qal’alarni zabt etish, chopib ketayotgan ot ustida turli gimnastik mashqiarni bajarish majburiy bo‘lgan, shuningdek, suzish va boshqa gimnastik mashqiarni qo‘llagan. Bu mashqlar navkarlami jismonan barkamol bo‘lishida katta samara bergan.

Rossiya tarixida ham qo‘shinlaming jismoniy tayyorgarlik ko'rishiga Pyotr I davridayoq asos solingan edi. Pyotr I tashkil etgan va keyinchalik gvardiyachi polkJarga (Semyonovskiy va Preobra-jenskiy polklari) aylangan «ermak» polklarida askarlar to'siqlardan o ‘tishga hamda boshqa haibiy ko'nikma va malakalami egallab olishga o'rgatish maqsadida turli jismoniy mashqlar qo’lanilgan. Pyotr I ning farmoyishiga ko'ra, gimnastika harbiydengiz o‘quv maskanlarida joriy qilingan. Atoqli rus sarkardalari A. Rumyansev, A. Suvorov, admiral F. Ushakov va boshqalar rus qo‘shinIarining jismoniy tayyorgarlik tizimini takomillashtirishga ko‘p e ’tibor berishgan.

A. V. Suvorov (1730—1800) o‘z harbiy-jismoniy tayyorgarlik tizimini yaratib, unga harbiy-dala gimnastikasi, ertalabki gimnastika, chiniqish mashqiarini asos qilib olgan edi. Shu maqsadda yugurish, suzish, to ‘siqlardan o'tish, har xil buyumlarni joydan joyga tashish, nayzabozlik janglari qo'llanilar edi. A. V. Suvorov an ’analarini M.I. Kutuzov davom ettirdi.

Chor Rossiyasi armiyasida jismoniy tayyorgarlik asoslarini ishlab chiqishda M. I. Dragomirovning (1830—1915) xizmatlari katta. U qo‘shinlarga ta'lim berishning suvorovcha tizimini toldirib, har xil qo‘shin turlari uchun jismoniy tayyorgarlik vazifalarini belgiiab berdi, qo‘shinda o ‘tkaziIadigan gimnastika mashg‘ulotlari uslubiyatini ishlab chiqdi.^[3] Quruqlikdagi va dengiz qo'shinlari uchun maxsus jismoniy tayyorgarlik qo‘llanmasini yaratishda P. F. Lesgaft ham ishtirok etdi. Bu hoi qo‘llanmaning ilmiy asoslanishiga va uning uzoq vaqt o ‘zgarmay qolishida ijobiy rol o'ynadi. Keyinchalik rus qo‘shinida gimnastika jihozlarida bajariladigan mashqlarga ko‘proq ahamiyat berila boshiadi. 1910-yildan boshlab esa gimnastikaning «lochinlar tizimi» jismoniy tarbiyaga asos qilib olindi.

5 O‘zbekistonda gimnastikaning taraqqiy topishi

Markaziy Osiyo hududida, jumladan, O‘zbekistonda gimnastikaning davolash, sog‘lomlashtirish, amaliy jismoniy tarbiyaning y o ‘nalishlari ilmiy asoslangan tarixiy negizlarga ega. Qadim zamonlardan ahol: turli xil jismoniy mashqlar, harakatli o‘yinlarni katta bayram va to'ylarda tashkillashtirishgan. Navro‘z, Hosil bayrami va boshqa tantanalarda otda poyga, yugurish bo‘yicha musobaqalar, olomon-poygalar, chovgon o ‘yinlari, dorbozlar chiqishlari kabi ko‘ngilochar tadbirlari muntazam ravishda o ‘tkazilib turilgan.

Abu Ali ibn Sino «Tib qonunIari»da jismoniy tarbiyaga katta e ’tibor bergan. O‘z kitobida salomatlikni muhofaza qilish qoidalarini k o 'r ib chiqar ekan, buyuk mutafakkir jismoniy mashqlarni soglomlashtirish va davolash amaliyotida tutgan o‘rni va ahamiyati haqida mukammal tarzda so‘z yuritadi. Ibn Sino olimlar orasida birinchi bo‘lib, jismoniy mashqlarni odam organizmiga ijobiy ta’sirini «Uzluksiz chuqur nafas olish jarayonini keltirib chiqaruvchi erkin harakat jismoniy mashq deyiladi», deb ta’riflagan. Olimlarning raisi (Ibn Sinoni shunday deyishgan) ta ’kidlashicha, salomatlikni muhofaza qilish tartibida eng asosiysi badantarbiya mashqlari bilan shug‘ullanish, undan so‘ng ovqatlanish va uyqu tartiblariga rioya qilishdir. Agar odam o‘z vaqtida me’yorida badantarbiya mashqlari bilan doimo shug‘ullanib, kun tartibiga rioya qilsa, u hech qanday davolash chorasi va doridarmonga ehtiyoj sezmaydi. Buyuk olimning yozishicha, jismoniy mashqlar bilan muntazam shug‘ullanmay qo‘ygan odamni sog‘lig‘i so‘nib, harakatlanishni to ‘xtatish natijasida kuchi susayib boradi. Olimning fikricha, jismoniy mashqlar mushaklar, bo‘g‘inlar, asab tolalarini mustahkamlaydi, natijada insonlaro‘z ishlarini toliqmasdan uzoq muddatda bajarib, xastalikdan muhofaza etishadi. Ibn Sino jismoniy mashqlar bilan shug‘ullanganda insonning yoshi va salomatiigini qay darajada ekanligini inobatga olishni ta ’kidlaydi.

«Tib qonunlari»da bolalar, o‘smirlar, keksalar qachon va qay tarzda jismoniy mashqlar bilan shug‘ullanishi haqida ma’lumot berib o‘tiladi. Ibn Sino mashqlarni boshlash va tugatish vaqti, uqalash, hammomda va sovuq suvda cho‘milish (chiniqish), tanani tozalikda saqlash va boshqa gigiyenik talablar haqidagi fïkrmulohazalari bugungi kungacha olimlar diqqat markazidadir.

 

Nazorat uchun savollar:

1.       Gimnastikaning vujudga kelishi qaysi asrlarni o’z ichiga oladi?

2.       Yangi davr gimnastikasiga asos solgan qaysi mutafakkirlarni bilasiz?

3.       Gimnastika yo’nalishi deganda nimani tushunasiz?

4.       Nemis gimnastikasi tizimi qaysi yili paydo bo’lgan?

5.       Shved gimnastikasi deganda nima deya olasiz?

6.       Revolyutsiyadan oldingi Rossiyadagi gimnastikaga ta’rif bering.

7.       Rossiyada gimnastika taraqqiyoti qachondan boshlangan?

8.       Birinchi xalqaro anjuman gimnastikadan qachon va qaerda o’tdi?

 

MAVZU: №2 GIMNASTIKA JISMONIY TARBIYA TIZIMIDA REJA:

 

1.       Gimnastika fani va tavsifi.

2.       Gimnastikaning asosiy vositalari.

3.       Gimnastikaning  xususiyatlari.

4.       Gimnastika – o‘quv-ilmiy fan sifatida.

 

Jismoniy tarbiya vositasi sifatida gimnastika uzoq vaqt mobaynida rivojlanib kelgan. Uning qaror topishi ijtimoiy tuzuv o‘zgarishi bilan, odam haqidagi fanning rivojlanishi bilan, shuningdek, urush qilish usullarining o‘zgarishi bilan bog‘liq bo‘lgan. Bular gimnastikaning mazmunan o‘zgartirishga, uning o‘qitish metodikasi va hatto mashqlarni bajarish texnikasining o‘zgartirishiga ham muhim ta’sir ko‘rsatgan.

Jismoniy tarbiya xalqlarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashning tarkibiy qismi, kishilarni mehnatga, Vatan himoyasiga tayyorlashning jismoniy jihatdan barkamol bo‘lib yetishtirishning ta’sirchan vositasidir.

Gimnastika yunoncha «gimnos» so‘zidan kelib chiqqan bo‘lib, «yalong‘och» degan ma’noni anglatadi. Shuningdek, yunoncha (mashq qildiraman) so‘zining kishi salomatligini mustahkamlash, uni har tomonlama jismoniy tarbiyalash va harakat qobiliyatlarini, kuchi, chaqqonligi, harakat tezkorligi, chidamliligi va boshqa xususiyatlarini takomillashtirish uchun ishlatadigan maxsus tanlangan jismoniy mashqlar metodik usullarining tizimi ham degan ma’nosi bor. Gimnastika o‘z

xusuiyatlariga ko‘ra bir qator jismoniy (egiluvchanlik, chidamlilik, chaqqonlik, kuch, tezkorlik) sifatlarini hamda go‘zallikni ham tarbiyalaydi.

Gimnastika – bizning nutqimizda ishlatiladigan gimnastika termini faqatgina

Olimpia о‘yinlaridagi musobaqalashish degan ma’nosidan tashqari tirmashib chiqish, yoga va raqsga tushish orqati tanani boshqarish degan ma’noni ham beradi.^[4] Quyidagilar uning asosiy vazifalaridir:

1.          Inson organizmi forma va funktsiyalarini kishilarning jismoniy qobiliyatlarini har tomonlama takomillashtirishga, salomatligini mustahkamlashga, uzoq yillar davomida faoliyat ko‘rsatib yashashlarini ta’minlashga yo‘naltirilgan mukammal rivojlantirish.

2.          Hayotiy muhim harakat, ko‘nikma va malakalarini (shu jumladan, amaliy va sport ko‘nikmalarini) shakllantirish va maxsus bilimlar bilan qurollantirish.

3.          Axloqiy-irodaviy va estetik xislatlarini tarbiyalash.

Ayniqsa, bolalar va o‘smirlarni jismoniy shakllantirishda gimnastikaning ahamiyat katta. Gimnastikaning xilma-xil vosita va metodlari yordamida boshlang‘ich jismoniy tarbiya vazifalari, muvaffaqiyatliroq hal qilinadi, bolalar va o‘smirlarda jismoniy hamda harakat qobiliyatlarini rivojlantirish uchun asos yaratiladi, ularning funktsional va ko‘nikish imkoniyatlari ancha kengayadi. 

Gimnastikaning juda katta gigiena-sog‘lomlashtirish ahamiyati ham bor.

Gimnastika bilan hamma – bolalaru kattalar, keksalaru yoshlar, yaxshi tayyorgarlik ko‘rganlaru endi boshlovchilar, sog‘lom kishilaru va hatto notob kishilar shug‘ullanishlari mumkin. Gimnastika bilan maktabgacha yoshdagi bolalar muassasalarida, maktablarda, o‘rta va oliy o‘quv yurtlarida, O‘zbekiston armiyasi va flotida ham shug‘ullanadilar. Ko‘pchilik o‘z uylarida radiodan eshitib, televizordan ko‘rib turib shug‘ullanadilar.

Gimnastikaning bunchalik keng yoyilganligiga sabab – uning vositalarining barchaga tushunarli va xilma-xil ekanligida, jismoniy tarbiyaning turli vazifalarini hal qilish uchun mashqlar tanlash imkoniyati katta ekanligidadir.

Gimnastika mashg‘ulotlarida hayotiy zarur malaka hamda ko‘nikmalar orttiriladi va takomillashtiriladi. Bu fanning juda katta ta’limiy estetik, aqliypedagogik ahamiyati ham bor.

Nihoyat, gimnastika – aqliy ta’lim bilan jismoniy tarbiya birligining yorqin namunasidir. Gimnastikada qo‘llaniladigan metodlar shug‘ullanuvchilarning intellektual faoliyati aktivligini rag‘batlantirish imkonini beradi. MN sistemasining moyilligini, uning mushak faoliyatining turli holatlarga moslasha olish qobiliyatini shakllantirishga yordam beradi. Yuqorida qayd qilib o‘tganimizdek, gimnastikaning o‘ta ta’sirchanligi boshlang‘ich jismoniy tarbiya bosqichlarida, insonning jismoniy qobiliyatlarini har yoqlama va garmonik rivojlantirish poydevori yaratilayotgan vaqtda namoyon bo‘ladi.

Gimnastikaning bu asosiy funktsiyasi uning ko‘p asrlik taraqqiyot tarixi mobaynida shakllandi va qaror topdi, bu uning jismoniy tarbiyaning ko‘p yoqlama mazmunidagi aniq vazifalarini tashkil etadi.

Sport faoliyatida gimnastikaning uchta mustaqil turi bor. Sport gimnastikasi, akrobatika va badiiy gimnastika.

2. Gimnastikaning asosiy vositalari.

Maxsus ishlab chiqilgan harakat formalari gimnastikaning tipik vositalari

(mashqlari) hisoblanadi. Ular yordamida odamning hayotiy muhim harakatlantiruvchi qobiliyatlari takomillashtiriladi. Ko‘p mashqlar odamlarning mehnat, harbiy va turmush faoliyatidan (yurish, yugurish, tirmashib chiqish, sakrash, emaklash, muvozanat saqlash, uloqtirish, to‘siqlardan oshib o‘tish, yuk tashish) va hokazolardan olingan.

Gimnastika mashqlari pedagogik vazifalarga hamda harakatlantiruvchi faoliyat strukturasiga muvofiq tarzda quyidagi asosiy guruhlarga bo‘linadi:

1.          Saf mashqlari – safda birgalikda bajariladigan, shug‘ullanuvchilarda faoliyat strukturasiga muvofiq bo‘lib harakat qilish malakalarini, qad-qomatni rostlovchi, ritm va sur’at hissasini tarbiyalashga yordamlashadigan harakatdir.

2.          Umumrivojlantiruvchi ayrim bo‘g‘in, qismlarda bajariladigan, ya’ni har yoqlama jismoniy tayyorgarlik uchun, organizmning funktsional imkoniyatlarini kengaytirish va qad-qomatni tarbiyalash uchun qo‘llaniladigan mashqlardir.

3.          Erkin mashqlar – tanani ayrim a’zolari bilan qilinadigan turli harakatlarni, shuningdek, akrobatik va xoreografik mashqlarni birga qo‘shib bajarishdir.

4.          Amaliy mashqlar – yurish, yugurish, uloqtirish, tirmashib chiqish, oshib o‘tish, emaklab o‘tish, muvozanat saqlash, to‘siqlarda oshib o‘tish va hokazolar.

5.          Sakrash (tayanmay va tayanib) sakrovchilarni rivojlantirish, shuningdek, oyoq va qo‘llarning kuchini, harakat tezligi aniqligini, chaqqonlik va dadillikni rivojlantirish uchun qo‘llaniladi.

6.          Snaryadlarda bajariladigan mashqlar – sport gimnastikasining eng xarakterli vositalaridir. Ulardan ko‘zda tutilgan va statik holatlarni ham o‘z ichiga olgan muvozanat saqlash mashqlarini birlashtiradi.

7.          Badiiy gimnastika mashqlari – gimnastika asboblari (arg‘amchi, gardir, to‘p, cho‘kmarlar va h.k.) bilan va gimnastika asboblarisiz ijro etiladigan mashqlar.^[5]

Gimnastikaning asosiy vositalari kishining maksimal kamol topishi uchun ko‘proq qanday ta’sir ko‘rsatishni hisoblagan holda quyidagi guruhlarga ajratish mumkin:

a)           jismoniy      xislatlar       va      harakatlantiruvchi qobiliyatlarni        umuman rivojlantirishga qaratilgan mashqlar (saf mashqlari, URM mashqlari, o‘yin va estafetalar).

b)          hayotiy zarur ko‘nikma va malakalarni shakllantirishga qaratilgan mashqlar (amaliy mashqlar, tayanmay sakrashlar).

v) harakatlantiruvchi qobiliyat va irodaviy xislatlarni intensiv rivojlantirish va takomillashtirishga qaratilgan mashqlar (erkin), tayanib sakrashlar, snaryadlarda bajariladigan mashqlar, akrobatika mashqlari va badiiy gimnastika mashqlari.

Gimnastika asosiy vositalarining hammasini mana shu taxlitda ajratish gimnastikaning biror turi uchun, turli pedagogik vazifalarni hal qilish uchun muayyan mashqlar tanlashni osonlashtiradi.

3. Gimnastikaning xususiyatlari.

Quyidagilar uning xususiyatlariga kiradi:

1.          Kishi organizmiga har yoqlama ta’sir ko‘rsatish. Kishilarni barcha organlarining funktsiyalari gimnastika mashqlari yordamida takomillashadi. Demak, kishini umumiy jismoniy rivojlantirish va uning harakatlantiruvchi qobiliyatlarini har yoqlama kamolga yetkazish vazifalarini gimnastika yordamida hal qilsa bo‘ladi.

2.          Nihoyatda xilma-xil jismoniy mashqlarni qo‘llash.

3.          Tanaga tanlab ta’sir ko‘rsatish.

4.          O‘quv jarayonining qat’iy me’yorda bo‘lishi va jismoniy yukni aniq tartibga solish.

5.          Mashqlarni uzluksiz murakkablashtirib borish va kombinatsiyalash, hamda bir xildagi mashqlarni bir qnacha maqsadlarda qo‘llanishining mumkinligi. Biroq mashqni variantlarini o‘rganishga o‘tiladi, bora-bora shu mashqning o‘zi ham murakkablashtiriladi, biroq elementni ikkinchisiga qo‘shib bajarib, kombinatsiyalarga yangi harakatlar kiritiladi va hokazo. Bunda o‘rganilayotgan o‘quv materiali sifat va miqdor jihatdan ham yangicha ifodaga ega bo‘ladi, hamda tanaga boshqacharoq ta’sir etadi va zarur o‘zgarishlarni keltirib chiqaradi. Bir xil mashqlardan turlicha vazifalarni hal qilish uchun foydalanishda ularni metodik jihatdan xilma-xil o‘zgartirish yo‘li bilan amalga oshirish mumkin.

Gimnastikaning metodik xususiyatlari bir-biri bilan uzviy bog‘liqdir. Ularni to‘g‘ri hisobga olib ish ko‘rilsa, shug‘ullanuvchilarning har yoqlama umumiy jismoniy tayyorgarligi, harakatlantiruvchi qobiliyatlarini garmonik rivojlantirish vazifalari, shuningdek ta’lim-tarbiya vazifalari hal etiladi.

4. Gimnastika o‘quv-ilmiy fan sifatida.

Gimnastika o‘sib kelayotgan avlodga ta’lim va tarbiya berish tizimidagi pedagogik ilm sohasi, o‘tilishi shart bo‘lgan o‘quv darsi hisoblanadi. Dars sifatida u maktablarda, o‘rta maxsus o‘quv yurtlari va oliy o‘quv yurtlarida o‘qitiladi.

Ilmiy soha sifatida gimnastika jismoniy tarbiya haqidagi fanning gimnastikaga xos bo‘lgan vositalar, metodlar va mashg‘ulotlar uyushtirish formalari yordamida odamning jismoniy rivojlanishi va kamol topishi qonuniyatlarini o‘rganuvchi bo‘lagidir.

Gimnastika – ilmiy-amaliy sohadir^[6]. Uning nazariyasi, tarixi, dars berish metodikasi mashg‘ulot uyushtirishdagi tipik vosita va formalari bor. Gimnastika tarixi uning jismoniy tarbiya vositalari va metodlaridan biri sifatida rivojlanish va qaror topish jarayonini ochib beradi. Gimnastika vosita va metodlarini takomillashtirish bilan aloqador masalalarni yoritadi. Gimnastikadan dars berish metodikasi bo‘limida esa ta’lim va tarbiyaning umumiy asoslari (gimnastika, uning alohida turlari) va mashq guruhlariga qo‘llanishi mumkin bo‘lgan turli kontingentlar bilan mashg‘ulot uyushtirish metodlari qarab chiqiladi.

Amaliy mashg‘ulotlar har yoqlama jismoniy rivojlanish maxsus jismoniy xislatlarni takomillashtirishga, gimnastika mashqlari texnikasini bilib olishga, shuningdek, professional-pedagogik ko‘nikma va malakalarni orttirishga qaratilgan bo‘ladi.

 

Mavzu: №3 Gimnastika atamalari REJA:

 

1.                     Atamalarning ahamiyati.

2.                     Atamalarga qo’yilgan talablar.

3.                     Gimnastika atamalarining yasash usullari. 4.    Gimnastika atamalarini qo’llanish qoidalari.

 

Ko’p bilim sohalarida turli ishlab chiqarish harakat faoliyatlarida buyum-hodisa tushuncha jarayonlarini qisqacha ifodalash maqsadida maxsus atamalardan foydalaniladi. Jismoniy tarbiyada, jumladan, behad ko’p mashqlar qo’llaniladigan gimnastikada atamalar juda muhim rol o’ynaydi.

Atamalar mashg’ulotlar vaqtida o’qituvchilar bilan o’quvchilarning o’zaro munosabatlarini yengillashtiradi. Gimnastika atamalari gimnastikadan boshqa mashg’ulotlarda ham qo’llaniladi.^[7]

Gimnastika mashqlarining aniq nomini bilmasdan turib, uni o’rganish qiyin.

Gimnastika atamasi–bu gimnastika mashqlari umumiy tushunchalari, jihozlar, inventarlarning nomlarini qisqacha ifoda etish uchun qo’llaniladigan maxsus nomlar (atamalar) sistemasi, shuningdek, atamalar shartli qoidalaridir.⁸

Gimnastikadan atama deganda, biron harakatlanuvchi faoliyat yoki tushunchaning qisqacha shartli nomi tushuniladi.

Boshqa sohalardagi kabi, gimnastika atamasi ham jismoniy tarbiya taraqqiyoti bilan, jumladan gimnastika taraqqiyoti bilan bir qatorda takomillashib bordi.

Gimnastika atamasi 1938 yilda joriy etilgan. Olib borilgan ko’p izlanishlar va muhokamalar natijasi o’laroq, 1965 yilda gimnastika federatsiyasi amalda atamalarga so’nggi o’zgartirish va qo’shimchalarni kiritdi.

                     2.        Atamalarga qo’yiladigan talablar

Atamalar o’z ma’nosini aniqligi va ixtisosligi bilan odatdagi leksik so’zlardan farq qiladi. So’zlar atamalarga aylangach, zarur bo’lgan bir ma’noligini anglatadi.  Atamalarga ma’lum talablar qo’yiladi:

1.          Tushunarlilik, atamalar ona tili tillaridan olingan so’zlar, shuningdek, internatsional atama-so’zlar asosida qurilgan bo’lib, mazkur xalq tilidagi so’z yasash va grammatika qoidalariga to’la mos bo’ladi. Shundagina atamalar tushunarli, hayotiy va qoidalarga to’la mos bo’ladi. Shundagina atamalar tushanarli, hayotiy va barqaror bo’ladi. 

2.          Aniqlilik. Atama ta’riflanayotgan harakat (mashq) yoki tushunchaning mohiyati haqida ochiq tasavvur beradigan bo’lishi kerak.

3.          Qisqalik. Atamalar qisqa talaffuz etishga qulay bo’lgani ma’qul. Mashqlarga nom berish va ularni yozishni yengillashtiradigan qisqartiruv qoidalari ham shunga xizmat qilishi darkor.

                     3.        Gimnastika atamalarini yasash usullari.

Atamalar yasashning eng ko’p tarqalgan usuli – mavjud so’zlarga yangi ma’no berish. Masalan, ko’prik, kirish, o’tish, chiqish kabi so’zlar gimnastikada ana shunday atamalardan hisoblanadi. 

Ko’pincha atamalar so’zlarning, masalan, past-baland (bruslar), balanddan uzoqqa (sakrash) singari o’zaro birikishidan ham yasaladi.

Osilish, tayanish, tebranish, o’tirish va shu kabi ayrim so’zlar atama sifatida qo’llaniladi.

Statik holatlarni bildiradigan atamalar, masalan tayanish, bilaklarga tayanish, qo’ltiqlarga tayanish, kurakda turish, boshda turish, qo’llarda turish kabilar.

Tebranish mashqlarining atamalari muayyan harakatlantiruvchi faoliyat xususiyatlarini hisobga olib yasaladi.

Masalan: bilaklarga tayanib turib oldinga siltanib ko’tarish, sakrash va sakrab tushish atamalari sport gimnastikasida gavdaning havodagi holatiga qarab belgilanadi. Masalan, oyoqlarni yig’ib sakrash, oyoqlarni kerib sakrash. To’ntarilish, badiiy gimnastikada gavda bilan oyoqlar holatiga qarab belgilanadi: yopiq sakrash, ochiq sakrash va hokazolar. 4. Gimnastika atamalarini qo’llanish qoidalari.

Gimnastikaning sport turlari bilan shug’ullana boshlaganlar mashqlarni o’rganish bilan bir vaqtda atamalarni ham bilib borishlari zarur. Yaxshi tayyorgarlik ko’rgan gimnastikachilar va akrobatlar, o’qituvchilar, trenerlar uchun atamalar alohida maxsus til bo’lib qoladi.^[8]

Hamma atamalarni quyidagicha guruhlarga bo’lib chiqqan ma’qul:

1.          Umumiy atamalar – bular mashqlarning alohida guruhlarini umumiy tushunchalarini ta’riflash uchun qo’llaniladi.

2.          Asosiy (konkret) atamalar – bular mashqlarni mazmun belgilarini aniq ta’riflash imkonini beradi. Masalan, ko’tarilish, pastga tashlanish, aylanish, burilish, osilish, sakrab tushish va boshqalar.

3.          Qo’shimcha atamalar – bular asosiy atamalarga aniqlik kiritadi, harakat yo’nalishini ijro etish usulini ko’rsatib beradi. Mashqning nomi odatda uning mohiyati ifoda etadigan asosiy atamalarni va harakatni, uning izchilligini aniqlab beradigan qo’shimcha atamalardan iborat bo’ladi. Zaruriyat tug’ilganda ijro xarakterini ta’kidlaydigan o’qitish so’zlari ishlatiladi (qo’lni keskin bo’shashtirib, mayin harakatlantiradi).

 

Nazorat uchun savollar:

1.              Gimnastika atamasi deb nimaga aytiladi?

2.              Atamalarga qanday topshiriqlar qo’yiladi?

3.              Atamalar qanday yasaladi?

4.              Gimnastika atamalari qanday guruhlarga bo’linadi?

5.              Atamalarga qo’yilgan talablar nimalardan iborat?

6.              URM va erkin mashqlarga oid atamalarni sanab bering.

7.              Snaryadlarda bajariladigan mashqlar atamalariga nimalar kiradi?

8.              Akrobatika mashqlar atamalarini tushuntiring.

9.              Atamalar taraqqiyotiga kimlar hissa qo’shgan?

10.          Qaysi yili va qaerda gimnastika atamalariga oxirgi o’zgartirishlar kiritilgan?

 

 

Mavzu: №4 Umumrivojlantiruvchi va erkin mashqlarga oid atamalar REJA:

1.   Jihozlarda bajariladigan mashqlarning atamalari.

2.   Akrobatik mashqlarning atamalari.

3.   Badiiy gimnastika mashqlarining atamalari.

4.   Mashqlarni yozib borishni qoida-usullari.

 

Dastlabki holatlar – mashqlar ijrosi boshlanishi oldidan turishlar va boshqa holatlar.

Turishlar: asosiy turish (AT)lar safga turishga mos keladi.^[9]

Turishning quyidagi turlari bor: oyoqlarni kerib turish, oyoqlarni keng kerib turish, chalishtirib turish. Bunda oyoq kaftlari juftlanadi, o‘ng (chap) oyoqda erkin turish.

O‘tirishlar – yerda yoki gimnastika snaryadlarida o‘tirish holatlari. O‘tirishning quyidagi turlari bor: oyoqlarni kerib o‘tirish, burchakli o‘tirish, oyoqlarni kerib burchakli o‘tirish, bukilib o‘tirish, oyoqlarni quchoqlab o‘tirish, sonda o‘tirish va boshqalar.

Cho‘kkayish – shug‘ullanuvchilarning oyoqlari bukilgan holat yarim cho‘kkayish, ortga engashib yarim cho‘kkayish «suzuvchi starti» deb ham ataladi va hokazo.

Tashlanish – tayanch oyoqni biron tomonga tashlab bukish harakati yoki shundan keyin hosil bo‘lgan holat.

Tayanishlar – yelkalar tayanch nuqtasidan yuqori bo‘lgan holatlar. Tayanishlarning quyidagi turlari bor:

Cho‘kkayib tayanish, o‘ng tizzaga tayanish, o‘ng tizza bilan chap qo‘lgan tayanish va chap tizza bilan o‘ng qo‘lga tayanish, tik bukilib tayanish, bilaklarga tayanib yotish, orqadan tayanib yotish va hokazolar.

Qo‘l va bel harakatlari – harakatlar barovar, galma-gal, ketma-ket, shuningdek, o‘ng qo‘l o‘ng tomonga, chap qo‘l chap tomonga, buning teskarisi, parallel (ikki qo‘l bir tomonga), simmetrik va nosimmetrik bo‘lishi mumkin. Ular asosiy va oraliq tekisliklardan qo‘llarni bukmay va bukib bajariladi. Qo‘llar bukilgan atamaga «bukish» so‘zi qo‘shiladi. Masalan, qo‘llarni bukib orqaga uzatish, qo‘llarni bukib yon tomonlarga uzatish va hokazo. Oyoqlarni bukishda ham shu atama ishlatiladi. Masalan, o‘ng oyoqni bukib oldinga uzatish yoki orqaga shu holatda uzatish.

Qo‘llarning dastlabki holati; qo‘llar belda, yelkalarda, bosh ortida, ko‘krak ortida va hokazo. Doira qo‘l oyoq boshni aylana bo‘ylab xarkatlantirish, shuning oyoqlarni snaryad tepasidan aylantirish.

Engashish – gavdani bukishni bildiradigan atama. Engashishning quyidagi turlari bor: to‘la engashish, kirishib engashish. Yarim engashish, oyoqlarni keng ochib engashish, oyoqlarni keng ochib engashish. Oyoqlarni quchoqlab engashish, orqaga engashib yerga yotish.

Muvozanat – shug‘ullanuvchilarning bir oyoqda turgandagi, shuningdek, osilib yoki tayanib turgandagi gorizontal holati. quyidagi turlari bor: o‘ng oyoqda engashib muvozanat saqlash; yonlama, orqaga engashib, oyoq ushlab va hokazo.

                     1.        Jihozlarda bajariladigan mashqlarning atamalari.

Tutish - snaryadni ushlash usuli. Tutishning quyidagi turlari bor: ustidan tutish, ostidan tutish turlicha tutish, teskari tutish, chalishtirma tutish, keng tutish, tor tutish.

Juft tutish chuqur tutish. 

Osilish - quyidagi turlari bor: oddiy osilish, aralash osilishlar.

Tayanish – oddiy va aralash bo‘ladi.

O‘tirish – snaryadda o‘tirgan holat; quyidagi turlari bor: bruslarda oyoqlarni kerib o‘tirish, sonda o‘tirish va hokazo.

Ko‘tarilish – osilib turishdan tayanishga yoki pastroq tayanishdan yuqori tayanishga o‘tish. 

Pastga tashlanish-ko‘tarilishga teskari harakat. 

Aylanish - gimnastikachining tayanishda boshlab snaryad yoki atrofida (turnik, yog‘och va hokazo) aylanma harakatlanishi. 

Burilish - gavdaning vertikal o‘q atrofida harakatlanishi.

Oyoqni osmonga qilib turish – gimnastikachi tanasining biron qismiga tayanib, oyoqlarni yuqoriga uzatgan vertikal holat.

Tebranish – aylanish o‘qiga nisbatan erkin xakatlanish. 

Yoysimon tebranish – tayanishdan yoysimon harakat qilib osilishga o‘tish.

Uchish – bu shug‘ullanuvchilarning snaryad (odatda xalqa) bilan birgalikda bir marta tebranma harakat qilishdir.

Qo‘l orqasidan aylanish – muayyan holatdan yelka bo‘g‘inini buraltirib, gavdaning gorizontal o‘q atrofida aylanishi. Bunday aylanish yo‘nalishga qarab oldinga va orqaga bo‘ladi. Zaruriy bo‘lsa qanday tebranish yordamida bajarilishini ko‘rsatish.

O‘tkazish – oyoqni snaryad tepasidan harakatlantirish.

Doira – oyoqni yaxlit (ellepsimon) harakatlantirish.

Chalishtirish – oyoqlarni bir birining o‘rniga qarama-qarshi yetkazish. 

Kirish – snaryad yonida dastlabki holatda turgan gimnastikachining tayach qo‘li atrofida doira yasab burilib, dastlaklarga tayanib qolishini ko‘rsatuvch atama. 

O‘tish – ijrochining snaryadda (biron elementni bajarayotganda) qo‘llarni tutib, o‘ng yoki chap tomonga siljish.

Chiqish – kirishga teskari harakat qilib (konning) boshqa qismiga o‘tish.

Uchib o‘tish – gimnastikachining qo‘llarini qo‘yib yuborish snaryadning bir tomonidan ikkinchi tomoniga brusning bir yog‘ochidan ikkinchi yog‘ochiga o‘tish.  Sakrab tushish-snaryadda osilib yoki tayanib turgan holatda sakrab tushish.

Sakrash – oyoqlarda depsingandan keyin erkin parvoz qilib, ma’lum masofadan

(balandligiga, uzunasiga) yoki to‘siqdan o‘tish.

Tayanib sakrash – qo‘llarda qo‘shimcha tayanib (to‘rt berib) bajariladi.  Siljish-depsingandan keyin oyoqlarni orqaga dastlabki siljish.

                     2.        Akrobatik mashqlarning atamalari.

Dumalanish - tayanchiga birin-ketin qo‘l tekkizib gavdani aylantirish (bosh orqali to‘ntarilmaydi). Dumalanishning quyidagi turlari bor: oldinga dumalanish, yonga dumalanish, orqaga bukilib dumalanish singari va hokazo.

G‘ujanak bo‘lish – gavdani bukilgan holati. G‘ujanak bo‘lishning yotib, o‘tirib va cho‘kkayib g‘ujanak bo‘lish, shuningdek keng g‘ujanak bo‘lish turlari bor.

O‘mbaloq oshish – gavdaning avval tayanib, kema-ket bosh orqali to‘ntariladigan aylanma harakati. O‘mbaloq oshishning quyidagi: oldinga do‘mbaloq oshish sakrab do‘mbaloq oshish, orqaga do‘mbaloq oshish va hokazo turlari mavjud. 

To‘tarilish - gavdaning bitta yoki ikkitaning fazasi bo‘lgan to‘liq aylanib oladigan (qo‘llarga tayanib, bo‘shqa tayanib yoki ham qo‘llarga, ham bo‘shqa tayanib) aylanma harakati. To‘ntarilishning quyidagi; yonga to‘ntarilish, boshda g‘rib to‘ntarilish, to‘ntarilib bir oyoqda tushish, sakrab to‘ntarilish kabi turlari bor.

Orqaga to‘ntarilish – gavdani qo‘llarga tayanib orqaga aylanadigan harakati. Qo‘llarda, boshda turib qolishgacha aylanib bajariladigan va boshqa xillari ham bo‘ladi.

Charxpalak-gavdani uchish fazasi (qo‘llarga tayanib) to‘liq to‘ntarilib oladigan bir tekis aylanma harakati. Ikki oyoqdan boshlab yana ikki oyoqqa tushib shuningdek bir oyoqdan boshlab va oyoqlarni almashib bajarilishi mumkin.

Randat – orqaga bukilib ikkila oyoqqa tushadigan to‘ntarilish.

Qurbat – qo‘llarda turib orqaga sakrab oyoqlarga tushish.

Sal`to - gavdaning xavoda erkin to‘ntarilishi. Sal`toning quyidagi; oldiga salto, sil`tanib sal`to, orqaga salьto yarim burilib salьto va hokazo. 

Ko‘prik - tayanchga orqa o‘girib gavdaning maksimal darajaga egilib bukilgan yoysimon holati. Ko‘prikning quyidagi; ko‘prik, bir qo‘lda ko‘prik, bir oyoqda ko‘prik bilaklarda ko‘prik, teskari ko‘prik.

Masalan, chap oyog‘u o‘ng qo‘lda ko‘prik turish va hokazo turlari mavjud.

Shpagat-oyoqlarni niyat darajada kerib o‘tirish (xar ikkala oyoqningbutun uzunasi bo‘ylab tayachga tekizib o‘tirish). Shpagatning quyidagi; shpagat, o‘ng oyoq, o‘ng qo‘lni yoki chap qo‘lni oldinga uzatib shpagat, engashma shpagat va boshqa turlari bor.

Yarim shpagat-shpagatga o‘xshash. Ammo oldindagi oyoq bukilgan holat, engashma yarim shpagat va hokazo.

Turishning quyidagi; kuraklarda turish, kallada turish, qo‘llarda turish va hokazo.

Sapchitish-turning sakrab tushgan akrobatni qaytarish. 

Sakrama harakat (surat bilan sakrashlar) ijrochi parozini oshirish uchun qo‘llaniladi. qolgan atamalar gimnastika atamasiga muvofiq tuziladi. 

                     3.        Badiiy gimnastika mashqlarining atamalari.

Odimlash - joydan joyga ko‘chishning xilma xil turlari. Odimlashning quyidagi; odimlash, oyoq uchiga ko‘tarilishdan boshlab odimlash, lukillab odimlash, almashib odimlash, palka qadami bilan odimlash turlari mavjud.

Yugurish - xar birida uchish fazasi bo‘lgan odimlash. Yugurishdagi nomlar odimlashdagi nomlarga o‘xshash.^[10]

Burilish - gavdaning vertikal yoki uzunasiga o‘q atrofidagi aylanma harakati.

Sakrash - oyoqlarda depsingandan keyin erkin parvoz etish. Harakat qo‘lami va gavdaning xavodagi holatiga qarab sakrashning quyidagi; to‘g‘ri sakrash, bukilib sakrash, kerishib sakrash, ochiq sakrash, yopiq sakrash, odimlab, sanchib sakrash, charxpalaksimon sakrash, tayanib sakrash, tashlanib sakrash, yarim xalqasimon sakrash turlari mavjud. 

Qo‘llarni prujinasimon harakatlantirish. Barcha bo‘g‘nlarni baravariga bukib prujinasimon yaxlit harakat qilish. Turli yo‘nalishlarda bajariladi.

To‘lqinsimon - do‘ngsimon yarim cho‘kkayishdan boshlanadigan, bo‘g‘inlarning ketma-ket biri yozilib, bukilishdan iborat murakkab yaxlit harakat.

Qo‘lni to‘lqinlashtirish - qo‘lni bukish va panjasi osiltirishdan boshlanib, keyin yozish bilan bir vaqtda panjasi ko‘tarishdan iborat to‘lqinsimon harakatlantirish.

                     4.        Mashqlarni yozib borishning qoida va usullari¹².

Gimnastika mashqlarini tushunishda ularni qisqa va aniq qilib yozishning muhim ahamiyati bor. Yozish qo‘yilgan maqsadga qarab umumlashtirilgan, konsert, qisqartirilgan, grafik tarzda yoki shu usullarning birlashmasidan iborat bo‘lishi mumkin.

Gimnastika mashqlarning atama yozuvi yuqorida bayon etilgan qoidalarga asosan hamda belgilangan usullarda bo‘ladi. Yozish qoidalariga quyidagilar kiradi; gimnastika mashqlarining ayrim guruhlari uchun belgilangan yozuv tartibda yozuvda qo‘llaniladigan grammatik tuzilish va belgilari rioya qilish.

 

URM ni yozilishi.

1.       Harakat boshlanadigan dastlabki holat (d.x)

2.       Harakatning nomi (egilish, bukilish, cho‘kkayish va hokazo)

3.       Harakat yo‘nalishi (o‘ng chap, orqaga va hokazo)

4.       Pirovard holat (zarurat bo‘lsa)

 

       Masalan, d.x –oyoqlar kerilib, qo‘llar yelkada. 1-o‘ng oyoqni bukib qo‘llar yuqoriga ko‘tarilgan xolda chap tomonga egilish. 2-d.x

Erkin mashqlarni yozib olish:

1.       Mashqning nomi (kimga mo‘ljallangan)

2.       Jo‘r bo‘ladigan musiqa.

3.       Daslabki holat. 

4.       mashqning mazmuni.

Snaryadlardagi mashqlarning yozib olishinishi.

1.       D.x

2.       Harakat nomi.

3.       Ijro etish usuli.

4.       Yo‘nalish.

5.       Pirovard holat.    

Akrobatika mashqlarining yozilishi.

1.              To‘liq aylanilmaydigan elementlarni (masalan do‘mbaloq oshish).

2.              Goxo bir holatdan ikkinchisiga o‘tish maxsus atama qo‘llanilishini talab qilmaydi.

3.              Ijrochining biron elementdan keyingi holat.

4.              Pirovard holat.

Badiiy gimnastika mashqlarining yozilishi.

1.              Umumlashtirilgan yozuv.

2.              Konkret atamali yozuv. 

3.              Qisqa yozuv.

4.              Grafik yozuv.

5.              Tekstli va grafik yozuvni birgalikda qo‘llanishi bu yozishni amalda keng tarqalgan qulay usuldir. Masalan:

№	D.X.	Sanoq	Atamali tasvir	Grafik yozuv
1	Oyoqlarni kerib turish	1     2-3	Qo‘llarni ikki yonga uzatib, oldinga engashish. Erga qo‘llarni tekkizib, ikki marta prujinasimon engashish. D.X.

 

Amaldagi gimnastika atamalari muayyan mashqlar spetsifikasini yaqqol aks ettiruvchi atama-so‘zlar bilan muttasil boyib boradi. Biroq atamalar tuzishning qaror topgan qoidalaridan hech qachon chetga chiqish kerak emas albatta, chunki bunday chetga chiqish atamalarning buzilishiga olib kelishi mumkin.

 

Nazorat savollari:

 

1.       Gimnastika atamasi deb nimaga aytiladi?

2.       Atamalarga qanday topshiriqlar qo‘yiladi?

3.       Atamalar qanday yasaladi?

4.       Gimnastika atamalari qanday guruhlarga bo‘linadi?

5.       Atamalarga qo‘yilgan talablar nimalardan iborat?

6.       URM va etrkin mashqlarga oid atamalarni sanab bering?

7.       Snaryadlarda bajariladigan mashqlar atamalariga nimalar kiradi?

8.       Akrobatika mashqlar atamalarini tushintiring.

9.       Atamalar taraqqiyotiga kimlar xissa qo‘shgan?

10.   qaysi yili va  qaerda gimnastika atamalariga oxirgi o‘zgartirishlar kiritilgan?

Mavzu: №5 Gimnastikaning turlari REJA:

1.                     Sog‘lomlashtiruvchi turi

2.                     Sport turlari

3.                     Amaliy turlari

4.                     Ishlab chiqarish gimnastikasi.

5.                     Mashg‘ulotlarning uslubiy xususiyatlari.

 

1.                      Sog‘lomlashtiruvchi turi.

1-guruh – Gimnastikaning sog‘lomlashtiruvchi turlari. Bu guruh gigienik va atletik gimnastikani o‘z ichiga oladi. Gimnastikaning bu turlari shug‘ullanuvchilarni har tomonlama garmonik jismoniy kamolotga yetkazish, salomatligini mustahkamlash va harakat funktsiyalarini takomillashtirish maqsadida qo‘llaniladi.

2.                      Sport turlari.

2-guruh – Gimnastikaning splrt turlari. Bu guruhga sport gimnastikasi, badiiy gimnastika va akrobatika kiradi. Bu turlar sport yo‘nalishiga ega bo‘lib, sport turlari sifatida targ‘ib etiladi. Bulardan maqsad, mashqlarni ijro etish texnikasida yuksak kamolotga erishish, yuksak sport mahoratini ko‘rsatish, hamda har yoqlama yuksak jismoniy tayyorgarlik asosida gimnastika ko‘p kurashining murakkab mashqlarini bajara bilishga erishishdan iborat.

3.                      Amaliy turlari.

3-guruh – Gimnastikaning amaliy turlari. Bunga quyidagilar : ish kuni tartibiga kiritiladigan mehnatkashlarning sog‘loilashtirishga,  ish qobiliyatini o‘stirish va shu asosida mehnat unumdorligini oshirishga yordamlashadi. Korxona gimnastikasi asosan mehnatda mudofaa  va sport faoliyatida eng yaxshi natijalarga erishishni ta’minlaydi. Maxsus jismoniy tayyorgarlik ko‘rish uchun qo‘llaniladigan  kasbiy, amaliy, harbiy amaliy va sport amaliy gimnastikasi kiradi. Davolash jismoniy tarbiyasining asosiy qismi bo‘lgan turli xastalik va jarohatlarni davolash uchun qo‘llaniladigan ish qobiliyati va salomatlikni tiklashga yordam beradigan davolash gimnastikasidan iborat.^[11]

4.                      Ishlab chiqarish gimnastikasi

Gimnastika ishlab chikarishda o‘zbek jismoniy tarbiyasi tizimining  bir bulagi xisoblanadi.

Ishlab chikarish gimnastikasi mehnatkashlar sogligining mustahkamlanishiga yordam beradi, va shu asosida mehnat unumdorligining usishiga hamkorlik kiladi.

Ishlab chikarish gimnastikasi - bu ish kupi tartiblarida jismoniy mashqlarni qo‘llashniig, amaliy jismoniy tarbiyaning tadbirlaridir. Uning maksadi - ishchilarning sogliklarini yaxshilanishiga va mehnatga layoqotligining oshishiga ta’sir ko‘rsatish

va ishlab chikarishning usishiga yordam berish                             Ishlab chiqarish gimnastikasining vazifalari:

1.              Ishga muvofik ravishda yondashish va kirishishni ta’minlash; toliqishni kamaytirish va optimal (eng muvofik) ishga yaroklilikini yanayam tezrok kayta tiklanishiga kumaklashish.

2.              Soglikni yaxshilash.        

3.              Uyushqoqlikni va tartiblilikni tarbiyalash.^[12]

Ommaviy jismoniy - soglomlashtirish va sport ishlariga jalb qilish.

Ishlab chikarish gimnastikasi zamonaviy jismoniy tarbiya sistemasining bir bulagi, va ishlab chiqarishda soglomlashtirish tadbirlaridan biri xisoblanadi. Uning maqsadi mehnatkashlarning sogligini yaxshilanishiga yordam berish, ishga yaroqlilikning oshishiga va ishlab chiqarishning oshishiga kumak berish.

Ishlab chiqarish gimnastikasi ham aqliy, ham jismoniy mehnat bilan band bulgan kishilar uchun bir xil tarzda zarur va foydalidir.

Ishlab chiqarish gimnastikasi - organizmning faoliyatning bir ko‘rinishidan ikkinchi ko‘rinishiga utishiga asoslangan, xordik chiqarishning ko‘rinishlaridan biridir, ular aktiv va passiv bulishi mumkin.

Ishlab chiqarish gimnastikasining fiziologiya asoslari

                    1905     yili    organizmning     charchashi     muammolari     ustida    ishlayotgan

I.M.Sechenov. Fiziologik nuktai nazardan dam olish bilan absolyut tinchlikka erishib bo‘lmaydi va erishib bo‘lmasligini isbotladi. Bir mehnat faoliyatining ikkinchi bilan almashinishi, dam olishning shakllaridan biridir. I.M.Sechenov tajribada agar bir organ mehnat jarayoni davomida vaqtincha mehnat faoliyatini tuxtatsa, u tez orada o‘zining mehnatga yarokliligini tiklaydi va buning bilan faol xordik chikarishning ustunligini isbotlab berdi. I.P.Pavlov, bosh miya xujayralarining doimo bir -xil nuktasini ko‘zgatish mehnatga layoqatlilikni pasayishiga olib kelishini isbotladi, lekin, agarda faoliyatning xususiyati o‘zgartirilsa va kuchlanish va ko‘zgalish jarayonlari boshka nerv tugunlariga (xujayralariga) o‘zgartirilsa mehnatga layokatliligi qayta tiklanadi. Shunday qilib bir ko‘rinishdagi faoliyatning ikkinchisi bilan almashinishi, charchagan bosh miya kobigi xujayralariga dam beradi. 

N.E.Vedenskiy dam olish insonning to‘liq umumiy faoliyatsizligini faraz qilmasligi to‘g‘risidagi xulosaga keldi. Vokelikning yangi muxitiga diqqat e’tiborniig kunirilishi va ishning oddiy o‘zgarishi bilan xordik chikarishga erishish mumkin.

Faol xorlikuning ishlab chiqarish sharoitlarida qo‘llaninishi bir kator olimlar Ye.M.Marshak, A.N.Krestovnikov, I.M.Sarkisov-Saozanin ilmiy ishlarining mavzusi bulib xizmat qildi va insonning keyingi mehnatga layoqatliliga ijobiy ta’sir ko‘rsatishini ta’kidladilar.

Ularning ko‘zatishlari buyicha faol xordik o‘zokrok ta’sirga ega va "urtacha kuchlanishlarda" yanada sermaxsuldir.

Ishlab chiqarish gimnastikasi mobaynida ko‘zgalish jarayonlarining va bosh miya kobigida tormozlanish yuz beradi va nafas olish va yurak-qon tomirlari sistemasining faoliyati kuchayadi.

Professor S.A.Qosimovning-tajribaxonasida ishlab chiqarish gimnastikasidagi bir me’yordagi ish dinamikasini saqlashdagi ijobiy ahamiyati ko‘rsatilgan.

Undagi ma’lumotlarga ko‘ra ishlab chiqarish gimnastikasi ishlab chiqarish ishlari mobaynida rivojlanib kelayotgan (usib, kuchayib) toliqishni ogoxlantirishga imkon beradi. Ishlab chiqarishdagn toliqishning moxiyati dinamik stereotipining chidamliligining bo‘zilishidan iborat. 

Ishlab chiqarishdagi toliqishga quyidagilar kiradi: ishlab chiqarishdagi mehnat unumdorligining pasayishi, ishlovchining charchaganlik alomatlari, ish tartibining bo‘zilishi, bir-xil makomlilikning bo‘zilishi va fiziologik vazifalarning muvofikliklarining bo‘zilishi. 

Mehnat va dam olishning to‘g‘ri tartibi - bu mehnat va dam olishning almashinishidir, qaysini bu jarayon davomida ishchi dinamik stereotipning eng yukori darajasiga erishishlari va soglik va mehnat unumining yukori darajasi ta’minlanadi. Bir kunlik xaftalik almashinish tartiblari farklanadi. 

Almashinish tartibi kuprok ahamiyatga ega. Mehnat jarayoni davomida dam olish tanaffuslari shunday taksimlanishi kerakki, ishlab chiqarishdagi xorishni uning boshlanish vaqtida oldini olish kerak.

Ishlab chiqarish gimnastikasiiing asosiy shakllari: 

1.   Kirish gimnastikasi (badantarbiyasi).

2.   Jismoniy to`xtalish.

3.   Jismoniy daqiqa.

4.   Ishdan so‘nggi gimnastika (badantarbiya). 

1.          Kirish badan tarbiyasi ishdan oldin utkaziladi. Uning ahamiyati: organizmni ishlab chiqarish jarayoniga tayyorlash, organizmni tarbiyalab yetishtirish jarayonini tezlashtirish, mehnat qobiliyatini oshirish.

Kirish badantarbiyasi ish vaqti xisobiga utkaziladi va 6-8 daqiqa davom etadi.

Badantarbiya mashqlari 7-8 ta mashg‘ulotlardai iborat. Eng kup ogirlik mashg‘ulotlarning urtasida utkazilishi kerak. Mashg‘ulotlar ishning makomiga To‘g‘rilanishi kerak.

2.          Jismoniy tuxtalish - bu faol dam olishning shakllaridan biridir. Jnsmoniy tuxtalish ish kunining maxsus tanaffusi davomida ish joyida yoki ustaxonaga yakin bulgan binoda utkazdiriladi. Ishchilarda diqqat - e’tibori susayadi, kaysiki asab markazlari charchaganda, yana ishlab chiqarish pasayadi. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, bu asosan odatda ish kunining birinchi navbatining tugashiga 1,5-2 soat kolganda yuz beradi. 

Jismoniy to‘xtalish - charchashni pasaytirish va ishlash qobiliyatini kutarishga yunaltirilgan. Jismoniy tuxtalishning - mashqlari dinamik xususnyatga ega bulishi kerak, sodda bulishi, mehnat harakatlarining bajarish xususiyatlariga ega bulgan ishchi vaeiyatlari va harakatlarini o‘ziga xos xususiyatlarini inobatga olish, mashklar inobatga olgan xolda to‘zilishi kerak. Eng ko‘p vazifalar mashg‘ulotlarning birinchi Bo‘limida olib borilishi kerak. Jismoniy tinishlar yigindisida kasbga oid mehnat faoliyatidan muskullar faoliyatining boshka ko‘rinishiga o‘zgartiriladigan mashqlar ko‘zda tutilishi kerak. Ish kunining tanaffusi paytida utkaziladigan jismoniy tinilanish, faol jismoniy tinilanish - bilan tulik almashinishi mumkin, lekin kisman - yarim faol jismoniy tinilanish bilan ham tuldirilishi mumkin. Unda vaktning bir kismi tulik utirishga, yotishga va yarim yotishga ajratiladi.

Har xil kasbdagi ishchilarning mehnat sharoitlari har xil,shuning uchun  tolikishdan ogoxlantiruvchi va pasaytiruvchn vositalar belgilanishi kerak, ishlab chikarish badan tarbiyasi mashqlari xech kachon hamma kasblar uchun va hamma baxt bir xil bulib kolmasligi kerak. 

Ushbu ishlab chikarish jarayoni uchun u yoki bu ishlab chikarish badantarbiyasi mashqlarini tanlash uchun ushbu korxonaning o‘ziga xos xususiyatlarini inobatga olish kerak. 

Misol uchun, agar texnologiya jarayonlar sharoitida ish joyini tashlab ketib bo‘lmasa, bunday xolatlarda fakat kirish badantarbiyasi mashqlari utkazdiriladi, lekin bu paytda uning davomiyligi 10 daqiqagacha o‘zaytiriladi. Insonning mehnati kuchli diqqat e’tibor va harakatlarning chegaralangan uchun jismoniy madaniy tinchlanishlar ayniqsa muxumdir. 

3. Jismoniy madaniy daqiqalar - ishlab chikarish badan tarbiyalarining bir ko‘rinishidir. Uni ugirib xizmat kiluvchi, akliy mehnat xizmatchilarn uchun utkaziladi.

Korxonaning O‘quv xonalarida utkazdiriladi. Davomiyligi 1,5 dan 3 daqiqagacha, ish kupi davomida bir-ikki marotaba utkazdiriladi. Uncha katta bulmagan, odatda. 3 ta mashqlardan iborat, jismoniy mashqlar yigindisini o‘z ichiga oladi. O‘quv muassasalarida uni 1-15 daqiqa mobaynida utkazish lozim. 4. Mehnatdan keyingi badantarbiya. Uning vazifasi - mehnatdan keningi kunining tuplanishiga yordam berish. Bu ko‘rinishdagi badantarbiya mashg‘ulotlarini dush kabul qilish bilan uygunlashtirish lozim.

Mashg‘ulotlarning davom etish muddati 10-20 daqiqa, mashqlarning soni 8-10 ta. Ishlab chikarish badantarbiyalarga tayyorgarlik ko‘rish majburiydir. A) Mashg‘ulotlar utkaziladigan joyning kerakli bulgan sanitariya - gigienik xolatini ta’minlash: xavo almashinishini yaxshilash, changlanishni yukotish, nokerak bulgan buyumlarni yukotish. Har bir Mashg‘ulotning boshlanishidan oldin binoni yaxshilab tekshirib chikish kerak, ochik bulgan oyna yoki fortochka ichida yonida shugullanish zarur. 

Ayollar oyoklaridagi baland poshnali poyafzallarini shippaklarga almashtirishi lozim;

B) Ishlab chikarishning xususiyati va sharoitini urganish, berilgan tsex, ishlab chikarish va kasb xususiyatlarini aniqlash.

V) Ishchi va xizmatchilarning jinsi, yoshi sogligining xolati, jismoniy tayyorgarligi va boshka munosabatlarda ularning tarkibini urganish. 

G) Ishlab chikarishdagi badantarbiya mashqlarini shunday xisob bilan utkazish yanada qo‘lay va maksadga muvofik bular ediki, mashqlar utkaziladigan joyiga tsex yakin bulsa va bunga bor-yugi 1 daqiqa ketsa lozim.

D)       Ishlab chiarish badantarbiyasi mashg‘ulotlari boshlanishidan avval tashvikot tushuntirish ishlarini olib borish lozim.

E)        Xizmatchilarning mehnati jarayonidagi kupchilik xolatlariga e’tibor berish kerak.

Utirgan xolda ishlaydigan shaxslar uchuy ishlab chikarishdagi badantarbiya mashg‘ulotlari utirgan xolda utkazdiriladi, tik turib ishlaydigan xizmatchilar uchuy esa utirgan xolatning dastlabki xolatida mashg‘ulotlar utkaziladi.

5. Uyku oldidan utkaziladigan badantarbiya mashqlari. Uning maksadi - tinch va chuko‘r uykuga qo‘lay bulgan sharoitlarni belgilab berish. To‘g‘ridan-tutri uykudan oldin bajariladn. Davomnyligi 5-7 daqiqa, mashqlar soni 8-10 ta. U sekin, bosik xolatda, tinch, xech kanday kuchlanishlarsiz bajariladi. Bu mashqlardan so‘ng oyok, yelka, buyin, gardan va yuzni o‘z-o‘zi massaj qilish tavsiya etiladi. Analizatorlarning sezgirligi darajasi uygongandan so‘ng yukori buladi. Aqliy va jismoniy mehnatning ishlab chikaruvchanlik darajasi birmuncha pasaygan buladi.

Uyqudan so‘nggi nerv sistemalarining ko‘zgaluvchanligi va mehnatga yarokliligi nerv sistemasnga kancha kup retseptiv zonalardan signallar kelib tushsa, shuncha kup kuchayadi.

Signallar okimining kamayishi esa markaziy nerv sistemasining ko‘zgaluvchanligini pasaytiradi. Ertalabki jismoniy mashg‘ulotlarning ahamiyati: markaziy nerv sistemasiga juda kuchli kupgina analizatorlarnnng retseptorlarining signallari okimi kelib tushadi, ayniksa proprio-retseptorlardan, bu markaziy nerv sistemasining tez ko‘zgalishiga va mehnatga yarokliligi normalligini kayta tiklaydi. Sovuk, suv jarayonlarn va chinikish. Agar ertalabki mashqlar teri retseptorlarining sovukka va suv bilan buladigan ta’sirlari bilan birgalikda utkazilsa, nerv sistemasining ko‘zgalish jarayoni tezrok yulga kuyiladi. Tashki muxitdagn ayrim ko‘zatuvchilarnish ta’sirlari (suv jarayonlari, toz xavo va kuyoshning ta’siri) nerv sistemasining ko‘zgalishi bilan bir katorda organizmning chinikishiga yordam beradi. Limfa aylanishinnng kuchayishi. 

Ertalabki jismoniy mashqlar gavdaning, muskul guruhlarining hamma kismlarini harakatga keltirish hisobiga limfa aylanishining kuchayishiga yordam beradi (sog‘lom va urtacha xolatdagi kishilarda) va shuning bilan tukimalarning shishishini (salkishini) yukotishga yordam beradi, masalan kovoklarni, darhol uyqudan turgandan so‘ng.  

Yurakning va upkaning normal faoliyatining kayta tiklanishi,odatdagi moddalar almashinuvi darajasini oshiradi. Yana ertalabki jismoniy mashqlarning ahamiyati uykudan keyingi xolatlarni yukotishdan iborat emas. Bu axir doimo va tez-tez utkaziladigan muskul mashqlaridir, kaysiki insonning harakatdagi faoliyatini ifodalovchi asosiy sifatlarini yaxshilaydi: kuchlarni, tezlikni va koordinatsiyalarni, harakatlanish apparatlari va ichki organlarning fiziologik vazifalarini markaziy nerv sistemasi tomonidan doimiyligini yaxshilaydi; sistematik ravishdagi muskul mashqlari davomida rnvojlanuvchi muskullarning o‘ziga xos kimyoviy xususiyatlarini saklab kolishga yordam beradi.

                     Ertalabki jismoniy mashqlar:               

1.              Sog‘likni mustahkamlaydi va organizmni chiniktiradi. 

2.              Insonning uykudan keyingi mehnatga layokatini tezda oshiradi.          

3.              Nerv-muskul apparatini mustahkamlaydi. 

4.              Nafas olish va kon almashinuvi, uyku va ishtaxani yaxshilaydi. Moddalar   almashinuvini oshiradi . 

5.              Doimiy jismoniy mashq xisoblanadi va muskul apparatlarini shugullantiradi, nafas olish va organizmning boshka sistemalarini shugullantiradi, harakatdagi faoliyat davomida tezlikni, chidamlikni, kuchni oshiradi.

6.              Irodani tarbiyalaydi. Izox buyicha.

Ertalabki jismoniy mashg‘ulotlar ish kunining boshlanishidan oldin utkazdirilgani uchun keyingi mehnatga yarokliligini yomonlashmasligi uchun jadalligi xaddan tashkari bo‘lmasligi lozim. Undan keyin tetiklik buladi, charchok emas. Mashqlarning darajasiga qarab insonnning funktsional imkoniyatlari sezilarli darajada mukammallashtiriladi, mashq ko‘rgan, shugullanib yurgan shaxslarda, xattoki shunday mashqlar: yugurish, changida yurish, velosipedda unish, otda yurish va so‘zish keyingi butun kun davomidagi mehnatga yarokliligini oshiradi. 

Umumiy ta’sirlar. Ertalabki gigienik badantarbiya insonning sogligiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi, tetiklik, xayotga ishonch, o‘z kuniga ishonish, mehnat qilishga ishtiyok uykotadi, irodani tarbiyalaydi. 

Agar insonlar sistematik (doimiy) ravishda badantarbiya mashqlarini bajarib yursa uykudan uygotibgina qolmay, balki uning barcha organlari va sistemalari faoliyatini oshiradi va insonlarning umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarligini oshiradi.  

Mashqlar shartlar talab kilmaydi. U kam vaktni oladi, yashash joyidan, yil faslidan va ob-xavoning sharoitlariga qarab kolgan emas, maxsus uskunalar talab kilmaydi, uyda, maktabda, lagerda va kunning har-xil vaktida utkazilishi mumkin. (uykudan so‘ng, ish davomida, uykudan oldin).

Utkazishning (amalga oshirishning) tashki shart-sharoitlari. Ertalabki mashqni xavosi almashinadigan xonada olib borish kerak. Kunning ilik, paytlarida mashqlarni ochik xavoda utkazish lozim. Mashg‘ulotlar uchun kiyim-boshlar yengil va harakatlarga xalal bermaydigan bulishi lozim.

Amalga oshirish uslubi. Yurakning urishi. Mashqlarni bajarish paytida nafas olishni tutib turmaslik lozim. Chuko‘r va bir zaylda nafas olish kerak. burundan nafas olib, ogizdan chikarish kerak. Kuchli yurak urishini va nafas olishni keltirib chikaruvchi mashqlardan so‘ng (sakragandan so‘ng, utirib turish, joyida turgan xolda yugurish) xonada (yoki xovlida) 30-90 soniya davomida yurib turish lozim. 

Mashqlar charchak keltirib chikarmasligi lozim. Shuning uchun asta-sekin sodda mashqlardan biroz murakkab mashqlarga ugish lozim va shu bilan bir katorda astasekinlik bilan organizmga kuchlanishni kupaytirish lozim. Kuchlanishlar mashqlarning kiyinlashuvi xisobiga, kaytarilishlar soni xisobiga, harakatlarning tezlik darajasini oshishi va ayrim mashqlar orasidagn tuxtalishlarni kamaytirish xisobiga oshiriladi. 

Mashqlarning tarkibi.

Xilma-xil badantarbiyaviy mashqlar: sakrash, yugurishdagi yengil atletikaviy mashqlar, so‘zish, eshkak eshish, nayza otish, ogirliklar kugarish.

                     O‘ziga xos xususiyatlarning xisobi.       

Shugullanuvchilarning jinsi, yoshini, sogligi xolatini xisobga olish lozim. 

Ayollar. Agar oylik yoki xomiladorlik yaxshi ketayotgan bulsa gigienik mashqlari tuxtatilmaydi. 

Fakat ogirlikni birmuncha chegaralash lozim va bel kismga ogirlik, bosim va ogrik beradigan mashqlar, yugurish, sakrash va boshka mashqlar mashqlar majmuidan olib tashlanadi.

Xomiladorlar vrach boshkaruvi ostida mashqlarni bajarishi lozim. Davomiyligi

        10-20 daqiqa.                  

Gigienik badantarbiya mashqlarini o‘tkazdirishni tashkil qilish. 

Gigienik badantarbiya mashklarining 2 ta shakli mavjud:

1-chi aloxida. Direktor tomonidan radio orkali eshittiriladigan darslar ko‘rinishidagi ommaviy tarkalishga egabuldi.  

2-chi guruhni. Maktablarda, oliy O‘quv yurtlarida, uylarda, armiyada utkaziladi.

Akademik A.A.Bogomants "Xayotning davom etishi" degan asarida yozgan edi: "Massaj organizmning ayrim joylaridagi konning yigilib kolishiga karshi juda foydalidir. U bilan kunni boshlab, yoki u bilai tugatish kerak. 10-20 daqiqa har kuni massajga ajratilgan vakt fakat tetiklik beribgina qolmay, xayotni birmuncha

o‘zaytiradi.^[13]

Ritmik gimnastika.

Ritmik gimnastika soglomlashtirish yunalishidagi badan tarbiya mashqlarining ko‘rinishlaridan biri xisoblanadi. Uning asosiy mazmuni yugurish, sakrash, uyin ko‘rinishlari xisoblanadi.

Bularning hammasi soglikni oshirishga yordam beradi. U hammaga tushunarli, yukori ta’sirchan va jushkindir. Ritmik gimnastika bilan hamma shugullanishi mumkin - turli xil yoshdagi va imkoniyatlarga ega bulgan ayollar va erkaklar.

Ritmik gimnastikada harakat chegaralanmagan buladi, kaysiki gavdaning hamma kismiga ta’sir kiladi, kaysiki chakkonlik,epchillik, egiluvchanlik, chidamlilik.

Musikaviy ritm harakatlarni tashkillashtiradi, shugullanuvchilarning kayfiyatini kugaradi. Xis - tuygularning ijobiy xolati harakatlarni yanada gayrat bilan bajarishga undaydi, bu narsa ularning - organizmga ta’sirini kuchaytiradi. Ritmik gimnastika atletika yunalishga ega bulishi mumkin, agar harakatlarda chidamlilikka, plastiklikka, uyin yoki aralash mashqlar ustun tursa. Mashqlar majmuida raksiy daqiqalar kupchilikni tashkil etadi. Axir ayollar ayniksa xis-xayajonlarga va rakslarga intilishadilar. Shuning uchun bu badan tarbiyaning nomi ritmikdir. Badantarbiyaviy Mashg‘ulotlar yigindisi o‘zining xos xususiyatga ega. Birinchidan, ularda aerobik xususiyatga eta bulgan mashqlardan (yugurish, sakrash) tashkari buginlarning cho‘zilishi egiluvchanligi va harakatchanligi uchun kerak bulgan mashklar ishtirok etadi. Rakslar uchun muljallangan mashklar juda kup. 

Ikkinchidan musikaviy ko‘zatuv sifatida kupgina o‘zbek kompozitorlarining musikalari va dunyo rakslarn qo‘llaniladi.

Harakatlarning go‘zalligini shakllantirayotib, biz bir vaktning o‘zida insonning ruxiy olamiga ta’sir ko‘rsatamiz. Va shu yerda ritmik badantarbiyaning yosh avlod tarbiyasidagi ahamiyatini bebaxoligini ko‘ramiz.

Ritmik badantarbiya - bu insonlarning dam olishi va tarbiyasi uchun ijobiy vositadir. 

                                                          5.        Mashg‘ulotlarning uslubiy xususiyatlari.

Ritmik badantarbiya mashqlari bilan gurux xolida yoki yakka tartibda shugullanish mumkin. Gurux shaklidagi mashg‘ulotlar mashqlarni tulik kuch bilan bajarilishini yulga kuyadi. Gurux mashg‘ulotlari mashqlarning tulik kuch bilan bajarilishini safarbar kiladi, kuprok bor kunini "ishlatishga" undaydi, tabiiyki, mulokotda kuvonch keltiradi.

Mustakil Mashg‘ulotlar ichki tartiblarda katta zurikishlarni, kuchlarni talab kiladi. Mashg‘ulotlarning samaradorligi shugullanuvchilar mashqlarni o‘z xoxishlarn bilan, gayrat bilan bajarsagina oshadi. 

Olimlar tomonidan ritmik mashqlarning samarali shugullantirishlari, agar mashg‘ulotlar xaftada 15-20 daqiqadan 5-b marotaba utkazilsa, yoki xaftada 30-45 daqiqa mobaynida 3 marotaba utkazilsa, yoki xaftada 45-60 daqiqadan 2 marotaba utkazilsa yukori samaraga erishilishi mumkinligi aniqlangan. 3-4 oydan so‘ng muxim siljishlarga erishish mumkin: mehnatga yaroklik usadi, vazn kamayadi, kuchning ko‘rsatkichlari yaxshilanadi,buginlardagi harakatchanlik usadi. Yoshlardagi farklarga qarab, mashqlar 90 daqiqagacha borishi mumkin. Ritmik mashqlar bilan ishdan so‘ng shugullanish maksadga muvofikdir. Sizga ma’qo‘l bulgan barcha bush vaktingizda shugullanishingnz mumkin, fakat mashqlardan so‘ng ozgina dam olish lozim. 

Ritmik mashqlarning mashg‘ulotlarning turli xil kontingentlar orasida utkazish mumkin: O‘quvchilar, talabalar, xizmatchilar, ishchilar, ayollar va erkaklar. Ritmik badantarbiya ertalabki mashqlar, jismoniy tanaffus sport kungil ochish shaklida (1015 daqiqa) yoki dars (25-30, 45-60 daqiqa) ko‘rinishida utkazdirilishi mumkin. Barcha majmualar uchun, u xox 15 yoki 60 daqiqalik mashqlar bulsin, aniq bir tarkib saklanib kolinadi.

Bu - tayyorlovchi, asosiy va xulosa kismlaridir. Birinchi kism-tayyorlovchi, 510 daqiqa davom etadi va terlagunga kadar davom etadigan yaxshigina mashqni tashkil etadi. Bu egilish va qo‘l harakatlari bilan utirib turish, yurish, yugurish.

 Ikkinchi (asosiy) kismning davomiyligi unchalik kup emas. U mashg‘ulotlar vaktining bor-yugi 80-85% ni tashkil kiladi va bir kancha kismlardan iborat. (odatda 2 dan 6 gacha). Qismlarning soni mashg‘ulotlarning davomiyligiga, tayyorligiga boglik.

15-20 daqiqalik mashg‘ulotlarda ikki kism shakli qo‘llaniladi. Birinchi kism muskullar, buyin, qo‘l, yelka, gavda, oyok uchun muljallangan. Ikkinchi kism yugurish uchun muljallangan. Darsning yakuniy kismida mashg‘ulotlar o‘zini bush kuyish va nafas olish uchun belgilangan. Kayta tiklanish uchun psixologik uslublarni ham qo‘llash tavsiya etiladi. 

Asosiy qism. Maksimumdan 80-85% xududni surat tashkil etadi. Ritmik mashqli mashg‘ulotlar kuchlanishlar diapozonining 65-90% bulgan maksimal kengliklarida utkazilishi mumkin. Tabiiyki, boshlovchilar uchun eng qo‘lay ko‘zgatuvchi bulib, maksimumdan 60% lik xududni tashkil kiladi, tayyorgarlik ko‘rganlar uchun esa 75-80% ni tashkil kiladi. Bunday ketma-ketlikda mashg‘ulotlarni xaftada har birini 30-45 daqiqadan 2-3 marotaba utkazilishi yarim yil davomida aniq ijobiy siljishlarni beradi. Gigienik badantarbiya. 1855 yili nemis vrachi Daniil Gotlib Morits Shrebsr dunyoda birinchi marta xona mashqlari qo‘llanmasini chikardi. U shunday deb nomlanar edi: "Xech kanday asboblarni, qo‘llanmalarni talab kilmaydigan va shuning uchun hamma vakt va hamma yerda, har kanday yoshda va jinsda qo‘llash qo‘lay bulgan, "xona-vrachlik mashqlari yoki mashqiy - vrachlik harakatlarining tasvirlanishi va ko‘rinishi". Qisqa vaqt mobaynida kitob kupgina tillarga tarjima kilingan. Xona mashqlariga kizikish juda katta bulgan, lekin u bilan shugullanishni tezda unutdilar. Doktor Shreberning boshkaruvida nimadir yetishmayotgan edi. U 45 ta mashqlardan iborat edi. Ulardan bir nechtasini u o‘zlarining xoxishlari bilan tanlashlarini taklif etdi. Lekin odamlar tanlashni istashmadi. Ularga tayyor dasturni berish lozim edi. Shunday tezda paydo buldi. Uni 1904 yili daniyalik muxandis-pURMchik Iogan P.Myuller to‘zdi. U o‘zining kitobini

"Mening usulim" deb nomladi va "Bir kunda 15 daqiqa va sen sog bulasan" deb va’da berdi. Myullerning usuli juda katta yutug keltirdi. U dunyoning juda kup tillariga tarjima kilindi. Insof bilan shuni aytish joizki, xakikatdan ham Myullerning usuli yomon emas edi. U 18 ta omadli tanlangan, ularning organizmga ta’sirini inobatga olgan xolda to‘zilgan mashqlardan iborat edi. Bundan tashkari, yana Myuller suv jarayonlarini ham mashqlarga kushishni taklif etdi. Lekin Myullerning usuli yakkayuyagona emas edi. Darxol birinchi jarangdor omaddan keyin shunga uxshash qo‘llanmalar paydo buldi. Ularning ayrimlari mashqlarga 15 daqiqa emas, 10 daqiqa vakt ajratishini, lekin usha oldingi samarasini berishini tavsiya kildilar. Rakobat boshlandi. Shunda Myuller yangi 5 daqiqalik dasturni ishlab chikdi va janga golib chikdi. Bunday kup sonli ertalabki badantarbiya mashqlarining kup sonlarda yaratilishi, odamlarning o‘zlarining sogliklari To‘g‘risida uylashga majbur kildi. Xozir millionlab odamlar o‘zlarining kunlarini ertalabki badantarbiya mashqlaridan boshlaydilar.

Shunday kilib, badantarbiya mashqlari tetikli va a’lo kayfiyat baxshida etadi.

Ertalab tananing ayrim kismlarida sustlashish xolati ko‘zatiladi. Shuning uchun umurtka pogonasining egiluvchanligi uchun mashqlar majmuasini kiritish lozim (egilishlar, gavdaning burilishlari).

Eng kiska mashqlar 3 ta bulishi mumkin: oldinga egilishlar, orkaga egilishlar va gavdaning burilishlari.

Gigienik badantarbiya mashqlari jismoniy tarbiya vositasi xisoblangan xolda, inson sogligini saklash va mustahkamlash, organizmning xayotiy faoliyatini oshirish vazifalarini bajaradi, tetiklikni qo‘llab-kuvvatlaydi, a’lo kayfiyat baxshida etadi. Fiziologik ta’sir nuktan nazaridan gigienik va mashqlari shutullanuvchilarning organizmiga kuch-kuvvat kushadi va umumiy charchashni yukotadi. Gigienik mashqlar nnsonning kundalik xaeti sharoitlarida keng qo‘llaniladn. U foydali odatlarni tarbiyalashda yordam beradi. (Gigienik qoidalarga rioya qilish va kun tartibiga rioya qilish, tanani parvarish qilish), doimiy jismoniy mashqlarni bajarishga undandi.

Gigienik mashqlar barcha yoshdagi odamlar uchun To‘g‘ri keladi. U har bir odamning doimiy xayotiga kirib bormogi lozim va yoshi va kasbidan kat’iy nazar uning extiyojiga aylanmokligi lozim. Gigienik badantarbiya mashqlari uchun vositachi sifatida umumiy ritmik mashqlar qo‘llaniladi, amaliy va nafas olish mashqlari, yengil yugurish, yurish va yuvinish, massaj va organizmning chiniktirilishi bilan olib boriladi.

Gigienik badantarbiya mashqlari matbuot radio, televidenie, jismoniy tarbiya universitetlari tomonidan tashvikot kilinadi. Gigienik badantarbiya mashqlari maktabga tarbiya muassasalari, umumta’lim maktablari texnikaviy kasb-xunar O‘quv yurtlari, urta maxsus va oliy O‘quv yurtlari, ishlab chikarish jamoalari va oilaviy sharoitlarda utkazdiriladi. Gigienik badantarbiya mashqlari ertalab, kundo‘z kuni va kechki payt utkazilishi mumkin, bu mashqlar majmuisining har xil gigienik yunaltirilganligini aniqlab beradi. Bolalar bogchalari guruxlarida ertalabki mashqlar soglomlashtirish va tarbiyaviy vazifalarni bajaradi. Kun tartibining ajralmas kismi bulgan xolda u har bir bola uchun majburiydir. Har kuni uygongach (5-7 daqiqadan so‘ng) maxsus tanlangan 7-12 jismoniy mashqlar 10-15 daqiqa davomida organizm faoliyatini faollashtiradi, tananing To‘g‘ri usishidagi kunikmalarga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi, yassi oyoklikdan ogoxlantiradi. Ertalabki mashqlarda ishtirok etish bolalarda foydali bulgan har kuni bajariladigan estalabki jismoniy mashqlarni bajarishni ta’minlaydi.

Maktab gigienik badantarbiya mashqlari darslarga kadar, darslar davomida, tanaffusda, o‘zaytirilgan kun tartibida utkaziladi. Darslarga kadar bulgan (kirish) mashqlar 10-15 daqiqa mobaynida unchalik murakkab bulmagan 6-12 ta mashqlarni bajarishni ko‘zda tutadi. Jismoniy daqiqalar umumta’lim darslarida ugkaziladi. Aqliy taranglikni, charchashni yukotuvchi, mehnatga yaroklilikni qayta tiklovchi, gavdaning To‘g‘riliginn saklashga yordam beruvchi 2-3 ta mashqlarni bajarish maksadga muvofiqdir.

10       yoshdan yukori O‘quvchilar ertalabki badantarbiya mashqlari majmuasini mustaqil bajarishlari maksadga muvofik buladi. Mashg‘ulotlarning boshlanish davrida gigienik mashqlar tarkibiga kirgan mashqlar soni va ular har birining qaytarilishi minimal bulishi lozim.

Asta sekinlik bilan mashqlar soni kupaytirilib boriladi. Har bir mashq olimpiada un ikki marotabagacha qaytariladi. Mashqlarning soni 8 tadan 15 ta gacha bulishi mumkin. Misol uchun ugil bolalar va kizlar uchun 10-13 yosh ertalabki badantarbiya mashqlari majmua 8-10 ta mashqlardan to‘ziladi. Ugil bolalar har bir mashqni 4-6 marotaba, kizlar esa 3-5 marotaba kaytaradn. 14-15 yoshli ugil bolalar va kizlar uchun mashqlar soni 12 tagacha kupaytiriladi. Ugil bolalar har bir mashqni 6-10 marotaba, qizlar esa 4-8 marotaba qaytarishi lozim.

16-18 yoshli yoshlar har xil ogirlikdagi mashqlarni bajarishi tavsiya etiladi. Mashqlarni 2-3 kg dan kup bulmagan gantellardan boshlash lozim. Har bir mashq 6-8 marotaba qaytariladi, 2-3 oydan so‘ng mashqlar soni asta sekin kupaytirilib boriladi

10-12 tagacha. Mashqlar majmui gavdaning To‘g‘ri rivojlanishi uchun nafas olishdagi maxsus mashqlar kiritilishi lozim. Mashqlarni kuyidagilarni inobatga olgan xolda joylashtirish lozim:

a) Mashqlarni yengil yurishdan boshlab, yengil yugurishga utkazish lozim,

yurish va yugurish jarayonida gavdaning tikligiga e’tibor qilish lozim. Boshni To‘g‘ri tutish kerak, mashqlar majmui gavdaning To‘g‘ri turishini, xis etish uchun zarur bulgan maxsus mashqlarni bajarishdan boshlanadi;

v) umumiy ta’sirdagi 2-3 da mashqlarni bajarish lozim. Bu odatda, sodda, kam foydali mashqlardir. Ular yurak - qon tomirlari faoliyatini, nafas olish sistemasini va almashinish jarayonlarini ragbatlantiradi;

g) keyin esa qo‘l, muskullar, yelka, gavda, korni presni, oyoqlar uchun mashqlar

bajariladi. Bu paytda gavdaning har bir kismi orqama-ketin kushilishi lozim. Mashqlarning bajarilishi jadvali keyingi qismlarda oshadi, ishga muskullarning har xil guruxlari kushiladi. Gavda uchun mashqlar (egilishlar, burilishlar) qorin muskullarini mustahkamlaydi, umurtka pogonasining harakatchanligini qo‘llab - quvvatlaydi va rivojlantiradi; 

d)   Keyin esa kuch ishlatuvchi xususiyatga ega bulgan 2-3 ta mashqlar gavdaning

barcha qismlari bilan bajariladi (qo‘l, qorin muskullari va tana) Faol muskul zirkishlaridan so‘ng muskullarni dam olishlari uchun 1-2 ta mashqlarni bajarish lozim;

e)    Undan keyin sakrashlar keladi. Ular oyoqlar muskullarini mustahkamlaydi.

Sakragandan so‘ng albatta, zaylini kamaytirgan xolda yurishga utish lozim.

1-2 ta nafas olish mashqlari organizmni yanada tinch xolga kelishiga imkon beradi;

j) Mashqlar majmui gavdani To‘g‘ri sezish mashqlarini bajarish bilan

yakunlanadi. Mashqlar majmuidan so‘ng vanna kabul qilish, artinish va o‘z-o‘zini massaj qilish lozim.

Davolovchi badantarbiya. Davolovchi badantarbiya - amaliy mashqlarning bir ko‘rinishidir, davolovchi uchun yanada tezrok va tula ravishda bemor insonning sogligiii tiklash uchun qo‘llaniladi, yana jismoniy sifatlarni rivojlantirishda qo‘llaniladi: tezlikda, kuchda, chidamlilikda va boshka umumiy mehnat faoliyati sharoitlarida qo‘llaniladi. Davolovchi badan tarbiyaning xillari: oklovchi, vazifaviy. Maxsus tanlangan gimnastik mashqlar (vrachni tashkiliy aloxida) turli xil latlardan so‘ng harakatlantiruvchi vazifalarni kayta tiklashda keng qo‘llanilmokda. Davolovchi mashqlar kasalliklardan ogoxlantiradi, sogayishni tezlashtiradi, insonning sogligini saklaydi, uning xayotini o‘zaytiradi.

Davolovchi mashqlarning vositalarn - saflanish mashqlari, harakatlanishining va raqs qadamlarining xillari; umumiy ritmik mashqlarning buyumlarsiz va buyumlar bilan bajarilish turlari (tayoklar, gantellar, argimchoklar, tuplar va boshka), mashqiy devordagi mashg‘ulotlar xalklarda va amaldagi mashqlar (yugurish, sakrash, urmalash, oshib utish).

Maxsus apparat va trenajerlar keng qo‘llanila boshlandi. Ular harakatlarni yengillashtirilgan sharoitlarda bajarishga imkon beradi, ayrim muskul guruxlarning yukotilgan vazifalarini kayta tiklashga yordam beradi, buginlarning kam harakatliligini yukotishga yordam beradi. Mashg‘ulotning asosiy shakli bulib, davolovchn mashqning darslari xisoblanadi. Mashqlar davolovchi vrachning tavsiyalaridan kelib chikkan xolda belgilanadi. Ular bemorga davolovchi - profilaktik maksadlarda tavsiya kilinadi. Mashqlar majmui maxsus mashqlardan va umumiy yunalishidagi mashqlardan tashkil topgan. Bemorga yakin bulgan sodda mashqlar olinadi; dars davomida ogirlik sekin olga oshib boradi, orkama-ketin ishga har xil muskul guruxlari kuyiladi. O‘zini tekshirish uchun savollar:

1. Ish kupi sharoitlarida ishlab chiqarish mashqlarining organizmga ta’siri, 2. Ishlab chikarish mashqlarining shakl va usullari.

3.   Jismoniy tarbiyada ritmik mashqlarining xususiyatlari.

4.   Gigienik mashqlarniig vazifalari. 5. Davolovchi mashqlarning ta’rifi.

 

Nazorat savollari:

1.              Gimnastikaning  soglomlashtiruvchi turlariga nimalar  kiradi?

2.              Soglomlashtiruvchi gimnastika mashgulotlarining shakllari.

3.              Gimnastikaning  soglomlashtiruvchi turlarining moxiyati nimada?

4.              Gimnastikaning sport turlariga  kaysi  guruxlar  kiradi?

5.              Gimnastika sport turining moxiyati nimalardan iborat?

6.              Gimnastikaning amaliy turlari kaysi guruxlardan iborat?

7.              Korxona gimnastika sport turining moxiyati nimalardan iborat?

8.              Gigienik gimnastikaning vazifalari, vositalari xaqida tavsif bering..

9.              Ertalabki gigienik gimnastikaning qoidalari ahamiyati xaqida gapiring.

10.          Davolash gimnastikasi vazifasi asosiy vositalari va shakli xaqida gapiring.

11.          Gimnastikaning sport turiga tavsif bering.

12.          Sport gimnastikasi, badiiy gimnastika va akrobatika sport turlari sifatida targib etiladi.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

№1 SEMINAR MASHG’ULOTI Mavzu: Gimnastikaning rivojlanish tarixi

O’quv mashg’ulotining maqsadi: Talabalar Gimnastikaning rivojlanish tarixi to’g’risidagi bilimlarini aniqash.

Pedagogik vazifalar

O’zbekistonda gimnastikaning taraqqiyoti to’g’risida ma’lumotlar borasidagi savollarga javob beradi.

 O’quv kursining maqsadi va vazifalari, o’tiladigan mavzularga tuzilmaviy, ko’rgazmali qurollar asosida tushuncha beradi.

 Milliy gimnastika tizimini yaratilishi to’g’risida ma’lumotlar borasidagi savollarga javob beradi.

•   Gimnastikaning vujudga kelishi va yangi davr gimnastikasi haqida ma’lumotlar borasidagi savollarga javob beradi Revolyutsiyadan olding.

•   Rossiyada gimnastika tarixi haqida borasidagi savollarga javob beradi. 

O’quv faoliyati natijalari

O’quv kursining maqsadi va vazifalari, o’tiladigan mavzularning asosiy mazmunini o’zlashtirib olish;

Gimnastikaning vujudga kelishi va yangi davr gimnastikasi haqida haqida umumiy tushunchaga ega bo’lishiadi;

Milliy gimnastika tizimini yaratilishi to’g’risida ma’lumotlarga ega bo’lishadi;

Revolyutsiyadan oldingi Rossiyada gimnastika tarixi haqida ma’lumotlarga ega bo’lishadi.

O’zbekistonda gimnastikaning taraqqiyoti to’g’risida ma’lumotlar berishadi.

Talabalarning o’zlashtirgan bilimlarni aniqlashtirish maqsadida yangi savollar beradi. 

1.         Gimnastikani vujudga kelishi va rivojlanishi to‘g‘risida nimalarni bilasiz? 

Talabalar XVIII-XIX asrlardagi gimnastika tizimiga kirgan ayrim mashqlar haqida sо‘zlab beradilar. 

2.         Yangi davr gimnastikasi haqida nimalarni bilasiz.

Talabalar Y.A. Komenskiy, Jan Jak Russo (1712-1778), Pestalotstsi (1746-1827 yillar)larning jismoniy tarbiya sohasidagi xizmatlari hamda ularning olib borgan ishlari borasida fikr mulohazalarini bildiradi. 

3.         Milliy gimnastika tizimini yaratilishi nechanchi yillarga to‘g‘ri keladi va uning nechta yo‘nalishi mavjud.

Milliy gimnastika tizimini yaratilishi, XIX asrning birinchi yarmiga kelib, gimnastika taraqqiyotida nechta yo’nalish ko’zga tashlanganligini haqidagi savolga talabalar javob beradilar. 

 

KLASTER  “Gimnastika qanday sport turi”

 

Fan bо‘yicha «Zanjir» metodi

Gimnastika tarixi– …………… 30 ta sо‘zga qadar (10-15 daqiqa vaqt beriladi).

 

Izox: Bu metod gimnastika tarixiga taalluqliy sо‘zlarni о‘z ichiga olib

talabalarni fikirlash faoliyatini tezlashtiradi, intellektual aqliy saloxiyatini, taffakurini ishga soladi. Bevosita talabalar fikrini jismoniy tarbiya va sport mashg‘ulot jarayonlariga, sport maydonlariga, suv xavzalariga, stadion, sport zallariga  yetaklaydi. Talabalarning bilimini baxolanishi 

28-30 5 baho 20-27 4 baho 15-19 3 baho  qо‘yiladi.

 

№2 SEMINAR MASHG’ULOTI

Mavzu: Gimnastika jismoniy tarbiya tizimida Pedagogik vazifalar:

O’quv kursining maqsadi va vazifalari, o’tiladigan mavzularga tuzilmaviy, ko’rgazmali qurollar asosida 

Talabalar bilimini aniqlaydi.

Gimnastika fani va tavsifi xaqida ma’lumotlar keltirish O’quv faoliyati natijalari:

O’quv kursining maqsadi va vazifalari, o’tiladigan mavzularning asosiy mazmunini o’zlashtirib olis

Gimnastika fani va tavsifi xaqida ma’lumotlar keltirish haqida umumiy tushunchaga ega bo’lishi

Gimnastika so‘zining ma’nosi nima? 

Talabalar gimnastika sо‘zining ma’nosi haqida fikr yuritadilar. 

Gimnastika qanday asosiy vazifalarni bajaradi. 

Bu jarayonda talabalar guruhli ish olib borishadi. Asosiy yechim gimnastika qanday vazifalarni xal etishi borasida muhokama qilinadi. 

Gimnastika mashqlari pedagogik vazifalariga hamda harakatlantiruvchi faoliyat strukturasiga muvofiq tarzda qanday asosiy guruhlarga bo‘linadi:

Gimnastika mashqlari pedagogik vazifalari hamda harakatlantiruvchi faoliyat strukturasiga qanday asosiy guruhlarga bo‘linishi ahaqida talabalar bilan savol javob о‘tkaziladi. 

Seminar materiallarini ketma-ket yoritib beradi va keyin quyidagi qo’shimcha savollarni beradi.

O’tilgan mavzu yuzasidan qo’nimcha ma’lumotlar hamda foydalaniladigan adabiyotlar royxati beriladi va uyga vazifa beriladi.

 

 

Tarqatma material  Fan bо‘yicha «Bumerang» 1-variant 

1	2	3	4
Gimnvsti ka mazmuni	Gimnastika ning vositalari	Gimnastika ning xususiyatlari	Gimnastika turlari

Izox: Bu metod texnologiyasi tanqidiy fikrlash, mantiqni shakllantirishga imkoniyat yaratadi, xotirani g‘oyaalarni, fikrlarni, dalillarni yozma va og‘zaki shakllarda bayon qilish kо‘nikmalarni shakllantiradi.  

 

 

 

№3 SEMINAR MASHG’ULOTI Mavzu: Gimnastika atamalari

 

Pedagogik vazifalar:

O’quv kursining maqsadi va vazifalari, o’tiladigan mavzularga tuzilmaviy, ko’rgazmali qurollar asosida 

Talabalar bilimini aniqlaydi.

 

O’quv faoliyati natijalari:

O’quv kursining maqsadi va vazifalari, o’tiladigan mavzularning asosiy mazmunini o’zlashtirib olis

Gimnastika atamalari haqida ma’lumotlar keltirish haqida umumiy tushunchaga ega bo’lishi.

Atamalarning ahamiyati nima Ko’p bilim sohalarida turli ishlab chiqarish harakat faoliyatlarida buyum-hodisa tushuncha jarayonlarini qisqacha ifodalash mashqlarda qo’llaniladigan gimnastikada atamasi, atamalar mashg’ulotlar vaqtida o’qituvchilar bilan o’quvchilarning o’zaro munosabatlarini      yengillashtishdagi о‘rni, gimnastika atamalari     boshqa mashg’ulotlarda ham qo’llanilishi, gimnastika mashqlarining aniq nomini bilishi haqida nimalarni bilasiz.

Gimnastika atamasi–bu?

Atamalarga qanday talablar qoyiladi ?

 Gimnastika atamalarini yasash usullari.

Atamalar yasashning eng ko’p tarqalgan usuli borasida nimalarni bilasiz? Hamma atamalarni quyidagicha guruhlarga bo’lib chiqilgan va ularga izoh bering:

4.                     Umumiy atamalar –.

5.                     Asosiy (konkret) atamalar –

 

Fan bо‘yicha «Zanjir» metodi

Gimnastika atamalari– URM –MM –Akrobatika …………… 30 ta sо‘zga qadar

(10-15 daqiqa vaqt beriladi).

 

Izox: Bu metod gimnastika atamalariga taalluqliy sо‘zlarni о‘z ichiga olib talabalarni fikirlash faoliyatini tezlashtiradi, intellektual aqliy saloxiyatini, taffakurini ishga soladi. Bevosita talabalar fikrini  jismoniy tarbiya va sport mashg‘ulot jarayonlariga, sport maydonlariga, suv xavzalariga, stadion, sport zallariga  yetaklaydi. Talabalarning bilimini baxolanishi 

28-30 5 baho; 20-27 4 baho; 15-19 3 baho  qо‘yiladi.

Nazorat uchun savollar:

11.                 Gimnastika atamasi deb nimaga aytiladi?

12.                 Atamalarga qanday topshiriqlar qoyiladi?

13.                 Atamalar qanday yasaladi?

14.                 Gimnastika atamalari qanday guruhlarga bo’linadi?

15.                 Atamalarga qoyilgan talablar nimalardan iborat?

16.                 URM va erkin mashqlarga oid atamalarni sanab bering.

17.                 Snaryadlarda bajariladigan mashqlar atamalariga nimalar kiradi?

18.                 Akrobatika mashqlar atamalarini tushuntiring.

19.                 Atamalar taraqqiyotiga kimlar hissa qo’shgan?

Qaysi yili va qaerda gimnastika atamalariga oxirgi o’zgartirishlar kiritilgan?

 

№4 SEMINAR MASHG’ULOTI

Mavzu: Umumrivojlantiruvchi va erkin mashqlarga oid atamalar Pedagogik vazifalar:

O’quv kursining maqsadi va vazifalari, o’tiladigan mavzularga tuzilmaviy, ko’rgazmali qurollar asosida.

Talabalar bilimini aniqlaydi.

 

O’quv faoliyati natijalari:

O’quv kursining maqsadi va vazifalari, o’tiladigan mavzularning asosiy mazmunini o’zlashtirib olis.

Umumrivojlantiruvchi va erkin mashqlarga oid atamalar haqida ma’lumotlar keltirish haqida umumiy tushunchaga ega bo’lishi.

 

1.         Jihozlarda bajariladigan mashqlarning atamalarga izoh bering. Dastlabki holatlar – O‘tirishlar – 

Cho‘kkayish – Tashlanish – Tayanishlar –

Qo‘l va bel harakatlari – Engashish – Muvozanat –

2.         Akrobatik mashqlarga oid atamalarga izoh bering. Dumalanish - 

G‘ujanak bo‘lish –  O‘mbaloq oshish – 

To‘tarilish - 

Orqaga to‘ntarilish –  Charxpalak-.

Randat – 

Qurbat –  Sal`to - 

Ko‘prik - 

3 Badiiy gimnastika mashqlarining atamalari.

Odimlash - 

Yugurish - 

Burilish - 

Sakrash - 

To‘lqinsimon - 

Qo‘lni to‘lqinlashtirish - 

4. Mashqlarni yozib borishni qoida-usullari haqida ma’lumot bering.

KLASTER  

 

Nazorat savollari:

11.   Gimnastika atamasi deb nimaga aytiladi?

12.   Atamalarga qanday topshiriqlar qo‘yiladi?

13.   Atamalar qanday yasaladi?

14.   Gimnastika atamalari qanday guruhlarga bo‘linadi?

15.   Atamalarga qo‘yilgan talablar nimalardan iborat?

16.   URM va etrkin mashqlarga oid atamalarni sanab bering?

17.   Snaryadlarda bajariladigan mashqlar atamalariga nimalar kiradi?

18.   Akrobatika mashqlar atamalarini tushintiring.

19.   Atamalar taraqqiyotiga kimlar xissa qo‘shgan?

20.   qaysi yili va  qaerda gimnastika atamalariga oxirgi o‘zgartirishlar kiritilgan?

 

№5 SEMINAR MASHG’ULOTI

Mavzu: Gimnastikaning turlari Pedagogik vazifalar:

O’quv kursining maqsadi va vazifalari, o’tiladigan mavzularga tuzilmaviy, ko’rgazmali qurollar asosida 

Talabalar bilimini aniqlaydi.

 

O’quv faoliyati natijalari:

O’quv kursining maqsadi va vazifalari, o’tiladigan mavzularning asosiy mazmunini o’zlashtirib olis

Gimnastikaning turlari haqida ma’lumotlar keltirish haqida umumiy tushunchaga ega bo’lishi.

Gimnastikaning qaysi turi sport gimnastikasi turiga kiradi? 

Gimnastikaning sog’lomlashtirish turini o’tkazish vositalari, usullari, maqsad va vazifalari..

Sport gimnastikasining maqsad va vazifasi.

Diqqatni gimnastikaning amaliy- kasbiy ahamiyatiga qaratadi

Gimnastika turlarini asosiy vazifalaridan uchtasini aniqlash lozim. 

1-guruh. Gimnastikaning sog‘lomlashtiruvchi ….. 2-guruh. Gimnastikaning sport turlari....

3-guruh. Gimnastikaning amaliy turlari….

Ishlab chiqarish gimnastikasining vazifalari haqida ma’lumot bering. N.E.Vedenskiy qanday xulosa haqida fikr bildirgan.

Ishlab chiqarish gimnastikasiiing asosiy shakllari haqida nimalarni bilasiz.

Ushbu sur’atlarga qarab klaster chayinvord tuzing.

 

 

 

“Заковат” технологияси

А)- акробатика

Б)- бревно

С)-

Д)-

Е)-.....

Изоҳ: Ушбу технологияда талабалар алифбодаги харфлар асосида мавзуга доир таянч сўларни ёзадилар. Бу орқали талабаларда мавзуда келтирилган айрим терминларни эслаб қолишга ёрдам беради.

Talabalar bilimini mustaqkamlash uchun savollar

1. Gimnastikadan o’quv trenirovka mashg’ulotlarini o’tkazish joylari.

2.Gimnastika zallarini jihozlari.

3.Zallar va jihozlardan foydalanish qoidalari. 

Nazorat savollari:

13.          Gimnastikaning  soglomlashtiruvchi turlariga nimalar  kiradi?

14.          Soglomlashtiruvchi gimnastika mashgulotlarining shakllari.

15.          Gimnastikaning  soglomlashtiruvchi turlarining moxiyati nimada?

16.          Gimnastikaning sport turlariga  kaysi  guruxlar  kiradi?

17.          Gimnastika sport turining moxiyati nimalardan iborat?

18.          Gimnastikaning amaliy turlari kaysi guruxlardan iborat?

19.          Korxona gimnastika sport turining moxiyati nimalardan iborat?

20.          Gigienik gimnastikaning vazifalari, vositalari xaqida tavsif bering..

21.          Ertalabki gigienik gimnastikaning qoidalari ahamiyati xaqida gapiring.

22.          Davolash gimnastikasi vazifasi asosiy vositalari va shakli xaqida gapiring.

23.          Gimnastikaning sport turiga tavsif bering.

24.          Sport gimnastikasi, badiiy gimnastika va akrobatika sport turlari sifatida targib etiladi.

AMALIY MASHG‘ULOT

AMALIY MASHG’ULOTLARINING TA’LIM TEXNOLOGIYASI
Mavzu	Umumrivojlantiruvchi mashqlar.
4.1. Ta’lim berish texnologiyasining modeli
Mashg’ulot vaqti-14 soat	Talabalar soni:    ta
Mashg’ulot shakli	Kirish-axborotli ma’ruza
Amaliy mashg’ulot rejasi	1.   Buyumsiz URMni bajarish texnikasi. 2.   Buyumlar bilan URMni bajarish texnikasi. 3.   Juft bo’lib URMni bajarish texnikasi. 4.   URMini bajarish usullari. 5.   Yoshga oid URMlar majmuasi.
O’quv mashg’ulotining maqsadi: Talabalarga Umumrivojlantiruvchi mashqlar to’g’risida ma’lumotlar berish.
Pedagoning vazifasi: 1.1. Buyumsiz URMni bajarish texnikasi haqida amalda tanishtiradi. 1.2. Buyumlar bilan URMni bajarish texnikasi bilan amalda tanishtiradi. .  1.3. Juft bo’lib URMni bajarish texnikasi bilan amalda tanishtiradi. .  1.4. URMini bajarish usullari bilan amalda tanishtiradi. 1.5. Yoshga oid URMlar majmuasi bilan amalda tanishtiradi.		O’quv faoliyati natijalari: 1.1. Buyumsiz URMni bajarish texnikasi bilan amalda bajarilishi bilan tanishadilar. 1.2. Buyumlar bilan URMni bajarish texnikasi bilan amalda bajarilishi bilan tanishadilar  1.3. Juft bo’lib URMni bajarish texnikasi bilan amalda tanishadilar 1.4. URMini bajarish usullari bilan amalda tanishadilar 1.5. Yoshga oid URMlar majmuasi bilan amalda tanishadilar
Ta’lim berish usullari		Aylanma trenirovka metodi.
Ta’lim berish shakllari		Jamoaviy, frontal, juftlikda
Ta’lim berish vositalari		Koptok, gardish, gimnastika tayoqchasi
Ta’lim berish sharoiti		Sporti zal, gimnastika maydoni.
Monitoring va baholash		Joriy nazorat.

 

 

4.2.   Qo’llar va yelea qamari uchun URM. Amamliy – kasbiy mashqlar. amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqic h- lari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
1. kirish.	1.1. Guruhni saflaydi, yo’qlama qiladiu;  1.2. Mavzuning maqsadi, rejasini elon qilish va rejalashtirilganda kutilgan natijalarni e’lon qiladi.	1.1.Bajaradilar 1.2.Eshitadilar
2 tayyorl ov.	2.1. URMni o’tkazish printsipini tushuntiradi;  2.2. 2-3 ta mashqni bajarib ko’rsatish vazifasini beradi; 2.3. Kasbiy va URM o’tkazadi ( yugurish, sakrash, ko’p sakrashlar); 2.4. URMlar o’tkazish uchun harakatda qayta saflantiradi.	2.1. Eshitadilar 2.2. Bajaradilar   2.3. Bajaradilar   2.4.Qayta saflanishadi.
3 asosiy.	3.                 1.URMlar majmuasini qanday to’g’ri boshlash kerakligini tushuntiradi; 3.2.          Dastlabki holatni to’g’ri qabul qilishni o’rgatadi; 3.3.          Yelka va qo’llar uchun mashqlar bajarishda ko’rsatma beradi; 3.4.          Xatolarni to’g’rilaydi va uslubiy ko’rsatma beradi.	3.1. Eshitadi 3.2. Mug’okama qiladi 3.3. Tinglaydi, takrorlaydi,o’zini g mashqlarini tavsiya qiladi  3.4. Eshitadi, xatolarni to’g’rilaydi.
4 yakuni y.	4.1. “URM nima?” savol beradi; 4.2. “Sinkveyn” o’rgatish metodini qo’llaydi. 4.3. Mustaqil ishlash uchun vazifa beradi: Yelka va qo’llar uchun mashqlar bajarish, yangi mashqlar oylab topish.	4.1. Savollarga javob beradi. 4.                 2.Oylaydi,bajara di 4.3. Eshitadi, eslab qoladi.

 

4.3.   Boyin mushaklari uchun URM. Amamliy – kasbiy mashqlar. amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish	Faoliyat mazmuni
bosqic h- lari va vaqti	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
1. kirish.	1.1. Guruhni saflaydi, yo’qlama qiladiu;  1.2. Mavzuning maqsadi, rejasini elon qilish va rejalashtirilganda kutilgan natijalarni e’lon qiladi.	1.1.Bajaradilar 1.2.Eshitadilar
2 tayyorl ov.	2.1. Qo’llar va yelka uchun 2-3 ta mashqni bajarish vazifasini beradi; 2.2. Kasbiy va URM o’tkazadi (yurish va qo’llar turli holatlarda yugurish, sakrash, ko’p sakrashlar); 2.3. URMlar o’tkazish uchun turgan joyida qayta saflantiradi. 2.4.Boyin mushaklari uchun URMning maqsadini tushuntiradi.	2.1. Bajaradilar   2.2. Bajaradilar   2.3. Qayta saflanishadi  2.4. Eshitadilar
3 asosiy.	3.1. E’tiborni boyin mushaklarini rivojlantiruvchi mashqlarga qaratib URMnm o’tkazish; 3.2. Boyin mushaklarini rivojlantiruvchi mashqlarni bajarishda nafasni to’g’ri olishni o’rgatish; 3.3. Boyin mushaklar uchun URMni turli holatlarda bajarishni o’rgatish; 3.4. Boyin mushaklar uchun URMni bajarishda yuzaga keladigan xatolarga e’tiborni qaratish. Ulvrni bartaraf etishga harakat qiladi	3.1. Eshitadi 3.2. Mug’okama qiladi 3.3. Tinglaydi, takrorlaydi,o’zini g mashqlarini tavsiya qiladi  3.4. Eshitadi, xatolarni to’g’rilaydi.
4 yakuni y.	4.1. Savol: “Nima uchun boshni orqaga qo’qisdan egiltirib bo’lmaydi?”; 4.2. Mustaqil ishlash uchun vazifa beradi:Boyin mushaklari uchun gimnastika tayoqchalari bilan mashqlar oylab topish.	4.1. Savollarga javob beradi. 4.2.Oylaydi,bajara di

 

4.4.   Govda uchun URM. Amamliy – kasbiy mashqlar. amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish	Faoliyat mazmuni
bosqic h- lari va vaqti	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
1. kirish.	1.1. Guruhni saflaydi, yo’qlama qiladiu;  1.2. Mavzuning maqsadi, rejasini elon qilish va rejalashtirilganda kutilgan natijalarni e’lon qiladi.	1.1.Bajaradilar 1.2.Eshitadilar
2 tayyorl ov.	2.1. Avval o’tilgan darsdan 2-3 ta mashqni bajarish vazifasini beradi; 2.2. Guruhni yugurish mashqlari o’tish uchun saflaydi va uni o’tkazadi; 2.3. Ochiq sakrashni bajarish texnikasini ko’rsatadi; 2.4. Xatolarni to’g’rilaydi va metodik ko’rsatma beradi.	2.1. Bajaradi   2.2. Bajaradi   2.3. Ko’radi   2.4. Bajaradi
3 asosiy.	3.1. E’tiborni to’g’ri bajarilishiga qaratib govda uchun tartib bilan URM majmuasini o’tkazadinie; 3.2. Govda uchun mashqlarni bajarishda nafasni qanday to’g’ri olishni tushuntiradi; 3.3. Govda uchun mashqlar oylab topishni so’raydi; 3.4. URM majmuasini o’tkazishda o’z vaqtida xatolarni aniqlash. “Ko’p karra takrorlash” metodidan foydalanib ularni bartaraf etish.	3.1. Bajaradi   3.2. Tinglaydi   3.3.Oylaydi,bajara di    3.4. Bajaradi
4 yakuni y.	4.1. Savol: “Buyumlar bilan URM o’tkaziladimi, agar o’tkazilsa u qanday bo’ladi?”; 4.2. “Bumerang” metodidan foydalanib o’rgatishni o’tkazish; 4.3. Mustaqil ishlash uchun vazifa beradi:Ertalabki gigienik gimnastika majmuasini bajarish.	4.1. Oylaydi,javob beradi 4.2.Oylaydi,bajara di  4.2. Eslab qoladi.

 

4.5.   Oyoq mushaklari uchun URM. Amamliy – kasbiy mashqlar. amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqich- lari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
1. kirish.	1.1. Guruhni saflaydi, yo’qlama qiladiu;  1.2. Mavzuning maqsadi, rejasini elon qilish va rejalashtirilganda kutilgan natijalarni e’lon qiladi.	1.1.Bajaradilar 1.2.Eshitadilar
2 tayyorlo v.	2.1. Avval o’tilgan mashg’ulotdan bir nechta URM bajarish vazifasini beradi;  2.2. Yo’naltirilgan mashqlarni o’tkazadi; 2.3. Xatolarni bartaraf etishga uslubiy ko’rsatma beradi; 2.4. Diqqatni jamlovchm umumrivojlantiruvchi mashqlarni tushuntiradi va ko’rsatadi Obyasnyaet i pokazivaet ORU na koordinatsiyu vnimaniY.	2.1. Bajaradi   2.2. Bajaradi 2.3. Eshitadi   2.4. Bajaradi
3 asosiy.	3.1. URmni tartib bilan o’tkazadi; 3.2. Oyoq mushaklari uchun URMni tanlashni tushuntiradi; 3.3. Oyoq uchun bir nechta URM ko’rsatadi; 3.4. Oyoq uchun URMni bajarishda nafasni qanday to’g’ri olishni tushuntiradi; 3.5. Oyoq uchun URM oylab topishni so’raydi.	3.1. Bajaradi 3.2. Tinglaydi 3.3. Ko’radi 3.4. Tinglaydi 3.5.Oylaydi,muhok ama qiladi,ko’rsatadi.
4 yakuniy.	4.1. Savol: “ URM majmuasini qanday mashqdan boshlash kerak?”; 4.2. “Taqiqlangan harakat” oyin metodidan foydalanib o’rgatishni o’tkazish; 4.3. Mustaqil ishlash uchun vazifa beradi: koptok bilan URM.	4.                 1.Oylaydi,muhok ama qiladi ,ko’rsatadi. 4.2. Bajaradi 4.2. Bajaradi

 

4.6.   Butun tana mushaklari uchun URM. Amamliy – kasbiy mashqlar. amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqich- lari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
1. kirish.	1.1. Guruhni saflaydi, yo’qlama qiladiu;  1.2. Mavzuning maqsadi, rejasini elon qilish va rejalashtirilganda kutilgan natijalarni e’lon qiladi.	1.1.Bajaradilar 1.2.Eshitadilar
2 tayyorlo v.	2.1. Avval o’tilgan mashg’ulotdan 3-4 ta mashq bajarish vazifasini beradi;   2.2. Yugurish vazifasini o’tkazadi; 2.3. Harakat ritmi va shiddatiga monand URM bajarish texnikasini tushuntiradi; 2.4. URM bajarish jarayonida harakat ritmi va shiddatiga monand sanashni ko’rsatadi.	2.1. Bajaradi   2.2. Bajaradi 2.3. Eshitadi   2.4. Bajaradi
3 asosiy.	3.1. Mashg’ulotni reja savollariga mos tartib bilan olib boradi; 3.2. URM o’tkazishda diqqatni butun tana uchun URMiga qaratish; 3.3. Talabalarga majmuani o’tkazishni tushuntiradi; 3.4. Yuzaga kelgan xatoni to’g’rilashni talab qiladi; 3.5. Har bir mashqlar majmuasini tahlil qilish.	3.1. Bajaradi   3.2. Bajaradi   3.3. Bajaradi 3.4. Eshitadi, to’g’rilaydi 3.5. Eshitadi, muhokama qiladi.
4 yakuniy.	4.1. Savol: “ URM organizmning qaysi tizimlarini rivojlantiradi?”; 4.2. Mustaqil ishlash uchun vazifa beradi: gimnastika tayoqchasi  bilan URM majmuasini mustaqil tuzish.	4.                 1.Oylaydi,muh okama qiladi ,ko’rsatadi. 4.2. Eslab qoladi

 

4.7.   Juftlik uchun URM. Amamliy – kasbiy mashqlar. amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqich- lari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
1. kirish.	1.1. Guruhni saflaydi, yo’qlama qiladiu;  1.2. Mavzuning maqsadi, rejasini elon qilish va rejalashtirilganda kutilgan natijalarni e’lon qiladi.	1.1.Bajaradilar 1.2.Eshitadilar
2 tayyorlov.	2.1. Avval o’tilgan mashg’ulotdan 3-4 ta (URM) mashq bajarish vazifasini beradi;  2.2. Yo’naltirilgan mashqlarni o’tkazadi; 2.3. Juftlikda URM bajarish texnikasi tushuntiradi; 2.4. Juftlikda URM bajarish jarayonida qanday qilib to’g’ri nafas olishni o’rgatadi.	2.1. Bajaradi   2.2. Bajaradi 2.3. Eshitadi   2.4. Eshitadi
3 asosiy.	3.1. Mashg’ulotni reja savollariga mos tartib bilan olib boradi; 3.2. Juftlikda URM bajarishni o’tkazadi; 3.3. “Bumerang” metodidan foydalanib juftlikda URM tanlashni o’rgatadi; 3.4. E’tiborni mavzuning asosiy vaziyatlariga qaratgan holda epchillik va tezkorlikni rivojlantiruvchi URM bajarishni taklif qiladi.	3.1. Bajaradi   3.2. Bajaradi 3.3. Muhokama qiladi, qo’llaydi, bajaradi 3.4. Ko’radi, bajaradi.
4 yakuniy.	4.1. Savol: “ Nima uchun juftlikda URM o’tkazish qiyinchilik to’g’diradi?”; 4.2. Sherigining qarshiligi bilan mashqlar bajarishni o’tkazish; 4.3. Uyga vazifa: juftlikda URM bajarish majmuasini tuzib kelish.	4.1.Muhokama qiladi ,javob beradi 4.2. bajaradi  4.3. Eslab qoladi

 

Mashqlarning tasnifi

Umumrivojlantiruvchi mashqiar deb, turlicha tezlik va ko'lamda maksimal hamda o‘rtacha mushak ishlashi orqali tananing ayrim qismlari bilan bajariladigan harakatlar yoki ularning birikmalariga aytiladi. Bundan maqsad - jismoniy sifatlami rivojlantirish, qaddiqomatni to`g‘ri shakllantirish, talabalarni murakkab harakat malakalarini egallashga tayyorlashdir.

Umumrivojlantiruvchi mashqiar jihozlarsiz va jihozlar (gantellar, to‘ldirma to‘plar, toshlar, shtangalar, rezina amortizatorlar, tayoqlar va h.k.) bilan har xil gimnastika jihozlarida va shuningdek, talabalaming bir-biriga o‘zaro yordam ko‘rsatishlari orqali bajarilishi mumkin.

Umumrivojlantiruvchi mashqiar o‘z tarkibiga ko‘ra, oddiy bo‘lib, u bilan barcha yoshdagi bolalar va turli yoshdagi kishilar shuglullanishlari mumkin. Ularni o‘rgatish juda oddiydir: mashqni o‘rganib olish uchun, talaba uni bir necha marta takrorlashi kerak, xolos.

Shuni inobatga olish kerakki, mukammal o‘zlashtirilgan mashqlarni bajargandagina maksimal foyda olish mumkin. Mashqlarni o‘rgatish jarayonida esa barcha mushaklarni qisqarish imkoniyati bir xil jalb qilinadi. Demak, biron-bir jismoniy sifatni rivojlantirish uchun u yoki bu mashqdan foydalanishdan oldin uni yaxshi o‘rganib olishga zaruriat tug‘iladi.

Umumrivojlantiruvchi mashqiar yordamida tana a’zolari va mushaklarning guruhlariga alohida ta’sir ko‘rsatish ham mumkin. Bu xususiyat talab alar organizmiga, ayniqsa, harakat-tayanch apparatiga har tomonlama ta’sir ko‘rsatish va butun tana mushaklarini har tom onlama rivojlantirish imkonini beradi.

U mumrivojlantiruvchi mashqlarni bajarayotganda jismoniy yuklamani boshqarish oson. Organizmga jismoniy yuklama berish uchun mashqiar tanlashga va bir mashg‘ulotda ularning soni qancha bo‘lishiga bog‘liq. Bir xil mashqiar (mushakni ishga solish) berish darajasi va ishda qatnashadigan mushak guruhlarining soniga ko‘ra, osonroq, boshqalari murakkab bo'ladi.

Mashq bajarilganda mushakdan foydalanish darajasiga ko‘ra o‘zgaradi. Mushak zo kriqish berish darajasini quyidagi usullar (ayni bir mashqning davom etishini) takrorlash sonini ko‘paytirish, mashqlarni bajarish tezligini o'zgartirish, og‘irlikni oshirish yoki o‘zaro qarshilik darajasini ko‘paytirish, dastlabki holatni yoki bajarish usulini boshqacharoq qilish orqali o‘zgartirish mumkin.

Tasnifga anatomik belgi asos qilib olingan. Mashqlar insonning ayrim tana qismlariga ta ’sir ko‘rsatishiga qarab b o ‘linadi: 1. Qo‘l mushaklari va yelka kamari uchun mashqlar.

2.   Gavda va bo'yin mushaklari uchun mashqlar.

3.   Oyoq mushaklari u chun mashqlar.

4.   Butun tana mushaklari uchun mashqlar.

Hamma mashqlaming ta’siri, o‘z navbatida, uslubiy yo‘nalishiga ko‘ra kuchni, egiluvchanlikni, yakka harakat tezligini, ayrim mushak guruhlarining taranglashishi va bo'shashish qobiliyatini tarbiyalovchi mashqlarga bo‘linadi, to'rtinchi guruh mashqlariga esa qomatni to‘g‘ri rivojlantiruvchi va nafas olish mashqlari kiradi. Qo‘l mushaklari va yelka kamari uchun mashqlar

1.Qo‘lni oldinga, yuqoriga va yon tomonlarga navbatma-navbat va birin-ketin ko‘tarish; shu mashqning o'zini gantellar, gimnastika tayoqchalari, to‘ldirma to‘plar, toshlar, shtangalar bilan bajarish; shu mashqni sherigining qarshiligini, rezina bint, amortizatorlar yoki blok tuzilmali maxsus asbobda osilgan og‘irlik qarshiligini yengish bilan bajarish.

2.Qo‘llarni bukish va yozish:

a)                        tik turganda, o'tirgan va yotgan holatlarda qo‘llarni tez va sekin bukish va

yozish;

b)                       gantellar, to‘idirma to‘plar, toshlar, shtangalar bilan qo‘llarni bukish va yozish (a-rasm); shu mashqni sherigi qarshiligini (b-rasm); rezina amortizatori, blok tuzilmali asbobdagi og‘irlik qarshiligini yengib bajarish;

 

d)   yotib tayanish va tayanish; yotib osilish va ositish holatlarida qo‘llarni bukish

va yozish;

e)    qo‘llar bilan tirmashib chiqish, kuch bilan ko‘tarilish. 3. Qo‘llar bilan aylanma harakatlar qilish:

a)   old yoki yon tekislikda (birin-ketin, birgaiikda, navbatma-navbat);

b)  gantellar, to‘qmoqlar, toshlar yoki am ortizatorlar bilan (a-rasm).

4. To‘g‘ri qo‘llar bilan siltanish va keskin siltanish harakatlari bir qo‘l oldinga, ikkinchisi orqaga; shuning o‘zini gantellar bilan; shuning o‘zi, lekin har ikki qo‘l bilan orqaga va yuqoriga; qo‘llar ko'krak oldida bo‘lgan holatdan (bukilgan qo‘llar bilan) orqaga keskin siltanish harakatlari; qo‘llar yuqorida va yon tomonda, bir qo‘l yuqorida, ikkinchisi pastda turgan holatda keskin siltanish harakatlari.

 

Muvozanat saqlab bajariladigan mashqlar:

a)     qo‘llarni gantellar, to‘ldirma to‘plar, toshlar bilan amortizator yoki blok

moslamali asbobdagi og‘irlik qarshiligini yengib yon tomonda, oldinda, orqada 10-20 sek davomida saqlab turish;

b)    10-20 sek davomida yotib osilish va 30°, 60°, 90° va 150° bukilgan qo‘llarda

osilib turish;

d) 10-20 sek davomida tayanib yotish va 30°, 60°, 90° va 150° bukilgan qo‘llarda tayanib turish.

6. Qo‘l mushaklari va yelka kuraklari uchun bo‘shashtiruvchi mashqlar:

a)     mushaklarni bo'shashtirib turib, qo‘llarni erkin siltash;

b)    qo‘llar yuqoridagi (mushaklar zo'riqib turgan) holatidan barm oq, bilak va

butun qo‘l mushaklarini navbatma-navbat bo‘shashtirib, qo‘llarni pastga tushirish;

d) dastlab qo‘l mushaklari va yelka kuragini holatga keltirib olgach, oldinga

engashib mushaklarni bo'shashtirish.

Bo‘yin va gavda mushaklari uchun mashqlar

1. Bosh va gavdani (qom atni bukib va to'g‘ri tutib) orqaga, yon tomonga engashtirish. Engashtirish tik turgan holatdan boshlab: qoʻllarni yuqorida, yon tomonda, bosh orqasida tutib, oyoqlarni kerib tik turish, polda va gimnastika o‘rin-  dig‘ida o'tirib, shuning o‘zi, lekin gininastika tayoqchasi, gantellar, to‘1dirma to‘plar bilan, shtangani yelkaga qo‘yib (a-rasm), sherik va amortizatorning qarshiligini yengib (b-rasm) bajariladi.

Bosh va gavdani o‘ng-chap tomonga burish. Bunda oyoqlarni kerib tik turish va oyoqlarni kerib o‘tirish holatlarida bajarish qulay bo‘ladi. Qo‘llarning dastlabki eng qulay holati: gimnastika tayoqchalari bilan qoʻIarni yon tomonda yuqorida tutish, shtangani yelkaga, kuraklarga yoki belga qo‘yib turish qo‘llarning dastlabki qulay hoiati hisoblanadi.

 

Bosh va gavda bilan o‘ng  hamda  chap  tomonlarga  aylanma harakatlar  qilish:

a)         oyoqlarni  kerib  tik  turgan  holatda,  qo‘llarni  belda,  bosh orqasida, 

yuqorida  tutib  bajarish;

b)        shuning  o'zini gimnastika o(rindig‘i  yoki  polda  o‘tirib bajarish,  oyoq 

uchlarini  gimnastika  devoriga  tirab  turiladi  yoki sherigi  ushlab  turadi;

d) shtangani yelkaga qo‘yib yo toldirma to'pni yoki gantellarni yuqoriga 

ko‘tarib,  butun gavda bilan aylanma  harakat  qilish.

2.  Tayanib yotib va orqada tayanib yotib, tizzalarga tik tayanib tu rib, gavdani  bukish  va  to‘g‘rilash  (a-rasm):

 

a)      oyoqlarni  yotgan,  o‘tirgan,  osilish  va  tayanish  holatidan ko‘tarish;

b)     shuning  o‘zini  oyoqlar  bilan  to‘ldirma  to‘pni  ushlab  turib bajarish.

3.  Muvozanatda bajariladigan mashqlar:

a)      osilish va tayanish holatlaridan oyoqlarni 90—60° ga ko‘tarib, 5—15 daqiqa

davomida ushlab turish;

b)     osilish va  tayanish  holatida  oyoq bilan yuklarni  (toʻldirma to‘p,  gantellar, 

qum  to‘ldirilgan  qopchalarni)  ushlab  turish;

d)  gavdani  10-15  daqiqa  davomida to‘g‘ri tutib  engashish. 4.  Gavda va bo‘yin mushaklarini bo‘shashtiruvchi mashqlar:

a)        oyoqlarni  yelka  kengligida  kergan  holda  tik  turib,  oldinga engashib

gavda va bo‘yin mushaklarini bo‘shashtirish;

b)       oldinga  engashgan  holatdan  gavda va  bo'yin  mushaklarini zo‘riqtirish  va 

uni  asta-sekin  kamaytirib,  butunlay  bo‘shashtirish;

d)  o‘tirgan,  tizzalarda turgan va yotgan holatdan  tana  hamda bo‘yin 

mushaklarini  bo‘shashtirish.

Oyoq  mushaklari  uchun  mashqlar

1. Oyoqlarni ko‘tarish va tushirish:

a)       tik  turgan,  o‘tirgan  va  yotgan  holatdan  oyoqlarni  oldinga, orqaga va yon

tomonlarga (sekin va tez) ko‘tarish;

b)      shuning  o'zini  amortizator  qarshiligini  yengib  bajarish yoki  oyoq  bilan 

biror  og'irlikni,  masalan,  qum  toʻldirilgan  qop-chani  ko‘tarish. 2.  Oyoqlarni bukish va to ‘g‘rilash:

a)         tik turgan, o'tiigan, yotgan holatdan oyoqlarni oldinga, orqaga va yon

tomonga bukish va to‘g‘rilash;

b)        o‘tirgan,  yotgan,  osilgan  va  tayangan  holatda  oyoqlarni bukish va

to‘g‘rilash;

d)        shuning  o‘zini  oyoqlar  bilan  to'ld irma  to‘pni,  qum  toʻldirilgan  qopchani 

ko'tarib  turib  bajarish;

e)         ikki  va  bir  oyoqda,  qoʻllar  bilan  tayanib,  tayanmasdan yarim cho'qqayish

va cho‘qayish  (oyoq uchida va butun tovonda);

f)          shuning o'zini yuklar bilan (shtangani yelkaga qo‘yib) bajarish;

g)        oldinga, orqaga, yon tomonga bir oyoqni bukib,  keng qadam tashlash;

h)        shuning  o‘zini  yuklar  (to‘ldirma  to'plar,  shtanga,  qum toʻlldirilgan 

qopchalar)  bilan  sakrash; cho‘qqaygan,  bir  oyoqni bukib keng qadam tashlab turib, oyoqlarni keng kerib turgan holatda prujinasimon  harakatlar  qilish;

i)           ikki  oyoqda,  so‘ng bir oyoqda  turgan joyda  hamda  oldinga silkib  turib 

sakrashlar;

j)           shuning  o'zini  yuklar  (to‘ldirma  to‘piar,  shtanga,  toshlar) bilan  bajarish.

3.          Tik turgan, o‘tirgan va yotgan holatda tovon va oyoqlar bilan aylanma  harakatlar  qilish.

4.          Tik  turgan, o‘tirgan,  yotgan  holatda  oyoqlarni  oldinga, orqaga,  yon  tomonlarga  siltash. Siltashlar  tayanchga (gimnastika devorchasiga, qandaydir gimnastika  jihoziga,  stulga)  suyanib  va suyanmasdan  qo'lda bajariladi.

5.          Muvozanatda bajariladigan mashqlar:

a)         yarim shpagat va shpagatlarda  (5,10,15,  20 daqiqa) muallaq turish;

b)        oyoqlarni  oldinga,  orqaga,  yon  tomonga,  bel  balandligida ko targan 

holatda  5-15  daqiqa  ushlab  turish,  shuning  o'zini  yuk (qum  to‘ldiri!gan  0,5-2 kg  og‘irlikdagi  qopcha)  bilan  bajarish.

6.  Oyoq  mushaklarini  bo‘shashtirish  mashqlari:

a)       tik  turib,  o‘tirib  yoki  yotgan  holatda  oyoqlarni  ko‘tarish, mushaklarni  

bo‘shashtirib siltash  va yana  tushirish;

b)      o‘tirgan  va  yotgan  holatda  oyoqlarni  bo‘shashtirish;

d) o‘tirgan  va  yotgan  holatda oyoq  mushaklarini  maksimal tarang tortib, 

keyinchalik  ularni  bo‘shashtirish.

Butun tana mushaklari uchun mashqlar

1.          Qo‘l harakatlarini gavdaning oldinga (orqaga, yon tomonga) engashtirish va bir  oyoqni  oldinga  (yon  tom onga, orqaga  bukib), keng  qadam  tashlash  bilan  bir  vaqtda  bajarish.

2.          Oldinga  engashib,  cho‘qqayib  qoʻllarni  oldinga  (yuqoriga, orqaga) uzatish.

3.          Qoʻllarni yuqoriga ko‘targan holda oyoqlarni navbatma-navbat bukib va to‘g‘rilab gavdani aylanma  harakatlantirish  (gavda  o‘ng tomonga engashganda chap oyoq,  chapga engashganda o‘ng oyoq bukiladi).

4.          Tayanib yotish holatida qo'llami bukib-yozish bilan bir vaqtda oyoqlarni ko‘tarish va tushirish.

5.          Tana bilan toʻlqinsimon harakatlar (harakat qoʻllardan boshlanadi,  keyin  gavda  va  oyoqlar  bilan  davom  ettiriladi)  qilish.

6.          Chalqancha  yotgan holatdan va orqaga engashib gimnastika devorchasiga  orqa  bilan  turgan  holatda  sheriklari  yordamida  va mustaqil  «ko‘prik»cha  mashqini  bajarish.

7.          Gimnastika  devorchasida  orqa  bilan  osilib  turgan  holatda oyoqlarni ko'tarib, oyoq uchini unga tekkizish. Shuning o‘zini oyoqlar bilan  yuklar  (to‘ldirma  to‘p,  qum  to‘la  qopcha)  ko‘tarib  bajarish.

8.          Tik  turgancha bukilib orqa tomon bilan osilish holatidan (gimnastika devorchasida) oyoqlarni  bukib va to‘g‘ri tutib, kerilib osilish holatiga o‘tish; shuning o‘zini oyoqlar bilan yuklar (to‘ldirma to‘p, qumli qopcha) ko‘tarib  bajarish.

9.          Butun  tana  mushaklarini  bo‘shashtirish  mashqlari:

a)         yotgan  holatdan  butun  tana  mushaklarini  bo‘shashtirish;

b)        yotgan  holatda  tana  mushaklarini  maksimal  taranglatib, keyinchalik

bo‘shashtirish;

d) bir guruh mushaklarni asta-sekin bo‘shashtira borib,  ayni vaqtda ikkinchilarini  taranglatish.

10.  Qomatni shakllantiruvchi  mashqlar  (navbatdagi  bo‘limda yoritilgan).

Umumrivojlantiruvchi  mashqlar  qaddi-qomatni shakllantirish  vositasi 

sifatida 

Qaddi-qomatni shakllantirish va uning nuqsonlarini yo'qotish uchun orqa, qorin  pressi va yelka  kamari  mushakiarining  statik kuchini,  shuningdek,  umurtqa  pog‘onasining  harakatchanligiga ko‘proq  e’tibor  bergan  holda  tananing  barcha  mushaklarini bir tekis rivojlantirish zarur. Bu vazifa umumrivojlantiruvchi mashqlar yordamida muvaffaqiyatli hal etiladi. Qaddi-qomatni shakllantirish uchun  talabalarni o‘z qomatini rostlay  bilishga va uni  uzoq  vaqt saqlab  turishga  o‘rgatish zarur.

Talabalarni to ‘g'ri qomatga  xos xislatlami tarbiyalashga o‘rgatish qaddiqomatni rostlash mashqlarini qo‘llash orqali amalga oshiriladi:

1.          To‘g‘ri qomat holatini  tarbiyalash. Talabalarga tik turib qomatni qanday qilib to‘g‘ri tutish kerakligi ko‘rsatiladi.  Asosiy diqqatni boshning holatiga qaratish lozim, boshning to‘g‘ri  holatda  ushlashgina  qomatni  rostlash imkonini beradi. Doimo boshni oldinga engashtirib yurish, odatda, kurakning chiqib, qomatni  bukilib  qolishiga  sabab  boʻladi.

2.          Shu  mashqning  o‘zini  talabaiar  bir-birlariga yordamiashib bajarishda ularning bin to‘g‘ri qomat holatini saqlab turadi, ikkinchisi esa bu holatni  qanchalik to‘g‘ri ekanligini yaxshilab  ko‘zdan kechirib  chiqadi.

3.          D.h.  ensa,  kurak, qo‘lni  va tovonlarni  devorga  tekkizgan holatda orqa bilan turish.  Tananing hamma qismlari  holatini eslab qolish.  Devordan uzoqlashish va o‘sha holatni saqlab turish.

4.          D.h. shuning o‘zi. Tana holatini eslab qolish. Bir qadam oldinga yurib  burilishlar va bosh bilan  aylanma harakatlar bajarish. Yana boshni to‘g‘ri holatda tu tib turish hamda bir qadam orqaga  yurish va  devor oldida turib, gavda  holatini tekshirib ko‘rish.

5.          D.h. shuning o‘zi. Devor oldida turib, bosh va tosni uzoqlashtirm asdan belni bukish va d.h.ga qaytish.

6.          D.h.  shuning  o‘zi.  Bosh, orqa va  tosni  devordan  uzoqlashtirmasdan o‘tirish  va  turish,  oyoqlarni  ko‘tarish  va  bukish.

7.          D.h. shuning o‘zi, holatni eslab qolish. Devordan uzoqlashib bosh, gavda, oyoqlar bilan bir  necha  harakatlar bajarish; to‘g‘ri qomat holatini qabul qilib, uning to‘g‘riligini devor oldida tekshirib ko‘rish.

8.          D.h. shuning o‘zi, holatni eslab olish.  Devordan uzoqlashib, to‘g‘ri holatni saqlagancha 5-6 daqiqa aylanib yurish;  yana devor oldiga borib holatni tekshirish.

9.          Oyna oldida turib, to‘g‘ri qomat holatini qabul qilish. Bosh, gavth. oyoqlar bilan bir necha harakatlar qilish. Yana to‘g‘ri qomat holatini  qabul qilib, uni oyna  oldida  tekshirib  ko‘rish.

10.     Bir-birining to‘g‘ri  turishini tekshirish.

11.     Uir-biriga  orqa o‘girib  turib,  to‘g‘ri  qomat  holatini  qabul qilish (orqaga  aylanib  qarab),  bir-birining  holatini  tekshirish.

12.     D.h. gimnastika tayoqchasini orqa umurtqa pog‘onasi bo‘ylab tik ushlab, tik  turish.  Belni tayoqcha ensa va um urtqa pog‘onasiga tegadigan  qilib  to‘g‘rilash.

13.     Chalqancha yotib, devor oldida tik turgan holatga o‘xshagan holat qabul qilish va qabul  qilingan holatni  saqlagan holda qoringa ag‘darilib  yotish. 

14.     Qomatini to‘g‘ri rostlagancha tegmaslik sharti bilan «quvlashmachoq» o‘ynash.

Qayd qilingan mashqlarni bajarishda talabalar bu mashqlarning vazifasi  nimadan iborat ekanligini, albatta, yaxshi anglab yetishlarigaerishish kerak. Umumrivojlantiruvchi  mashqlarni bajarayotib ayrim mushak guruhlariga alohida ta’sir qilinganda, rivojlanishdan orqada qolgan mushaklarni mustahkamlash va qomat nuqsonlarini yo‘qotish  imkoni  yaratiladi.

Muvozanat  saqlash  mashqlari

Muvozanat  saqlashning  zarur  sharti  umumiy  og'irlik  markazining  tayanch  maydoni ustida joylashishidir. Tayanch maydoni qanchalik katta bo'lsa,  muvozanat  shunchalik  turg‘un  bo‘ladi. 

Muvozanat  saqlash  mashqlari  qomatni shakllantirish  uchun  kata ahamiyatga  ega,  chunki  ularni  bajarayotganda  bel  hamda  butun gavda mushaklarining faoliyati ancha ortadi.

1.          Sheriklardan biri xodaga ko‘ndaiang  cho‘qqayib, tayanadi yoki qoringa yotish holatini qabul qiladi, ikkinchisi esa uning ustidan hatlab o‘tadi.

2.          Xoda ustida sheriklar uchrashganda bir-birining yelkalaridan ushlashib, o‘ng  oyoqlari kaftlarining ichki  qirralari  bir-biriga tekkunga  qadar  oldinga uzatad ilar  va bir-birini u sh lagancha, uzatilgan oyoqda chapga burilishadi. Bu usul murakkab bo‘lib, avval polda  o‘rganishni  talab  qiladi  (a-rasm).

Aralash tayanishlarda harakatlanish mashqlari tizzada tik turib tayanish, cho‘qqayib tayanish, qo‘llar bilan tayangancha oyoqlarni kerib o‘tirish  holatlarida  siljish,  tayanish  holatida yon tomonga siljishdan  iborat  bo‘lishi  murnkin.

 

O‘rgatish usuli. Muvozanat saqlash mashqlarini o‘rgatishda yaxlit o‘rgatish usuli qo‘llaniiadi. O‘rganiladigan mashqni talabalarga tushuntirish va ko‘rsatish zarur,  so‘ng uni bajarishni talab qilish m umkin. Balandroq  tayanch joydagi  mashqiarga  o‘tishdan  oidin, dastlab  ularni  polda o‘rganish  zarur.

Tirmashib  chiqish  mashqlari

Tirmashib  chiqish  mashqlari  chaqqonlik  va  epchillikni,  o‘z kuchiga  ishonchni oshirib, muvofiqlashtirish qobiliyatini takomillashtiradi.  Tirmashib chiqish,  aralash  osilishda  va faqat  qoʻllarda osilish holatlarida bajariladi, qo'llarda osilib chiqayotganda ehtiyot bo‘lish zarur, chunki  unda  asosiy  og‘irlik  qo‘l  va  yelka  bo‘g‘imi mushaklariga tushadi. Shuni hisobga oigan holda  mashg‘ulotlarda faqat qo‘llarda osilib chiqish  mashqlarini aralash osilishda tirmashib chiqish  mashqlari  bilan  galma-gal  bajarish kerak.

Arqonga tirmashib chiqish. Osilgan  arqonda aralash osilib tirm ashib  chiqishning  uch usuli mavjud: bukilgan qo‘llarda tirmashib chiqish, uch va ikki harakat usulida tirmashib chiqish.  Uch harakat usulida  (a-rasm)  tirmashib  chiqish  xotin-qizlar va  o‘rta maktab  yoshidagi  bolalar  mashglulotlarida qo‘llaniladi, chunki kuch  faqatgina  qo‘l va yelka bo‘g‘imi mushaklariga tushmasdan, oyoq mushaklariga ham tushadi. Arqonning qattiqligi va yo‘g‘onligiga  qarab, arqon oyoqlar bilan bir  oyoqning  taqimi va ikkinchi oyoqning tovoni bilan yoki «sirtmoq» qilib  ushlanadi.

 

Ikki harakat usulida tirmashib chiqish. Ikki harakat usulida tirmashib chiqishning ikki turi mavjud.  Birinchi  turi  (b-rasmda)  ko‘rsatilgan.

Birinchi usul-qo‘llarga tortilib, oyoqlar tizzada  bukiladi va ular bilan arqon qisiladi.

Ikkinchi usul-oyoqlarni to‘g‘rilab (depsinib) qo'llarni almashtirib, arqonning yuqorisidan ushlanadi, ya’ni to‘g‘ri qo‘llarga osilish holatiga o‘tiladi.

Narvonda va arqonda sherigini opichib (a-rasm) yoki yelkaga o‘tqazib (b-rasm)  tirmashib  chiqishni  o‘tkazish  mumkin. 

Arqonga tirmashib chiqayotganda sherigi yelkaga o‘tirib olib, oyoq uchlari bilan orqadan qisib ushlab olishi va sherigiga (uch harakat usulida tirmashadi) qo‘llari bilan  tortilib yordam  ko'rsatishi  kerak (c-rasm).

 

Katta to‘plarni (shu jum ladan, to‘ldirma to epni) irg‘itish va ilib olish  mashqlariga  misol  bo‘ladi: to‘pni  pastdan  irg‘itish,  bosh orqasidan irg'itish, ikki qo‘l bilan ko'krakdan iig‘itish, shuning o‘zini bir qo‘l bilan  bajarish, to‘pni yelkadan bir qo‘llab va ikki qo‘llab irg‘itish, yelka orqasidan bir  qo‘llab  tashlangan to‘pni  ikki  qoʻllab ilib olish (a-rasm),  to‘pni o‘z  oididan yoki yon  tomondan  ilib olish,  to‘pni bosh  ustidan  irg‘itish va ilib  olish. Oldinga engashib to‘pni oyoqlar  orasidan  irg'itish va uni  aylanib ilib olish,  to‘pni oyoq  to‘piqlari bilan qisib  olib,  yuqoriga irg'itish  (b-rasm) va uni ilib olish.

 

 

Shuni alohida qayd etish kerakki, o‘mbaloq oshishni boshlash va tugatish holatlarini turli hil usullari bor va yana yangilarini kashf etish mumkin. 2.1 ko‘rinishda mashqni boshlashni va tugatishni 10 ta usuli ko‘rsatilgan va bu mashqlarni bir-biriga ulagan holatda oddiy o‘mbaloq oshishni turli xillarini yaratish mumkin.

 

 

 

Talabalar bu mashqlarni boshlani va tugash holatlarini yaxshi o‘zlashtirishlari kerak va o‘zlaridan har turli xil darajadagi individual yaratishgan mashqlarini qo‘shishlari mumkin.

 

 

Jismoniy sifatlarni rivojlantirishga yо‘naltirilgan mashqlar^[14]

Yuqori darajadagi sog‘lomlik talab etiladi. Fitnessning tarkibida gimnastikaga tegishli bо‘lgan unsurlar: egiluvchanlik, kuch, chidamlilik va quvvatdir. Egiluvchanlik jismoniy extiyojdagi eng muhim omildir. Harakatchanlikning eng muhim bо‘g‘inlari quyidagilardir:

-                  gimnastika elementlarini о‘rganishni  sifatini oshirish;

-                  estetik tasirchanlikka ruxsat berish;

-                  tananing о‘rtacha chо‘zilish va о‘rtacha harakat qobilyatlarini kо‘rsatishga ruxsat etish;

-                  jarohat olish havfini oldini olish.

Egiluvchanlik mashqlari sekinlik bilan olib borilishi, zamonaviy metodlarga asoslangan va uzoq vaqtdan beri bajarilayotgan bо‘lishi kerak va u doimo tanani yaxshilab qizitib olgandan keyin kо‘rsatish kerak. Bunday mashqlarda eng zо‘r natijaga erishish bolalikda, 6-10 yoshlik vaqtida bо‘ladi, bu paytda muskullar va bо‘g‘inlar judayam harakatchan va qotmagan bо‘ladi. Mashqlar davomida muskullarimiz tanamiz bо‘ylab teng miqdorda yoyilishi kerak.

Faqatgina nazorat ostida bajarilsin.

 

Oyoq muskullarini chо‘zish.

 

Son muskullarini chо‘zish.

 

 

Egiluvchanlik mashqlari^[15] 4.4 suratda kо‘rsatilgan mashqlar ijrochidan kо‘pkina soatli mashqlardan keyin talab etiladi. Bu darajadagi egiluvchanlik umumiy gimnastlardan talab etilmaydi, lekin bazi harakat elementlarini rо‘yhatdagi gimnastika elementlariga qо‘shsa, ularning sifatini oshirardi.

Umumiy tanani qizdirish, tana va muskullarning haroratini oshiradi va bu esa egiluvchanlik mashqlaridan oldin amalga oshiriladi.

Mashqlar quyidagi tartibda kо‘rsatilishi kerak:

A)   Sekinlik bilan rivojlantirish( tezlashish)

Mashqlarni 6-10 sekund sekin bajarib sungra tezlashadi.

B)   CHо‘zish

CHо‘zilish 30 sekund davomida bir hil holatda ushlab turiladi va asta shu holatda rivojlantiriladi.

Har bir mashq uch martadan olti martagacha qaytarilishi kerak.

Mashqlar quyidagicha ijro etiladi:

1)    Aktiv chо‘ziluvchanlik mashqlari.

Gimnastikachi mashqlar yorrdamisiz ichki mushaklardagi kuch ularga qaramaqarshi mushaklarni taranglashtiradi.

2)    Passiv chо‘ziluvchanlik mashqlari.

Gimnastikachi muskullarini bо‘shashtirishi kerak va uni sherigi tashqi kuch bilan unga mos muskullarni taranglashtiradi.

 

 

Kuch mashqlari^[16]

Gimnastik mahoratni kо‘rsatish uchun, gimnastikachidan u mashq qilgan darajadagi mos keluvchan kuch talab etiladi. Yuqori darajadagi gimnast о‘zining yil davomidagi 70% mashq vaqtini jismoniy tayyorgarlikka bag‘ishlaydi va bu musobaqa vaqtida asta-sekin 20-30% kuchaytiriladi.

Kо‘p holatlardagi mashqlarda gimnastikachining о‘z tana og‘irligi qaramaqarshi mashqlarda gimnastik mahoratni kо‘rsatishda namoish etishda kо‘rsatiladi.

Og‘irlikni oshiruvchi mashqlar bazida, aynan bazi bir muskul guruhlarini baquvvatligini oshirishda ishlatiladi, faqat bu tajribali, yaxshi tayyorlangan gimnastlar uchundir.

Gimnastikachi kundagi bir-biriga bog‘liq mashqlarni namoish etishi kerak: 1 psometrik kuch( tanani turg‘un holatda, yarim tarang holatda ushlash) umumiy kuch( quvvat) ( qо‘lda turish protsessi), quvvat( salta otish uchun qо‘lda depsinish), va chidamlilik( mahoratni oshirayotganda kо‘pgina tayyorgarlikda kо‘rinadi)

Tanlangan mashqlar bazi harakatlar uchun qatiy yoki umumiy harakterga egadir.

Doimiy mashqlar odatda 8-10 ta turli hil mashqlar orasida tanlab olinadi. Ularning har biri turli xil harakatlarga, shakllarga yoki muskullar guruhiga tasir о‘tkazadi. Mashqlarning qiyinlik darajasi va tayyorgarliklar soni, fitnesning turli hilligi va qanday tayyorgarlik kо‘rishiga bog‘liq.

Chidamlilik: oddiy va yengil yuklash va yuqori tayyorlash 30-50.

Umumiy kuch(quvvat): maksimum yuklanish, mushkullik va past takrorlash-3-

6

Quvvat kuchi: о‘rtacha yuklash, mushkullik va о‘rtacha takrorlash

Izametrik kuch: turg‘un holatda qismlarni 5 sekunddan  tepaga kо‘tarib turish.

Berilgan mashqlarni ketma-ket kelishini oldini olish uchun, о‘hshash muskullar guruhini ishlating.

Tanlangan gimnastik mashqlar, qiyinchilik darajasiga qarab va takrorlashlarni sonlari bilan berilgan.

 

 

 

 

 

 

 

AMALIY MASHG’ULOTLARINING TA’LIM TEXNOLOGIYaSI
2-mavzu	Gimnastikada saf va tartiblash mashqlari.
2.1. Ta’lim berish texnologiyasining modeli
Mashg’ulot vaqti-14 soat	Talabalar soni:    ta
Mashg’ulot shakli	Kirish-axborotli ma’ruza
Amaliy mashg’ulot rejasi	1.   Saf mashqlariga tavsif berish. 2.   Saf mashqlarining turkumlanishi. 3.   Saf mashqlarini o’rgatish metodikasi. 4.   Komandalar va ularning berilishi. 5.   Saf mashqlarini bajarish texnikasi.
O’quv mashg’ulotining maqsadi:  Talabalarga Gimnastikada tartiblash va saf mashqlari to’g’risida ma’lumotlar berish.
Pedagoning vazifasi: 1.1. Saf mashqlariga tavsif berish haqida amalda tanishtiradi. 1.2. Saf mashqlarining turkumlanishi bilan amalda tanishtiradi. .  1.3. Saf mashqlarini o’rgatish metodikasi bilan amalda tanishtiradi.  1.4. Komandalar va ularning berilishi bilan amalda tanishtiradi. 1.5. Saf mashqlarini bajarish texnikasi bilan amalda tanishtiradi.		O’quv faoliyati natijalari: 1.1. Saf mashqlariga tavsif berishning amalda bajarilishi bilan tanishadilar. 1.2. Saf mashqlarining turkumlanishini amalda bajarilishi bilan tanishadilar  1.3. Saf mashqlarini o’rgatish metodikasi bilan amalda tanishadilar 1.4. Komandalar va ularning berilishi bilan amalda tanishadilar 1.5. Saf mashqlarini bajarish texnikasi bilan amalda tanishadilar.
Ta’lim berish usullari		“Muommali xatolar”, “Sinkveyn metodlari
Ta’lim berish shakllari		Guruhli, individual.
Ta’lim berish vositalari		Svistok, ulchovli belgilar.
Ta’lim berish sharoiti		Sport zal, sport maydonchasi
Monitoring va baholash		Joriy nazorat.

 

2.2. Saf mashqlari (yoyilish va yig’ilish). amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqich- lari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
1. kirish.	1.1. Mavzu uning maqsadi, vazifasi va mashg’ulotda rejalashtirilayotgan natijalarni e’lon qiladi.	1.1. Eshitadilar.
2 tayyorlov.	2.1. 2-3 ta URMni bajarish vazifasini beradi;  2.2. Sekin yugurish vazifasini beradi; 2.3. YuM va URM o’tkazadi (tizzalarni baland ko’tarib, aralash yugurishlar va b.)	2.1. Bajaradi 2.2. Bajaradi 2.3. Bajaradi
3 asosiy.	3.1. Mashg’ulotni reja savollariga mos tartib bilan olib boradi;  3.2. Saf usullari, yoyilish va yig’ilishlarga tavsif beradi; 3.3. Safda kengayish va to’planish mashqlarini o’tkazadi; 3.4. Safda kengayish va to’planish mashqlarini mustaqil bajarish vazifasini beradi; 3.5. Qanday qilib safda bajariladigan komandalarni to’g’ri berish kerakligini tushuntiradi.	3   3.1. Bajaradi   3.2Eshitadi,savol beradi  3.3. Bajaradi    3.4.   O’tkazadi 3.5.   Eshitadi
4 yakuniy.	4.1. “Pistolet” va qo’llarni bukib yozishni bajarish vazifasini beradi; 4.2. Savol: “saf mashqlarini bajartirishda qanday usullardan foydalaniladi”; 4.3. Uyga vazifa: Jismoniy tayyorgarlikni rivojlantiruvchi mashqlarni bajarish.	4.1.Eshitadi javob beradi 4.2.Eshitadi   4.3.Eslab qoladi.

 

2.3. Saf mashqlari (saflanish va qayta saflanish).

amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqich- lari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
1. kirish.	1.1. Mavzu uning maqsadi, vazifasi va mashg’ulotda rejalashtirilayotgan natijalarni e’lon qiladi.	1.1. Eshitadilar.
2 tayyorlov.	2.1. 2-3 ta URMni bajarish vazifasini beradi;  2.2. Sekin yugurish vazifasini beradi; 2.3. YuM va URM o’tkazadi (tizzalarni baland ko’tarib, aralash yugurishlar va b.)	2.1. Bajaradi 2.2. Bajaradi 2.3. Bajaradi
3 asosiy.	3.1. Mashg’ulotni reja savollariga mos tartib bilan olib boradi;  3.2. Saflanish va qayta saflanish texnikasini tushuntiradi; 3.3. Bir sherengadan ikki sherengaga saflanish va yana bir sherengaga qayta saflanishni bajarish texnikasini ko’rsatadi; 3.4. Kollonnaga va sherengaga qayta saflanishlarni bajarish vazifasini beradi.	3.1. Bajaradi   3.2Eshitadi    3.3. Ko’radi savol beradi.    3.4. Bajaradi
4 yakuniy.	4.1. Turnikda tortilish va bel pressini rivojlantiruvchi mashqlarni bajarish vazifasini beradi; 4.2. Savol: “qanday mashqlar saf mashqlariga kiradi”; 4.3. Mustaqil ishlash uchun vazifa: Saf mashqlarini bajartirishni amalda qo’llash.	4.1.Bajaradi     4.2.O’ylaydi javob beradi 4.3.Eslab qoladi.

 

2.4. Saf mashqlari (harakatlanish). amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqich- lari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
1. kirish.	1.1. Mavzu uning maqsadi, vazifasi va mashg’ulotda rejalashtirilayotgan natijalarni e’lon qiladi.	1.1. Eshitadilar.
2 tayyorlov.	2.1. 2-3 ta URMni bajarish vazifasini beradi;  2.2. Sekin yugurish vazifasini beradi; 2.3. YuM va URM o’tkazadi (tizzalarni baland ko’tarib, aralash yugurishlar va b.)	2.1. Bajaradi 2.2. Bajaradi 2.3. Bajaradi
3 asosiy.	3.1. Mashg’ulotni reja savollariga mos tartib bilan olib boradi;  3.                 2.SHaxdam va oddiy qadamlarda yurish texnikasini, zalda belgilangan joyga va chegaraga tomon harakatlanishni, diagonal hamda doira bo’ylab yurish texnikalarini tushuntiradi; 3.3. Yuqorida sanab o’tilgan harakatlar texnikalarini ko’rsatadi; 3.4.          Barcha harakatlarni bajarish vazifalarini beradi; 3.5.          Xatolarni to’g’rilaydi, ularni bartaraf qilishni talab qiladi.	3.1. Bajaradi   3.2Eshitadi savol beradi.   3.3. Ko’radi    3.4. Bajaradi     3.5.To’g’rilaydi
4 yakuniy.	4.1. Bel pressini rivojlantiruvchi mashqlarni bajarish vazifasini beradi; 4.2. Savol: “ saf mashqlari nechta guruhlarga bo’linadi”; 4.3. Uyga vazifa: Sakramachoqdan sakrash.	4.1.Bajaradi   4.2.O’ylaydi muhokama qiladi. 4.3.Eslab qoladi.

 

 

 

Saflanish turlari

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

AMALIY MASHG’ULOTLARINING TA’LIM TEXNOLOGIYASI
3-mavzu	Akrobatika mashqlari.
3.1. Ta’lim berish texnologiyasining modeli
Mashg’ulot vaqti-24 soat	Talabalar soni:    ta
Mashg’ulot shakli	Kirish-axborotli ma’ruza
Amaliy mashg’ulot rejasi	1.                 Akrobatik mashqlarni o’rgatishga o’quvchilarni tashkil qilish usullari. 2.                 Asosiy mashqlar 3.                 O’qitish metodikasi. 4.                 Akrobatik mashqlarni bajarish jarayonida himoyalanish.
O’quv mashg’ulotining maqsadi: Talabalarga Akrobatika mashqlarini qanday bajarish to’g’risida ma’lumotlar berish.
Pedagoning vazifasi: 1.1. Akrobatik mashqlarni o’rgatishga o’quvchilarni tashkil qilish usullari.		O’quv faoliyati natijalari: 1.1. Akrobatik mashqlarni o’rgatishga o’quvchilarni tashkil qilish usullarini amalda
haqida amalda tanishtiradi. 1.2. Asosiy mashqlar bilan amalda tanishtiradi. .  1.3. O’qitish metodikasi O’qitish metodikasi bilan amalda tanishtiradi. .  1.4. Akrobatik mashqlarni bajarish jarayonida himoyalanish haqida amalda tanishtiradi.		bajarilishi bilan tanishadilar. 1.2. Asosiy mashqlar amalda bajarilishi bilan tanishadilar  1.3. O’qitish metodikasi amalda bajarilishi bilan tanishadilar 1.4. Akrobatik mashqlarni bajarish jarayonida himoyalanish usullari bilan tanishadilar
Ta’lim berish usullari		“Zig – Zag”, “Sinkveyn” metodlari.
Ta’lim berish shakllari		Jamoaviy, individual ishlash.
Ta’lim berish vositalari		Gimnastika skameykasi, gimnastika matlari
Ta’lim berish sharoiti		Sport zali.
Monitoring va baholash		Joriy nazorat.

 

3.2. Akrobatika (oldinga va orqaga o`mbaloq oshishlar) amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqichlari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
1. kirish.	Mavzuning maqsadi, rejasini elon qilish va rejalashtirilayotgan natijalar.	Slushayut
2 tayyorlov.	2.1. Turgan joyida va harakatda saf mashqlarini bajarish.  2.2. Sekin yugurish mashqlarini beradi. 2.3. Yugurish mashqlarini va juftlikda URMni o’tkazadi. 2.4. Egiluvchanlikni rivojlantirish uchun maxsus mashqlar o’tkazadi.	2.1. Bajaradilar   2.2.Bajaradilar 2.3.Bajaradilar   2.4.Bajaradilar
3 asosiy.	3.1. Mashg’ulotni reja savollari asosida ketma ketlikda olib boradi. 3.2. “Muommali xatolar” metodidan foydalanib oldinga va orqaga umbaloq oshishni bajarishga yondashuvchi mashqlarni o’rgatish.  3.3.  yondashuvchi mashqlarni bajarilishini nazorat qiladi. 3.                 4.Umbaloq oshishda qanday qilib to’g’ri himoyalanishni ko’rsatadi. 3.5. Oldinga va orqaga umbaloq oshishni vazifa qilib beradi.	3.1. Bajaradilar   3.2. Bajaradilar    3.3. Bajaradilar  . 3.4. Ko’radilar   3.5. Bajaradilar
4 yakuniy.	4.1. Matda yotgan xolatda gavdani ko’tarib tushirish vazifasini beradi. 4.2. Savol: “Gruppirovka qanday bo’ladi”? “Sinkveyn” metodidan foydalanib; 4.3. Uyga vazifa: egiluvchanlikni rivojlantirish uchun mashqlar bajarish.	. 4.1. Bajaradilar    4.2. Eshitadit,    4.3. Eslab qoladi

 

3.3. Akrobatika (Kurakda tik turish) amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqich- lari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
1. kirish.	Mavzuning maqsadi, rejasini elon qilish va rejalashtirilayotgan natijalar.	Slushayut
2 tayyorlov.	2.1. Turgan joyida va harakatda saf mashqlarini bajarish;  2.2. Sekin yugurish mashqini bajartiradi; 2.3. Talabalarga URMni o’rgatadi,  diqqatni burulishlarda sanoqni to’g’ri berilishiga qaratadi; 2.4. Tayanch mashqlarni o’tkazadi (yugurish,ko’p karra sakrash, ochiq sakrashlar)..	2.1. Bajaradilar   2.2.Bajaradilar 2.3.Bajaradilar     2.4.Bajaradilar
3 asosiy.	3.1. Reja savollariga mos mashg’ulotni olib boradi; 3.                 2.Elkada tik turish texnikasini tushuntiradi; 3.3. Yondashuvchi mashqlarni bajarishini nazorat qiladi; 3.4.          Qanday qilib himoyalanish kerakligini ko’rsatadi; 3.5.          Yelkada tik turishni bajarishni vazifa qilib beradi; 3.6.          Oldinga umbaloq oshish va yelkada tik turishni bajarishni vazifa qilib beradi;.	3.1. Bajaradilar   3.2. Tinglaydilar 3.3. Bajaradilar   3.4. Ko’radilar   3.5. Bajaradilar   3.6. Bajaradilar
4 yakuniy.	4.1. Qo’llarni bukib yozish vazifasini beradi; 4.2.Qorin pressi uchun rivojlantiruvchi mashqlarni bajarish vazifasini beradi; 4.3. Uyga vazifa beradi: tayanchsiz “pistolet” mashqini bajarish..	. 4.1. Bajaradilar  4.2. Eshitadi va bajaradi  4.3. Eslab qoladi .

 

 

3.4. Akrobatika (Boshda tik turish) amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqichlari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
1. kirish.	Mavzuning maqsadi, rejasini elon qilish va rejalashtirilayotgan natijalar.	Slushayut
2 tayyorlov.	2.1. Turgan joyida va harakatda saf mashqlarini bajarishni takrorlash;  2.2. Sekin yugurish mashqini bajartiradi ;2.3. Talabalarga URMni o’rgatadi,  diqqatni burulishlar soniga qarab sanoqni to’g’ri berilishiga qaratadi; 2.4. Tayanch mashqlarni o’tkazadi (yugurish,ko’p karra sakrash, ochiq sakrashlar).	2.1. Bajaradilar    2.2. Bajaradilar 2.3 Tinglaydilar, Bajaradilar   2.4 Bajaradilar
3 asosiy.	3.1. Reja savollariga mos mashg’ulotni olib boradi; 3.2. Oyoqlarni bukgan holda boshda tik turish va oyoqlarni to’g’ri qilib tik turish texnikasini tushuntiradi, diqqatni to’g’ri himoyalanishga qaratadi; 3.3. Yondashuvchi mashqlarni bajarishini nazorat qiladi; 3.4. Boshda tik turishni nazorat qiladi; 3.5. Qo’llarga tayanib o’tirgan holatda orqaga umbaloq oshish va boshda tik turishni bajarishni vazifa qilib beradi;	3.1. Bajaradilar    3.2. Eshitadilar, savol berishadi   3.3. Bajaradilar   3.4. Bajaradilar  3.5. Bajaradilar
4 yakuniy.	4.1. Turnikda tortilishni vazifasini beradi 4.2.Savol beradi: “Boshda tik turishni bajarishda qanday xatolar yuzaga kelishi mumkin”?; 4.3. Uyga vazifa beradi :qo’llarni bukib yozish( otjimaniya)ni bajarish.	. 4.1. Bajaradilar  4.2. Eshitadi va bajaradi  4.3. Eslab qoladi

 

3.5. Akrobatika (Qo’lda tik turish) amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqich- lari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
1. kirish.	Mavzuning maqsadi, rejasini elon qilish va rejalashtirilayotgan natijalar.	Slushayut
2 tayyorlov.	2.1. Turgan joyida va harakatda saf mashqlarini bajartiradi;  2.2. Sekin yugurish mashqini bajartiradi 2.3. Talabalarga URMni o’rgatadi,  diqqatni burulishlar soniga qarab sanoqni to’g’ri berilishiga qaratadi; 2.4. Tayanch mashqlarni o’tkazadi (yugurish,ko’p karra sakrash, ochiq sakrashlar).	2.1. Bajaradilar    2.2. Bajaradilar 2.3 Tinglaydilar, Bajaradilar   2.4 Bajaradilar
3 asosiy.	3.1. Reja savollariga mos ketma ketlikda mashg’ulotni olib boradi; 3.2. Qo’llarda  tik turishni bajarish texnikasini tushintiradi; 3.3. Qo’llarda  tik turishni o’rgatishga yondashuvchi mashqlar: a.   yordam bilan qo’llarda tik turish; b.   devor yonida qo’llarda tiu turish; 3.4.          himoyalanish va yordam ko’rsatishni tushuntirish; 3.5.          Vazifa beradi: muvozonat mashqlarini bajarish orqali qo’llarda tik turishga o’tish.	3.1. Tinglaydilar   3.2. Tinglaydilar    3.3. Bajaradilar       3.4. Tinglaydilar    3.5. Bajaradilar
4 yakuniy.	4.1. “Uchinchisi ortiqcha” oyinini vazifa qilib beradi. 4.                 2.Savol beradi: “Qo’llarda tik turishni bajarishda qanday xatolar yuzaga kelishi mumkin”?; 4.3. Uyga vazifa beradi :Cho’zilish mashqlarini bajarish.	. 4.1. Bajarishadi   4.2. Fikrlaydi, javob beradi   4.3. Eslab qoladi

 

3.6. Akrobatika (Yon tomonga aylanish) amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqichlari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
1. kirish.	Mavzuning maqsadi, rejasini elon qilish va rejalashtirilayotgan natijalar.	Slushayut
2 tayyorlov.	2.1. Saf mashqlarini bajartiradi;  2.2. Sekin yugurish mashqini bajartiradi 2.3. Talabalarga anatomik xossalarga ko’ra URM bajarishni o’rgatadi; 2.4. Maxsus yugurish mashqlarini o’tkazadi: tizzalarnit baland uo’tarib yugurish, qo’llar orqagda oyoq tavonlarini qo’l kaftlariga tikkizib yugurish, aralash yugurishlar.	2.1. Bajaradilar 2.2. Bajaradilar 2.3. Bajaradilar   2.4. Bajaradilar
3 asosiy.	3.1. Reja savollariga mos ketma ketlikda mashg’ulotni olib boradi; 3.2. Qo’llarda  yon tomonga aylanishni bajarish texnikasini tushintiradi; 3.3. qanday qilib himoyalanish va yordam ko’rsatishni ko’rsatadi; 3.4. Qo’llarda tik turishni tekshiradi va xatolarni to’g’rilaydi; 3.5. 3.5. Vazifa beradi: o’ng va chap tomonlarga aylanish mashqlarini bajarish.	3.1. Bajaradilar    3.2. Tinglaydilar   3.3. Ko’radilar   3.4. Bajaradilar    3.5. Bajaradilar
4 yakuniy.	4.1. Turnikda qorin mushaklarini rivojlantirish uchun mashqlar bajarish vazifasini beradi; 4.2.Savol beradi: “Yon tomonga aylanishni bajarishda qanday xatolar yuzaga kelishi mumkin”?; 4.3. Uyga vazifa beradi :Qo’llar kuchini rivojlantirish mashqlarini bajarish.	. 4.1. Bajarishadi   4.2. Fikrlaydi, javob beradi   4.3. Eslab qoladi

 

Akrobatika mashqlarini  o‘rgatish

Ma’lumki, akrobatika  mashqlarini  muayyan  usuli  izchillikda o‘rgatish yaxshi samara beradi.  Harakat malakalari tezroq va deyarli xatosiz  shakllanadi.

Jismoniy tarbiya fanining hozirgi tajribasida umumiy qabul qilingan  o‘rgatish usullari  orasida  algoritm topshiriqlar katta  ahamiyat kasb etib bormoqda.  Bu usuliyat ta ’lim dasturini tarkibiy qismlaridan biridir.

Algoritmik  topshiriqlar  o‘quv  materialini  o‘quv  topshiriqlari qismlariga  ajratishni  nazarda  tutadi,  ularni  izchillik bilan bajarish esa o‘rganayotgan mashqning o‘zlashtirilishiga olib  keladi.

Algoritmik  topshiriqlar  uch  xil  topshiriqlar  (kadrlar)ni  bayon etilishini  talab  qiladi:

•             ma’lum ot beruvchi topshiriqlar - talaba bajarishi zarur bo‘lgan  m ashqlar 

(harakatlar);

•             tezkor  topshiriqiar - mashq  qanday  bajarilishi  kerakligi to'g'risida ko‘rsatmalar;

•             nazorat  topshiriqiar - o‘rganilgan  mashq (harakat)ni bajara olishni  tekshiruvchi  omillar.

Ko‘krakda tik turish (а-rasm).  O‘rgatish texnikasi. Talaba orqaga dumalashni tugatgandan keyin o‘qituvchi qo‘llari biian uni belidan ushiab, gavdasini shunday to‘g‘rilashi kerakki, shu paytda gavda va oyoqlar bir chiziqda bo‘lishi  kerak.

 

Yon tomonga to'ntarilish(a-rasm).  O‘rgatish texnikasi. Harakat yoʻalishiga  qarab  turib,  qo‘llarni va depsinuvchi oyoqni siltab, tez  oldinga engashiladi  va qo'llarni birin-ketin  qo'yib,  to‘ntariladigan tomonga burilib, oyoqlarni kerib, qo‘llarda tik turish holatiga chiqiladi. Shundan keyin qo‘llarda tik turish holatida to‘xtamasdan siltanuvchi oyoq yon tomonga qo‘yiladi va oyoqlarni  kerib,  tik turish  holatiga  kelgach,  qo‘llar yuqoriga ko‘tariladi.

 

POLDA BAJARILADIGAN AKTOBATIK MASHQLAR^[17]

 

Gimnastikada polda 1. Oldinga bajariladigan о‘mbaloq

mashqlarni о‘z ichiga oshish “tosh” oladi. Ular oldinga usulida о‘mbaloq oshish, ortga I) Bosh о‘mbaloq oshish, salto oldinga otish, va sakrash, II) Kо‘krak muvozanat saqlash tizza tomonga kabi mashqlar ketma-harakatlanadi. ketligini о‘z ichiga 

oladi. 2. Yelkadan

Gimnastik mashqlar о‘mbaloq nafaqat jismoniy kuch oshish balki bu mashqlarga  aloqador bilimlarni ham talab etadi. Har

bir mashqlarlar  qiyinlik darajasiga kо‘ra ajratilgan va ularni о‘rgatishda asos qilib olinishi mumkin.

Biroq shuni ta’kidlab о‘tish kerakki, qо‘lda tik turishni bilishi uchun avvalo о‘mbaloq otish , boshga tayanib tik turish kabi harakatlarni tо‘liq bilishi kerak. Yuqorida kо‘rsatilgan elementlar gimnastik mahoratni oshirishda muhim qobiliyatlarni oshirishda asos bо‘lib hisoblanadi.

 

 

4s. Oyoqlarni tik qilgan holda oldinga о‘mbaloq oshish.

1)  Qо‘llar tezlik bilan oyoqlar tomonga boradi.

2)  Mashq tugaguncha kо‘krak egilgan holatda qoladi.

4d. Qо‘llarda tik turib oldinga о‘mbaloq oshish

1)  Tanani tekkiz qilamiz va qо‘llarimizni tik qilib kо‘taramiz.

2)  Qо‘llarimiz bilan tanani tepaga suramiz. 3) Tanamiz oldinga og‘ayotganda yelkalarimizni pastga tushiramiz.

4) Boshimizni egamiz. 4ye. Oldinga chuqur о‘mbaloq oshish.

                     1)        Sakraganimizda tanamizni tarang holatda tutamiz.

 

 

 

 

ORQAGA О‘MBALOQ OSHISH

                     1.        Orqaga о‘mbaloq oshish.

Qiyalik.

2a.1) Mahoratni oshirish va mashqni о‘rganish uchun qiyalikdan foydalaning.

2)                    Qо‘l va yelkalarni bir-biridan ajratamiz.

3)                    Orqaga о‘mbaloq oshamiz va sonlarni kо‘taramiz. 4) Qiyalik yordamida о‘mbaloq oshamiz.

2b.1) qо‘llarimiz harakatini tezlik bilan о‘zgartiramiz.

2)  Son qismini kо‘tarish uchun qо‘llarimiz yordamida о‘mbaloq oshamiz.

3)  Polga chо‘kkalab о‘tiramiz.

Qо‘llarga tayangan xolda orqaga о‘mbaloq oshish.

2s.1) Orqaga engkayib, о‘mbaloq otishni boshlash holatiga kelib olamiz.

2) Oyoqlarni vertikal holatga keltirish uchun tanamizni qattiqroq itaramiz. 3) Tanamizni itarayotganimizda, о‘rta holatda ushlab turamiz.

 

 

 

 

 

Shuni alohida qayd etish kerakki, о‘mbaloq oshishni boshlash va tugatish holatlarini turli hil usullari bor va yana yangilarini kashf etish mumkin. 2.1 kо‘rinishda mashqni boshlashni va tugatishni 10 ta usuli kо‘rsatilgan va bu mashqlarni bir-biriga ulagan holatda oddiy о‘mbaloq oshishni turli hillarini yaratish mumkin.

 

 

 

Talabalar bu mashqlarni boshlani va tugash holatlarini yaxshi о‘zlashtirishlari kerak va о‘zlaridan har turli hil darajadagi individual yaratishgan mashqlarini qо‘shishlari mumkin.

 

SALTA OTISH

1.   Platformada.

Vertikal holatda qо‘llarimiz bilan salta otamiz.

2.   Mashq kо‘rsatilgandek va tezlikda amalga oshiriladi

3.О‘mbaloq oshish.

1)             Kо‘krak va boshimizni pastga yо‘naltiramiz va qо‘llarimiz bilan aylanamiz

2)             Tana tekkis bо‘lishi kerak va bosh neytral osilib turishi kerak.

3)             Yerga tushadigan birinchi oyoqni qattiq holatda tutamiz va kо‘krak va qо‘llarimizni yondan tepaga kо‘taramiz.

4)             Qо‘l va oyoqlar yelka kengligida joylashishi kerak.

 

 

 

 

QО‘LLARGA TAYANIB TURISH

1. Qо‘llarda turish. 1) Yelka keng holatda bо‘ladi.

2)  Bosh erkin holatda.

3)  Oyoqlarga tayangan holatda yelka va umurtqamizni kо‘taramiz

4)  Kо‘zlarimiz barmoqlarimizga qaragan bо‘ladi.

2. Tekis holatdagi tana talab qilinadi, u egilgan bо‘lishi kerak emas. 3. Qо‘llarimiz yordamida devorga yuzma-yuz turish mashq kо‘rinishi.

 

О‘MBALOQ OSHISH YOKI ARABCHA О‘MBALOQ OSHISH

1.   Yarim о‘girilgan holatda о‘mbaloq oshiladi.

2.   Qо‘l va oyoqlarimizni tezda harakatlantiramiz va oyoqlarimizni tezlik bilan bukamiz, kо‘krak va qо‘llarimizni tik holatda tutamiz va havoda dumaloq holat hosil etamiz.

3.   platformada.

Tayyorlanish.

1)  Oyoqlarni qattiq holatga keltiramiz.

2)  Xavoda uchish holatini hosil qilish uchun qо‘llarimiz bilan yerdan qattiq itarilamiz.

4. yonchalagan holatda.

1)  Bu holatda о‘mbaloq oshish uchun qо‘llarimiz va gavdamizni kuchli holatda pastga yо‘naltiramiz.

2)  Qо‘l va oyoqlarimiz pastdagi diagrammada kо‘rsatilgan holatda bо‘lishi kerak.

3)  Uchish holatini hosil qilish uchun qо‘llarimiz bilan qattiq yerdan itarilish kerak. 4) Qо‘llarimiz yordamida tezda harakat qilib havoda dumaloq holatga keltirish uchun kerak bо‘ladi.

5) Oyoqlarimiz polga tegishidan oldin birlashtirishimiz kerak.

 

 

 

QО‘L YORDAMIDA О‘MBALOQ OSHISH

1.   О‘mbaloq oshish uchun qо‘l va oyoqlarimizni tayyorlaymiz.

2.   Platformada.

Qо‘llarimiz bilan uchish fazasini rivojlantiramiz. Boshimiz neytral holatda bо‘ladi. 3. Tramplin qо‘llarimiz bilan о‘mbaloq oshishda bizga yordam beradi. Oyoqlarimizni qattiq holatda qilishimiz esa aylana holatni vujudga keltiradi.

1)  qо‘llarimiz va gavdvmizni pastga yо‘naltiramiz. Qо‘llar va oyoqlar о‘rtasida burchak hosil bо‘lishini yopib qо‘ymang

2)  Oyoqlarimiz bilan tezda harakat qilish aylana holatni yuzaga keltiradi

3)  Qо‘llarimiz bilan yerdan kuchli itarilish esa uchish holatini yuzaga keltiradi.

 

 

ORQAGA О‘MBALOQ OSHISH YOKI FLIK FLAK

1.   Oyoqlarimiz bilan oldiga va orqaga og‘amiz.

2.   Balansni yо‘qotamiz va о‘tiramiz. Oyoqlarimizni yig‘ib о‘tiramiz.

3.Balansni yо‘qotamiz va bir hil holatda tо‘htaymiz.

4. Bir hilda о‘tiramiz va oyoqlarimiz bilan depsinamiz.

5.Orqaga о‘mbaloq oshish.

Orqaga о‘mbaloq oshishni о‘rgani jarayonida kо‘plab mashqlar qilishni talab etadi.

6. Platformada.

Birinchi sakrashimiz uzunroq va baland bо‘ladi, ikkinchisi esa qisqaroq bо‘ladi. Orqaga о‘mbaloq oshish bir hildagi aylana hosil qilishimizni taminlaydi. Bu mashq orqaga о‘mbaloq oshishni tо‘liq о‘rgagnandan keyin amalga oshirish mumkin.. 7. Orqaga о‘mbaloq oshish, kuchli orqaga о‘mbaloq oshishni va aylana hosil qilishni taminlaydi.

 

 

Boshda о‘mbaloq oshish 1) Qо‘llarimiz va boshimizni bir holatga keltiramiz.

2)  Mashqqa qо‘llarimiz bilan depsinishdan oldin tanamizni orqaga og‘dirishimiz kerak.

3)  Oyoqlar tekkis bо‘lishi kerak. Mashq boshlanishidan to tugagunicha.

2.   Platformada.

Bunda mashqni kо‘nikmalarini о‘rganish, mashqni havoda uchish fazasini amalga oshirishni taminlaydi.

3.   polda о‘mbaloq oshishni amalga oshirish.

1)  Oyoqlarda depsinamiz va balansni bir hilda yо‘qotib, aylanish holatini vujudga keltiramiz.

2)  Kuchli depsinish tezlikni taminlaydi va aylanishga qо‘shiladi.

3)  Boshimiz hamma vaqt ozgina orqada bо‘ladi.

 

 

Orqaga salta otish

1.              Tezlashish va oldinga kо‘tarilish

2.              Tezlashamiz va tizzamizdan to yelkagacha aylanamiz, boshimiz neytral bо‘ladi.

3.              Salta.

a)   Qо‘llarimiz tepada va orqaga yengilgina engashamiz

b)  Tizzamizni bukamiz va qо‘llarimizni boldirimizga tushiramiz

s) Aylanish uchun qattiq bukilamiz

4)  Qо‘nishga yordam beramiz

О‘mbaloq oshib aylanishga tayyorlanamiz

5.Orqaga aylanib salta otish

Tik turgan holatda oldinga va tepaga sakraymiz, boshimiz neytral holatda bо‘ladi. О‘mbaloq oshish va salta otishni о‘rganish jarayonida havfsizlikni taminlash uchun havfsizlik kamarlari bilan taminlash yahshi samara beradi.

 

Oldinga salta otish

1. Sakrash 

1.                     Oyoqlarimiz bilan mostikdan oldinga sakraymiz.

2.                     Tanamiz va qо‘llarimiz bilan oldinga о‘mbaloq oshamiz.

3.                     Oyoqlarimizni bukkan holatda tezlashamiz.

4.                     Boshimiz netral holatda qoladi.

2. Salto otish 1. Gavdamizni bukish orqali aylanib о‘mbaloq oshishni tezlashishiga yordamlashamiz.

2.                        Qо‘nayotganimizda ortiqcha aylanib ketishni oldini olamiz yoki qо‘nayotgada qо‘ldan ushlab olishni oldini olamiz.

3.                        Oldinga о‘mbaloq oshish

1.Sakrashda oldin oyoqlarimiz oldinda bо‘ladi.

2.Tanamiz bilan oldinga engashamiz va sakraymiz, qо‘llarimizni tepadan tushiramiz.

3.Joyimizdan kо‘tarilamiz va qattiq bukulamiz.

4.Tanamiz va oyoqlarimizni chо‘zamiz, qо‘nishna sekinlashtirish uchun qо‘llarimizni kо‘taramiz.

 

 

 

 

AMALIY MASHG’ULOTLARINING TA’LIM TEXNOLOGIYasI
4-mavzu	Oddiy va tayanib sakrashlar.
4.1. Ta’lim berish texnologiyasining modeli
Mashg’ulot vaqti-14 soat	Talabalar soni:    ta
Mashg’ulot shakli	Kirish-axborotli ma’ruza
Amaliy mashg’ulot rejasi	1.Oddiy va tayanib sakrashlarni o’rgatish metodlari. 2.   O’quvchilarni darsga tayyorlash usullari. 3.   Otdan yonlamachasiga sakrashni bajarish texnikasi. 4.   Otdan uzunasiga sakrashni bajarish texnikasi. 5.   Himoyalanish usullari.
O’quv mashg’ulotining maqsadi:  Talabalarga Oddiy va tayanib sakrashlar to’g’risida ma’lumotlar berish.
Pedagoning vazifasi: 1.1. Oddiy va tayanib sakrashlarni o’rgatish metodlari haqida amalda tanishtiradi. 1.2. O’quvchilarni darsga tayyorlash usullari bilan amalda tanishtiradi. .  1.3. Otdan yonlamachasiga sakrashni bajarish texnikasi bilan amalda tanishtiradi. . 1.4. Otdan uzunasiga sakrashni bajarish texnikasi bilan amalda tanishtiradi. 1.5. Himoyalanish usullari bilan amalda tanishtiradi.		O’quv faoliyati natijalari: 1.1. Oddiy va tayanib sakrashlarni o’rgatish metodlarini amalda bajarilishi bilan tanishadilar. 1.2. O’quvchilarni darsga tayyorlash usullari amalda bajarilishi bilan tanishadilar  1.3. Otdan yonlamachasiga sakrashni bajarish texnikasi bilan amalda tanishadilar 1.4. Otdan uzunasiga sakrashni bajarish texnikasi bilan amalda tanishadilar 1.5. Himoyalanish usullari bilan amalda tanishadilar.
Ta’lim berish usullari		“Bumerang”, “Sinkveyn” metodlari
Ta’lim berish shakllari		Guruhli, individual.
Ta’lim berish vositalari		Ot, matlar, depsinish moslamasi.
Ta’lim berish sharoiti		Sport zal.
Monitoring va baholash		Joriy nazorat.

 

4.2.   Oddiy sakrashlar (Sakrovchanlikni rivojlantirish). amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqich- lari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
1. kirish.	1.1. Mavzu uning maqsadi, vazifasi va mashg’ulotda rejalashtirilayotgan natijalarni e’lon qiladi.	1.1. Eshitadilar.
2 tayyorlov.	2.1. Saf mashqlarin bajarish vazifasini beradi;  2.2. Sekin yugurish vazifasini beradi; 2.3. Juft bo’lib URM va yugurish mashqlarini bajartiradi; 2.4. Oddiy sakrash tushunchasini aniqlash vazifasini beradi.	2.1. Bajaradi 2.2. Bajaradi 2.3. Bajaradi   2.4. Eshitadi
3 asosiy.	3.1. “Qadam - depsinish” mashqini bajarish texnikasini tushuntiradi; 3.2. Sakrash mashqlarini bajarishini nazorat qiladi, metodik ko’rsatma beradi; 3.3. Oddiy sakrash elementlari mazmunini tushuntiradi, metodik ko’rsatma beradi; 3.4. “Bumerang” metodidan foydalanib sakrovchanlikni rivojlantiruvchi maxsus mashqlarni tanlashni o’tkazadi: ko’p sakrashlar, oddiy sakrashlar, baland sakrash va b.	3.1. Eshitadi   3.2. Bajaradi   3.3. Bajaradi   3.4.O’ylaydi,muh okama qiladi, ko’rsatadi.
4 yakuniy.	4.1. Tinchlantiruvchi, chalg’ituvchi mashqlarni bajarish uchun vazifa beradi; 4.2. Mustaqil ishlash uchun vazifa beradi: Kuchli depsinish bilan yuqoriga sakrashni bajarish.	4.1.Bajaradi   4.2. Eslab qoladi

 

4.3.   Oddiy sakrashlar (Turgan joydan uzunlikka sakrash).

amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqich- lari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
1. kirish.	1.1. Mavzu uning maqsadi, vazifasi va mashg’ulotda rejalashtirilayotgan natijalarni e’lon qiladi.	1.1. Eshitadilar.
2 tayyorlov.	2.1. Saf mashqlarin bajarish vazifasini beradi;  2.2. Sekin yugurish vazifasini beradi; 2.3. Amaliy kasbiy va URM o’tkazadi (yugurish vazifasi); 2.4. Sakrash mashqlarini o’tkazish usullarini tushuntiradi.	2.1. Bajaradi 2.2. Bajaradi 2.3. Bajaradi 2.4. Eshitadi
3 asosiy.	3.1. Mashg’ulotni reja savollariga mos tartib bilan olib boradi; 3.2. Dastlabki holatdan depsinish texnikasini	3.1. Bajaradi   3.2Eshitadi,ko’rad
	tushuntiradi; 3.3. Sakrashni bajarishni nazorat qiladi; 3.4. E’tiborni yerga to’g’ri tushishgaAktsentiruet vnimanie na pravilnom vipolnenii prizemleniya; 3.5. Oddiy sakrashlar, uzun va kalta arqonchalardan sakrashni tekshiradi.	i 3.3. Bajaradi  3.4.Eshitadi     3.5. Bajaradi
4 yakuniy.	. 4.1. Sakrash texnikalarini bajarishni tahlilini o’tkazadi,e’tiborni metodik ko’rsatma berishga qaratadi; 4.2. Uyga vazifa: uzun skameykadan sakrash.	4.1.Bajaradi     4.2. Eslab qoladi

 

4.4.   Tayanib sakrashlar (Oyoqlarni bukib). amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqich- lari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
1. kirish.	1.1. Mavzu uning maqsadi, vazifasi va mashg’ulotda rejalashtirilayotgan natijalarni e’lon qiladi.	1.1. Eshitadilar.
2 tayyorlov.	2.1. Saf mashqlarin bajarish vazifasini beradi;  2.2. Sekin yugurish vazifasini beradi; 2.3. Yum va URM o’tkazadi ; 2.4. “Tayanib sakrash” tushunchasini aniqlash vazifasini beradi.	2.1. Bajaradi 2.2. Bajaradi 2.3. Bajaradi 2.4. Eshitadi
3 asosiy.	3.1. Mashg’ulotni reja savollariga mos tartib bilan olib boradi; 3.2. Oyoqlarni bukib usulida tayanib sakrash texnikasini bajarilishini tushuntiradi; 3.3. Oyoqlarni bukib usulida tayanib sakrashda himoyalanish qoidalarini gapirib beradi; 3.4. Bo’limlar bo’yicha sakrashni bajarishlarini nazorat qiladi; 3.5. Oyoqlarni bukib usulida tayanib sakrashni tekshiradi.	3.1. Bajaradi   3.2Eshitadi,savol beradi 3.                 3.Eshitadi,ko’ra di 3.4.   Bajaradi    3.5.   Bajaradi
4 yakuniy.	4.1. Savol beradi: “Sakrash qanday guruhlarga bo’linadi?”; 4.2. Oyoqlarni bukib usulida tayanib sakrashda yuzaga keladigan xatolarni tahlil qiladi; 4.3. Mustaqil ishlash uchun vazifa: To’g’ri tezlanish olishni o’rganish.	4.1.Eshitadi javob beradi 4.2.Eshitadi   4.3.Eslab qoladi.

 

4.5. Gimnastik otning yonlamachasidan tayanib sakrashlar (Oyoqlarni yozib). amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqich- lari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
1. kirish.	1.1. Mavzu uning maqsadi, vazifasi va mashg’ulotda rejalashtirilayotgan natijalarni e’lon qiladi.	1.1. Eshitadilar.
2 tayyorlov.	2.1. Saf mashqlarin bajarish vazifasini beradi;  2.2. Sekin yugurish vazifasini beradi; 2.3. Yum va URM o’tkazadi ;  2.4. “Tayanib sakrash” tushunchasini aniqlash vazifasini beradi.	2.1. Bajaradi 2.2. Bajaradi 2.3. Bajaradi 2.4. Eshitadi
3 asosiy.	3.1. Mashg’ulotni reja savollariga mos tartib bilan olib boradi;  3.2. Oyoqlarni yonga yozib usulida tayanib sakrash texnikasini bajarilishini tushuntiradi; 3.3. Tayanib sakrashda himoyalanish qoidalarini tushuntiradi va ko’rsatib  beradi; 3.4. Bo’limlar bo’yicha sakrashni bajarishlarini nazorat qiladi; 3.5. Sakrashni to’lig’icha bajarish texnikasini tekshiradi;	3 3.1. Bajaradi   3.2Eshitadi,savol beradi 3.                 3.Eshitadi,ko’ra di 3.4.   Bajaradi    3.5.   Bajaradi
4 yakuniy.	4.1. Savol beradi: “oddiy sakrash tayanib sakrashdan qanday farq qiladi?”; 4.2. Tinchlantiruvchi, chalg’ituvchi mashqlarni bajarish uchun vazifa beradi; 4.3. Uyga vazifa: “pistolet” – bir oyoqda o’tirib turishni bajarish.	4.1.Eshitadi javob beradi 4.2.Eshitadi   4.3.Eslab qoladi.

 

4.6. Gimnastik otning uzunasidan tayanib sakrashlar (Oyoqlarni yozib). amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqich- lari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
1. kirish.	1.1. Mavzu uning maqsadi, vazifasi va mashg’ulotda rejalashtirilayotgan natijalarni e’lon qiladi.	1.1. Eshitadilar.
2 tayyorlov.	2.1. Saf mashqlarin bajarish vazifasini beradi;  2.2. Sekin yugurish vazifasini beradi; 2.3. Yum va URM o’tkazadi ;  2.4. “Tayanib sakrash” tushunchasini aniqlash vazifasini beradi.	2.1. Bajaradi 2.2. Bajaradi 2.3. Bajaradi 2.4. Eshitadi
3 asosiy.	3.1. Mashg’ulotni reja savollariga mos tartib bilan olib boradi;  3.2. Oyoqlarni yonga yozib usulida tayanib sakrash yo’naltirilgan mashqlar beradi; 3.3. Tayanib sakrashda qanday qilib to’g’ri himoyalanish kerakligini  ko’rsatib  beradi; 3.4. Bo’limlar bo’yicha sakrashni bajarishlarini nazorat qiladi; 3.5. Sakrashni to’lig’icha bajarish texnikasini tekshiradi;	3 3.1. Bajaradi   3.2Eshitadi,savol beradi 3.                 3.Eshitadi,ko’ra di 3.4.   Bajaradi    3.5.   Bajaradi
4 yakuniy.	4.                 1.Press mushaklarini rivojlantiruvchi mashqlarni bajarish vazifasini beradi; 4.2.          Savol: “Tayanib sakrashlar qanday fazalarga bo’linadi?”; 4.3.          Uyga vazifa: Qo’l kuchini rivojlantiruvchi mashqlarni bajarish.	4.1.Eshitadi javob beradi 4.2.Eshitadi   4.3.Eslab qoladi.

 

 

 

 

 

 

 

SAKRASH^[18]

Tanishish 

Samarali sakrash gimnastdan quyidagilarni talab etadi:

1.          Tezlashish: bir necha daqiqada yetarlicha tezlikka erishish.

2.          Sakrashda oldin: mostikda yengilgina sakraymiz.

3.          Sakrash: oyoq va tanamizni mostikdan foydalanishda ishlatamiz.

4.          Sakrashdan oldin: oldinga dumaloq hosil qilib sakrashda qо‘llarimizda foydalanamiz. Sekin dumaloq hosil qilib sakrash, tizzalab amalga oshiriladigan sakrashlar uchun, tez dumaloq hosil qilish esa, depsinib sakrashuchun kerak bо‘ladi.

5.          Qо‘lda depsinish: qо‘l bilan depsinish tezlikni oshirishda va eshak ustidan sakrashda yо‘nalishni tо‘g‘rilashda kerak bо‘ladi.

6.          Uchish: bu sakrashning asosiy aspekti bо‘lib, bunda tanamizning holati sakrashni hosil qiladi.

7.          Qо‘nish: qо‘nishni boshqarish muhimdir. Kuchlanish va darxol sekinlashish, sakrash oyoqlarimizni tarangligiga bog‘liq. Qо‘nish, qо‘lda depsinish, sakrash texnikasini о‘rgatish sakrashni о‘rgatishdan oldin tanishtirish qat’iy tavsiya etiladi. Bu esa nogox shkastlanishni oldini oladi.

Sarash va undan oldingi holat

1. Sakrashdan oldin

1.   Oyoqlarimiz tanamizdan oldin mostga keladi.

2.   Qо‘llarimiz avval orqaga sо‘ng oldinga keladi.

3.   Mostikni sakrashdan oldin bosamiz.

                     2.        Sakrash

1.              Tanamiz mostikdan ajralishdan oldin oldinga enkayadi.

2.              Qо‘llarimiz avvvl oldinga sо‘ngra tepaga yо‘naladi. Bu mostikda sakrash reaksiyasini tezlatadi va sakrashga yо‘nalish beradi.

3.              Oyoqlar mostikdan kuch bilan kо‘tariladi.

Qо‘l bilan depsinish texnikasini rivojlantirish

3. Qо‘lda depsinish

Yelkalarimizni tushiramiz va oldinga yegilamiz sо‘ngra qо‘llarimiz va yelkalarimiz bilan kuchli depsinamiz bu tez harakatni ta’minlaydi. Qо‘llarimiz bilan eshak ustida depsinish ikkanchi uchish fazasini vujudga keltiradi. Eshak ustida tizzalab sakrash

1. О‘tirib balanndlikka sakrash

1)  О‘tirgan holatimizda kо‘tarilamiz.

2)  Boshimiz kо‘tarilgan holatda.

3)  Qо‘nishni boshqaramiz.

2. Eshak uzra tizzalab sakrash 1) Eshak yoniga boramiz.

2)  Qо‘llarimiz bilan kuchli depsinamiz

3)  Gavda va tizzamizni tez olib о‘tamiz

3. Tizzalab sakrashni assisent yordamida kо‘rsatish

1) kuchli va tezlikda qо‘llarimiz bilan depsinamiz

4. Tizzalab sakrash 1. Sakrayotkaningizda oyoqlaringizni yelkangizdanoshirib о‘tkazib yubormang.

 

 

 

Sakrash

1. Eshak ustiga chiqish

1)  Eshakni balandlatamiz.

2)  Ustiga chiqish uchun qо‘llarimiz bilan depsinamiz.

2. Eshak uzra sakrash 1) Gavdamizni kо‘taramiz va kuchli depsinamiz.

2) Platformani ustida turish uchun eshak uzra sakraymiz.

3. Sakrash va qо‘l bilan ushlab olish 1) Depsinamiz-boshimizni kо‘taramiz. 2) Tanani bukmagan holatda.

3) Qо‘nayotganimizda oyoqlarimizni bir-biriga yaqinlashtiramiz.

4. Sakrash.

Uchayotkan paytda oyoqlaringizni yelkadan baland kо‘tarib yubormang.

 

 

 

Bosh bilan oʻmbaloq oshish 1. Depsinamiz va balansni yо‘qotish fazasiga kiramiz. Quymuchimiz ham oldinga harakatlanadi va oyoqlarni tashlaymiz.

2.          Oyoqlar bilan aylana hosil qilishni rivojlantiramiz, qо‘llar bilan depsinib eshak ustidan uchib tushamiz. Bu jarayonda boshimiz orqada bо‘lishi kerak.

3.          Eshshak uzra sakraymiz. Uchish jarayonida tanamizni dumaloq  shaklda bukamiz, quymuchimizni yelkamiz balandligida kо‘taramiz, oyoqlarimiz esa pastga yо‘naladi.

4.          Bosh bilan oʻmbaloq oshish qо‘nish va uchish fazalarini о‘z ichiga oladi. Oyoqlar bilan chuqur yelka hosil qilish qо‘nishdan oldin amalga oshiriladi.

 

Bо‘yin bilan oʻmbaloq oshish

1.   Bо‘ynimizni bukib, yelkalarimizni tushiramiz. Oyoqlarimiz orqada qolgan holatda, qо‘l va oyoqlarimizni ozgina pastga tushiramiz.

2.   “Kip” mashqi

Quymuchimiz ozgina harakatlanadi va balans yо‘qotamiz, tanamizni qattiq qilamiz va qо‘llarimiz bilan depsinib uchishni hosil qilamiz.

3.   Uchish

О‘rtacha uchish talab etiladi. Oyoqlarimizni tekshirib va tana og‘irligini yelkaga tushiramiz. Boshni bukamiz.

4.   Bо‘yin bilan oʻmbaloq oshib sakrash 1) Faqatgina о‘rtacha tezlanish talab etiladi.

2)  Yelkalarni tushirish va uchishni boshqarish talab etiladi.

3)  Sakrashdan oldin oyog‘ni yengilgina tashlaymiz,. 4) Orqa oyoqlar kuchli qо‘nishni taminlaydi.

 

Qо‘lni bukib aylanish

1.                     Uzun quti

Qо‘llarimizni bukib oyoqlarimiz bilan depsinamiz. Tanamizni bukamiz, boshimizni orqaga qilamiz

2.                     Uzun quti

Turgan holatda qо‘lni bukib aylanamiz. Oyoq bilan kuchli harakat qilish aylana hosil qiladi. Qо‘l bilan kuchli depsinish kо‘tarilishga asos yaratib beradi.

3.

Cross box

Tanani о‘rtacha bukib qо‘llarni bukamiz, uchish uchun kо‘tariladi.

4.

Cross box

Qо‘lni bukib, oldinga aylanib oʻmbaloq oshamiz.

 

Qо‘llar bilan oʻmbaloq oshish

(qо‘llarimizni chо‘zib oʻmbaloq oshish) 1. Tramplindan qо‘llar bilan depsinib platforma ustiga sakraymiz.

2 Sakrab, qо‘llar bilan depsinib, quti ustidan platforma ustiga sakraymiz. Tanani tekkis qilib, tezlikni oshiramiz.

3.                   Qutidan sakrab tushish. Bosh neytral bо‘ladi va qо‘l bilan kuchli depsiniladi, tanani esa tekis holatda qoldiriladi.

4.                   Qо‘lda oʻmbaloq oshib quti ustiga sakrash; -tovonda tezlashish;

-qо‘l bilan kuchli depsinish; -bosh neytral holatda; -tana tarang holatda.

Bularni hammasi muhimdir.

 

 

 

 

Oʻmbaloq oshmoq ¼ kо‘rinish

1.              Uzun qutida

Tо‘g‘ri turishdan- qо‘l va oyoqlar bilan oʻmbaloq oshish birgalikda 1/4ga kо‘rsatilgan.

2.              Kichkina quti va platforma

Oldinga sakraymiz va quti ustida yarim aylana hosil qilamiz. Qо‘l bilan depsinib tanani ichkariga buramiz va mat ustiga old tomon bilan tushamiz.

3.              Yuqoridagidek, faqat balandroq qutida depsinish va uchish yaxshiroq bо‘ladi.

4.              Oʻmbaloq oshish.

Tovon bilan kuchli yо‘nalish va kuchli qо‘l bilan depsinish. Tananing tarangligi bir hilda qoladi. Oddiy qо‘nishni oldini olish uchun qо‘nayotganda yonchalab qо‘nishni oldini olish shart.

 

 

Yamashita usulida oʻmbaloq oshish Qо‘l bilan oʻmbaloq oshish qobilyatini namoyish etish, yamashita umbalog‘idan oldin talab etiladi.

1.   v kо‘rinishida о‘tirib va turish 

2.   qо‘lda oʻmbaloq oshish va kutilgandek qо‘nish uchun tanani bukish kerak.

3.   Platforma va qutidan о‘tish.

Tanani ozgina bukkan holatda quti ustidan qо‘llar bilan oʻmbaloq oshamiz.

Oyoqlarni tekshiramiz va gavdani oyog‘imiz tomonga bukamiz.

4.   Yamashita umbalog‘i.

Oyog‘da tezlashish, qо‘lda depsinamiz va oyoqlarimizni tekshiramiz (nazar tashlaymiz). Gavdamizni tо‘xtatib oyoqlarni pastga qо‘nishga yо‘naltiramiz.

 

 

 

 

AMALIY MASHG’ULOTLARINING TA’LIM Texnologiyasi
5-mavzu	Gimnastika jihozlarida mashqlar bajarish (brusya, brevno, turnik).
5.1. Ta’lim berish texnologiyasining modeli
Mashg’ulot vaqti-26 soat	Talabalar soni:    ta
Mashg’ulot shakli	Kirish-axborotli ma’ruza
Amaliy mashg’ulot rejasi	1.                 Tayanib va osilib bajariladigan mashqlar texnikasi. 2.                 Muvaozanat mashqlarini bajarish texnikasi. 3.                 Tayanib, osilib va muvozanat mashqlarini bajarish uchun o’quvchilarni tashkil qilish usullari. 4.                 Tayanib, osilib va muvozanat mashqlarni bajarishda himoyalanish va yordam berish qoidalari.
O’quv mashg’ulotining maqsadi:  Talabalarga Gimnastika jihozlarida mashqlar bajarish to’g’risida ma’lumotlar berish.
Pedagoning vazifasi: 1.1. Tayanib va osilib bajariladigan mashqlar texnikasi haqida amalda tanishtiradi. 1.2. Muvaozanat mashqlarini bajarish texnikasi bilan amalda tanishtiradi. .  1.3. Tayanib, osilib va muvozanat mashqlarini bajarish uchun o’quvchilarni tashkil qilish usullari bilan amalda tanishtiradi.  1.4. Tayanib, osilib va muvozanat mashqlarni bajarishda himoyalanish va yordam berish qoidalari bilan amalda tanishtiradi.		O’quv faoliyati natijalari: 1.1. Tayanib va osilib bajariladigan mashqlar texnikasini amalda bajaradi. 1.2. Muvaozanat mashqlarini bajarish texnikasini amalda bajaradi.  1.3. Tayanib, osilib va muvozanat mashqlarini bajarish uchun o’quvchilarni tashkil qilish usullarini amalda bajaradi. 1.4. Tayanib, osilib va muvozanat mashqlarni bajarishda himoyalanish va yordam berish qoidalari amalda bajaradi.
Ta’lim berish usullari		“Bumerang”, “Zig - Zag”, “Aylanma trenirovka”metodlari
Ta’lim berish shakllari		Guruhli, individual.
Ta’lim berish vositalari		Brusya, turnik, brevno, matlar.
Ta’lim berish sharoiti		Sport zal
Monitoring va baholash		Joriy nazorat.

 

5.2 Brusda mashq bajarish (tik qo’llarda yurish, tebranish, oldinga bel orqali oshib o’tish).

amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish	Faoliyat mazmuni
bosqich- lari va vaqti	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
1. kirish.	1.1. Mavzu uning maqsadi, vazifasi va mashg’ulotda rejalashtirilayotgan natijalarni e’lon qiladi.	1.1. Eshitadilar.
2 tayyorlov.	2.1. Saf mashqlarini vazifa qilib beradi;  2.2. URM va yugurish mashqlarini o’tkazadi; 2.3. Tayanib bajariladigan mashqlar tushunchasini aniqlashni beradi; 2.4. Parallel va baland past bruslarning farqini tushuntiradi.	2.1. Bajaradi 2.2. Bajaradi 2.3. Eshitadi   2.4.Eshitadi, savol beradi.
3 asosiy.	3.1. Mashg’ulotni reja savollariga mos tartib bilan olib boradi; 3.2. Bir qator mashqlarni ko’rsatadi va bajarish vazifasini beradm: a)   brusda tik qo’llarda yurish; b)  to’g’ri qo’llarda turib tebranish; v) tirsakda tayanib tebranish; g) oldinga sapchib tushish.	3.1. Bajaradi   3.2 Bajaradi
4 yakuniy.	4.1. Tebranilarni bajarish bilan bir vaqtda metodik ko’rsatma beradi va texnikani amalda tahlil qiladi; 4.2. Uyga vazifa: polga qo’llarga tayangan holda bukib yozishni bajarish.	4.1.Eshitadi     4.2.Eslab qoladi.

5.3. Brusda mashq bajarish (Qo’l tirsaklariga tayanib tebranib to’g’ri qo’lga o’tish, oyoqlarni yonga yozib o’tirish, yon tomonga sakrab tushish).

amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqich- lari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
1. kirish.	1.1. Mavzu uning maqsadi, vazifasi va mashg’ulotda rejalashtirilayotgan natijalarni e’lon qiladi.	1.1. Eshitadilar.
2 tayyorlov.	2.1. Saf mashqlarini vazifa qilib beradi;  2.2. URM va yugurish mashqlarini o’tkazadi; 2.3. Parallel brusda “oyoqlarni yozib o’tirish” to’g’risidagi tushunchalarni aniqlashni beradi; 2.4.Brusda mashqlar bajarishda himoyalanish	2.1. Bajaradi 2.2. Bajaradi 2.3. Eshitadi
	qoidalarni tushuntiradi.	2.4.Eshitadi, savol beradi.
3 asosiy.	3.1. Mashg’ulotni reja savollariga mos tartib bilan olib boradi; 3.2. Bir qator mashqlarni ko’rsatadi va bajarish vazifasini beradm: a)                 tirsaklarga tayanib siltanib qo’llarni to’g’ri xolatiga o’tish; b)                tayangan xolda oldinga tebranib oyoqlarni yonga yozib o’tirish xolatiga o’tish; v) tayangan xolda oyoqlarni oldinga siltab o’ng yoki chap tomonga oshib tushish;	3.1. Bajaradi   3.2 Bajaradi  .
4 yakuniy.	4.1. Yon tomonga sakrab tushish texnikasini bajarishni tahlil qiladi, bu mashqlarni bajarishda himoyalanish va yordam ko’rsatish  vazifasini beradi; 4.2. Uyga vazifa: bel pressi mushaklari uchun mashqlar bajarish.	4.1.Eshitadi       4.2.Eslab qoladi.

 

5.4. Brusda mashq bajarish (sakrab tirsakda tayanishga o’tish, to’g’ri qo’llarga tayanib 180° ga qayrilish) amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqich- lari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
1. kirish.	1.1. Mavzu uning maqsadi, vazifasi va mashg’ulotda rejalashtirilayotgan natijalarni e’lon qiladi.	1.1. Eshitadilar.
2 tayyorlov.	2.1. Saf mashqlarini vazifa qilib beradi;  2.2. URM va yugurish mashqlarini o’tkazadi; 2.3. Parallel brusda mashqlar bajarish texnikasini tushuntiradi: a)   tirsaklarga tayanish; b)  bukilib sakrab tushish; v) to’g’ri qo’llarga tayanib 180° ga qayrilish.	2.1. Bajaradi 2.2. Bajaradi 2.3. Eshitadi, savol beradi.
3 asosiy.	3.1. Mashg’ulotni reja savollariga mos tartib bilan olib boradi; 3.2. Bir qator mashqlarni ko’rsatadi va bajarish	3.1. Bajaradi   3.2 Bajaradi
	vazifasini beradm: a)   tirsaklarga tayanish; b)  to’g’ri qo’llarga tayanib 180° ga qayrilish; v) tebranib orqaga siltanish bilan bukilib chapga (o’ngga) sakrab tushish; 3.3. Yuqoridagi mashqlarni bajarishda himoyalanish texnikasini tekshirish.	.       3.3.Tekshiradi
4 yakuniy.	4.                 1.Brusda mashq bajarishga o’quvchilarni tashkil qilish usullari; 4.2. Mustaqil ishlash uchun vazifa: osilib va to’g’ri qo’llarga tayanib vaqtga 90° burchak ushlash.	4.1.Eshitadi   4.2.Bajaradi.

 

5.5. Brusda mashq bajarish (parallel) nazorat darsi uchun kompleks bajarish. amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqich- lari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
1. kirish.	1.1. Mavzu uning maqsadi, vazifasi va mashg’ulotda rejalashtirilayotgan natijalarni e’lon qiladi.	1.1. Eshitadilar.
2 tayyorlov.	2.1. Saf mashqlarini vazifa qilib beradi;  2.2. URM va yugurish mashqlarini o’tkazadi; 2.3. Nazorat darslari uchun kompleksni bajarish texnikasini tushuntiradi: 2.4. Guruhni kichik guruhlarga bo’ladi. Guruhda: bittasi -  mashqni bajaradi; ikkitasi – himoyalanishni amalga oshiradi; boshqasi – kuzatib boradi.	2.1. Bajaradi 2.2. Bajaradi 2.3. Eshitadi.   2.4. Eshitadi, savol beradi.
3 asosiy.	3.1. Mashg’ulotni reja savollariga mos tartib bilan olib boradi; 3.2. Kombinatsiyalarni bajarish vazifasini beradi: a)                 o’rtacha balandlikdagi brusda sakrab tirsakka tayanish xolatida turish; b)                ko’tarilib orqaga siltanib oyoqni yonga yozib o’tirish xolatiga o’tish; v) oraliqda orqa tomonga tebranish; g) old tomonga tebranish;	3.1. Bajaradi   3.2 Bajaradi  .
	d) ortga siltanib o’ng (chap) tomonga engashib sakrab tushish.  3.3. Mashqni bajarilishini tekshiradi
4 yakuniy.	4.1. “Bumerang” metodi yordamida har bir guruhning faoliyatining tahlilini o’tkazadi; 4.2. Uyga vazifa: ikki oyoqda vabir oyoqda o’tirib turish – “Pistolet”.	4.1.Eshitadi   4.2.Bajaradi.

 

5.6. Brusda  muvozanat mashqlarini bajarish. amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqich- lari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
1. kirish.	1.1. Mavzu uning maqsadi, vazifasi va mashg’ulotda rejalashtirilayotgan natijalarni e’lon qiladi.	1.1. Eshitadilar.
2 tayyorlov.	2.1. Saf mashqlarini vazifa qilib beradi;  2.2. URM va yugurish mashqlarini o’tkazadi; 2.3. Har xil balandlikdagi bruslarda mashqlar bajarish texnikasini, shuningdek shu mashqlarni bajarishda himoyalanish va yordam ko’rsatishni tushuntiradi.	2.1. Bajaradi 2.2. Bajaradi 2.3. Eshitadi, savol beradi.
3 asosiy.	3.1. Mashg’ulotni reja savollariga mos tartib bilan olib boradi; 3.2. Bir qator mashqlarni bajarish vazifasini beradi: a)   pastgi tutgich (jerda) da o’tirishy; b)  yuqori tutgich (jerda) da osilish; v) yarim o’tirgan holda past tutgichda osilish; g) yotgan holatda past tutgichda osilish; d)                yuqori tutgichda osilib tebranish;  e)                 past tutugichda yarim o’tirgan holda osilib, ko’tarilib siltanish bilan yuqori tutgichga tayanch holatiga o’tish.	3.1. Bajaradi   3.2 Bajaradi  .
4 yakuniy.	4.1. “Bumerang” metodi qo’llab yuqorida sanab o’tilgan mashqlarni bajarishda ro’y beradigan xatolarni tahlilini o’tkazadi; 4.2. Uyga vazifa:  qo’llar kuchini rivojlantirish uchun mashqlar – otjimaniya bajarishsh.	4.1.Eshitadi     4.2.Bajaradi.

 

 

 

 

5.7. Turli balandlikdagi brusda mashqlar. Nazorat darsi uchun kombinatsiyalar bajarish.amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqich- lari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
1. kirish.	1.1. Mavzu uning maqsadi, vazifasi va mashg’ulotda rejalashtirilayotgan natijalarni e’lon qiladi.	1.1. Eshitadilar.
2 tayyorlov.	2.1. Saf mashqlarini vazifa qilib beradi;  2.2. URM va yugurish mashqlarini o’tkazadi; 2.3. Nazorat darsi uchun kombinatsion mashqlarni bajarishni tushuntiradi; 2.4. Har xil balandlikdagi bruslarda mashqlar bajarish vaqtida himoyalanish va yordam ko’rsatish qoidalarini tushuntiradi.	2.1. Bajaradi 2.2. Bajaradi 2.3. Eshitadi.    2.4.Eslab qoladi.
3 asosiy.	3.1. Mashg’ulotni reja savollariga mos tartib bilan olib boradi; 3.2. Quyidagi kombinatsiyalarni bajarish vazifasini beradi: a)                 yuqori tutgichda egilgan holda osilib tebranish, past tutgichda osilib press ushlash; b)                ikki oyoqda sakrab ko’tarilib yuqori tutgichda tayanchga o’tish; v) past tutgichda egilgan holda osilib orqaga tashlanib tovonga tayanchni ko’chirib yotib osilish holatiga o’tish; g) burchak holatida osilib oyoqlari siltab oldinga uzatib past tutgichda osilish holatiga o’tish; d) qo’llar kaftini o’ziga qaratib o’shlagan holda oldinga tebranib o’ng (chap) tomonlarga burilish 3.3. Uslubiy ko’rsatma beradi.	3.1. Bajaradi   3.2 Bajaradi  .
4 yakuniy.	4.1. Har bir shug’ullanuvchining ( mashq bajaruvchi, himoyalanuvchi, mashqlarni bajaruvchini kuzatuvchinining) faoliyatini tahlilini o’tkazadi; 4.2. Uyga vazifa: gimnastik mashqlar yordamida egiluvchanlikni rivojlantirish.	4.1.Eshitadi       4.2.Bajaradi.

5.8. Turnikda mashqlar bajarish (past turnik).

amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqich- lari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
1. kirish.	1.1. Mavzu uning maqsadi, vazifasi va mashg’ulotda rejalashtirilayotgan natijalarni e’lon qiladi.	1.1. Eshitadilar.
2 tayyorlov.	2.1. Saf mashqlarini vazifa qilib beradi;  2.2. URM va yugurish mashqlarini o’tkazadi; 2.3. Nazorat darsi uchun kombinatsion mashqlarni bajarishni tushuntiradi;  2.3. Osilib mashqlar bajarish texnikasini, shuningdek, shu mashqlar bajarish vaqtida himoyalanish va yordam ko’rsatish qoidalarini tushuntiradi.	2.1. Bajaradi   2.2. Bajaradi   2.3. Eshitadi, savol beradi.
3 asosiy.	3.1. Mashg’ulotni reja savollariga mos tartib bilan olib boradi; 3.2. Quyidagi kombinatsiyalarni bajarish vazifasini beradi: a) egilib osilish; b) qo’lga tayanib oyoqlarni yelka kengligida yozish va tebranib siltanish bilan  90° ga qayrilish; v) tayanchda ortga siltanish; g) tortilib oshib o’tish. 3.3. Bajarishlarni nazorat qiladi, xatolarni to’g’rilash bilan metodik ko’rsatma beradi.	3.1. Bajaradi   3.2 Bajaradi  .           3.3.Eshitadi,ma’lu mot uchun yozib qo’yadi.
4 yakuniy.	4.                 1.“Bumerang” metodini qo’llab yuqorida nomlari berilgan mashqlarni bajarishda ro’y berishi mumkin bo’lgan xatolarni tahlilini o’tkazadi; 4.2. Uyga vazifa: bel mushaklarini rivojlantiruvchi mashqlarni bajarish.	4.1.Eshitadi       4.2.Bajaradi.

 

5.9. Turnikda mashqlar bajarish (o’rtacha baland turnik). amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqich- lari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
1. kirish.	1.1. Mavzu uning maqsadi, vazifasi va mashg’ulotda rejalashtirilayotgan natijalarni e’lon qiladi.	1.1. Eshitadilar.
2 tayyorlov.	2.1. Saf mashqlarini vazifa qilib beradi;  2.2. URM va yugurish mashqlarini o’tkazadi; 2.                 3.SHug’ullanuvchilarga turnikda mashqlar bajarish usullarini tushuntiradi;  2.4. O’rtacha baland turnikda mashq bajarish texnikasini gapirib beradi.	2.1. Bajaradi 2.2. Bajaradi 2.3. Eshitadi.    2.4. Eshitadi, savol beradi.
3 asosiy.	3.1. Mashg’ulotni reja savollariga mos tartib bilan olib boradi; 3.2. Quyidagi kombinatsiyalarni bajarish vazifasini beradi: a)                 qo’lga tayanib oyoqlar yonga yozilgan o’ngga chapga burulish, ortga siltanish; b)                ikki qo’lda siltanib tortilib oshib o’tish; v) bir qo’lda tortilib ikkinchi qo’lga tayanib ko’tarilib tayanchga o’tish; g) qo’lga tayanib oyoqlar bukilgan xolatdan osilish xolatiga o’tish. 3.3. Uslubiy ko’rsatma beradi, himoyalanishni bajarishni tekshiradi.	3.1. Bajaradi   3.2 Bajaradi  .               3.3.Eshitadisavol beradi.
4 yakuniy.	4.1. Yuqorida nomlari berilgan mashqlarni bajarishda ro’y berishi mumkin bo’lgan xatolarni tahlilini o’tkazadi, test-cavol javob qabul qiladi; 4.2. Mustaqil ishlash uchun vazifa beradi:turnikda tortilish.	4.1.Eshitadi       4.2.Bajaradi.

 

5.10. Turnikda mashqlar bajarish (o’rtacha baland turnik). Nazorat darsi uchun kombinatsiyalarni bajarish. amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqich- lari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
1. kirish.	1.1. Mavzu uning maqsadi, vazifasi va mashg’ulotda rejalashtirilayotgan natijalarni e’lon qiladi.	1.1. Eshitadilar.
2 tayyorlov.	2.1. Saf mashqlarini vazifa qilib beradi;  2.2. URM va yugurish mashqlarini o’tkazadi; 2.3. Nazorat darsi uchun kombinatsiyalarni bajarish texnikasini tushuntiradi; 2.4. Guruhni bir nechta kichik guruhlarga bo’ladi. Har bir guruhga: bittasi mashqni bajaradi; ikkinchisi straxovka qiladi; yana biri mashqlarni bajarishni nazorat qilib boradi.	2.1. Bajaradi 2.2. Bajaradi 2.3. Eshitadi.    2.4. Eshitadi, savol beradi.
3 asosiy.	3.1. Mashg’ulotni reja savollariga mos tartib bilan olib boradi; 3.2.  Kombinatsiyalarni bajarish talabini qo’yadi: a)                 tik osilib turishdan siltanish bilan tortilib oshib o’tib ikki qo’lga tayanchga turish; b)                qo’lga tayanib oyoqni yonga yozgan xolda tebranish; v) ortga tushish va tortilib qo’lga tayanib oyoqni yonga yozish; g) o’ng qo’lga tayanib oyoqlar keng yoyilgan tebranib chap oyoqni oldinga o’tkazib,chap qo’lni  orqaga tayanch xolatda qo’yish; d) oyoqlarni bukib osilish; e) ustun orqali qo’llar bilan tayanib o’tirish xolatiga tushadi va qomatni to’g’rilab A.T o’tadi.	3.1. Bajaradi   3.2 Bajaradi  .
4 yakuniy.	4.1. “Bumerang” metodidan foydalanib har bir guruhning faoliyatini tahlilini o’tkazadi; 4.2. Uyga vazifa: bel mushak pressi uchun mashqlar bajarish.	4.1.Eshitadi   4.2.Bajaradi.

 

5.11. Turnikda mashqlar bajarish (baland turnik). amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqich- lari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
1. kirish.	1.1. Mavzu uning maqsadi, vazifasi va mashg’ulotda rejalashtirilayotgan natijalarni e’lon qiladi.	1.1. Eshitadilar.
2 tayyorlov.	2.1. Saf mashqlarini vazifa qilib beradi;  2.2. URM va yugurish mashqlarini o’tkazadi; 2.3. Yuqori turnikda mashq bajarish texnikasini,shuningdek yuqori turnikda mashq bajarish vaqtida jarohatlanishning oldini olish maqsadida ehtiyot choralarini ko’rishni tushuntiradi.	2.1. Bajaradi 2.2. Bajaradi 2.3. Eshitadi.
3 asosiy.	3.1. Mashg’ulotni reja savollariga mos tartib bilan olib boradi; 3.2.  Kombinatsiyalarni bajarish talabini qo’yadi: a) osilib kuch bilan tortilib oshib o’tish va qo’l kuchiga tayanib sekin osilish holatiga qaytish; b) osilishdan tortilib tepada tayanishga o’tish; v) osilishdan kuch bilan tortilib tayanchga o’tish. 3.3. Mashqni bajarishni tekshiradi, metodik ko’rsatma beradi,xatolarini ko’rsatib uni to’g’rilash talabini qo’yadi.	3.1. Bajaradi   3.2 Bajaradi  .
4 yakuniy.	4.1. Yuqori turnikda mashqlar bajarishda himoyalanish va jismoniy yordam berishni tahlilini o’tkazadi; 4.2. Mustaqil ishlash vazifasi: kuch bilan tortilib tayanch xolatiga o’tish sanoqqa.	4.1.Eshitadi   4.2.Bajaradi.

 

5.12. Turnikda mashqlar bajarish (baland turnik). amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqich- lari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
1. kirish.	1.1. Mavzu uning maqsadi, vazifasi va mashg’ulotda rejalashtirilayotgan natijalarni e’lon qiladi.	1.1. Eshitadilar.
2 tayyorlov.	2.1. Saf mashqlarini vazifa qilib beradi;  2.2. URM va yugurish mashqlarini o’tkazadi; 2.3. Turnikda yangi mashq bajarish texnikasini va har bir mashqni bajarishda yuzaga keladigan xatolarni tushuntiradi; 2.4. “Turnikda mashq bajarishda to’g’ri himoyalash” mavzusida test savoli o’tkazish.	2.1. Bajaradi 2.2. Bajaradi 2.3. Eshitadi.      2.4. Javob beradi
3 asosiy.	3.1. Mashg’ulotni reja savollariga mos tartib bilan olib boradi; 3.2. Quyida ko’rsatilgan mashqlarni bajarish texnikasini tushuntiradi: a) o’ng qo’lga tayanib oyoq keng yoyilgan, tebranib chap oyoqni oldinga o’tkazib ortga qayrilish va shuni teskari tomonga takrorlash; b) oldinga sekin oyoqlarni bukib osilib tushib teranib orqaga sakrab tushish. 3.3. Mashqlarni bajarishni tekshirib metodik ko’rsatma beradi.	3.1. Bajaradi   3.2 Bajaradi  .         3.3.Bajaradi, metodik ko’rsatmani tinglashadi.
4 yakuniy.	4.1. Yo’l qo’yilgan xatolarni to’g’rilash maqsadida test – savoli o’tkazadi; 4.2. Uyga vaeifa: otjimaniya, o’tirib turishlarni bajarish.	4.1.Javob beradi.   4.2.Eslab qoladi.

 

5.13. Turnikda mashqlar bajarish (baland turnik).Nazorat darsi uchun kombinatsiyalarni bajarish. amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqich- lari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
1. kirish.	1.1. Mavzu uning maqsadi, vazifasi va mashg’ulotda rejalashtirilayotgan natijalarni e’lon qiladi.	1.1. Eshitadilar.
2 tayyorlov.	2.1. Saf mashqlarini vazifa qilib beradi;  2.2. URM va yugurish mashqlarini o’tkazadi; 2.3. Nazorat darsi uchun kombinatsiyalarni bajarish vaqtida zarurat to’g’ilganda jismoniy yordam ko’rsatishni va himoyalanishni tushuntiradi.	2.1. Bajaradi 2.2. Bajaradi 2.3. Eshitadi.
3 asosiy.	3.1. Mashg’ulotni reja savollariga mos tartib bilan olib boradi; 3.2. Quyida ko’rsatilgan mashqlarni bajarish texnikasini tushuntiradi: a)                 osilib kuch bilan tortilib tayanchga o’tish; b)                o’ng qo’lda tayanib oyoqlarni yelka kengligida yoyib tebranish; v) o’ng tomonga burilib aylanish bilan chap oyoqni oldinga o’tkazish; g) osilib sekin tushib yana kuch bilan ko’tarilib tayanchga qaytish; d)                oyoqlarni bukib oldinga osilib tushib tebranib orqaga sakrab tushish; e)                 oldinga tebranish va orqaga tebranib 90° ga burilib sakrab tushish.	3.1. Bajaradi   3.2 Bajaradi  .
4 yakuniy.	4.1. Bajargan kombinatsiyalarni muhokama qiladi, shug’ullanuvchilarning u yoki mashqni bajarganda baholaydi va olgan ballarini tushuntiradi; 4.2. Uyga vaeifa: yangi muvozonat mashqlarini o’ylab topib kelish.	4.1. Slushayut, zadayut voprosы     4.2. Zapominayut

 

5.14. Muvozonat  mashqlar bajarish (gimnastika skameykasida). amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqich- lari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
1. kirish.	1.1. Mavzu uning maqsadi, vazifasi va mashg’ulotda rejalashtirilayotgan natijalarni e’lon qiladi.	1.1. Eshitadilar.
2 tayyorlov.	2.1. Saf mashqlarini vazifa qilib beradi;  2.2. URM va yugurish mashqlarini o’tkazadi; (yugurish, yo’rha qadam tashlash va b..); 2.3. Muvozonat mashqlarini bajarish vaqtida jarohatlanishdan ogoh bo’lishni, jismoniy yordam ko’rsatishni va himoyalanishni usullarini tushuntiradi.	2.1. Bajaradi 2.2. Bajaradi   2.3. Eshitadi.
3 asosiy.	3.1. Mashg’ulotni reja savollariga mos tartib bilan olib boradi; 3.2. Quyida keltirilgan mashqlarni ko’rsatadi va bajarishni talab qiladi: a)                 bir oyoqda, oyoq uchlarida tik turish; b)                gimnastika skameykasi bo’ylab oyoq uchlarida yurish; v) koptokchalar orqali qadam tashlash; g) 90° ga burulishlar; d) gimnastika skameykasining tag reykasida yurish. 3.3. Mashqni bajarishni tekshirib xatolarni to’g’rilashni talab qiladi.	3.1. Bajaradi   3.2 Bajaradi                3.3. Bajaradi
4 yakuniy.	4.1. Yo’l qo’yilgan xatolarni tahlil qiladi; 4.2. Mustaqil ishlash uchun vazifa: darsning asosiy qismida o’rganilgan mashqlarni takrorlash.	4.1. Slushayut, muhokama qiladi. 4.2. Eslab qoladi

 

5.15. Muvozonat  mashqlar bajarish (60 sm. balandlikdagi brevno). amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqich- lari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
1. kirish.	1.1. Mavzu uning maqsadi, vazifasi va mashg’ulotda rejalashtirilayotgan natijalarni e’lon qiladi.	1.1. Eshitadilar.
2 tayyorlov.	2.1. Saf mashqlarini vazifa qilib beradi;  2.2. URM va yugurish mashqlarini o’tkazadi; (yugurish, yo’rha qadam tashlash va b..); 2.3. 60 sm balandlikdagi brevnlda muvozonat mashqlarini bajarish texnikasini, shuningdek, mashqlarini bajarish vaqtida jarohatlanishdan ogoh bo’lishni, jismoniy yordam ko’rsatishni va himoyalanishni usullarini tushuntiradi.	2.1. Bajaradi 2.2. Bajaradi   2.3. Eshitadi.
3 asosiy.	3.1. Mashg’ulotni reja savollariga mos tartib bilan olib boradi; 3.2. Quyida keltirilgan mashqlarni ko’rsatadi va bajarishni talab qiladi: a)   brevnada oyoq uchida yurish; b)  aylanib burulishlarni bajarish; v) oyoq uchida burilish; g) yerda yotgan gardish ichida muvazanat ushla saqlab sakrash. 3.3. mashqlarni bajarishni nazorat qilish,zaruratda jismoniy yordam berishni bajarish.	3.1. Bajaradi   3.2 Bajaradi            3.3. Bajaradi
4 yakuniy.	4.1. Himoyalanish qoidalari va jismoniy yordam berish usullari bo’yicha test – surovi o’tkazadi; 4.2. Uyga vazifa beradi: muvozanatni yaxshilash uchun mashqlar bajarish.	4.1. Javob beradi 4.2.Eslab qoladi.

 

5.16. Muvozonat  mashqlar bajarish (80 sm.dan 1 metrgacha balandlikdagi brevno). amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqich- lari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
1. kirish.	1.1. Mavzu uning maqsadi, vazifasi va mashg’ulotda rejalashtirilayotgan natijalarni e’lon qiladi.	1.1. Eshitadilar.
2 tayyorlov.	2.1. Saf mashqlarini vazifa qilib beradi;  2.2. URM va yugurish mashqlarini o’tkazadi; (yugurish, yo’rha qadam tashlash va b..); 2.3. Brevnada mashqlar bajarishni o’tkaziladigan joy haqida gapiradi va dars o’tish joyini tayyorlashni talab qiladi.	2.1. Bajaradi 2.2. Bajaradi   2.3. Eshitadi, bajaradi.
3 asosiy.	3.1. Mashg’ulotni reja savollariga mos tartib bilan olib boradi; 3.2. Oldin skameykaning tag reykasida keyin boevnada bir necha mashqni ko’rsatadi va uni bajarishni talab qiladi: a)   yon tomonga yurish; b)  bir oyoq uchida burilish; v) o’tirib turish va tayanib o’tirish xolatiga o’tish; g) tik turib tizzalarga tayanishni bajarish; d) o’tirish. 3.3. Mashqlarni bajarishni nazorat qilish, xatolarni to’g’rilash zarurat to’g’ilganda himoyalanishni o’rgatish.	3.1. Bajaradi   3.2 Bajaradi                    3.3. Xatolarini to’g’rilaydi
4 yakuniy.	4.1. “Bumerang” metodini qo’llab mashqlarni bajarishda yo’l qo’yilgan xatolarni tahlilini o’tkazadi; 4.2. Uyga vazifa beradi: egiluvchanlikni rivojlantirish uchun uchun mashqlar bajarish.	4.1. Javob beradi     4.2.Eslab qoladi.

 

5.17. Muvozonat  mashqlar bajarish (80 sm.dan 1 metrgacha balandlikdagi brevno). amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqich- lari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
1. kirish.	1.1. Mavzu uning maqsadi, vazifasi va mashg’ulotda rejalashtirilayotgan natijalarni e’lon qiladi.	1.1. Eshitadilar.
2 tayyorlov.	2.1. Saf mashqlarini vazifa qilib beradi;  2.2. URM va yugurish mashqlarini o’tkazadi; (yugurish, yo’rha qadam tashlash va b..); 2.3. Kombinatsiyalarni rivojlantirish uchun bajariladigan texnikalarni gapiradi. Brevnada mashqlar bajarishda jismoniy yordam berish va himoyalanish usullarini eslatadi.	2.1. Bajaradi 2.2. Bajaradi   2.3.Eshitadi, savol beradi
3 asosiy.	3.1. Mashg’ulotni reja savollariga mos tartib bilan olib boradi; 3.2. Quyidagi kombinatsiyalashgan mashqlarni	3.1. Bajaradi   3.2. Bajaradi
	bajarishni taklif qiladi: D.X.. – o’ng oyoq chap oyoq oldida, qo’llar yuqorida; a)   chap oyoq bilan ikkita yonlama qadam ; b)  o’ng oyoq bilan ikkita yonlama qadam; v) o’ng oyoqda qadam qo’yish va chap tomondan orqaga qayrilish, qo’llar yon tomonda; g) o’ng oyoqda qadam tashlash va chap oyoqda qadam qo’yish bilan chapdan orqaga qayrilish, qo’llar pastda; d)  tayanib o’tirish; e)   o’ngga sakrab tushish. 3.3. Himoyalanish va nazoratni amalga oshirish.	3.3. Xatolarni to’g’rilaydi
4 yakuniy.	4.1. Bajargan kombinatsiyalarni muhokama qiladi, shug’ullanuvchilarning u yoki mashqni bajarganda baholaydi va olgan ballarini tushuntiradi; 4.2. Uyga vazifa beradi: bajaraolmagan mashqlarni uyda pol ustida bajarib ko’rish.	4.                 1.Muhokama, javob beradi.     4.2. Eslab qoladi

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Гимнастик жиҳозлар^[19]

Кон (От)

 

 

 

 

 

 

 

Брус (Қўшпоя)

 

Консручка (дастакли от)

 

Бревно (Якка чўп)

 

 

Кальцо (Халқа)

 

Турник

 

Паст-баланд турник

 

 

 

 

 

 

AMALIY MASHG’ULOTLARINING TA’LIM TEXNOLOGIYASI
6-mavzu	Gimnastikaga kasbiy yo’naltirilgan mashqlar
6.1. Ta’lim berish texnologiyasining modeli
Mashg’ulot vaqti-10 soat	Talabalar soni:    ta
Mashg’ulot shakli	Kirish-axborotli ma’ruza
Amaliy mashg’ulot rejasi	1.   Kasbiy yo’naltirilgan mashqlarga xarakteristika.  2.   Yurish va yugurish. 3.   Tirmashish va muvozanat mashqlari. 4.   Uloqtirish va ilib olish mashqlari.
	5. Gimnastik to’siqli yo’lakcha.
O’quv mashg’ulotining maqsadi:  Talabalarga Gimnastikaga kasbiy yo’naltirilgan mashqlar to’g’risida ma’lumotlar berish.
Pedagoning vazifasi: 1.1. Kasbiy yo’naltirilgan mashqlarga xarakteristika berish haqida amalda tanishtiradi. 1.2. Yurish va yugurish bilan amalda tanishtiradi. .  1.3. Tirmashish va muvozanat mashqlari bilan amalda tanishtiradi. . 1.4. Uloqtirish va ilib olish mashqlari bilan amalda tanishtiradi. 1.5. Gimnastik to’siqli yo’lakcha bilan amalda tanishtiradi.		O’quv faoliyati natijalari: 1.1. Kasbiy yo’naltirilgan mashqlarga xarakteristika berishni amalda bajarilishi bilan tanishadilar. 1.2. Yurish va yugurishning amalda bajarilishi bilan tanishadilar  1.3. Tirmashish va muvozanat mashqlari bilan amalda tanishadilar 1.4. Uloqtirish va ilib olish mashqlari bilan amalda tanishadilar 1.5. Gimnastik to’siqli yo’lakcha bilan amalda tanishadilar.
Ta’lim berish usullari		“Zig-Zag” va “Aylanma trenirova” Metodlari.
Ta’lim berish shakllari		Guruhli, individual.
Ta’lim berish vositalari		Gimnastika jihozlari, no standart buyumlar, sport inventarlari.
Ta’lim berish sharoiti		Sport zal, gimnastika maydonchasi
Monitoring va baholash		Joriy nazorat.

 

6.2. Amamliy – kasbiy mashqlar (Arqonga tirmashib chiqish).

amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqich- lari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
1. kirish.	1.1. Mavzu uning maqsadi, vazifasi va mashg’ulotda rejalashtirilayotgan natijalarni e’lon qiladi.	1.1. Eshitadilar.
2 tayyorlov.	2.1. Turgan joyida va harakatda saf mashqlarni o’tkazish;  2.2. URM va YuMni o’tkazish; 2.3. “Amaliy - kasbiy”mashqlar tushunchasi,	2.1. Bajaradi.   2.2. Bajaradi. 2.3.Eshitadi,savol
	shuningdek uning maqsad va vazifalari nimaligini aniqlash vazifasini beradi .	beradi.
3 asosiy.	3.1. Mashg’ulotni reja savollariga mos tartib bilan olib boradi; 3.2. Arqonga osilib chiqish vazifasini beradi, bir vaqtda uni bajarish texnikasini tushuntiradiya. Keyin quyidagi mashqni bajarishni taklif qiladi: a) arqonga qo’llarda osilib oyoqni oldiga uzatib va arqonga chirmab chiqish;  b) oyoqni bukib yana yuqoriroq tortilish, qo’llar bilan navbatma navbat ushlab yuqoriga chiqish; v) harakatlarni davomli takrorlaydi;   Mashqni bajarishni nazorat qiladi.	3.1. Bajaradi   3.2. Bajaradi
4 yakuniy.	4.1. Savol: “ Arqonga tirmashib chiqishni to’g’ri bajarishda shug’ullanuvchi nimalarni bilishi zarur?”; 4.2. . Uyga vazifa: qo’llarni bukib yozishni bajarish.	4.1.Muhokama qiladi ,javob beradi 4.2. Eslab qoladi

 

6.3. Amamliy – kasbiy mashqlar (Yurish, yugurish, uloqtirish va ilib olish). amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqich- lari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
1. kirish.	1.1. Mavzu uning maqsadi, vazifasi va mashg’ulotda rejalashtirilayotgan natijalarni e’lon qiladi.	1.1. Eshitadilar.
2 tayyorlov.	2.1. Turgan joyida va harakatda saf mashqlarni o’tkazish;  2.2. URM va YuMni o’tkazish; 2.3. SHug’ullanuvchilarga yurish va yugurishning turli tumanligini, shuningdek, uloqtirish va ilib olish haqida, yurish va yugurishni bajarishning vazifasi nimaligi haqida ma’lumot beradi.	2.1. Bajaradi.   2.2. Bajaradi. 2.3.eshitadi,savol beradi.
3 asosiy.	3.1. Mashg’ulotni reja savollariga mos tartib bilan olib boradi;	3.1. Bajaradi
	3.2. Bir qator amaliy kasbiy mashqlarni ko’rsatadi va uni bajarish vazifasini beradi: a)                 har xil yurishlar (oyoq uchida, tovonlarda, oyoqning ichki va tashfqi yuza qismida, yarim o’tirib, to’liq o’tirib va qo’llarni har xil xolatda tutib);  b)                har xil yugurishlar (tizzalarni baland ko’tarib,tizzalarni orqaga yunaltirib,oyoqlarni tizzadan bukmagan holda ortga va oldga yunaltirib va b.); v) koptokchani nishonga uloqtirish, uloqtirish va ilib olish.   Mashqni bajarishni nazorat qiladi.	3.2. Bajaradi
4 yakuniy.	4.1. Test – surovi yordami bilan amaliy kasbiy mashqlarni tahlilini o’tkazadi; 4.2. . Uyga vazifa: muvozanat mashqlarini o’ylab topish va uni amalda bajarish.	4.1.Muhokama qiladi ,javob beradi 4.2. Eslab qoladi

 

6.4. Amamliy – kasbiy mashqlar (Gimnastik to’siqli yo’lakcha). amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqich- lari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
1. kirish.	1.1. Mavzu uning maqsadi, vazifasi va mashg’ulotda rejalashtirilayotgan natijalarni e’lon qiladi.	1.1. Eshitadilar.
2 tayyorlov.	2.1. Turgan joyida va harakatda saf mashqlarni o’tkazish;  2.2. URM va YuMni o’tkazish; 2.3. 2.3.SHug’ullanuvchilarga gimnastik to’siqni qanday yengib o’tishni, u nimalardan tashkil topganligini va bu mashqning maqsad va vazifalarini tushuntiradi.	2.1. Bajaradi.   2.2. Bajaradi. 2.3.eshitadi,savol beradi.
3 asosiy.	3.1. Mashg’ulotni reja savollariga mos tartib bilan olib boradi; 3.2. To’siqlarni yengib o’tishni o’rganish uchun quyidagi vazifalarni beradi: a) ikki marta oldinga umbaloq oshish;	3.1. Bajaradi   3.2. Bajaradi
	b) brevna oyoqlari atrofida aylanib yugurish; v) gimnastika skameykasi bo’ylab yugurish; g) otning yonlamasidan oyoqlarni bukib sakrash; d) 6- martadan ko’proq  skameyka osha sakrash (vaqt bo’yicha).
4 yakuniy.	4.1. To’siqlarni yengib o’tishni muhokama qiladi, mavjud xatolarni ko’rsatadi, baholaydi, negsha unaqa yoki bunaqa ball qo’yganligini tushuntiradi; 4.2. . Uyga vazifa: gimnastik to’siqlarni yengib o’tishga oid mashqlar o’ylab topish.	4.1.Eshitadilar ,javob beradi     4.2. Eslab qoladi

 

Гимнастикага жисмоний тайёрланиш^[20]

Гимнастиканинг рақобати жисмоний ва ақлий тайёр бўлишни талаб этади. Юқори даражадаги соғломлик талаб этилади. Фитнесснинг таркибида гимнастикага тегишли бўлган унсурлар: эгилувчанлик, куч, чидамлилик ва қувватдир. Эгилувчанлик жисмоний эхтиёждаги энг муҳим омилдир.

Ҳаракатчанликнинг энг муҳим бўғинлари қуйидагилардир:

-                  гимнастика элементларини ўрганишни  сифатини ошириш;

-                  эстетик тасирчанликка рухсат бериш;

-                  тананинг ўртача чўзилиш ва ўртача ҳаракат қобилятларини кўрсатишга рухсат этиш;

-                  жароҳат олиш ҳавфини олдини олиш.

Эгилувчанлик машқлари секинлик билан олиб борилиши, замонавий методларга асосланган ва узоқ вақтдан бери бажарилаётган бўлиши керак ва у доимо танани яхшилаб қизитиб олгандан кейин кўрсатиш керак. Бундай машқларда энг зўр натижага эришиш болаликда, 6-10 ёшлик вақтида бўлади, бу пайтда мускуллар ва бўғинлар жудаям ҳаракатчан ва қотмаган бўлади. Машқлар давомида мускулларимиз танамиз бўйлаб тенг миқдорда ёйилиши керак.

4.3 суратда кўрсатилган.

4.3 расм

Фақатгина назорат остида бажарилсин.

 

Оёқ мускулларини чўзиш.

 

Сон мускулларини чўзиш.

 

 

 

 

Эгилувчанлик машқлари

4.4 суратда кўрсатилган машқлар ижрочидан кўпкина соатли машқлардан кейин талаб этилади. Бу даражадаги эгилувчанлик умумий гимнастлардан талаб этилмайди, лекин бази ҳаракат элементларини рўйҳатдаги гимнастика элементларига қўшса, уларнинг сифатини оширарди.

Умумий танани қиздириш, тана ва мускулларнинг ҳароратини оширади ва бу эса эгилувчанлик машқларидан олдин амалга оширилади. Машқлар қуйидаги тартибда кўрсатилиши керак:

А) Секинлик билан ривожлантириш( тезлашиш)

Машқларни 6-10 секунд секин бажариб сунгра тезлашади. Б) Чўзиш

Чўзилиш 30 секунд давомида бир ҳил ҳолатда ушлаб турилади ва аста шу ҳолатда ривожлантирилади.

Ҳар бир машқ уч мартадан олти мартагача қайтарилиши керак.

Машқлар қуйидагича ижро этилади:

3)    Актив чўзилувчанлик машқлари.

Гимнастикачи машқлар ёррдамисиз ички мушаклардаги куч уларга қарамақарши мушакларни таранглаштиради.

4)    Пассив чўзилувчанлик машқлари.

Гимнастикачи мускулларини бўшаштириши керак ва уни шериги ташқи куч билан унга мос мускулларни таранглаштиради.

 

Куч машқлари

Гимнастик маҳоратни кўрсатиш учун, гимнастикачидан у машқ қилган даражадаги мос келувчан куч талаб этилади. Юқори даражадаги гимнаст ўзининг йил давомидаги 70% машқ вақтини жисмоний тайёргарликка бағишлайди ва бу мусобақа вақтида аста-секин 20-30% кучайтирилади.

Кўп ҳолатлардаги машқларда гимнастикачининг ўз тана оғирлиги қарамақарши машқларда гимнастик маҳоратни кўрсатишда намоиш этишда кўрсатилади. Оғирликни оширувчи машқлар базида, айнан бази бир мускул гуруҳларини бақувватлигини оширишда ишлатилади, фақат бу тажрибали, яхши тайёрланган гимнастлар учундир.

Гимнастикачи кундаги бир-бирига боғлиқ машқларни намоиш этиши керак: 1 псометрик куч( танани турғун ҳолатда, ярим таранг ҳолатда ушлаш) умумий куч( қувват) ( қўлда туриш процесси), қувват( салта отиш учун қўлда депсиниш), ва чидамлилик( маҳоратни ошираётганда кўпгина тайёргарликда кўринади)

Танланган машқлар бази ҳаракатлар учун қатий ёки умумий ҳарактерга эгадир.

Доимий машқлар одатда 8-10 та турли ҳил машқлар орасида танлаб олинади. Уларнинг ҳар бири турли хил ҳаракатларга, шаклларга ёки мускуллар гуруҳига тасир ўтказади. Машқларнинг қийинлик даражаси ва тайёргарликлар сони, фитнеснинг турли ҳиллиги ва қандай тайёргарлик кўришига боғлиқ.

Чидамлилик: оддий ва енгил юклаш ва юқори тайёрлаш 30-50.

                     Умумий    куч(қувват):    максимум    юкланиш,    мушкуллик    ва    паст

такрорлаш-3-6

Қувват кучи: ўртача юклаш, мушкуллик ва ўртача такрорлаш

Изаметрик куч: турғун ҳолатда қисмларни 5 секунддан  тепага кўтариб туриш.

Берилган машқларни кетма-кет келишини олдини олиш учун, ўҳшаш мускуллар гуруҳини ишлатинг.

Танланган гимнастик машқлар, қийинчилик даражасига қараб ва такрорлашларни сонлари билан берилган.

 

 

 

Чидамлилик

Чидамлилик-доимий машқларни такрорлаш ва гимнастикага тегишли бўлган машқларни “доимий равишда қайтариш” натижасида вужудга келади. Бир неча машқларни такрорлаш учун вақт ўрнатилиши мумкин ва дам олиш вақтини ўрнатиш ҳам шартдир.

Берилган вақтда бир неча такрорлаш қилиш, юкланган талабларни турлитуман қилиши мумкин; машқ қилиш давомийлигини ошириш, дам олиш интервалини кучайтириш керак.

Қувват кучи-гимнастикада динамик ёки портловчи ҳаракатни вужудга келтириш муҳимдир. Қувват машқларни тезкор қайтариш орқасидан ривожланади. Талаб шундаки мускуллар ортиқча юкланишдан толиққан бўлиши керак. Бу турдаги шуғулланиш техник аниқлик билан ижро этилиши шарт. Ва бу машқ қилиш даврининг бошида, тана ҳали янги бўлган пайтда кўрсатиш керак.

Машқлар орасидаги дам олиш ва қайта тикланиш даври ҳам қувватни жудаям ўсишида муҳимдир.

Юклаш максимумнинг 50-80% :5-8 қайтариш:4-5       хордиқ вақти 5 минут.

Кучни кўпайтириш учун шуғулланиш тезкор ва “ ортиқча юкланиш” принципи билан бирлашган бўлиши керак. Бунда мускуллар кутилганидан нормал ҳолатда ишлашдан юқори босқичда ишлайди ва мускуллар толиқиши ҳолатига киради..

Танланган машқлар гимнастик элементларга тегишли бўлиши керак, чунки вувватнинг ўсиши мускулларнинг ҳаракатига боғлиқ бўлади ва гимнастик маҳоратга талуқлидир.

учни оширувчи машқлар йил давомида, ҳаттоки мусобақа даврида ҳам давом этиши керак. Агар куч йиғиш машқлари етти кундан кўпга тўҳтатилса у акс тасир кўрсатади.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

AMALIY MASHG’ULOTLARINING TA’LIM TEXNOLOGIYASI
7-mavzu	Umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlik.
7.1. Ta’lim berish texnologiyasining modeli
Mashg’ulot vaqti-10 soat	Talabalar soni:    ta
Mashg’ulot shakli	Kirish-axborotli ma’ruza
Amaliy mashg’ulot rejasi	1.   Umumiy jismoniy tayyorgarlik. 2.   Maxsus jismoniy tayyorgarlik. 3.   Kasbiy – amaliy jismoniy tayyorgarlik.
	4.                 Jismoniy tayyorgarlanganligi. 5.                 Talabalarning jismoniy tayyorlanganligini aniqlovchi testlar.
O’quv mashg’ulotining maqsadi:  Talabalarga Umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlik to’g’risida ma’lumotlar berish.
Pedagoning vazifasi: 1.1. Umumiy jismoniy tayyorgarlik  haqida amalda tanishtiradi. 1.2. Maxsus jismoniy tayyorgarlik bilan amalda tanishtiradi. .  1.3. Kasbiy – amaliy jismoniy tayyorgarlik bilan amalda tanishtiradi. .  1.4. Jismoniy tayyorgarlanganligi bilan amalda tanishtiradi. 1.5. Talabalarning jismoniy tayyorlanganligini aniqlovchi testlar o’tkazish bilan amalda tanishtiradi.		O’quv faoliyati natijalari: 1.1. Umumiy jismoniy tayyorgarlik bilan amalda bajarilishi bilan tanishadilar. 1.2. Maxsus jismoniy tayyorgarlik bilan amalda bajarilishi bilan tanishadilar  1.3. Kasbiy – amaliy jismoniy tayyorgarlik bilan tanishadilar 1.4. Jismoniy tayyorgarlanganligi bilan tanishadilar 1.4. Talabalarning jismoniy tayyorlanganligini aniqlovchi testlar o’tkazish bilan tanishadilar
Ta’lim berish usullari		Aylanma trenirovka metodi.
Ta’lim berish shakllari		Guruhli, individual
Ta’lim berish vositalari		Brusya, turnik, gimnastika narvonchasi, sakramachoq.
Ta’lim berish sharoiti		Sporti zal, gimnastika maydoni.
Monitoring va baholash		Joriy nazorat.

 

 

7.2. Jismoniy sifatlarni rivolantirish uchun mashqlar – Tezkorlik. amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqich- lari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
1. kirish.	Mavzuning maqsadi, rejasini elon qilish va rejalashtirilayotgan natijalar.	Eshitadilar
2 tayyorlov.	2.1. past shiddatda yugurish vazifasini beradi;  2.2. Juft bo’lib Yum va URMni o’tkazadi; 2.3. Tezkorlik jismoniy sifatini aniqlashni beradi; 2.4. “Kvadratcha”da tezkorlikni rivojlantirish	2.1.Bajaradilar  2.2.Bajaradilar 2.3. Eitishadi
	uchun mashq bajarish testini beradi.	2.4. Bajaradilar
3 asosiy.	3.1. Reja savollariga mos ketma ketlikda mashg’ulotni olib boradi; 3.2. Bir nechta mashqlarni ko’rsatadi va uni bajarish vazifasini beradi: a)                 4x10m.ga mokisimon yugurish; b)                qo’llarni yugurishdagi holatdagidek harakatlantirishni bajarish; v) turli holatlardan signal boyicha past startdan chiqish.	3.1. Bajaradilar   3.2. Bajaradilar
4 yakuniy.	4.1. Vazifa: 20 sek.ga o’tirib turishni bajarish; 4.2. “Bo’sh joy ” harakatli oyinini o’tkazadi; 4.3. Uyga vazifa beradi:  “Pistolet” bir oyoqda o’tirib turish mashqini bajarish.	4.1 bajaradi 4.2. bajaradi 4.3. bajaradi

 

7.3. Jismoniy sifatlarni rivolantirish uchun mashqlar – Kuch.

amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqich- lari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
1. kirish.	Mavzuning maqsadi, rejasini elon qilish va rejalashtirilganda kutilgan natijalarni e’lon qiladi.	Eshitadilar
2 tayyorlov.	2.1. Sekin yugurish vazifasini beradi; 2.2. Yum va URMni o’tkazadi; 2.3. Kuch jismoniy sifatini aniqlashni beradi; 2.4. Jismoniy sifatlarni rivojlantirish sxemasini tushintiradi:  texnika →tezlik→kuch→chidamlilik.	2.1.Bajaradilar  2.2.Bajaradilar 2.3.   Eitishadi 2.4.   Bajaradilar
3 asosiy.	3.1. Reja savollariga mos ketma ketlikda mashg’ulotni olib boradi; 3.2. Bir nechta mashqlarni ko’rsatadi va uni bajarish vazifasini beradi: a)                 “G’oz qadam”da yurish; b)                to’liq o’tirgan holatda oldinga harakatlanib sakrash; v) o’tirib arqonchadan sakrash;	3.1. Bajaradilar   3.2. Bajaradilar
	g) “Pistolet” tayanch yordamisiz har bir oyoqda alohida o’tirib turish; d) yuqoriga sakrash.
4 yakuniy.	4.1. Vazifa: juftlikning qarshiligida mashq bajarish; 4.2. “Sinkveyn” metodi yordamida savol javob o’tkazadi;  4.3. Uyga vazifa beradi:  “Pistolet” bir oyoqda o’tirib turish mashqini bajarish.	4.1 bajaradi   4.2. muhokama qiladi.   4.3. bajaradi

 

7.4. Jismoniy sifatlarni rivolantirish uchun mashqlar – Chidamlilik. amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqich- lari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
1. kirish.	Mavzuning maqsadi, rejasini elon qilish va rejalashtirilganda kutilgan natijalarni e’lon qiladi.	Eshitadilar
2 tayyorlov.	2.1. Sekin yugurish vazifasini beradi; 2.2. Yum va URMni o’tkazadi; 2.3. Umumiy va maxsus chidamlilik -  sifatini aniqlash vazifasini beradi;	2.1.Bajaradilar  2.2.Bajaradilar 2.3. Eshitadilar
3 asosiy.	3.1. Reja savollariga mos ketma ketlikda mashg’ulotni olib boradi; 3.2. Bir nechta mashqlarni ko’rsatadi va uni bajarish vazifasini beradi: v) 10 -  marta turgan joyidan uzunlikka sakrash; g) chiziq boylab 360° ga aylanib sakrash ; d)                20sm. - 30sm. balandlikdagi  skameykdan– 20 sek davomida sakrash.; e)                 600m. + 400m. + 600m.ga bir xil tezlikda yugurish	3.1. Bajaradilar   3.2. Bajaradilar
4 yakuniy.	4.1. Maxsus chidamlilik umumiy chidamlilikdan farqini tushuntiradi; 4.2. Egiluvchanlikni rivojlantiruvchi mashqlarni beradi; 4.3. Uyga vazifa beradi: mustaqil kross - yugurish	4.1 bajaradi   4.2. muhokama qiladi. 4.3. bajaradi

 

7.5. Jismoniy sifatlarni rivolantirish uchun mashqlar – Epchillik. amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqich- lari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
1. kirish.	Mavzuning maqsadi, rejasini elon qilish va rejalashtirilganda kutilgan natijalarni e’lon qiladi.	Eshitadilar
2 tayyorlov.	2.1. Sekin yugurish vazifasini beradi; 2.2. Kasbiy va URM o’tkazadi; 2.3. Umumiy va maxsus chidamlilik -  egiluvchanlik aniqlash vazifasini beradi; bu sifatni rivojlantiruvchi metodlar bilan tanishtiradi.	2.1.Bajaradilar  2.2.Bajaradilar 2.3. Eshitadilar
3 asosiy.	3.1. Reja savollariga mos ketma ketlikda mashg’ulotni olib boradi; 3.2. Maxsus mashqlarni ko’rsatadi; 3.3. Bajarish uchun vazifa beradi: a)   “Kvadrat”; b)  bordyur orqali aylanib sakrash; v) o’tirib arqonchadan sakrash; g)  bir chiziq boylab aylanib sakrash; d)  doira markazida 360°ga aylanib sakrash.	3.1. Bajaradilar   3.2.Ko’rishadi 3.3.Bajaradilar
4 yakuniy.	4.1. Vazifa:“Sinkveyn” metodidan foydalanib “Egiluvchanlik”ni aniqlash;  4.2. Arqoncha orqali sakrab “Pistolet” mashqini bajarish vazifasini beradi; 4.3. Uyga vazifa beradi:dars davomida bajarilgan mashqlarni takrorlash.	4.1 bajaradi   4.2. bajaradi 4.3.eslab qolishadi

Umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlik^[21]

Oldinga salta otish

5. Sakrash 

1.  Oyoqlarimiz bilan mostikdan oldinga sakraymiz.

6.                     Tanamiz va qо‘llarimiz bilan oldinga umbaloq oshamiz.

7.                     Oyoqlarimizni bukkan holatda tezlashamiz.

8.                     Boshimiz netral holatda qoladi.

2.  Salto otish

1.          Gavdamizni bukish orqali aylanib umbaloq oshishni tezlashishiga yordamlashamiz.

2.          Qо‘nayotganimizda ortiqcha aylanib ketishni oldini olamiz yoki qо‘nayotgada qо‘ldan ushlab olishni oldini olamiz.

4.              Oldinga umbaloq oshish

5.              Sakrashda oldin oyoqlarimiz oldinda bо‘ladi.

6.              Tanamiz bilan oldinga engashamiz va sakraymiz, qо‘llarimizni tepadan tushiramiz.

7.              Joyimizdan kо‘tarilamiz va qattiq bukulamiz.

8.              Tanamiz va oyoqlarimizni chо‘zamiz, qо‘nishna sekinlashtirish uchun qо‘llarimizni kо‘taramiz.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Bо‘yin bilan о‘mbaloq  oshish

1.              Bо‘ynimizni bukib, yelkalarimizni tushiramiz. Oyoqlarimiz orqada qolgan holatda, qо‘l va oyoqlarimizni ozgina pastga tushiramiz.

2.              “Kip” mashqi

Quymuchimiz ozgina harakatlanadi va balans yо‘qotamiz, tanamizni qattiq qilamiz va qо‘llarimiz bilan depsinib uchishni hosil qilamiz.

3.              Uchish

О‘rtacha uchish talab etiladi. Oyoqlarimizni tekshirib va tana og‘irligini yelkaga tushiramiz. Boshni bukamiz.

4.              Bо‘yin bilan о‘mbaloq oshib sakrash

1)  Faqatgina о‘rtacha tezlanish talab etiladi.

2)  Yelkalarni tushirish va uchishni boshqarish talab etiladi.

3)  Sakrashdan oldin oyog‘ni yengilgina tashlaymiz,.

4)  Orqa oyoqlar kuchli qо‘nishni taminlaydi.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---