IMPULSTIN' SAQLANIW NIZAMI

  • doc
  • 06.02.2020
Публикация на сайте для учителей

Публикация педагогических разработок

Бесплатное участие. Свидетельство автора сразу.
Мгновенные 10 документов в портфолио.

Иконка файла материала №34-TEMA IMPULSTIN' SAQLANIW NIZAMI.doc

`

 

 

 

 

 

No’kis rayoni’ XBMXMThSHBne qarasli

№ - 22- sanli' uluwma worta bilim beriw

mektebinin'

Fizika pa'ni mug'allimi

 

Ag’i’lash   Saylauovti’n’

 

IMPULSTIN' SAQLANI’W NI’ZAMI’

atli’ temasi’ boyi’nsha

sabaqli’q is jobasi’

   

 

 

 

2015-2016 ji’l

 

No’kis Rayoni’                                                                                                         22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

 

№34-TEMA          IMPULSTIN' SAQLANI’W NI’ZAMI’

 

Sabaqti’n’ maqseti

a)Bilimlendiriw maqseti

Woqi’wshi’larg’a Impulstin’ saqlani’w ni’zami’  haqqi’nda uluwma tusinikler beriw ha’m bul temani’n’ basqa temalardan wo’zgesheligin ayti’p temani’ baslaw.

b) Tarbiyali’q maqseti.

Woqi’wshi’larg’a temadan kelip shi’qqan halda wo’mirde jaqsi’ menen jamanni’n’ birdey juriwin biraq jaqsi’li’qti’n’ jen’ip shi’g’i’wi’n tusindirip, woqi’wshi’lardi’ jaqsi’li’q ruwxi’nda ta’rbiyalaw.

c)Rawajlandi’ri’w maqseti

Woqi’wshi’lardi’n’ pa’nge degen qi’zi’g’i’wshi’li’g’i’n artti’ri’w na’tiyjesinde wolardi’n’woqi’w ham jazi’w ko’nlikpelerin artti’ri’p bari’w

 

Sabaqti’ qurallandi’ri’w

Sabaqli’q kitap,tarqatpa materiallar, ha’m ko’rgizbeli qurallar.

Sabaqta paydalani’lg’an metodlar: «Blits» interaktiv metodi’ «Skarabey» interaktiv metodi’

 

Sabaq jobasi’

1

Sholkemlestiriw bolimi

2-minut

2

Uyge tapsi’rmalardi soraw

10-minut

3

Taza temani’ tusindiriw

15-minut

4

Taza temani’ bekkemlew

16-minut

5

Uyge tapsi’rma beriw

2-minut

 

Sabaqti’n bari’si’

Sholkemlestiriw

Klassqa kirip woqi’wshi’lardi’n’tazali’g’i’na,klass tazali’g’ina itibar qarati’w.Woqi’wshi’lardi’n’ woqi’w qurallari’n ko’zden keshirip  na’wbettegi sabaqqa tayarli’g’i’n tekseriw

 

Uyge tapsi’rma soraw

 

Impuls temasi’n soraw

Tema

Tuyi’q sistema

Jerden kosmosli’q kemeni ushi’ri’wda Jer ha'm kosmosli’q kemeni birgelikte tuyi’q sistema dep qaraw mu'mkin. Sebebi Quyash, Ay ha'm basqa aspan denelerinin" kosmos kemege ta'sirin yesapqa almawg'a da boladi’.

Deneler sistemasi’ si’rtqi’ basqa deneler menen wo'z ara ta'sirlespese yamasa sistemag'a ta'sir yetiwshi ku'shler wo'z ara ten'lestirilse, bunday deneler sistemasi’ tuyi’q sistema dep ataladi’.

Sharikler gorizontal bette bir neshe sharikler bir-biri menen soqli’g'i’si’p, ta'sirlesip ati’rg'an bolsi’n. Yeger shariklerdin’ betke su'ykeliwi yesapqa almaytug'i’n da'rejede kishi bolsa. bul shariklerdin' wo'zin tuyi’q sistema dep qaraw mu'mkin.

 

 

 

 

 

86-suwret

 

 

No’kis Rayoni’                                                                                                         22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

 

No’kis Rayoni’                                                                                                         22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

 

Massalari’ ha'm tezlikleri birdey bolg'an denelerdin' soqli’g'i’si’wi’

I-ta'jiriybe. Gorizontal relske birdey m massali’ yeki arbashani’ 86-su'wrette ko'rsetilgendey yetip qoyayi’q. Arbashalarg'a ta'sir yetiwshi awi’rli’q ku'shi ha'm relstin' reakciya ku'shi wo'z ara ten' salmaqli’qta boladi’. Soni’n' ushi’n qarali’p ati’rg'an deneler sistemasi’n tuyi’q sistema dep ali’w mu'mkin.

Arbashalardi’n' bir ta'repine prujinali’ bufer bekitilgen. Birinshi arbashani’n' yekinshi ta'repine plastilin jabi’sti’ri’p qoyi’lg'an. Arba­shalarg'a birdey  v  tezlik beremiz. Bunda birinshi arbashani’n' impulsi mv g'a ten' boladi’. Yekinshi arbashani’n' tezligi birinshi arbashani’n' tezligine ten', biraq qarama – qarsi’ bag'i’tlang'an. Soni’n' ushi’n yekinshi arbasha­ni’n' impulsi mv g'a ten' boladi’. Bul jag'dayda tuyi’q sistemadag'i’ yeki arbashani’n' impulslerinin' qosi’ndi’si’  boladi’. Arbashalar soqli’g'i’sqanda plastilin wolardi’ bir-birine jabi’sti’ri’p qoyadi’ ha'm arbashalar toqtaydi’. Yag'niy impulslerdin' qosi’ndi’si’ 0 ge ten".

2-tajiriybe.Yendi arbashalardi’n' prujinali’ buferleri 87-su'wrettegidey bir-birine qarap tursi’n.Yeki arbashag'a shamasi’ birdey, biraq bag'i’ti’ qarama – qarsi’ bolg'an v tezlik beremiz. Birinshi rettegidey siyaqli’ bul jag’dayda da arbashalar soqli’g'i’spastan buri’ng'i’ impulslerinin' qosi’ndi’si’ nolge ten". Biraq arbashalar soqli’g’i’sqannan keyin ha'r birinin' impulsi nolge ten' bolmaydi’. Sebebi wolar soqli’g'i’sqannan keyin birdey u1 tezlik penen uzaqlasa baslaydi’. Bul jag'daydag'i’ wolardin' impulslerinin'qosi’ndi’si’  boladi’. Demek bunda da arbashalar soqli’g'i’spastan aldi’n da soqli’g'i’sqannan keyin de wolardi’n' impulslerinin' qosi’ndi’si’ nolge ten'.

 

 

 

 

 

 

 

87-suwret

 

Massalari’ ha'm tezlikleri ha'r qiyli’ bolg'an denelerdin' impulsi

3-ta'jiriybe. Arbashalar massalari’ ha'r qiyli’   ha'm  bolsi’n. 88-su'wrettegidey wolardi’ relske wornati’p birinshisine v1 yekinshisine qarama-qarsi’ bag'i’tta tezlik beremiz. Arbashalar soqli’g'i’sqannan son' sa'ykes tu'rde  ha'm  tezlikler menen keyinge qayta baslaydi’. Yeki arbashani’n' impulsleri qalay wo'zgeriwin yesaplayi’q.

 

Birinshi arbasha impulsinin' wo'zgeriwi:          

Yekinshi arbasha impulsinin' wo'zgeriwi:         

Bul ten'liklerdi ag'zama-ag'za qosami’z:         yamasa

 

 

Bul ten'liktin' shep ta'repi arbashalardi’n’ soqli’g’i’si’wdan aldi’n'g'i’,won' ta'repi bolsa soqli’g'i’si’wdan keyingi impulsilerinin' qosi’ndisi’n an'latadi’. Demek, arbashalar bir-biri menen soqli’g'i’sqanda wolar impulslerinin' qosi’ndi’si’ wo'zgermey qaladi’, yag'niy impulsler qosi’ndi’si’ saqlanadi’.

 

 

No’kis Rayoni’                                                                                                         22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

No’kis Rayoni’                                                                                                         22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

 

 

Impulstin' saqlani’w  ni/ami’ni’n'  ta'riypleniwi

 

Joqari’da tuyi’q sistemada yeki denenin' wo'z ara ta'sirlesiwi na'tiyjesinde impulslerdin' saqlani’wi’n ko'rdik. Yeger tuyi’q sistemada ko'p deneler ali’ng'anda da wo'z ara ta'sirlesiwshi denelerdin' impulslerinin' qosi’ndi’si’ wo'zgermey qalatug'i’nli’g'i’. yag’niy saqlanatug'i’ni’n da'lillep beriw mu'mkin. Uli’wma jag'dayda impulstin' saqlani’w ni’zami’ to'mendegishe ta'riyplenedi.

Tuyi’q sistemani’ qurawshi’ denelerdin' impulslerinin' qosi’ndi’si’ yag'niy 1 impulsler qosi’ndi’si’ saqlanadi’.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

88-suwret

 

Impulstin' saqlani’w ni’zami’ fizikani’n' tiykarg'i’ ni’zamlari’ni’n' biri. Bul ni’zam tek mokroskopiyali’q denelerdin' wo'z ara ta'siri ushi’n g'ana yernes, ba'lkim molekulalar. atomlar, elementar bo'lekshelerdin' wo'z ara ta'siri ushi’n da woti’nli’.

Impulstin' saqlani’w ni’zami’ ta'biyatta ha'm texnikada ken' qollani’ladi’.

 

Ma'sele sheshiw u'Igisi

Massasi’ 50 t temir jol vagoni’ 9 km/saat tezlik penen 30 / massali’ ti’ni’sh turg'an \vagong'a kelip tirkeledi. Vagonlardi’n' tirkelgennen keyingi tezligin tabi’n'.

 

Berilgeni

 

  

 

 

 

 

juwap : 

 

 

 

 

 

 

 

 

No’kis Rayoni’                                                                                                         22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

No’kis Rayoni’                                                                                                         22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

 

Sabaqti’ bekkemlew

Bekkemlew ushi’n «Debat», «klaster» interaktiv metodi’ usi’ni’s yetiledi. Tema boyi’nsha woqi’wshi’larg’a  qayta sorawlar berip ha’m qosi’msha tapsi’rma tu’rinde ha’r toparg’a krosvordlar tarqati’ladi’.tapsi’rma wori’nlani’p bolg’annan son’ bosli’qlardi’ toli’qti’ri’w maqsetinde,bilimlerin bekkemlep bari’w ushi’n yadtan formulalar jazadi’

 1.Tuyiq’ sistemag'a tu'sinik berin' ha’m mi’sallar menen tu'sindirin’

 2.Quyash sistemasi’n tuyi’q sistema dep ali’wg'a bolama?

 3.Massasi’ ha’m tezlikleri birdey bolg’an tuwri’ si’zi’q boylap qarama – qarsi’ bag'i’tta qozg'ali’wshi’ denelerdin' soqli’g'i’si’wdan aldi’n'g'i’ impulslerinin' qosi’ndisi’ nege ten' boladi’?

 4.3-sorawda keltirilgen denelerdin' soqli’g'i’sqannan keyingi impulsler qosi’ndi’si’ nege ten' boladi’?.

 5.Massasi’ ha’m tezlikleri ha'r qi’yli’ bolg'an tuwri’ si’zi’q boylap qarama – qarsi’ bag'i’tta qozg'ali’wshi’ yeki denenin’ soqli’g'i’si’wdan  aldi’n’g'i’ ha'm keyingi impulsler qosi’ndi’si’ nege ten' boladi’?

6.Impulstin' saqlani’w ni’zami’n tu'sindirip berin'.

 

Uy tapsi’rma tapsi’ri’w

Impulstin’ saqlani’w ni’zami’ temasi’n woqi’p keliw. 

Sabaqti’ juwmaqlaw

Uy jumi’si’n qayta yadi’na sali’p wotip,bugingi sabaqqa belsene qatnasqan woqi’wshi’larg’a tiyisli bahalari’n qoyg’an halda bugingi sabag’i’ma juwmaq jasayman

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

No’kis Rayoni’                                                                                                         22-mektep  Saylauov Ag’i’lash