Информатика есептерін колдану аркылы окытудын ойлау тиімділігін арттыру

Әлімбетова Индира Амангелдіқызы Қызылорда облысы,Шиелі ауданы  №48 Ә.Қоңыратбаев атындағы мектеп­лицейінің физика және информатика пәнінің мұғалімі Информатика есептерін қолдану арқылы оқытудың ойлау тиімділігін арттыру Қазіргі   уақытта   әлемде   қоғамның   ақпараттық   мәдениет   деңгейі мемлекеттің   даму   көрсеткіштерінің   бірі   ретінде   қарастырылады.   Бүгінде жоғары  және   үздіксіз  білімге   деген   сұраныстың   артуына   байланысты   білім берудің түрлі мақсаттағы құрылымдары пайда болуда. Қазіргі информатика курсы   дүниежүзілік   педагогика   ісінде   теңдесі   жоқ   құбылыс   саналады. Еліміздің мектептерінде информатика пәні енгізілгеніне  20 жылдан асты. Осы мерзім ішінде есептеуіш техника қарыштап дамып, пән талабы заман талабына сай   жетілдірілді.   Білім   беруді   ақпараттандырудың   негізі   информатиканы үздіксіз оқыту жүйесі болып табылады. Бұдан информатикадан жаңа сапалы білім беру жетістігіне жету құрылып енгізілетін ақпараттық технологиялар дәстүрлі оқыту технологиясымен  үндестік таба отырып, дәстүрлі білім беру жүйесімен   табиғи   түрде   интеграцияланған   жағдайда   ғана   жүзеге   асады. Информатиканы   оқытудың   әдістемелік   жүйесі   информатиканы   оқу   пәні ретінде   қалыптасып   дамуында   маңызды   роль   атқарады.   Сондықтан   оның компоненттерін   талдау   мәселелерін   ашу   өзекті   мәселе   болып   есептеледі, өйткені оларды құрастырмайынша оның әрі қарай дамуы мүмкін емес. Әртүрлі деңгейдегі информатиканы оқытудың мектептегі базалық және профильдік   курстарын   сондай­ақ   жоғарғы   оқу   орындарында   оқытудың алғашқы   кезеңінен   материалды   толық   меңгеру   жоспарға   енгізілген, меңгерілген әртүрлі аспектілер ЭЕМ­да бағдарламамен қамтамасыз етіледі. Сонымен жоспарланған білімділік пен іскерлік көбінесе технологиялық түрде болады,   ал   дәстүрлі   қолданылып   жүрген   оқытудың   әдістері   ой­өрістің дамуына   бағытталмаған.   Мұндай   материалды   үйрену   барысында   оқытудың ойлау тиімділігінің дамуын қамтамасыз ету үшін –информатиканың арнайы жүйеде   іріктелінген,   таңдалынған   есептерін,     қолдану   керек.   Практикада көрсетілгендей   қазіргі   кезде   қолданылып   жүрген,   информатика   есептері оқытудағы   ой­өрістің   дамуына   бағытталмаған,   ал   осы   жүйеде активтендіргенмен   творчествалық   белсенділік   және   осы   күнгі   ой­өрісті дамытудағы бағытына сәйкес орта мектепке және жоғарға мектепке ұсынып отыр[1, 196 б]. «Информатика   есептері»   ұғымы   көптеген   ғалымдардың   еңбектерінде зерттелген. Мысалы,  В.А  Извозчиков  есепке деген қарым­қатынасы  жақсы, есепке   деген   бейімді   оқушыларды   топтап   жұмыс   жүргізгенде   және оқушыларды   олимпиадаға   дайындағанда   әр   есептің   қойылымы   талданып, программалау   нұсқаларын   түсіндіріп, шығармашылыққа жетелеуді ұсынады.   тапсырмалар   беру   арқылы Көптеген   авторлар   «Информатика   есептері»   түсінігін   жинақ мақсатында   анықтайды.   Субъект   (білім   иесі)   және   оның   іс­әрекетін   әрі субъектінің   үйренгенін,   оқығанын   білдіреді,   ал   білім   иесінің   іс­әрекетін   – зерттелінген   эксперименттер   арқылы   есептеу   жүйесінің   көмегімен   есепті шешудегі   технологияны   көрсетеді.   Орыс   тіліндегі   сөздікте     С.И.   Ожегова түптік   анықтаманы   сондай­ақ   анықталған   қалыпты   үлгіге   сай   есептер   деп анықтайды.   Осыған   байланысты   есептерді   типтік   деп   атайды.   Осындай жағдайларға   байланысты     информатика   есептер   жинақтары құрастырылған,   дәстүрлі   қолданылып   жүрген   үйренуге   арналған   осындай немесе   басқа   информатика   бөлімдерінде   типтік   емес   есептердің   шешуін іздеуді   көздеп,   әлі   белгісіз   оқытылатын   заңдылықтарын,   әдіс­тәсілдерін сондай­ақ тапсырмаларын азды­көпті өзімізге белгілі шешімдерді айтарлықтай басқаша   құруы   мүмкін   болатын   көптеген   варианттардан   ең   ұтымды   әдіс­ тәсілдерін таңдауы ортақ принциппен шешілген нақты жағдайларды қабылдап оларға құрастырылған өзгірістердің қажеттілігі[2, 16 б].    көптеген   Есептерді  шешу  барысында  іс­әрекеттің  түсінігінен  үйлесімді  амалмен бірге   жүйе   келесі   элементтермен   көрсетіледі.   (жүйе,   субъектіден   тәуелсіз материалдық формасы бар): Есептің шарты –негізгі мәліметтер Есептің сұрағы Есептегі   элементтердің   шартында   және   есепетің   сұрағында   ережеге сәйкес  анық  емес  нұсқау  болса,  онда  есептің  шешімін  қажет  етеді.  Есепті шешіп болған  соң қосымша мынадай бөлімдері пайда болады: 1) Есептің шешіміне қорытынды. Бұл есептің сұрағына жауап, осы арқылы тексеруге болады, қорытынды анықталмаған сұрақ болып табылады. 2) Жүйелік   іс­әрекет,   қорытындысын   алуға   әкеледі.   Есепті жүйе ретінде қарастырсақ, есепті талдау барысында, біз оны шығаруды қарастырамыз.  Информатиканың типтік  емес есептерін екі үлкен топқа бөлуге болады: Бірінші   топта   (оларды   реконструкциялық   есептер),   есептің   жетіспейтін бөліктерін қалпына келтіруді талап етеді. Екінші   топта   (оларда   жобалау   есептері   деп   атаймыз)   жобалау   керек, есептің   бөлігінде   қандай   жетіспеушіліктер   барын   білу,   дұрыс   шешімге келтіруге   арналған   есептер.   Келтірілген   пікірлерден   типтік   емес   есептерді мына схемамен құрастыруға болады, субъектінің негізгі шешімін ойлағыштық бағыттағы іс­әрекеті болып табылады (тура және кері).                                     Типтік емес есептер Айталық   компоненттерге   сәйкес   тиімді   ойлауды   және   типтік   есептер, олардың   дамуына   бағытталған,   сондай­ақ   мысалдарға   сәйкес   есептер.   И.Г. Семакина   және   Е.К.   Хеннераның   редакциясындағы   есептер   жинағынан алынған   есептерге     «ЭЕМ­дегі   программалық   жабдықтар»   біз   оқытудың тәсілдерін   қолданамыз.   Ақылдың   осындай   компанентіне   сәйкес   өзінің ойлағыштық әрекетін ұғыну немесе рефлексіне арналған көптеген мақалалар бар.   Мұнда   мектеп   оқушыларының   информатика   курсындағы   базалық профильдік   курстарын   рефлексті   және   күрделі   ойлауының   дамуын қарастырады.   Осы   сапаны   дамыту   үшін   көптген   авторлар   рефлексті   және күрделі   рефлексті   есептерді   пайдалануға   ұсынады.   Осындай   есептердің мағынасын түсіну үшін активті тойтарыс оқушылардың өзінің түсіну ойлау процестерін  және есепті шығару кезіндегі ойлау қабілетін арттыру[3,384 б]. Рефлексті есептерді зерттеу класына мыналар жатады: ­ әртүрлі есептердің   компаненттерінің  арасындағы байланыс пен қатынастарды анықтайтын есептер; ­ ­ білімін жалпы қорытындылайтын және жүйеленген есептер; есептердің   өзара   элементтерін   байланыстырып,   құрастыратын есептер; ­ ­ ­ тезаурустардың ағаш тәрізді құрастыру есептері; есептердің шығару варианттарын және қателерін табу есептері; кері есептер және де басқа да түрлері. Соныменосыдан байқауға болады. Типтік емес осындай класс есептерді 1R, 2R, 1P, 2P пайдалану ой­өрістің дамуына көп пайдасын тигізеді, бірақ оны толығымен   қамтымайды.   Рефлексті   ақылды   тиімді   дамыту   үшін   әртүрлі арнайы әдістемелер қолданылады көбінесе рефлексті есептерді пайдалануды және   оқушының   кеңінен   ойлану   түрлерін   –сөздік   логикалық,   образды метафорлық, символды­жүйелік және т.б. Басқа да ойлану қабілеттері бар сұрақтардың   дамуы   ғалымдардың,   әдіскерлердің   информатика мұғалімдерінің мақалаларында қарастырылмаған. Сонымен бұл проблемалар осы кейбір компаненттерге байланысты информатиканың типтік есептерінде толық қарастырылмаған. Мұнда біздің байқағанымыз: оқырмандардың тиімді ойлану өрісі тек қана оларды әр компанентімен мақсатты түрде бағытталған болса,   онда   ол   тиімді   түрде   жүргізіледі.   Мысалы   мынадай   компанентті қарастырсақ   жаңа   материалды   белгілі   бір   деңгейде   абстрактылы   түрде қарастыру және олардың проблемаларын шешу және осы белгілердің деңгейін дұрыс анықтау. Осы тереңдетілген ақылды дамыту үшін есептер бір бағытта жүргізілу   қажет   және   олар   оқушылардың   есеп   шығару   кезіндегі   жалпы түсінігіне байланысты құрылу керек немесе кейбір формальды параметрлерін құру   керек.   Тереңдетілген   ақылды   дамыту   үшін   типтік   есептер қарастырылады.   Оларды   шығару   үшін,   олардың   кейбір   жалпы   обьективті белгілерін есептердің қойылымдарын жалпы өзінің бастапқы берілгендерімен қарастыра құру керек.  Мысал   1.   Мына   типтегі   кестені   құру:   (обьект­қасиеті),   Полярлық жұлдыз   Кіші   Аю   жұлдызшасының   құрамында   тұрады,   Бательгея     Орион жұлдызының   құрамында   тұрады.   Степке   дейінгі   арақашықтық   ­260   жарық жыл. Денеб Лебед жұлдызшасында тұрады. Аркукус күннен 2200 есе жарық. Бательгеяға дейінгі қашықтық 650 жарық жылы. Ригль күннен 55 есе жарық. Конопус   Стрекоза     жұлдыздарының   құрамыгнда   тұрады   және     т.б.   Бұдан обьектіні   бөлу   керек   Обьектінің   қасиетіне   байланысты   (обьект   ­қасиеті) деген кесте құру керек. Мысал 2. Шамалардың   жұмыс алгоритмін құру. Алгоритмнің шартын тексеріп жазу,  берілген осы үш сан  үшбұрыштың қабырғаларының ұзындығы бола ала ма? Мысал 3.  Берілген   параметрлермен  алгоритмнің  жұмысын   құрастыру. Файлдың бумасын құру мынадай: а) қолданушыдан Файлды көшіру керек пе? деп   сұрау керек, бірінші файлдың атымен, екінші каталогтағы файлдың атымен беру керек. б)   Осы   жауапқа   байланысты   қолданушы   көшіру   операциясын жасайды[4,296 б]. Пайдаланылған әдебиеттер: 1.  Халықова Г.З. Информатиканы оқыту әдістемесі. Алматы,      “Білім”, 2002.­196 б. 2. М.П.Лапчик, И.Г.Семакин, Е.К.Хеннер. Методика       преподования информатики. Москва, “Центр Академии”, 2001.­16 с   3  Кукушкин  В.С.  Современные  педагогические  технологии. Начальная школа. Пособие для учителя. (Серия “ Учение с увлечением”). – Ростов н/Д: изд­во “Феникс”, 2004.­ 384 с. 4. Ш.Т.Таубаева, С.Н.Лактионова Педагогическая инноватика как теория и   практика   нововедений   в   системе   образования.­   Алматы,   Научно­ издательский центр “Ғылым”, 2001 г., 296 с.