Поделиться
Иқтисодий ахборотларни комьпютерда қайта ишлаш.doc
1.1. Ma`ruza mashg’ulotining ta`lim texnologiyasi modeli
|
Mashg’ulot vaqti-2 soat |
Talabalar soni: 25 –30 gacha |
|
|
Mashg’ulot shakli va turi |
Yangi bilimlarni egallash bo’yicha o’quv mashg’uloti, kirish-axborotli ma`ruza |
|
|
Ma`ruza rejasi |
1.Axborot, ma`lumot va bilim haqida tushuncha. 2.Axborotli jarayonlar. 3.Axborotni tasvirlash, saqlash, ishlov berish va uzatish. 4.Axborotning sifat ko’rsatkichlari. 5. Jamiyatda axborotli jarayonlar. 6.Axborotlashgan jamiyat haqida tushuncha. 7. Axborot madaniyati. 8.Jamiyatni axborotlashtirishning xuqukiy asoslari. 9.Axborotlashgan jamiyatning moddiy va texnologik negizlari. 10. Jamiyatning axborot resurslari. 11. Axborot xavfsizligi, axboriy xuquq va etika. Iqtisodiy faoliyatda axborotning roli va ahamiyat |
|
|
O’quv mashg’ulotining maqsadi: Axborot, axborotli jarayonlar, axborotlashgan jamiyat, axborot madaniyati, axborot xavfsizligi, iqtisodiy faoliyatda axborotning roli va ahamiyati to’g’risidagi umumiy tushunchalarni shakllantirish. |
||
|
Pedagogik vazifalar: - Axborot, ma`lumot va bilim haqida tushuncha berish - Axborotli jarayonlarni ta`riflash - Axborotni tasvirlash, saqlash, ishlov berish va uzatish usullari aytib berish - Axborotning sifat ko’rsatkichlarini tushuntirish - Jamiyatda axborotli jarayonlar haqida ma`lumot berish - Axborotlashgan jamiyat va axborot madaniyati tushunchalarini yoritib berish - Jamiyatni axborotlashtirishning xuqukiy asoslari va axborotlashgan jamiyatning moddiy va texnologik negizlari haqida so’zlab berish. - Jamiyatning axborot resurslarini tushuntirish - Axborot xavfsizligi, axboriy xuquq va etika haqida ma`lumot berish - Iqtisodiy faoliyatda axborotning roli va ahamiyati haqida tushuntirish |
O’quv faoliyati natijalari: - Axborot, ma`lumot va bilim haqida tushunchaga ega bo’ladilar - Axborotli jarayonlarni ta`riflab beradilar - Axborotni tasvirlash, saqlash, ishlov berish va uzatish usullarini sanab beradilar - Axborotning sifat ko’rsatkichlarini izohlaydilar
- Jamiyatda axborotli jarayonlarni asoslab beradilar - Axborotlashgan jamiyat va axborot madaniyati tushunchalarini izohlaydilar - Jamiyatni axborotlashtirishning xuqukiy asoslari va axborotlashgan jamiyatning moddiy va texnologik negizlarini farqlay oladilar.
- Jamiyatning axborot resurslarini aytib beradilar
- Axborot xavfsizligi, axboriy xuquq va etika haqida so’zlab beradilar - Iqtisodiy faoliyatda axborotning roli va ahamiyatini turli iqtisodiy sohalar misolida asoslab beradilar |
|
|
Ta`lim berish usullari |
Kirish-axborotli ko’rgazmali ma`ruza, aqliy hujum |
|
|
Ta`lim berish shakllari |
Ommaviy, jamoaviy |
|
|
Ta`lim berish vositalari |
O’quv qo’llanma, proektor, komp’yuter |
|
|
Ta`lim berish sharoiti |
Maxsus jihozlangan o’quv xona |
|
|
Monitoring va baholash |
Og’zaki nazorat: savol-javob, kuzatuv |
|
“Iqtisodiy axborotlar turlari.” mavzusi bo’yicha ma`ruza mashg’ulotining texnologik xaritasi
|
Ish bosqichlari va vaqti |
Faoliyat mazmuni |
|
|
Ta`lim beruvchi |
Ta`lim oluvchilar |
|
|
1-bosqich. Mavzuga kirish (15daq.) |
1.1. O’quv fani bilan tanishtiradi.U to’g’risida umumiy tasavvurlarni beradi, mavzu doirasidagi uslubiy va tashqiliy ishlarning xususiyatlarini ochib beradi. 1.2. Fan bo’yicha o’zlashtiriladigan mavzular bilan tanishtiradi, ularga qisqa sharh beradi. Fan bo’yicha o’zlashtirilganlik darajasini baholash mezonlari va ko’rsatkichlari bilan tanishtiradi. Asosiy adabiyotlar ro’yxati bilan tanishtiradi. 1.3. O’quv mashg’ulotining mavzusi, maqsad va o’quv faoliyati natijalari bilan tanishtiradi. 1.4. Aqliy hujum usuli (1-ilova) bilan mavzu bo’yicha avvaldan ma`lum bo’lgan tushunchalarni aytishni taklif etadi. Barcha berilgan javoblarni yozuv taxatasiga yozadi. 1.5. Bu ish o’quv mashg’uloti yakunida oxiriga etakazilishini ma`lum qiladi. |
Tinglaydilar
Tinglaydilar va yozadilar
Tinglaydilar va yozadilar
Tushunchalarni aytadilar
|
|
2-bosqich. Asosiy (65daq.) |
2.1. Mavzu bo’yicha ma`lumotlarni tarqatadi va ulardagi asosiy tushunchalar bilan tanishishni aytadi. 2.2. Fanning maqsad, vazifalarining asosiy nazariy holtalarini slaydlarniG’ rower point tartibida namoyish va sharxlash orqali tushuntiradi (2-ilova). Har bir savol bo’yicha xulosalar qilib, asosiy joylarga diqqat qiladi. 2.3. Yozuv taxtasidagi asosiy tushunchalarga qaytishni taklif etadi. Talabalar bilan birgalikda ular bilan birgalikda anqilaydi, qaytariluvchan ma`lumotlarni olib tashlaydi (Pinbord texnikasi), fanga taaluqli bo’lmagan chiqaradi, muhim asosiy tushuncha va atamalarni to’ldiradi. |
Savollar beradilar
Har bir asosiy tushunchalarni muhokama qiladilar, tizimlashtiradilar, yozib oladilar |
|
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.) |
3.1. Mavzu bo’yicha talabalarda yuzaga kelgan savollarga javob beradi, yakunlovchi xulosa qiladi. 3.2. Talabalar faoliyatini tahlil qiladi va baholaydi 3.3. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi (5-ilova). |
Savollar beradilar
Vazifani yozib oladilar. |
1-ilova
2-ilova
O’QUV KO’RGAZMALI MATERIALLAR
Axborot tushunchasi
 |
 |
|
 |
2-savol. Axborotlashtirilgan jamiyat haqida umumiy tushunchalar
 |
|
 |
 |
Jamiyatning rivojlanishida axborotlashtirishning roli
 |
|
 |
|
 |
|
 |
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish natijalari
 |
|||
 |
|||
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining har bir xonadonga kirib borish jarayoni
4-savol. Jamiyatni axborotlashtirish borasida mamlakatimizda olib borilayotgan amaliy ishlar
Respublikamizda internetdan foydalanuvchilar soni
2.1 O’quv mashg’ulotining ta’lim texnologiyasi modeli
|
Mashg’ulot vaqti-2 soat |
Talabalar soni: 25 –30 gacha |
|
|
Mashg’ulot shakli va turi |
Bilimlarni mustahkamlash va ko’nikma va malakalarni shakllantirish bo’yicha amaliy mashg’ulot |
|
|
Mashg’ulot rejasi |
|
|
|
O’quv mashg’ulotining maqsadi: Iqtisodiy axborotlarni jamlash, qayta ishlash, saqlash va ulardan foydalanish yo’llari. Iqtisodiy axborotlarni kompyuter yordamida ishlash tushunchasi. Iqtisodiy axborotlarni kompyuterda qayta ishlashning ustunlik va afzalliklari. . Kompyuterga iqtisodiy axborotlarni kiritishda qo’yiladigan orfografik va grammatik imlo qoidalari.bo’yicha amaliy ko’nikmalarni shakllantirish |
||
|
Pedagogik vazifalar: -Iqtisodiy axborotlarni jamlash, qayta ishlash, saqlash va ulardan foydalanish yo’llari. -Iqtisodiy axborotlarni kompyuter yordamida ishlash tushunchasi. -Iqtisodiy axborotlarni kompyuterda qayta ishlashning ustunlik va afzalliklari. -Iqtisodiyot tarmoqlaridaa qo’llaniladigan kompyuter dasturlari, uning moҳiyati va imkoniyatlari. - Kompyuterga iqtisodiy axborotlarni kiritishda qo’yiladigan orfografik va grammatik imlo qoidalari to’g’risida o’quvchilarga amaliy ko’nikmalar hosil qildirish |
O’quv faoliyati natijalari: - amaliy mashg’ulot maqsadini va uni qanday ketma-ketlikda bajarishni tushunib oladi; -Iqtisodiy axborotlarni jamlash, qayta ishlash, saqlash va ulardan foydalanish yo’llari bilib oladi. -Iqtisodiy axborotlarni kompyuter yordamida ishlash tushunchasi. -Iqtisodiy axborotlarni kompyuterda qayta ishlashning ustunlik va afzalliklarini bilib oladi -Iqtisodiyot tarmoqlaridaa qo’llaniladigan kompyuter dasturlari, uning moҳiyati va imkoniyatlari. - Kompyuterga iqtisodiy axborotlarni kiritishda qo’yiladigan orfografik va grammatik imlo qoidalari amaliy ko’nikmalarga ega bo’ladilar |
|
|
Ta’lim berish usullari |
Amaliy ish, mashq, ko’rsatish, namoyish etish, yo’riqnoma berish |
|
|
Ta’lim berish shakllari |
Ommaviy, individual |
|
|
Ta’lim berish vositalari |
O’quv qo’llanma, proektor, kompyuter, o’quv topshirig’i |
|
|
Ta’lim berish sharoiti |
Maxsus jihozlangan o’quv xona |
|
|
Monitoring va baholash |
Yozma nazorat: o’quv topshirig’i |
|
2.2 “Axborotlarni kompyuterda kiritish” mavzusi bo’yicha o’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi
|
Ish bosqichlari va vaqti |
Faoliyat mazmuni |
|
|
Ta’lim beruvchi |
Ta’lim oluvchilar |
|
|
1-bosqich. Mavzuga kirish (5daq.) |
1.1. Amaliy mashg’ulot mavzusi va maqsadi bilan tanishtiradi. 1.2. O’qitish kichik guruhlarda ishlash texnologiyasi asosida olib borilishini e’lon qiladi. 1.3. Mavzuning tayanch iboralari asosida blist-so’rov o’tkazadi. Ushbu mavzu bo’yicha ma’ruza mashg’uloti oxirida berilgan vazifani, ya’ni masalaning muhokamasini tashkil etadi. Ikkinchi vazifa bo’yicha muhokama vazifa guruhlarda bajarilgandan keyin bo’lishini e’lon qiladi. Har bir talaba guruh bahosiga mos ravishda baho olishini tushuntiradi (1-ilova). Guruhlarda ishlash natijasi plakat qog’oz-larda ko’rsatilishi kerakligini e’lon qiladi. |
Tinglaydilar, yozib oladilar
Savollarga javob beradilar Savollarga javob beradilar.
|
|
2- bosqich. Guruhlarda ishlash (25 min.) |
2.1. Talabalarni 3 ta kichik guruhga bo’ladi. O’quv vazifalarini tarqatadi (2-ilova). Qanday natijalar olinishi kerakligini aniqlashtiradi. Baholash ko’rsatkichlari va mezonlarini sharhlaydi (3-ilova). Vazifani bajarishda qanday qo’shimcha materiallardan foydalanish mumkinligini tushuntiradi (masalan: darslik, ma’ruza matnlari). Guruhlar ishini boshlashni e’lon qiladi. |
Talabalar kichik guruhlarga bo’lina-dilar. O’quv vazifa-lari, baholash ko’rsatkichlari va mezonlari bilan tanishadilar. Vazifani bajaradilar. |
|
3-bosqich. Taqdimot (40 min.) |
3.1. Taqdimot va guruhlarda ishlash natijalarini o’zaro baholashni tashkil etadi. Sharhlaydi, bilimlarni umumlashtiradi, vazifani bajarish jarayonida qilingan xulosalar, umumlashtirishlarga e’tiborni qaratadi. |
Taqdimot qilishadi. Qo’shimchalar qiladi-lar, taqdimotni baholaydilar. |
|
4-bosqich. Yakunlovchi (10 min.) |
4.1. Ish yakunlarini e’lon qiladi. 4.2. Eng yaxshi ishtirok etgan talabalarni baholaydi. 4.3. Uyda nazorat savollariga javob yozib kelishni (4-ilova) va mustaqil ish uchun vazifani bajarib kelishni beradi (5-ilova). |
Tinglaydilar, aniqlashtiradilar.
Nazorat savollari va mustaqil ish uchun vazifani yozib oladilar. |
1-ilova
 |
2-ilova
O’quv vazifalari
3-ilova
 |
4-ilova
3.1. O’quv mashg’ulotining ta’lim texnologiyasi modeli
|
Mashg’ulot vaqti-2 soat |
Talabalar soni: 25 –30 gacha |
|
|
Mashg’ulot shakli va turi |
Yangi bilimlarni egallash bo’yicha o’quv mashg’uloti, kirish-axborotli ma’ruza |
|
|
Ma’ruza rejasi |
1. Iqtisodiy axborot, uning mazmuni va ishlab chiqarish jarayonida tutgan o’rni. 2. Iqtisodiy axborotlarni jamlash, qayta ishlash, saqlash va ulardan foydalanish yo’llari. 3. Iqtisodiy axborotlarni kompyuter yordamida ishlash tushunchasi. 4. Iqtisodiy axborotlarni kompyuterda qayta ishlashning ustunlik va afzalliklari. 5. Iqtisodiyot tarmoqlaridaa qo’llaniladigan kompyuter dasturlari, uning moҳiyati va imkoniyatlari. 6. Bu dasturlarga qo’yilgan talablar. 7. Kompyuterga iqtisodiy axborotlarni kiritishda qo’yiladigan orfografik va grammatik imlo qoidalari. Varaq o’lchami, shrift turi, o’lchami va rangi, qatorlar orasidagi masofalarni to’ғrilash. 8. Ish yuritish bo’yicha ҳujjat matnlarini kiritish. |
|
|
O’quv mashg’ulotining maqsadi: Iqtisodiy axborot, uning mazmuni va ishlab chiqarish jarayonida tutgan o’rni. Iqtisodiy axborotlarni jamlash, qayta ishlash, saqlash va ulardan foydalanish yo’llari. Iqtisodiy axborotlarni kompyuter yordamida ishlash tushunchasi. Iqtisodiy axborotlarni kompyuterda qayta ishlashning ustunlik va afzalliklari tog’risidagi bilimlarini shakllantirish. |
||
|
Pedagogik vazifalar: - Iqtisodiy axborot, uning mazmuni va ishlab chiqarish jarayonida tutgan o’rnini tushuntirish. - Iqtisodiy axborotlarni jamlash, qayta ishlash, saqlash va ulardan foydalanish yo’llari. - Iqtisodiy axborotlarni kompyuter yordamida ishlash tushunchasi. - Iqtisodiy axborotlarni kompyuterda qayta ishlashning ustunlik va afzalliklari. - Iqtisodiyot tarmoqlaridaa qo’llaniladigan kompyuter dasturlari, uning moҳiyati va imkoniyatlari. - Bu dasturlarga qo’yilgan talablar. - Kompyuterga iqtisodiy axborotlarni kiritishda qo’yiladigan orfografik va grammatik imlo qoidalari. - Varaq o’lchami, shrift turi, o’lchami va rangi, qatorlar orasidagi masofalarni to’ғrilash. - Ish yuritish bo’yicha ҳujjat matnlarini kiritish. |
O’quv faoliyati natijalari: - Iqtisodiy axborot, uning mazmuni va ishlab chiqarish jarayonida tutgan o’rnini tushuntirish. - Iqtisodiy axborotlarni jamlash, qayta ishlash, saqlash va ulardan foydalanish yo’llari. - Iqtisodiy axborotlarni kompyuter yordamida ishlash tushunchasi. - Iqtisodiy axborotlarni kompyuterda qayta ishlashning ustunlik va afzalliklari. - Iqtisodiyot tarmoqlaridaa qo’llaniladigan kompyuter dasturlari, uning moҳiyati va imkoniyatlari to’g’risida bilim va ko’nikmalarga ega bo’ladilar - Bu dasturlarga qo’yilgan talablar. - Kompyuterga iqtisodiy axborotlarni kiritishda qo’yiladigan orfografik va grammatik imlo qoidalari. - Varaq o’lchami, shrift turi, o’lchami va rangi, qatorlar orasidagi masofalarni to’ғrilashni o’rganib oladilar. - Ish yuritish bo’yicha ҳujjat matnlarini kiritadilar |
|
|
O’qitish metodlari |
Ma’ruza, blist-so’rov, taqdimot, tushuntirish |
|
|
O’quv faoliyatini tashkil etish shakllari |
Ommaviy, jamoaviy |
|
|
O’qitish vositalari |
O’quv qo’llanma, proektor, kompyuter |
|
|
O’qitish shart-sharoiti |
Maxsus jihozlangan o’quv xona |
|
|
Qaytar aloqaning yo’l va vositalari |
Og’zaki nazorat: savol-javob, kuzatuv |
|
3.2 “Iqtisodiy axborotlarni kompyuter yordamida ishlash.” mavzusi bo’yicha o’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi
|
Ish bosqichlari va vaqti |
Faoliyat mazmuni |
|
|
Ta’lim beruvchi |
Ta’lim oluvchilar |
|
|
1-bosqich. Mavzuga kirish (10daq.) |
1.1. Mavzu, maqsad va rejalashtirilgan o’quv natijalarini e’lon qiladi. 1.2. Reja savollarini ekranga chiqaradi. 1.3. O’quv faoliyatini baholash mezonlari ma’lum qilinadi. |
Eshitadilar, yozib oladilar. E’tibor beradilar. Savollar beradilar. |
|
2-bosqich. Asosiy (65daq.) |
2.1. Talabalar bilimini faollashtirish maqsadida blist-so’rov o’tkazadi: - Iqtisodiy axborot, uning mazmuni va ishlab chiqarish jarayonida tutgan o’rnini tushuntiring - Iqtisodiy axborotlarni jamlash, qayta ishlash, saqlash va ulardan foydalanish yo’llari haqida gapirib bering -Iqtisodiy axborotlarni kompyuter yordamida ishlash tushunchasi? 2.2. Vizual materiallardan foydalangan holda ma’ruza materiallarini reja savollari bo’yicha izchillikda bayon qiladi (1-ilova). |
Savollarga javob beradilar.
Tinglaydilar, yozadilar.
|
|
3-bosqich. Yakuniy bosqich (5 daq.) |
3.1. Mavzuga xulosa yasaydi. O’quv jarayonida faol ishtirok etgan talabalarni rag’batlantiradi. 3.2. T-jadval tuzish qoidalarini eslatadi (2-ilova). Mustaqil ish uchun vazifa beradi: sun’iy va inson intelekti bo’yicha T-jadval tuzish. O’qituvchining nazorat varianti 3-ilovada keltirilgan. |
Eshitadi. Aniqlashtiradi.
Topshiriqni yozib oladilar. |
O’QUV- VIZUAL MATERIALLAR
1-ilova
Axborot va ishlab chiqarish texnologiyalarining umumiy taqqosi
|
Moddiy ishlab chiqarishning texnologiyasi |
Axborot texnologiyasi |
|
Moddiy mahsulot olish uchun texnologiya materialning sifatini yoki birlamchi holatini o’zgartiradi |
Optimal boshqaruv qaror qabul qilish uchun axborot texnologiya birlamchi ma’lumotlar asosida yangi sifatdagi axborotni oladi |
|
Bitta moddiy resursga har xil texnologiyalarni qo’llab, har xil mahsulot olish mumkin |
Bitta axborotni qayta ishlash uchun har xil texnologik jarayonlarni qo’llab, har xil sifatdagi axborotni olish mumkin |
|
Xomashyo yoki materiallarni qayta ishlash, ishlab chiqish, holat, hususiyatlar va shakllarini o’zgartirish vosita va usullaridan foydalaniladi. |
Iqtisodiy ob’ektda ma’lumotlarni yig’ish, qayta ishlash, to’plash, saqlash va uzatish operatsiyalarini amalga oshiradigan vosita va usullaridan foydalaniladi |
|
Maqsad – inson yoki tizimning ixtiyojlarini qondiradigan mahsulotni chiqarish |
Maqsad – inson tomonidan tahlil qilish va u asosida qaysi-bir xarakatni amalga oshirish bo’yicha qaror qabul qilish uchun axborotni qayta ishlash |
Iqtisodiyot va jamiyatning rivojlanishida axborot texnologiyalarning roli
2-ilova
3-ilova
GMisol. Sun’iy intellektning afzalliklari va kamchiliklari
(lavha)
|
Afzalliklar |
Kamchiliklar |
|
1. Doimiy |
1. Sun’iy dasturlangan |
|
2. Oson uzatiladigan |
2. Qo’llab-quvvatlanishga muxtoj |
|
3. Oson hujjatlashtiriladigan |
3. Alomatli tafakkurdan foyda-lanadi |
|
4. Barqaror |
4. Tor yunaltirilgan |
|
5. Xarajatlar bo’yicha qulay |
5. Maxsus bilimlardan foydalanadi |
GMisol. Inson intellektining afzalliklari va kamchiliklari
(lavha)
|
Afzalliklar |
Kamchiliklar |
|
1. Ijodiy |
1. Doimiy emas |
|
2. Moslasha oluvchi |
2. Qiyin uzatiladigan |
|
3. Sezgi tafakkuridan foydalanadi |
3. Qiyin hujjatlashtiriladigan. |
|
4. Har taraflama |
4. Oldindan aytib bo’lmaydigan |
|
5. Keng kirishga ega bilimlardan foydalanadi |
5. Qimmat |
4.1. Amaliy mashg’ulotining ta’lim texnologiyasi modeli
|
Mashg’ulot vaqti-2 soat |
Talabalar soni: 25 –30 gacha |
|
|
Mashg’ulot shakli va turi |
Bilimlarni mustahkamlash va ko’nikma va malakalarni shakllantirish bo’yicha amaliy mashg’ulot |
|
|
Mashg’ulot rejasi |
1. Foiz tushunchasi. 2. Iqtisodiy soҳalarda foizlar. 3. Foizlarni ҳisoblash ustida amallar, ularni kompyuterda bajarish usullari. 4. Foizlar turlari, ularning mazmuni. 5. Foiz summasi va foiz stavkasi. 6. Kompyuter kalkulyatorini ishga tushirish. 7. Tugmalar majmui. Kalkulyatorning ishlash ҳolatlari. 8. Kalkulyatorda foizlarni ҳisoblash. 9. Kompyuter kalkulyatorining qo’shimcha imkoniyatlari |
|
|
O’quv mashg’ulotining maqsadi: Foiz tushunchasi. Iqtisodiy soҳalarda foizlar. Foizlarni ҳisoblash ustida amallar, ularni kompyuterda bajarish usullari. Foizlar turlari, ularning mazmuni. Foiz summasi va foiz stavkasi. Kompyuter kalkulyatorini ishga tushirish. Tugmalar majmui. Kalkulyatorning ishlash ҳolatlari. Kalkulyatorda foizlarni ҳisoblash. Kompyuter kalkulyatorining qo’shimcha imkoniyatlari bo’yicha amaliy ko’nikmalarni shakllantirish. |
||
|
Pedagogik vazifalar: -Foiz tushunchasi. -Iqtisodiy soҳalarda foizlar to’g’risida tushuntirish -Foizlarni ҳisoblash ustida amallar, ularni kompyuterda bajarish usullari. -Foizlar turlari, ularning mazmuni. Foiz summasi va foiz stavkasi. - Kompyuter kalkulyatorini ishga tushirish. Tugmalar majmui. - -Kalkulyatorning ishlash ҳolatlari. - Kalkulyatorda foizlarni ҳisoblash. - Kompyuter kalkulyatorining qo’shimcha imkoniyatlari. |
O’quv faoliyati natijalari: -Foiz tushunchasi. -Iqtisodiy soҳalarda foizlar to’g’risida bilim va ko’nikmalarga ega bo’lish -Foizlarni ҳisoblash ustida amallar, ularni kompyuterda bajarish usullari. -Foizlar turlari, ularning mazmuni. Foiz summasi va foiz stavkasi. - Kompyuter kalkulyatorini ishga tushirish. Tugmalar majmui. - -Kalkulyatorning ishlash ҳolatlarini o’rganish - Kalkulyatorda foizlarni ҳisoblash. - Kompyuter kalkulyatorining qo’shimcha imkoniyatlari. |
|
|
Ta’lim berish usullari |
Amaliy ish, birgalikda o’qiymiz, aqliy hujum mashq, ko’rsatish, namoyish etish, yo’riqnoma berish |
|
|
Ta’lim berish shakllari |
Jamoada va guruhlarda ishlash |
|
|
Ta’lim berish vositalari |
O’quv qo’llanma, proektor, kompyuter, o’quv topshirig’i |
|
|
Ta’lim berish sharoiti |
Guruhlarda ishlashga mo’ljallangan auditoriya |
|
|
Monitoring va baholash |
Og’zaki nazorat: guruhlash ishini taqdimoti Yozma nazorat: yozma shaklda guruhlarda vazifalarni bajarish |
|
4.2 “Iqtisodiy sohada foizlarni hisoblash bo’yicha amallar” mavzusi bo’yicha amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi
|
Ish bosqichlari va vaqti |
Faoliyat mazmuni |
|
|
Ta’lim beruvchi |
Ta’lim oluvchilar |
|
|
1-bosqich. Mavzuga kirish (15daq.) |
1.1. O’quv mashg’ulotning mavzusi, maqsadi va rejalashtirilgan o’quv natijalarini e’lon qiladi. Mashg’ulot hamkorlikda ishlash texnologiyasini qo’llagan holda o’tishni ma’lum qiladi. Aqliy hujum qoidalarini eslatadi (1-ilova). 1.2. Aqliy hujum usulidan foydalangan holda auditoriyaning tayyorgarlik darajasini aniqlaydi: Foizlar turlari, ularning mazmuni. Foiz summasi va foiz stavkasi. Kompyuter kalkulyatorini ishga tushirish. Tugmalar majmui |
Mavzuni yozadilar va savollarga javob beradilar |
|
2-bosqich. Asosiy (65daq.) |
2.1. Hamkorlikda ishlash qoidalarini eslatadi (2-ilova). Talabalarni 3 guruhga bo’ladi, har biriga vazifa beradi (3-ilova). Kutilayotgan o’quv natijalarini eslatadi. 2.2. Guruhda ishlash qoidasi bilan eslatadi. Baholash mezonlarini ham namoyish qiladi. 2.3. Vazifani bajarishda o’quv materiallari (ma’ruza matni, o’quv qo’llanma)laridan foydalanish mumkinligini eslatadi. Guruhlarda ish boshlashni taklif etadi. 2.4. Tayyorgarlikdan keyin taqdimotni boshlangani e’lon qilinadi. 2.5. Talabalar javobini sharxlaydi, xulosalarga e’tibor beradi, aniqlik kiritadi. Guruhlar faoliyatiga umumiy ball beradi. |
O’quv natijalarini taqdim qiladilar. Savollar beradi. Javoblarni to’ldiradi.
|
|
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.) |
3.1. Mashg’ulotni yakunlaydi, talabalarni baholaydi va faol ishtirokchilarni rag’batlantiradi. 3.2. Mustaqil ish sifatida Xotira mashqi o’yini(4-ilova). |
Eshitadilar.
Topshiriqni oladilar. |
 |
Murakkab kalkulyator bundan tashqari triganametrik va mantiqiy funksiyalarni hisoblaydi, qiymat va burchaklarni turli sanoq sistemalariga o’tkazish va boshqa vazifalarni bajaradi.Qiymat va burchaklarni turli sanoq sistemalariga o’tkazish va boshqa vazifalarni bajaradi
1-vazifa
Kerakli so’zlarni talab bo’sh o’rinlarni to’ldiring.
Oddiy kalkulyator __ arifmetik amalni bajaradi. Berilgan qiymatlardan _____ chiqaradi. __________i hisoblaydi va teskari _________ni bajaradi.
2-ilova
Hamkorlikda o’qiyotganlar uchun asosiy qoidalar:
3-ilova
O’QUV TOPSHIRIQLAR
1-guruh
1. Iqtisodiy sohada foizlarni hisoblash bo’yicha amallar.
2.Kompyuter kalkulyatoridan foydalanish
3.Foiz tushunchasi. Iqtisodiy soҳalarda foizlar.
2-guruh
1. Foizlarni ҳisoblash ustida amallar, ularni kompyuterda bajarish usullari.
2.Foizlar turlari, ularning mazmuni.
3.Foiz summasi va foiz stavkasi.
3-guruh
1. Kompyuter kalkulyatorini ishga tushirish.
2.Tugmalar majmui. Kalkulyatorning ishlash ҳolatlari.
3.Kalkulyatorda foizlarni ҳisoblash.
Xotira mashqi: Tugmalar va ularnig vazifasini yodda tuting
Kalkulyator funksional tugmalarini vazifalarini klaviaturaga mos tugmalarning jadval ko’rinishida aks ettiramiz. Kalkulyatorda amallar bajarish tartibi haqida qisqacha to’xtalib o’tamiz.
|
Tugma |
Tugmalar majmuasi |
Vazifasi |
|
Sta |
Ctrl+S |
|
|
Ave |
Ctrl+A |
|
|
Sum |
Ctrl+T |
|
|
S |
Ctrl+D |
|
|
Dat |
Ins |
|
|
Inv |
I |
|
|
Hup |
H |
|
|
Mc |
Ctrl+L |
|
|
Mr |
Ctrl+R |
|
5.1. Amaliy mashg’ulotining ta’lim texnologiyasi modeli
|
Mashg’ulot vaqti-2 soat |
Talabalar soni: 25 –30 gacha |
|
|
Mashg’ulot shakli va turi |
Bilimlarni mustahkamlash va ko’nikma va malakalarni shakllantirish bo’yicha amaliy mashg’ulot |
|
|
Mashg’ulot rejasi |
1. Kompyuter kalkulyatorini ishga tushirish. 2. Tugmalar majmui. 3. Kalkulyatorning ishlash ҳolatlari. 4. Kalkulyatorda foizlarni ҳisoblash. 5. Kompyuter kalkulyatorining qo’shimcha imkoniyatlari.
|
|
|
O’quv mashg’ulotining maqsadi: Kompyuter kalkulyatorini ishga tushirish. Tugmalar majmui. Kalkulyatorning ishlash ҳolatlari. Kalkulyatorda foizlarni ҳisoblash. Kompyuter kalkulyatorining qo’shimcha imkoniyatlari bo’yicha amaliy ko’nikmalarni shakllantirish |
||
|
Pedagogik vazifalar: - Kompyuter kalkulyatorini ishga tushirish to’g’risida o’quvchilarga bilimlar berish - Tugmalar majmui. Kalkulyatorning ishlash ҳolatlari. - Kalkulyatorda foizlarni ҳisoblash. - Kompyuter kalkulyatorining qo’shimcha imkoniyatlari. |
O’quv faoliyatining natijalari: Talaba: - mavzudagi asosiy tushunchalarni yorita oladi; - Kompyuter kalkulyatorini ishga tushirish to’g’risida bilib oladilar - Tugmalar majmui. Kalkulyatorning ishlash ҳolatlari to’g’risida bilim va ko’nikmalaraga ega bo’ladilar - Kompyuter kalkulyatorining qo’shimcha imkoniyatlari haqida aniq bilimga ega bo’ladi. |
|
|
Ta’lim berish usullari |
Amaliy ish, mashq, ko’rsatish, namoyish etish, yo’riqnoma berish |
|
|
Ta’lim berish shakllari |
Ommaviy, individual |
|
|
Ta’lim berish vositalari |
O’quv qo’llanma, proektor, kompyuter, o’quv topshirig’i |
|
|
Ta’lim berish sharoiti |
Ma’ruza matnlari, proektor, konspektlar, grafik organayzer: konsteptual jadval |
|
|
Monitoring va baholash |
Og’zaki nazorat: guruhlash ishini taqdimoti, blist-so’rov Yozma nazorat: yozma shaklda guruhlarda vazifalarni bajarish |
|
5.2. “Kompyuter kalkulyatoridan foydalanish” mavzusi bo’yicha amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi
|
Ish bosqichlari va vaqti |
Faoliyat mazmuni |
|
|
Ta’lim beruvchi |
Ta’lim oluvchilar |
|
|
1-bosqich. Mavzuga kirish (15daq.) |
1.1. Mavzuni, maqsadi rejadagi o’quv natijalarini e’lon qiladi, ularning ahamiyatini va dolzarbligini asoslaydi. Mashg’ulot hamkorlikda ishlash texnologiyasini qo’llagan holda o’tishni ma’lum qiladi. |
Mavzuni yozadilar |
|
2-bosqich. Asosiy (65daq.) |
2.1. Mavzu bo’yicha blist-so’rov o’tkazadi (1-ilova). Guruhlarda ishlash qoidalarini eslatadi. Baholash mezonlarini ham namoyish qiladi. 2.2. Talabalarni 4 guruhga bo’ladi. Guruhlarda o’quv topshiriqlarini bajarishni va konsteptual jadvalni to’ldirishni taklif qiladi. Ekranga konsteptual jadvalni tuzish qoidalarini chiqaradi (2-ilova). 2.3. Guruhlarga vazifalarni tarqatadi: (1) o’quv topshiriqlarini bajarish (3-ilova). (2) “Axborot tizimlari” mavzusidagi konsteptual jadvalni to’ldirish (3) Ish natijalari taqdimotiga tayyorlanish – javoblarni taqdimot varaqlariga rasmiylashtirish. (4) berilgan mavzu bo’yicha umumlashtirilgan xulosani shaklantirish. Guruhlarda ish jarayoni boshlanganligi haqida e’lon qiladi. Guruhlarning ish jarayonida maslaxat beradi.
2.4. Taqdimot jarayonini, jamoaviy muxokamani tashkil qiladi. 2.5. Topshiriqni bajarish jarayonida o’zlashtirish darajasini aniqlash maqsatida guruh ishi natijalarini o’zaro tekshirishni tashkil qiladi. 2.6. Konsteptual jadvalning o’zining nazorat variantini ekranga chiqaradi (4-ilova) |
Savollarga javob beradilar.
4-guruhga bo’linishadi. Guruhda ishlash jarayonini rejalashtirishadi. Guruh ichida topshiriq savollarini taqsimlashadi. Individual tarzada ularni bajarishadi. Individual natijalarni muxoka qilishadi. Guruh ishining umumiy natijasini shaklantirishadi va uni taqdimotga tayyorlashadi. Guruh sardorlari ish natijalari haqida taqdimot o’tkazishadi. Eshitadilar, ko’rishadilar |
|
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.) |
3.1. Mashg’ulotni yakunlaydi, talabalarni baholaydi va faol ishtirokchilarni rag’batlantiradi. 3.2. Mustaqil ish sifatida keyingi mavzu matnini o’rganishni topshiradi. |
Eshitadilar.
Topshiriqni oladilar. |
Blist-so’rov savollari
1. Kompyuter kalkulyatorini ishga tushirish.
2Tugmalar majmui.
3Kalkulyatorning ishlash ҳolatlari.
4Kalkulyatorda foizlarni ҳisoblash.
5Kompyuter kalkulyatorining qo’shimcha imkoniyatlari.
2-ilova
|
...tushunchalarga yondashuvlar |
Tavsiflar, toifalar, xususiyatlar va boshqalar |
|
Backspase |
|
|
CE, C |
|
|
SQRt |
|
|
1/X |
|
|
MC |
|
|
MR |
|
|
MS |
|
|
M+ |
|
Backspase-
birta oxirgi keraksiz sonni o’chirish.
CE, C – bu ham keraksiz raqamni o’chiradi.
SQRt- kerakli raqamdan ildiz chiqaradi.
1/X- x ga teskari qiymat.
MC- kalkulyator xotirasidagi ma’lumotlarni o’chirish.
MR- kalkulyator xotirasidagi ma’lumotlarni chiqarish.
MS- manfiy sonlarni yoki ma’lumotlarni kalkulyator xotirasiga kiritish uchun foydalaniladi.
M+ - musbat sonlarni xotiraga saqlaydi yoki ma’lumotlarni kalkulyator xotirasiga saqlaydi. Mazkur dastur o’z menyusiga ega bo’lib u 3ta bo’limdan iborat. Pravka, Vid, Spravka.
Pravka bo’limi yordamida kiritilayotgan ifodalarni nusxasini olib, kerakli joyga qo’yish mumkin.
Vid bo’limida oddiy va injinerlik ko’rinishlari tanlanadi.
Spravka bo’limida kalkulyatorlarni samarali ishlatish uchun zarur ma’lumotlar jamlangan.
3-ilova
O’QUV TOPSHIRIQLARI
1-guruh
1-topshiriq
Foiz nima?_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
⅛ - so’zda ifodalang:
__________________________________________________________________
.Kalkulyator- bu,_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
2-guruh
2. Kerakli so’zlarni talab bo’sh o’rinlarni to’ldiring.
Oddiy kalkulyator __ arifmetik amalni bajaradi. Berilgan qiymatlardan _____ chiqaradi. __________i hisoblaydi va teskari _________ni bajaradi.
4,9, ildiz, logarifm, foiz, trigonometric amallar, daraja, va teskari qiymat
3-guruh
Tugmalar vazifasini o’z o’rniga qo’ying
Backspase- bu ham keraksiz raqamni o’chiradi.
CE, C – - birta oxirgi keraksiz sonni o’chirish..
SQRt- kerakli raqamdan ildiz chiqaradi.
1/X- x ga teskari qiymat.
MC- kalkulyator xotirasidagi ma’lumotlarni o’chirish.
MR- kalkulyator xotirasidagi ma’lumotlarni chiqarish
MS- manfiy sonlarni yoki ma’lumotlarni kalkulyator xotirasiga kiritish uchun foydalaniladi.
M+ - musbat sonlarni xotiraga saqlaydi yoki ma’lumotlarni kalkulyator xotirasiga saqlaydi.
4-ilova
Konsteptual jadvalning o’qituvchining nazorat varianti
|
...tushunchalarga yondashuvlar |
Tavsiflar, toifalar, xususiyatlar va boshqalar |
|
Backspase |
birta oxirgi keraksiz sonni o’chirish |
|
CE, C |
bu ham keraksiz raqamni o’chiradi.
|
|
SQRt |
kerakli raqamdan ildiz chiqaradi |
|
1/X |
x ga teskari qiymat |
|
MC |
kalkulyator xotirasidagi ma’lumotlarni o’chirish |
|
MR |
- kalkulyator xotirasidagi ma’lumotlarni chiqarish |
|
MS |
manfiy sonlarni yoki ma’lumotlarni kalkulyator xotirasiga kiritish uchun foydalaniladi |
|
M+ |
- musbat sonlarni xotiraga saqlaydi yoki ma’lumotlarni kalkulyator xotirasiga saqlaydi |
|
|
|
6.1. Amaliy mashg’ulotining ta’lim texnologiyasi modeli
|
Mashg’ulot vaqti-2 soat |
Talabalar soni: 25 –30 gacha |
|
|
Mashg’ulot shakli va turi |
Bilimlarni mustahkamlash va ko’nikma va malakalarni shakllantirish bo’yicha amaliy mashg’ulot |
|
|
Mashg’ulot rejasi |
1.Foiz tushunchasi. 2.Iqtisodiy soҳalarda foizlar. 3.Foizlarni ҳisoblash ustida amallar, ularni kompyuterda bajarish usullari. 4.Foizlar turlari, ularning mazmuni. 5.Foiz summasi va foiz stavkasi. 6.Kalkulyatorda foizlarni ҳisoblash. |
|
|
O’quv mashg’ulotining maqsadi: Foiz tushunchasi. Iqtisodiy soҳalarda foizlar. Foizlarni ҳisoblash ustida amallar, ularni kompyuterda bajarish usullari. Foizlar turlari, ularning mazmuni. Foiz summasi va foiz stavkasi to’g’risidagi bilimlarni shakllantirish. |
||
|
Pedagogik vazifalar: - Foiz tushunchasi - Iqtisodiy soҳalarda foizlar bilim va ko’nikmalar berish - Foizlarni ҳisoblash ustida amallar, ularni kompyuterda bajarish usullari. - Foizlar turlari, ularning mazmuni. - Foiz summasi va foiz stavkasi. |
O’quv faoliyati natijalari: - Foiz tushunchasi to’g’risida bilimlarga ega bo’lish - Iqtisodiy soҳalarda foizlarni hisoblashni o’rganish - Foizlarni ҳisoblash ustida amallar, ularni kompyuterda bajarish usullari. - Foizlar turlari, ularning mazmuni. - Foiz summasi va foiz stavkasi. . |
|
|
Ta’lim berish usullari |
Ma’ruza, blist-so’rov, taqdimot |
|
|
Ta’lim berish shakllari |
Proektor, tarqatma material, grafik organayzerlar: B/B/B jadvali, doska, bo’r |
|
|
Ta’lim berish vositalari |
Individual, frontal, jamoaviy, juftlikda |
|
|
Ta’lim berish sharoiti |
Maxsus jihozlangan o’quv xona |
|
|
Monitoring va baholash |
Og’zaki so’rov: blist-so’rov, fokuslovchi savollar |
|
6.2. “Foiz tushunchasi. Iqtisodiy sohalarda foizlar” mavzusi bo’yicha ma’ruza mashg’ulotining texnologik xaritasi
|
Ish bosqichlari va vaqti |
Faoliyat mazmuni |
|
|
Ta’lim beruvchi |
Ta’lim oluvchilar |
|
|
1-osqich. Mavzuga kirish (15daq.) |
1.1. Ma’ruza mashg’ulotining mavzusi, maqsadi va rejalashtirilgan o’quv natijalari, hamda uni tashkil etish rejasi bilan tanishtiradi. |
Eshitadilar, yozib oladilar. |
|
2-bosqich. Asosiy (65daq.) |
2.1. Ekranga B/B/B jadvalini chiqaradi va o’nga izoh beradi (1-ilova). Topshiriq beradi: hamma jadvalni chizib olsin va ma’ruza rejasi bo’yicha 2-ustunni to’ldirsin. Talabalarni juftlikka ajralishlari so’raladi, savollar bo’yicha alohida fikr yuritish va juftlikda muhokama qilish va javob berish tavsiya etiladi: B/B/B jadvalining 3 va 4 ustunlarini to’ldirish bo’yicha topshiriq beradi. 2.2. Ma’ruza o’qiydi, vizual materiallardan foydalanadi. Tushuntirish jarayonida mavzu bo’yicha asosiy nazariy tushunchalarni muhokama qiladi, e’tiborni jalb etuvchi savollardan foydalanadi 2.3. Olingan bilimlarni mustahkamlash uchun testlarni echishni tavsiya etadi 2.4. Topshiriq beradi: B/B/B jadvalining 5 –ustunini juftlikda muhokama qilgan holda to’ldirishlarini so’raydi. 2.5 o’quvchilar 4 guruhga bo’linadilar va topshiriqlarni bajaradilar |
Tinglaydilar
Juftliklarga bo’linadilar, o’ylaydilar, muxokama qiladilar, savollarga javob beradilar.
Tinglaydilar, yozadilar
Topshiriqlarga javob beradilar. |
|
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.) |
3.1. Ma’ruzaga yakun yasaydi, o’quv faoliyati natijalarini umumlashtiradi, olingan bilimlarning kelajak uchun ahamiyatini aytib o’tadi. 3.1. Mustaqil ishlash uchun topshiriq beradi |
Eshitadi. Aniqlashtiradi. Topshiriqni yozib oladilar. |
O’QUV-VIZUAL MATERIALLAR
1-ilova
B/B/B jadvali (Bilaman/Bilishni xoxlayman/Bildim)
|
№ |
Mavzu savoli |
Bilaman |
Bilishni xohlayman |
Bildim |
|
1 |
- Foiz tushunchasi to’g’risida bilimlarga ega bo’lish |
|
|
|
|
2 |
- Iqtisodiy sohalarda foizlarni hisoblashni o’rganish |
|
|
|
|
|
- Foizlarni hisoblash ustida amallar, ularni kompyuterda bajarish usullari. |
|
|
|
|
|
- Foizlar turlari, ularning mazmuni.
|
|
|
|
|
|
- Foiz summasi va foiz stavkasi. |
|
|
|
2-ilova
Topshiriqlar.
1. (32+4)/3+(4+8) ni xisoblang
2. 8000 dona paxta tolasidan 25% daromad olinsa 4000 paxta tolasidan qancha daromat olinadi
YEchish:
8000 - 100%
X - 25%
8000*25%=2 000
8000+2000=10 000
Javob:8 000 paxta tolasidan 10 000 so`m daromad olinadi.
3 tg900 ni hisoblang
Javob:(mavjud emas)
4. 45 sonini xotirada qoldirib 60 ni 3 ga bo`ling va xotiradagi songa qo`shing.
Echish: 45 MS 60/3+MR
5. x3 orkali 30 kubini hisolang va uning kvadratiga qo`shing Echish: 30 x3 +30x2= 27900
6. log (o`nli logarifm) 100 ni qiymatini toping.
Echish: 100 log =10
7. ln 1 ni hisoblang.
Echish: 1 ln=0 2,7 ln=1,022.
8. Bank hisobimda 25000 so`m pul bor u yiliga 30 % oshsa ikki yilda necha so`mni tashqil qiladi?
Echish: ( 25000*30 % *2+M)
9.Har bir ishchi 50 000 dan ish haqqi oldi, uning 10% ni xo`jalik soligiga ushladi. Ishchilar necha so`mdan oldilar?.
Echish: (50000*10 %)
10. 24 ta kitob jami kitoblarning 80% ni tashkil qilsa hamma kitoblar nechta?
Echish: 2 4*100/80=30
Topshiriq №11
Masala:
“Asadbek” xususiy firmasi 8 million so`m kredit yillik 36 foiz savdo uchun berilsa, 1,5 yilga necha so`m bankga pul qaytarish kerak
Yechish:
Kredit Foizi
KF = 8 000 000*36/100=2 880 000
2880000*1,5= 4 320 000
8 000 000+4 320 000=12 320 000
Jadvalni to`ldiring
|
№ |
Kredit olgan firma |
Kredit summasi |
Kredit foizi yillik (36%) |
1,5 yil uchun kredit foizi |
Kredit va kredit foizi |
|
1 |
Asadbek XF |
8 000 000 |
|
|
|
|
2 |
“O`zbegim suvlari” |
450 000 |
|
|
|
|
3 |
“Mashhura firmasi” |
760 000 |
|
|
|
|
4 |
“Shafshirin firmasi” |
867 000 |
|
|
|
|
5 |
“Zebiniso ona” |
456 545 |
|
|
|
Topshiriq №12
Masala:
“Munavvar” hissadorlik jamiyati qurilish uchun 15 million so`m kredit etti yilga yillik foiz stavkasi 30 foiz bilan “Sanoat qurilish banki”dan oldi. U necha so`m kredit foizi to`lash kerak?
Yechish:
|
№ |
Kredit bergan bank nomi |
Kredit summasi |
Kredit foizi yillik (30%) |
Kredit 7 yillik |
|
1 |
“Sanoat qurilish banki” |
15 000 000 |
|
|
|
2 |
“Paxta banki” |
4 567 500 |
|
|
|
3 |
“Markaziy banki” |
5 400 800 |
|
|
|
4 |
“Xalk banki” |
900 000 |
|
|
KF=15 000 000*30%*7=31 500 000 so`m
Javob: “Munavvar” hissadorlik jamiyati 7 yilga 31 500 000 so`m kredit foizi to`lash kerak
Topshiriq №13
Masala:
“Moxigul” fermer xo`jaligi chorvachilik uchun “Paxta bank”dan 3000000 so`mlik kreditni oldi. Agar u yillik 15 foiz bilan 1350000 so`m kredit foizi to`lashi kerak bo`lsa, u kreditni necha yilga olgan? Agar u yillik 15 foiz bilan 2 250 000 so`m kredit foizi to`lash kerak bo`lsa u kreditni necha yilga olgan ?
Yechish:
3000000*15%=450 000 so`m (1 yillik kredit foizi)
1 350 000/450 000=3 yil (kredit muddati)
Javob: U kreditni 3 yilga olgan bo`lib, o`rta muddatli keditga kiradi
Topshiriq №14
Masala:
“Oq oltin” shirkat xo`jaligi bankdan kurilish uchun besh yilga kredit oldi. Agar yillik kredit foizi 30 foiz bo`lsa va 13500000 so`m kredit foizini besh yil uchun to`lash kerak bo`lsa u necha so`mlik kredit olgan?
Yechish:
13500000/5=2 700 000 so`m (bir yil uchun kredit foizi)
2 700 000 – 30%
X – 100%
2 700 000*100/30=9 000 000 so`m (kredit summasi)
Javob: 9million so`m kredit olgan
7.1. Amaliy mashg’ulotining ta`lim texnologiyasi modeli
|
Mashg’ulot vaqti-2 soat |
Talabalar soni: 25 –30 gacha |
|
|
Mashg’ulot shakli va turi |
Bilimlarni mustahkamlash va ko’nikma va malakalarni shakllantirish bo’yicha amaliy mashg’ulot |
|
|
Mashg’ulot rejasi |
1. MS WORD dasturida iqtisodiy ma’lumotlarni electron ko’rinishda tayyorlash 2. Hujjatlar bilan ishlash va bunda Microsoft Offise imkoniyatlaridan foydalanish.. |
|
|
O’quv mashg’ulotining maqsadi: MS WORD dasturida iqtisodiy ma’lumotlarni electron ko’rinishda tayyorlash. Hujjatlar bilan ishlash va bunda Microsoft Offise imkoniyatlaridan foydalanish borasidagi bilimlarni mustahkamlash va chuqurlashtirish. |
||
|
Pedagogik vazifalar: -MS WORD dasturida iqtisodiy ma’lumotlarni electron ko’rinishda tayyorlash - Hujjatlar bilan ishlash va bunda Microsoft Offise imkoniyatlaridan foydalanish.. |
O’quv faoliyati natijalari: -MS WORD dasturida iqtisodiy ma’lumotlarni electron ko’rinishda tayyorlash -Hujjatlar bilan ishlash va bunda Microsoft Offise imkoniyatlaridan foydalanish..
|
|
|
Ta`lim berish usullari |
Amaliy ish, ko’rsatish, namoyish etish, birgalikda o’qiymiz, |
|
|
Ta`lim berish shakllari |
Jamoada va guruhlarda ishlash |
|
|
Ta`lim berish vositalari |
Ma`ruza matnlari, proektor, komp’yuter, marker, skoch, konspektlar. |
|
|
Ta`lim berish sharoiti |
Maxsus jihozlangan o’quv xona |
|
|
Monitoring va baholash |
Og’zaki nazorat: guruhlash ishini taqdimoti, blits-so’rov Yozma nazorat: yozma shaklda guruhlarda vazifalarni bajarish |
|
7.2. “MS WORD dasturida iqtisodiy ma’lumotlarni electron ko’rinishda tayyorlash” mavzusi bo’yicha amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi
|
Ish bosqichlari va vaqti |
Faoliyat mazmuni |
|
|
Ta`lim beruvchi |
Ta`lim oluvchilar |
|
|
1-bosqich. Mavzuga kirish (15daq.) |
1.1. O’quv mashg’ulotning mavzusi, maqsadi va rejalashtirilgan o’quv natijalarini e`lon qiladi. Mashg’ulot hamkorlikda ishlash texnologiyasini qo’llagan holda o’tishni ma`lum qiladi. 1.2. Blits-so’rov orqali auditoriyaning tayyorgarlik darajasini aniqlaydi: 1. MS WORD dasturida iqtisodiy ma’lumotlarni electron ko’rinishda tayyorlash qanday amalga oshiriladi? 2 Hujjatlar bilan ishlash va bunda Microsoft Offise imkoniyatlaridan foydalanish nimalarga etibor berish kerak? |
Mavzuni yozadilar va savollarga javob beradilar |
|
2-bosqich. Asosiy (65daq.) |
2.1. Hamkorlikda ishlash qoidalarini eslatadi (1-ilova). Talabalarni 4 guruhga bo’ladi, har biriga vazifa beradi (2-ilova). Kutilayotgan o’quv natijalarini eslatadi. 2.2. Guruhda ishlash qoidasi bilan eslatadi. Baholash mezonlarini ham namoyish qiladi. 2.3. T-sxemani to’ldirish qoidalarini tushuntiradi (3-ilova) 2.4. Vazifani bajarishda o’quv materiallari (ma`ruza matni, o’quv qo’llanma)laridan foydalanish mumkinligini eslatadi. Guruhlarda ish boshlashni taklif etadi. 2.5. Tayyorgarlikdan keyin taqdimotni boshlanganini e`lon qilinadi. 2.6. Talabalar javobini sharxlaydi, xulosalarga e`tibor beradi, aniqlik kiritadi. Guruhlar faoliyatiga umumiy ball beradi. |
O’quv natijalarini taqdim qiladilar. Savollar beradi. Javoblarni to’ldiradi.
|
|
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.) |
3.1. Mashg’ulotni yakunlaydi, talabalarni baholaydi va faol ishtirokchilarni rag’batlantiradi. 3.2. Mustaqil ish sifatida keyingi mavzu matnini o’rganishni topshiradi. |
Eshitadilar.
Topshiriqni oladilar. |
Hamkorlikda o’qiyotganlar uchun asosiy qoidalar:
1-guruh topshirig’i. 2-ilova
Savol: Rasmni izohlang
2- guruh topshirig’i
Savol: belgilarning vazifasini yozing
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Yuqоridа аytilgаn knоpkаlаr Word ning «Stаndаrtnаya» pаnеlidа jоylаshgаn.
3-4 guruh topshirig’i.
Savol: belgilarning vazifasini yozing
|
Knоpkаchа ning ko’rinishi |
Knоpkаchаning bаjаrаdigаn funktsiyasi |
Klаvishlаr оrqаli |
|
|
|
Ctrl+ Shift+А |
|
|
|
Ctrl+ Shift+Z |
|
|
|
Ctrl+ Shift+I |
|
|
|
Ctrl+ Shift+SH |
|
|
|
Ctrl+ Shift+G |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ctrl+D |
|
|
|
Ctrl+K |
|
|
|
Ctrl+K |
|
|
|
Ctrl+О |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ctrl+ Shift+U |
1. word va excel dasturlarida iqtisodiy axborotlarni kiritish afzalliklari va kamchiliklari bo’yicha T-sxemani to’ldiring.
3-ilova
G
Misol. Portativ komp’yuterning afzalliklari va kamchiliklari
(lavha)
|
Afzalliklar |
Kamchiliklar |
|
kichik o’lchami va og’irligi |
qimmat |
|
akkumulyatordan ishlash (3-5 soatgacha) yoki tarmoqdan |
klaviaturasi qisqartirilgan |
|
mobillik |
o’zgartirib bo’lmaydi |
|
|
kichik unumdorli |
|
|
zarbga, vibratsiyaga tasirchanligi |
|
|
|
8.1. Amaliy mashg’ulotining ta`lim texnologiyasi modeli
|
Mashg’ulot vaqti-2 soat |
Talabalar soni: 25 –30 gacha |
|
|
Mashg’ulot shakli va turi |
Bilimlarni mustahkamlash va ko’nikma va malakalarni shakllantirish bo’yicha amaliy mashg’ulot |
|
|
Mashg’ulot rejasi |
1.Hujjatlar bilan ishlash va bunda Microsoft Offise imkoniyatlaridan foydalanish 2.MS Word dasturida iqtisodiy ma’lumotlarni elektron ko’rinishda tayyorlash.3 Ҳisob-kitob va boshqa ma’lumotlar uchun ҳujjatlar blankalarini elektron ko’rinishda to’ldirish. |
|
|
O’quv mashg’ulotining maqsadi: MS Word dasturida iqtisodiy ma’lumotlarni elektron ko’rinishda tayyorlash. Ҳisob-kitob va boshqa ma’lumotlar uchun ҳujjatlar blankalarini elektron ko’rinishda to’ldirish bo’yicha amaliy ko’nikmalarni shakllantirish |
||
|
Pedagogik vazifalar: -Ҳujjatlar bilan ishlash va bunda Microsoft Offise imkoniyatlaridan foydalanish. -MS Word dasturida iqtisodiy ma’lumotlarni elektron ko’rinishda tayyorlash. -Ҳisob-kitob va boshqa ma’lumotlar uchun ҳujjatlar blankalarini elektron ko’rinishda to’ldirish. |
O’quv faoliyati natijalari: - Ҳujjatlar bilan ishlash va bunda Microsoft Offise imkoniyatlaridan foydalanish. -MS Word dasturida iqtisodiy ma’lumotlarni elektron ko’rinishda tayyorlash. -Ҳisob-kitob va boshqa ma’lumotlar uchun ҳujjatlar blankalarini elektron ko’rinishda to’ldirish. |
|
|
Ta`lim berish usullari |
Amaliy, birgalikda o’qiymiz, aqliy hujum |
|
|
Ta`lim berish shakllari |
Ma`ruza matnlari, proektor, marker, skoch, konspektlar, grafik organayzer: toifalash jadvali. |
|
|
Ta`lim berish vositalari |
Jamoada va guruhlarda ishlash, individual |
|
|
Ta`lim berish sharoiti |
Guruhlarda ishlashga mo’ljallangan auditoriya |
|
|
Monitoring va baholash |
Og’zaki nazorat: guruhlash ishini taqdimoti, blits-so’rov Yozma nazorat: yozma shaklda guruhlarda vazifalarni bajarish |
|
8.2“Hujjatlar bilan ishlash va bunda Microsoft Offise imkoniyatlaridan foydalanish” mavzusi bo’yicha amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi
|
Ish bosqichlari va vaqti |
Faoliyat mazmuni |
|
|
Ta`lim beruvchi |
Ta`lim oluvchilar |
|
|
1-bosqich. Mavzuga kirish (15daq.) |
1.1. Mavzuni, maqsadi rejadagi o’quv natijalarini e`lon qiladi, ularning ahamiyatini va dolzarbligini asoslaydi. Mashg’ulot hamkorlikda ishlash texnologiyasini qo’llagan holda o’tishni ma`lum qiladi. |
Mavzuni yozadilar |
|
2-bosqich. Asosiy (65daq.) |
2.1. Mavzuning ta`yanch terminlari bo’yicha blits-so’rov o’tkazadi (1-ilova). Bir nechta javoblarni eshitadi va ish guruhlarda davom etilashini e`lon qiladi: aqliy hujum yordamida mavzu bo’yicha axborotni yig’ishni taklif qiladi. Guruhlarda ishlash va aqliy hujum o’tkazish qoidalarini eslatadi. Baholash mezonlarini ham namoyish qiladi. 2.2. Talabalarni 4 guruhga bo’ladi. Guruhlarda topshiriqlar bo’yicha ko’rsatmalar beriladi (2-ilova). 2.3. Guruhlarga vazifalarni tarqatadi: (1) berilgan ma’lumotlar asosida jadvalni to’dirish (2) berilgan mavzu bo’yicha umumlashtirilgan xulosani shaklantirish. Guruhlarda ish jarayoni boshlanganligi haqida e`lon qiladi. Guruhlarning ish jarayonida maslaxat beradi. 2.4. Taqdimot jarayonini, jamoaviy muxokamani tashkil qiladi. 2.5. Topshiriqni bajarish jarayonida o’zlashtirish darajasini aniqlash maqsadida guruh ishi natijalarini o’zaro tekshirishni tashkil qiladi. |
O’quv natijalarini taqdim qiladilar. Savollarga javob beradilar.
4 guruhga bo’linishadi. Guruhda ishlash jarayonini rejalashtirishadi. Guruh ichida topshiriq savollarini taqsimlashadi. Individual tarzada ularni bajarishadi. Individual natijalarni muxokama qilishadi. Guruh ishining umumiy natijasini shakllantirishadi va uni taqdimotga tayyorlashadi. Guruh sardorlari ish natijalari haqida taqdimot o’tkazishadi.
Eshitadilar, ko’rishadilar |
|
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.) |
3.1. Mashg’ulotni yakunlaydi, talabalarni baholaydi va faol ishtirokchilarni rag’batlantiradi. 3.2. Mustaqil ish topshirig’ini topshiradi (4-ilova) |
Eshitadilar.
Topshiriqni oladilar. |
Ta`yanch terminlar
2-ilova
Berilgan ma`lumotlar asosida yuk xatini rasmiylashtiring.
«Yulduz» hissadorlik jamiyati ishlab chiqarish sexidan korxona omboriga tayyor mahsulot qa`bul qilindi. Ishlab chiqarish sexi boshlig`i Jo’rayev U ombor mudiri Shokirov. Asos buyruq № 8. Yuk xati 9
1. Qog’oz 10000 ta 1 donasi narxi 12 so`m
2. Parta 200 ta 1 donasi narxi 80000 so`mdan
3. Stol 100 ta 1 donasi narxi 400 so’mdan
4. Stul 300 ta donasi narxi 4000 so’mdan
10 – mart 200_ yil
__________________
Korxona
“____”____________200__yil
YUK XATI _____
Kimga_______________________________________________________________
Kimdan______________________________________________________________
Asos________________________________________________________________
|
T/r |
Nomi |
O’lch.bir |
Soni |
Narxi |
Summasi |
|
|
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Jo`natidi: Qabul qilindi:
3-4 guruh.Topshiriq.
Kirim e`lonini rasmiylashtirish
Talaba Komilov Jahongir 2 fevral 2008yil TIF Milliy bank Buxoro bo’limiga 250000 (Ikki yuz ellik ming) so’m kontrakt pulini topshirish uchun keldi. U Buxoro Davlat Universiteti Iqtisodiyot fakultetining I – kurs talabasi bo’lib, Buxoro Davlat Universiteti hisob raqami 20204000800748596001, Milliybankda joylashgan. Bank kodi 00084. Milliy bank buxgalteriya xodimi kirim e’lonini №15 bilan qayd etishi uchun Kirim e’lonini rasmiylashtiring.
KIRIM E`LONI № 0402001
____________________ 200_ y. Hisob raqam №
Kimdan ________________________________________
____________
Oluvchi banki______________________________
Oluvchi
_____________________________________________ Summa raqam bilan _____________
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Summa so’z bilan______________________________so’m____________
tiyin
To’lov maqsadi ______________________________________________________
To’lovchi imzosi: Buxgalter:
Kassir pulni qabul qildi:
KVITANTSIYA № 0402001
____________________ 200_ y. Hisob raqam №
Kimdan
________________________________________ ____________
Oluvchi banki______________________________
Oluvchi
_____________________________________________ Summa raqam bilan _____________
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Summa so’z bilan______________________________so’m____________
tiyin
To’lov maqsadi______________________________________________________
M.O’. Buxgalter: Kassir pulni qabul qildi:
ORDER № 0402001
____________________ 200_ y.
Debet Summa
Kimdan
______________________________________ Kredit
Oluvchi
banki
Sch.№
_______________kod________
Oluvchi
_______________________________________________
To’lov maqsadi
Buxgalter: Kassir:
Berilgan rasmlarga qisqacha izoh yozing. 3-ilova
1-rasm 1-2 guruh uchun
2-rasm 3-4 guruh uchun
9.1. Ma`ruza mashg’ulotining ta`lim texnologiyasi modeli
|
Mashg’ulot vaqti-2 soat |
Talabalar soni: 25 –30 gacha |
|
|
Mashg’ulot shakli va turi |
Yangi bilimlarni egallash bo’yicha o’quv mashg’uloti |
|
|
Ma`ruza rejasi |
1.Ofis dasturlari paketi va uning tarkibi. 2.Microsoft Offise imkoniyatlaridan foydalanish. 3.MS Offise paketining tashkil etuvchilari: MS Word, MS Excel, MS Power Point, MS Access lar ҳaqida ma’lumot va ularning vazifalari. 4.MS Office dasturlarining ishlash shartlari, 5.MS Office xaqida ma’lumotlar olish, fayllar va ҳujjatlar, ҳujjatlar bilan ishlashni tashkil etish.
|
|
|
O’quv mashg’ulotining maqsadi: Ofis dasturlari paketi, uning tarkibi hamda kasbiy faoliyatda ofis dasturlaridan foydalanish haqidagi bilimlarni shakllantirish. |
||
|
Pedagogik vazifalar: - Ofis dasturlari paketi va uning tarkibini tushuntirish -Microsoft Offise imkoniyatlaridan foydalanish. -MS Offise paketining tashkil etuvchilari: MS Word, MS Excel, MS Power Point, MS Access lar ҳaqida ma’lumot va ularning vazifalari. --MS Office dasturlarining ishlash shartlari, -MS Office xaqida ma’lumotlar olish, fayllar va ҳujjatlar, ҳujjatlar bilan ishlashni tashkil etish. |
O’quv faoliyati natijalari: - Ofis dasturlari paketi va uning tarkibi bilib oladilar -Microsoft Offise imkoniyatlaridan foydalanish. -MS Offise paketining tashkil etuvchilari: MS Word, MS Excel, MS Power Point, MS Access lar ҳaqida ma’lumot va ularning vazifalari. -MS Office dasturlarining ishlash shartlari, MS Office xaqida ma’lumotlar olish, fayllar va ҳujjatlar, ҳujjatlar bilan ishlashni tashkil etish. foydalanishni asoslab beradilar |
|
|
Ta`lim berish usullari |
Ma`ruza, “birgalikda o’rganish” usuli, texnikalari: insert, blits savol, prezentatsiya, grafik organayzer: B/B/B jadvali |
|
|
Ta`lim berish shakllari |
Frontal, alohida ishlash va guruhda ishlash |
|
|
Ta`lim berish vositalari |
O’quv qo’llanma, proektor, komp’yuter |
|
|
Ta`lim berish sharoiti |
Maxsus jihozlangan o’quv xona |
|
|
Monitoring va baholash |
Og’zaki nazorat: savol-javob, kuzatuv |
|
9.2 “MS Offise paketining tashkil etuvchilari: MS Word, MS Excel, MS Power Point, MS Access lar ҳaqida ma’lumot va ularning” mavzusi bo’yicha ma`ruza mashg’ulotining texnologik xaritasi
|
Ish bosqichlari va vaqti |
Faoliyat mazmuni |
|
|
Ta`lim beruvchi |
Ta`lim oluvchilar |
|
|
1-bosqich. Mavzuga kirish (10daq.) |
1.1. Ma`ruza mashg’ulotining mavzusi, maqsadi va natijalari hamda uni tashkil etish rejasi bilan tanishtiradi. 1.2. Topshiriqlarni eslatadi: Insert texnikasini qo’llagan holda ma`ruza matnini o’qish va B/B/B jadvalining 1,2 – ustunlarini to’ldirish. Talabalarga B/B/B jadvalida belgilaganlari asosida (ma`ruza matni bilan tanishgandan so’ng) qanday yangi tushuncha bilan tanishganini so’raydi. Mavzuning kalit so’zlarini, yangi tushunchalarini doskaga yozadi. |
1.1.Eshitadilar va yozib oladilar.
1.2. eshitadilar. Uyga vazifa qilib berilgan B/B/B jadvali asosida javob beradilar.
Kalit so’zlarni aytadilar.
|
|
2-bosqich. Asosiy (70daq.) |
2.1. erkin holatda talabalarini 3 ta guruhga bo’ladi. Har bir guruh mavzuning bitta savoli bo’yicha “ekspert” bo’ladi. O’quv topshirig’ini bajarish jarayonida vizual materialardan foydalanish mumkinligini aytadi (1-ilova). O’quv topshirig’ini tarqatadi (2-ilova), “Guruh faoliyatini baholash jadvali” va baholash ko’rsatkichi hamda mezonlari bilan tanishtiradi (3-ilova). Guruhda ishlashning boshlanganligini e`lon qiladi. 2.2. Prezentatsiya boshlanganligini e`lon qiladi. Maslahatchi-o’qituvchi sifatida faoliyat yuritadi va har bir guruh taqdim etgan ma`lumotni umulashtiradi. |
2.1. Guruhda ishlaydilar: o’quv savollari bo’yicha javoblar tayyorlaydilar, natijalarni jamoa bo’lib muhokama qila-dilar va o’z taqdimotlarini tayyorlaydilar. 2.2. Prezentatsiya: guruhning sardori taqdimotdan foyda-langan holda o’quv materiallari bilan tanishtiradi, savollarga javob beradi. Boshqa guruh vakillari ma`lumotlarni to’ldiradi, taqdimotni baholaydilar. |
|
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.) |
3.1. O’zaro baholash natijalarini e`lon qilishni taklif etadi. 3.2. B/B/B jadvalining 3-ustunini to’ldirishga topshiriq beradi, blits savol-javob o’tkazadi. 3.3. Umumiy xulosa qiladi, talabalar e`tiborini asosiy masalaga qaratadi, mustaqil ishlash uchun nazorat topshirig’ini beradi (4-ilova). |
3.1. Taqdimot jarayonida qo’ygan ballarini e`lon qiladi. 3.2. B/B/B jadvalining 3-ustunini to’ldiradi va uning mazmunini aytib beradi. |
МЕНЮ САТРИ ФАЙЛ, ПРАВКА, ВИД, ВСТАВКА, ФОРМАТ, СЕРВИС,
ТАБЛИЦА, ОКНО, СПРАВКА
1-ilova
Matn muharrirlari haqida umumiy tushincha.
MENYu SATRI FAYL, PRAVKA, VID, VSTAVKA, FORMAT, SERVIS,
TABLITSA, OKNO, SPRAVKA
«Стандартная» paneli
1.
- Создать - Yangi, ilgari mavjud
bo’lmagan dokumentni
(faylni) yaratish.
2.
-
Открыть - Mavjud
ilgari yaratilgan dokumentni (faylni) ochish.
3.
- Сохранить - ekranda
ochilgan dokumentni (faylni) xotiraga saqlab qo’yish.
4.
- Печать - ekranda ochilgan
faylni bosmaga chiqarish.
5.
- Предварительный просмотр - Bosmaga
tayyorlangan hujjatni
sahifaga joylashishini oldindan ko’rish.
6.
- Орфография - Matnning (rus va
ingliz tilida yozilgan bo’lsa) imlo xatolarni
tekshirish
7.
- Вырезать - Belgilangan sohani
dokumentidan olib tashlash va xotirada saqlab qo’yish.
8.
- Копировать - Belgilangan soha
nusxasini xotiraga saqlab olish.
9.
- Вставить - Kursor turgan joyga
xotirada saqlanayotgan ma`lumotlarni qo’yish.
10.
- Копировать формат - Kursor
turgan joy ko’rinishini
nusxasini xotiraga olish.
11.
- Отменить - Oxirgi xarakatni
bekor qilish.
12.
- Вернуть - Bekor qilingan
xarakatni qaytarish.
13.
- Добавить гиперссылку -Internet
sayti yoki elektron adresga yo’llash belgisini qo’shish
14.
- Показать Web панель - Internet bilan ishlash
tugmalar guruhini ko’rsatish
15.
- Показать панель Таблица -
Jadvallar bilan ishlash yordamchi tugmalar guruhini ko’rsatish
16.
- Добавить таблицу -
Dokumentga jadval qo’shish
17.
- Добавить таблицу Excel - Excel
elektron jadvalini qo’shish
18.
- Колонки - Matnni ustunlar ko’rinishida
yozish
19.
- Показать панель Рисование -
Rasm va grafik elementlar bilan ishlash yordamchi tugmalar guruhini ko’rsatish
20.
- Показать схему документа -
Dokumentdagi tartiblanishni ko’rsatish
21.
- Показывать непечатываемые символы -
Bosmaga chiqarilmaydigan (ko’rinmas)
belgilarni ko’rsating
22.
- Маштаб документа -
Dokument masshtabini (ko’rish foizini) o’zgartirish
Microsoft Word muharririda matnni formatlash imkoniyatlari
«Форматирование» paneli
1.
- Стиль - Matn stilini o’zgartirish
2.
- Шрифт
- Matn shriftini o’zgartirish
3.
- Размер - Matn shrift kattaligini
o’zgartirish
A A A A A A A
4.
- Полужирный - Qalin harflar
holatiga o’tish yoki
undan chiqib ketish
Kalin matn
5.
- Курсив - Qiyshik harflar
holatiga o’tish yoki
undan chiqib ketish
Kiyshik matn
6.
- Подчеркнутый - Chiziqli harflar
holatiga o’tish yoki
undan chiqib ketish
Chiziqli matn
7.
- По
левому краю - Matnni
(kursor turgan abzatsni) chap chegara bo’yicha tekislash
8.
- По
центру - Matnni
(kursor turgan abzatsni) markaz bo’yicha tekislash
9.
- По
правому краю - Matnni
(kursor turgan abzatsni) o’ng chegara bo’yicha tekislash
10.
- По
ширине - Matnni
(kursor turgan abzatsni) ikkala tomon chegaralari bo’yicha tekislash
11.
- Список - Raqamli ro’yxat ko’rinishiga
o’tkazish
yoki undan chiqib ketish
12.
- Список - Belgili ro’yxat ko’rinishiga
o’tkazish
yoki undan chiqib ketish
13.
- Aбзац - Abzatsni tashqariga chiqarish
14.
- Aбзац - Abzatsni ichkariga tortib olish
15.
- Внешние границы -
Abzats chegaralarini ramka bilan belgilash.
16.
- Выделение цветом -
Tanlangan matn tagini rang bilan bo’yash
17.
- Цвет шрифта -
Tanlangan matn harflar rangini o’zgartirish
Fayl menyu komandalarining mazmuni:
|
Komandalar |
Bajaradigan funksiyalari |
|
Создать . . . |
Yangi, ilgari mavjud bulmagan dokumentni yaratish (tayyor shablondan foydalanib). |
|
Открыть . . . |
Mavjud bo’lgan (ilgari yaratilgan) dokumentni ko’rish yoki o’zgartirish uchun ochish |
|
|
Закрыть |
ekranda ochiq bo’lgan dokumentni berkitish. |
|
|
Сохранить |
ekranda ochiq bo’lgan dokumentni saqlash |
|
|
Сохранить как . . . |
ekranda ochi bo’lgan dokumentni saqlash yangi nom ostida saqlab qo’yish yoki boshqa bir katalogga joylashtirish. |
|
|
Сохранить в формате НТМL . . |
ekranda ochiq bo’lgan dokumentni xotiraga gipertekst ko’rinishida saqlab qo’yish. |
|
|
Версии |
ekranda ochiq bo’lgan dokumentni yangi versiyasini saqlash. |
|
|
Параметры страницы |
Ishchi sahifasini formatlashga oid parametrlardan iborat dialog oynasini hosil qilish. |
|
|
Предварительный просмотор |
Bosmaga tayyorlangan hujjatni sahifaga joylashishini oldindan ko’rish. |
|
|
Печать |
Faylni bosmaga chiqarishga oid parametrlardan iborat dialog oynasini hosil qilish. |
|
|
Отправить |
Faylni boshqa kompyuterga jo’natish |
|
|
Свойства |
Fayl haqida ma`lumotlar saqlash |
|
|
Параметры страницы oynasi Bu oyna orqali: 1. ПОЛЯ: varaqa ustki, pastki, chap, o’ng hoshiyalarini, jildga hamda ustki va pastki kolontitularga koldirilgan masofa 2. РАЗМЕР БУМАГИ qismi: varaqa hajmi va uning kitob yoki al’bom holati; 3. ИСТОЧНИК БУМАГИ qismi: kogozlarni printerga quyilish holatlari; 4. МАКЕТ qismi: kolontitullarni farklanishi, matnni varaqda vertikal joylanishi, satrlarni nomerlash va varaqa chegaralarini ramkalash va boshqa xususiyatlarini o’zgartirish mumkin.
|
Pravka menyusi komandalarining mazmuni:
|
Komandalar |
Bajaradigan funksiyalari |
|
1. Отменить изменения |
Ma`lumotlarni o’zgartirishga olib kelgan oxirgi bajarilgan xarakatni bekor qilish (orqaga kaytish). |
|
2. Повторить |
Bekor qilingan xarkatni kaytarish (oldinga kaytarish) |
|
3. Вырезать |
Tanlab olingan matn qismi nusxasini xotiraga ko’chirib (kirkib) olish |
|
4.Копировать |
Tanlab olingan matn qismi nusxasini xotiraga olish |
|
5. Вставить |
Xotirada joylashgan matn qismini chiqarib kursor turgan joyiga qo’yish |
|
6. Специальная вставка |
Xotirada joylashgan matn qismini chiqarib kursor turgan joyiga har xil ko’rinishda qo’yish Buni amalning dialog oynasida bir kator parametrlarni xisobga olgan holda bajarish mumkin bo’ladi. |
|
7. Выделить всё |
Butun fayldagi matnni tanlash |
|
8. Очистить |
Faylning tanlagan kimni ichini yoki yozuvlarni tashki ko’rinishini tozalash. |
|
9. Найти . . . |
Butun matnda so’z yoki so’zlar ketma ketligini kidirib topish komandasi. |
|
10. Заменить . . . |
Butun matnda so’z yoki so’zlar ketma ketligini kidirib topib almashtirish komandasi. |
|
11. Перейти . . . |
Kursorni boshqa varaq, satr, abzats, rasm, jadval va umuman faylning boshqa qismiga utkazish. |
Найти buyrug’ini tanlaganimizdan keyin ekranda quyidagi oyna hosil qilinadi.
Agar shu so’z matnda topilmasa u holda shu haqida ma`lumot bilan oyna ekranda hosil qilinadi
Заменить buyrug’ini tanlaganimizdan keyin ekranda quyidagi oyna
hosil qilinadi.
Перейти buyrug’ni tanlaganimizdan keyin ekranda quyidagi oyna hosil qilinadi.
Vid menyusi komandalarining mazmuni
|
|
|
Komandalar |
Bajaradigan funksiyalari |
|
Vid menyusi komandalari |
1.Обычный - |
Oddiy holatdagi dokument ko’rinishi |
|
2. Электронный документ |
Elektron holatdagi dokumentni ko’rinishi |
|
|
3. Разметка станицы |
Varaqlarga bulingan holatda dokumentni ko’rinishi |
|
|
4. Структура |
Strukturalarni (dokument kismlarini) ko’rsatish holatda dokumentni ko’rinishi |
|
|
5. Главный документ |
Asosiy holatda dokumentni ko’rinishi |
|
|
6. Панели инструментов |
Komanda ekranda bir kator asboblar panelini hosil qilish va Nastroyka tugmasi orqali bu panellarga yangi tugmalar joylashtirishi mumkin. |
|
|
7. Линейка |
Ekranda chizgich ko’rinishi yoki kurinmasligini o’rnatish |
|
|
8. Схема документа |
Dokumentni kismlari ko’rinish holatiga utish va undan chikib ketish |
|
|
9. Колонтитулы |
Kolontitullarni ko’rish |
|
|
10. Сноски |
Belgilangan kism mazmuni haqida pastki izohlarni (varaqlar pastki qismida joylashadi) ko’rish |
|
|
11. Примечания |
Belgilangan kism mazmuni haqida izohlarni (sichqonchani shu kismga ko’rsatganingizda ekranda hosil bo’ladi) ko’rish |
|
|
12. Во весь экран |
Dokumentni butun ekran bo’yicha kengaytirish. |
|
|
13. Масштаб |
Dokumentni ekrandagi varaqa masshtabini o’zgartirtirish va ekrandagi matn harflari qanday kattaligida bulinishini ko’rish. |
Vstavka menyusi komandalarining mazmuni
|
Разрыв . . . |
Dastur tomonidan avtomatik tarzda sahifalarga ajratilish (yangi varaqaga, abzatsga, satrga, usto’nga majburiy utish joyini belgilash). |
|
Номера страницы |
varaqalarga yuqori yoki pastki qismiga, chap, o’rta yoki o’ng tomonda varaqa raqami (nomeri) qo’shish mumkin. |
|
Примечания |
Belgilangan kism mazmuni haqida izohlarni (sichqonchani shu kismga ko’rsatganingizda ekranda hosil bo’ladi) yaratish |
|
Сноска . . . |
Belgilangan kism mazmuni haqida pastki izohlarni (varaqlar pastki qismida joylashadi) yaratish |
|
Название . . . |
Matn kismlariga yoki ob`ektlariga nom yaratish |
|
Перекрестная ссылка |
Matnning bir qismidan boshqasiga tez utishni o’rnatish |
|
Оглавления и указатели |
Matnning shu qismida mundarija, rasmlar yoki jadvallar va asosiy so’zlar ro’yxatini qo’shish. |
|
Рисунок |
komp’yuterda saqlanuvchi rasmni, |
|
Автофигуры |
tayyor grafik shakllar, Ob`ekt Word Art |
|
Надпись |
Matnga ustki yozuv qo’shish. Ustki yozuv varaqda emas balki alohida katlamda yaratiladi va uni varaqa buylab siljitish mumkin. |
|
Файл |
Boshqa fayldan matnni qo’shish |
|
Объект |
Bu komanda umumlashgan komanda bo’lib, har xil rasm, karta, diogramma, video, audio, matematik formulalar va boshqa bir kancha murakkab ob`ektlarni dokumentiga qo’yishga xizmat qiladi. |
|
Закладка |
Matnning shu joyini bitta nom berib belgilab qo’yish |
|
Гиперссылка |
Matnning bir qismidan boshqa qismiga tez utishni o’rnatish |
Nomera stranitsi buyruqni tanlaganimizda quyidagi oyna hosil bo’ladi.
.
Simvol buyruqni tanlaganimizda quyidagi oyna hosil bo’ladi.
EXCEL elektron jadvali
|
|
Kursor 3 xil bo’lishi
mumkin: |
|
• Oq rangli katta plyus |
xona tanlash uchun. Xonani ustiga sichqonchani olib kelganimizda paydo bo’ladi |
|
• Strelka |
xona yoki ob`ektlarni tanlab boshqa joyga ko’chirib olish uchun. Xona tagidagi chegarasiga yoki ob`ektning ustiga sichqonchani olib kelganimizda paydo bo’ladi |
|
• Qora rangli kichkina plyus |
xona ichidagi ma`lumotlarga o’xshash ma`lumotlar bilan boshqa yonidagi xonalarni avtotuldirish. Xonaning pastki o’ng tomondagi burchagida joylashgan nuktaga sichqoncha bilan ko’rsatganimizda paydo bo’ladi. |
VIRAVNIVANIE qismi
STANDART PANELI
|
|
|
|
||
|
|
Создать |
Yangi, ilgari mavjud bo’lmagan dokumentni (faylni) yaratish. |
|
|
|
|
Открыть |
Mavjud ilgari yaratilgan dokumentni (faylni) ochish. |
|
|
|
|
Сохранить |
ekranda ochilgan dokumentni (faylni) xotiraga saqlab qo’yish. |
|
|
|
|
Печать |
ekranda ochilgan faylni bosmaga chiqarish. |
|
|
|
|
Предварительный просмотр |
Bosmaga tayyorlangan hujjatni sahifaga joylashishini oldindan ko’rish. |
|
|
|
|
Орфография |
Matnning (rus va ingliz tilida yozilgan bo’lsa) imlo xatolarni tekshirish. |
|
|
|
|
Вырезать |
Belgilangan sohani dokumentidan olib tashlash va xotirada saqlab qo’yish. |
|
|
|
|
Копировать |
Belgilangan soha nusxasini xotiraga saqlab olish. |
|
|
|
|
Вставить |
Kursor turgan joyga xotirada saqlanayotgan ma`lumotlarni qo’yish. |
|
|
|
|
Копировать формат |
Kursor turgan joy ko’rinishini nushasini xotiraga olish. |
|
|
|
|
Отмена |
Ohirgi xarakatni bekor qilish. |
|
|
|
|
Повтор |
Bekor qilingan xarakatni qaytarish. |
|
|
|
|
Добавить гиперссылку |
Internet sayti yoki elektron adresga yo’llash belgisini qo’shish |
|
|
|
|
Автосумма |
Xonaning yuqorida joylashgan xonalarni jamlash formulasidan yoki boshqa asosiy formulalardan foydalanish. |
|
|
|
|
Мастер формул |
Xonaga formulalar masteri yordamida formula qo’shish. |
|
|
|
|
Сортировка по возрастанию |
Jadvalni alfavit (kamayish) tartibida saralash |
|
|
|
|
Сортирорвка по убыванию |
Jadvalni alfavitga qarshi (kupayish) tartibida saralash |
|
|
|
|
Мастер диаграмм |
Tanlangan soha bo’yicha diagramma (grafik) tuzish |
|
|
|
|
Показать панель Рисование |
Rasm va grafik elementlar bilan ishlash yordamchi tugmalar guruhini ko’rsatish |
|
|
|
|
Маштаб документа |
Dokument masshtabini (ko’rish foizini) o’zgartirish |
|
|
FORMATIROVANIE PANELI
|
|
|
|
|
|
Шрифт |
Matn shriftini o’zgartirish |
|
|
Размер |
Matn shrift kattaligini o’zgartirish |
|
|
Эфект начертания |
Qalin harflar holatiga o’tish yoki undan chiqib ketish |
|
|
Эфект начертания |
Qiyshik harflar holatiga o’tish yoki undan chiqib ketish |
|
|
Эфект начертания |
Chiziqli harflar holatiga o’tish yoki undan chiqib ketish |
|
|
Центровка по левому полю |
Matnni (kursor turgan abzatsni) chap chegara bo’yicha tekkislash |
|
|
Центровка по центру |
Matnni (kursor turgan abzatsni) markaz bo’yicha tekkislash |
|
|
Центровка по правому полю |
Matnni (kursor turgan abzatsni) o’ng chegara bo’yicha tekkislash |
|
|
Центровка по ширене |
Matnni (kursor turgan abzatsni) ikala tomon chegaralari bo’yicha tekkislash |
|
|
Список |
Raqamli ro’yxat ko’rinishiga o’tkazish yoki undan chiqib ketish |
|
|
Список |
Belgili ro’yxat ko’rinishiga o’tkazish yoki undan chikib ketish |
|
|
Объеденить и разместить по центру |
Tanlangan sohani birlashtirib o’rtasidan yozish. |
|
|
Денежный формат |
Xonaning ma`lumotlarini pulli turiga o’tkazish. |
|
|
Процентный формат |
Xonaning ma`lumotlarini foizli turiga o’tkazish. |
|
|
Формат с разделителями |
Xonaning ma`lumotlarini uchta raqam bo’lib ajratib yozish. |
|
|
Увеличить разрядность |
Xonaning ma`lumotlarini nuktadan keyingi raqamlar sonini kupaytirish. |
|
|
Уменьшить разрядность |
Xonaning ma`lumotlarini nuqtadan keyingi raqamlar sonini kamaytirish. |
|
|
Абзац |
Abzatsni tashkariga chiqarish |
|
|
Абзац |
Abzatsni ichkariga tortib olish |
|
|
Внешние граници |
Abzats chegaralarini ramka bilan belgilash. |
|
|
Цвет заливки |
Orqa rangni o’zgartirish |
|
|
Цвет шрифта |
Tanlangan matn harflar rangini o’zgartirish |
RISOVANIE PANELI
|
|
|
|
|
|
Действия |
Grafik ob`ekt ustidan har xil amallar bajarish. |
|
|
Выбор объекта |
Grafik ob`ektni tanlash. |
|
|
Свободное вращение |
Grafik ob`ektni o’rtasi bo’yicha aylantirish |
|
|
Автофигуры |
Har xil grafik shakllarni (chiziq, to’rtburchak, aylana, strelka, ko’pburchak, qovuslar, va hoqazo) qo’shish. |
|
|
Линия |
Tug’ri chiziqlar chizish |
|
|
Стрелка |
Strelkalar chizish |
|
|
Прямоугольник |
To’rtburchaklar chizish |
|
|
Овал |
Aylanalar chizish |
|
|
Надпись |
Ustki yozuvni qo’shish |
|
|
Добавить объект Word Art |
Chiroyli, grafik jihozlangan va har xil shakllardagi matnlarni qo’shish. |
|
|
Добавить картинку |
Rasm qo’shish. Bu buyrug’ini tanlaganimizdan keyin ekranda quyidagi oyna hosil qilinadi. |
|
|
Цвет заливки |
Orqa rangni o’zgartirish |
|
|
Цвет линий |
Chiziqlar rangini o’zgartirish |
|
|
Цвет шрифта |
Harflar rangini o’zgartirish |
|
|
Тип линий |
Chiziqlar qalinligini o’zgartirish |
|
|
Тип штриха |
Chiziqlar turini o’zgartirish |
|
|
Вид стрелки |
Strelkalar turini o’zgartirish |
|
|
Тень |
Ob`ekt soyasini sozlash |
|
|
Объем |
Ob`ektni hajmli holatga o’tkazish |
Jadvallarda har xil funksiya va formulalarni ishlatish
mumkin. Ularni yozishdan avval = belgisini qo’yishingiz kerak.
Funksiyalarda + (qo’shish), - (ayirish), * (ko’paytirish), / (bo’lish),
^ (darajaga ko’tarish) belgilarini ishlatishingiz mumkin. Formulalarda
xonalar nomi faqat lotin harflar bilan berilishi shart.
Masalan agar A1 va B12
xonalardagi sonlarni bir biriga qo’shish kerak bo’lsa u holda formulamiz quyidagicha
bo’ladi: =A1+B12
|
Asosiy funksiyalar |
|
МИН (xonalar) xonalardagi sonlarni minimalini topish |
|
МАКС (xonalar) xonalardagi sonlarni maksimalini topish |
|
СРЗНАЧ (xonalar) xonalardagi sonlarni o’rtachasini topish |
|
СУММ (xonalar) xonalardagi sonlarni yig’indisini topish |
|
ЕСЛИ (shart, to’g’ri, noto’g’ri) shart bo’yicha amalni bajarish |
|
СЧЁТ (xonalar) bo’sh bo’lmagan xonalar sonini aniqlash |
|
СЧЁТЕСЛИ (xonalar, shart) shartga javob beruvchi xonalar sonini aniqlash |
|
СЕГОДНЯ ( ) bugungi kunni qo’yish |
|
СТЕПЕНЬ (son, daraja) ko’rsatilgan sonni kerakli darajaga ko’tarish |
|
ЗНАК (xona) ko’rsatilgan xona ichidagi ma`lumotlar ishorasini aniqlash |
|
COS(son) ko’rsatilgan sonni kosinusini aniqlash |
|
SIN(son) ko’rsatilgan sonni sinusini aniqlash |
|
Formulalarda bir nechta xonalar o’rtasidagi belgilar mazmuni |
|
|
: (ikki nuqta) belgisi |
"dan gacha" ma`noni bildiradi |
|
; (nuqta vergul) belgisi |
"bilan" ma`noni bildiradi |
|
SHhIFT tugma bilan tanlanganlar |
"dan gacha" ma`noni bildiradi |
|
CTRL tugma bilan tanlanganlar |
"va" ma`nosini bildiradi |
|
Formulalarda qo’shtirnok « » ichida yozilgan mantlar |
o’zgartirilmasdan ekranda chiqariladi. |
Masalan:
=CУMM(A1:F11) bu A1
dan F11 gacha to’rtburchak sohadadagi ma`lumotlar summasini topish
ma`noni
bildiradi.
=СУMM(A11;C15) bu A11
va C15 xonalardagi sonlar summasini topish ma`noni bildiradi.
=EСЛИ(A1=5, "A`lo", "A`lo emas" ) bu agar A1 xonadagi son 5 ga teng bo’lsa u holda formula xonasida "a`lo" so’zi yoziladi, aks holda esa "a`lo emas" so’zi yozilish ma`nosini bildiradi.
Formula bor xonani avtoro’yxat bilan tuldirganimizda ichidagi formula o’zgarish satri yoki ustunga qarab o’zgaradi. Masalan:
Agar =ЕСЛИ(A1=5, "A`lo", "A`lo emas" ) formulasi bor xonani pastka avtoro’yxat bilan yo’li bilan to’ldirsak, u holda pastki xonada bu formula =ЕСЛИ(A2=5, "A`lo", "A`lo emas" ) ga o’zgaradi. Agar uni o’ng tomonga to’ldirsak u holda o’ng tomondagi xona formulasi = ЕСЛИ (B1=5, "A`lo", "A`lo emas" ) ga o’zgaradi.
Agar sizga avtoto’ldirish yoki
nusha olish natijasida
hosil bo’lgan formulada biror bir xona nomi o’zgarmas bo’lishi kerak
bo’lsa, u holda
uning nomi oldida $ belgisini qo’yishingiz kerak. Masalan:
= ЕСЛИ ($A$2=5, "A`lo", "A`lo
emas" ) formulada A2 xona nomi o’zgarmas. Agar
$A$2 o’rniga $A2 u holda faqat satr nomeri
o’zgaruvchan,
agar esa $A$2 o’rniga A$2 bo’lsa u holda
faqat ustun nomi
o’zgaruvchan
bo’ladi.
Funksiyalar bilan ishlashda
bizga yordam beruvchi va qulayliklar yaratuvchi Excel Funksiyalar masterini
(yordamchisini) ishga tushirish uchun yordamchi asboblar (tugmalar) satrida joylashgan
tugmani bosishimiz
kerak. Natijada
quyidagi dialog oynasi hosil qilinadi.
Ushbu oynada formula yaratishning birinchi qadamda biz formula yoki funksiyani tanlashimiz kerak. КАТЕГОРИЯ nomli berk ro’yxatda kerakli formulalar guruhini tanlaymiz:
|
|
|
|
1) 10 недавно использовавшихся |
10 oxirgi ishlatilgan formulalar |
|
2) полный алфавитный перечень |
alfavit bo’yicha formulalarning to’lik ro’yxati |
|
3) финансовые |
iqtisodiy formulalar ro’yxati |
|
4) дата и время |
vaqt va sana bilan ishlash formulalar |
|
5) математические |
matematik formulalar |
|
6) статистические |
statistik formulalar |
|
7) ссылки и масивы |
giperyo’llanmalar va massivlar bilan ishlash formulalar. |
|
8) работа с базой данных |
ma`lumotlar ombori bilan ishlash formulalar |
|
9) текстовые |
matn bilan ishlash formulalar |
|
10) логические |
mantiqiy formulalar |
|
11) проверка свойств и значений |
xonalar ichidagi ma`lumotlarni tekshiruvchi formulalar. |
Formula tanlangandan keyin oynaning pastki qismida shu formulaning ma`nosi yoki yordamchi ma`lumotlar chiqariladi. Birinchi qadam bajarilgandan keyin ikkinchi qadamga o’tamiz.
Ushbu qadamda quyidagi oyna hosil
qilinadi. Ushbu oynada formulaning elementlarini ko’rsatishimiz kerak. Ularni klaviaturadan yoki sichqoncha yordamida ko’rsatishimiz mumkin. Sichqonchadan foydalanish uchun ma`lumotlar kiritish sohasining o’ng tomondagi
tugmaga
bosamiz natijada dialog oyna kichkinalashtirilib siz sichqoncha yordamida ish sohaning ixtiyoriy xonani tanlashingiz mumkin.
Xona tanlangandan keyin yana shu
tugmani
bosib formula yordamchisi bilan ishlashni davom etishingiz mumkin. Formula tayyor
bo’lgandan keyin OK
tugmani bosishimiz mumkin.
Excel yordamida jadvalga kiritilgan sonli ma`lumotlarning diagrammalari va grafiklari hosil qilinadi. Diagrammalar va grafiklarni chizish uchun Excel da juda katta imkoniyatli yordamchi «Мастер диаграмм» mavjud. Shu yordamchi vositasida turli - tuman diagrammalar quriladi. Diagrammani berilganlar joylashgan varaqda, boshqa varaqda xatto boshqa kitobda hosil qilish mumkin.
«Мастер диаграмм» yordamida diagramma qurishni ketma-ket ko’rib chiqamiz:
1- qadam.
Ushbu
rasm boshqaruv piktogrammalarida 
ni sichqoncha bilan belgilaganda paydo bo’ladi. Rasmning
chap tomonidagi ro’yxatda diagramma turlari, o’ng tomonida uning ko’rinishlari berilgan. Kerakli tur va ko’rinishdagi
diagramma tanlanganidan keyin pastdagi «Далее» tugmasi bosiladi.
Chap tomonda «Гистограмма» va o’ng tomonda tekislikdagi oddiy ko’rinish olingan.
E`tibor bering, rasmdagi faol turgan «qatlam»-«Стандартные» qatlami. «Нестандартные» qatlamidan boshqa turdagi diagrammalarni
ham tanlash mumkin.
2-qadam.
Bu qadamda diagramma hosil
qilish uchun kerakli berilganlar belgilanadi.
Rasmning o’rta qismidagi oyna aynan
berilganlarni kiritish uchun faol holatda bo’ladi.
«Ряд» qatlamida qator va satrlarga nom berish mumkin. O’zgaruvchilar diapazonini almashtirish, yangi qatorlarni qo’shish imkoniyalari mavjud. Shuningdek, diagramma hosil qilishda, boshlang’ich berilganlarni tanlash, bir necha ustunlardan keraklilarini ajratish va boshqa qiymatlarni kiritish mumkin.
3-qadam.
Diagrammaga sarlavha qo’yish, koordinata o’qlariga nom va kategoriya qo’yish, fonga masshtablar, oraliq chiziqlar va o’zgartirishlar kiritish, joyini almashtirish hamda o’nga nom berish, diagramma ustunlarining jadvaldagi qiymatlarini qo’yish, ularning o’lchami va ranglarini o’zgartirish amallari bajariladi.
4-qadam.
Tayyor bo’lgan diagrammani qaysi varaqqa joylashtirish aniqlanadi. Diagrammani qaysi joyda hosil qilish foydalanuvchining xohishi bilan kiritiladi.
«Qadam»lardagi barcha so’roqlarga javob berilgandan keyin, yoki o’zgartirishlar tugagandan so’ng «Далее» tugmasi bosiladi.
So’nggi qadamda esa «Готово» tugmasi bosilishi kerak.
Yuqoridagi barcha qadamlardan so’ng quyidagi kabi diagramma hosil bo’ladi.
Masalan, quyida jadvalning doiraviy diagrammasi keltirilgan.
POWER POINT taqdimot dasturi
Prezentatsiya - bu slaydlar va maxsus effektlar to’plami bo’lib, ularni ekranda ko’rsatish, tarqatiladigan material, ma`ruza rejasi va konspekt shaklida bitta faylda saqlanadi.
Slayd - bu prezentatsiyani alohida qadiri bo’lib, matnni, sarlavhalarini grafik va diagrammalarni o’z ichiga oladi. Power Point vositalari bilan barpo etilgan slaydlarni oq-qora yoki rangli printerda chop etish yoki maxsus agentligi yordamida 35 millmetrli slaydlarni fotoplenkalarda tayyorlash mumkin.
Tarqatiladigan material - qulay shaklda bosib chiqarilgan va tanishish uchun mo’ljalangan materiallar. Ular bir betda ikki, to’rt yoki olti slaydlar chop etilgan bo’ladi.
Maruza konspekti - Power Point da prezentatsiya ustida ishlash jarayonida yaratilgan ma`ruza konspekti. Chop etish vaqtida ma`ruza konspektining har bir betida slayd va tekstning mazmunini tushuntiruvchi kichiklashtirilgan tasvir chiqarilgan bo’ladi.
Prezentatsiya strukturasi (tuzilishi) - faqatgina slayd sarlavhasini, shuningdek grafik tasvirsiz asosiy matnni va maxsus shakllantirishi ichiga olgan hujjat.
Microsoft Power Point dasturi menyulari
|
|
|
|
Power Pointga mansub yordamchi tugmalar
|
|
Taqdimotga yangi bo’sh slayd qo’shish. Ushbu tugma tanlangandan keyin ekranda oyna orqali yangi slayd turini tanlashni bizga taklif etadi. |
|
|
Taqdimot slaydlarini shakllantirishda Power Point ning tashqi ko’rinishini (rangli jihozlanishini) o’zgartirish yordamchisini ishga tushirish. |
|
|
|
Taqdimotni struktura rejimida ko’rsatganda, slaydlar sarlavhalari va barcha asosiy matinnlarining ko’rsatish yoki ko’rsatmasligini ta`minlaydi. |
|
|
|
Taqdimotni struktura rejimida ko’rsatganda, slaydlar sarlavhalari va barcha matnlarining jihozlanishini (tashqi ko’rinishini) ko’rsatish yoki ko’rsatmasligini ta`minlaydi. |
|
|
|
Tanlangan matn ob`ektning harflarini soyali (s ten’yu) tashqi ko’rinishiga o’tkazish. |
|
|
|
Tanlangan matn ob`ektning harflarini bitta qadamga kattalashtirish. |
|
|
|
Tanlangan matn ob`ektning harflarini bitta qadamga kamaytirish. |
|
|
|
Slayd ob`ektlarining paydo bo’lishini aniqlaydigan animatsiya effektlarini sozlash muloqot oynasini ekranga chiqarish. |
|
|
|
Slayd ob`ektlarining o’ng tomondan kattalashib, avtomobil ovozi bilan paydo bo’lishi animatsiya effekti. |
|
|
|
Slayd ob`ektlarining chap tomondan kattalashib, xushtak ovozi bilan paydo bo’lishi animatsiya effekti. |
|
|
|
Slayd ob`ektlarining o’rtadan, kattalashib fotokamera bilan paydo bo’lishi animatsiya effekti. |
|
|
|
Slayd ob`ektlarining o’rtadan, yorug’lantirib paydo bo’lishi animatsiya effekti. |
Power Pointning foydalanuvchi interfeysi Rasmlar kutubxonasi oynasi
Avtosoderjaniya ustasi yordamida taqdimot hosil qilish
Dizayn qolipini yaratish oynasi ko’rinishi
Power Point dasturida prezentatsiya yaratish tartibi
Har qanday taqdimot yutug’i rangni to’g’ri tanlash, munosib grafiklar, musiqaning maxsus effektlarini tadbiq etish orqali erishiladi. Power Pointda taqdimotni jonlantirish uchun birtalay xilma-xil usullar mavjud.
|
Har bir qolip foydalanuvchi tomonidan sozlanadigan 3 ta ayrim mustaqil elementga ega: |
|
|
Struktura |
Grafika elementlari, ramkalar, chiziqlar va boshqalarni o’z ichiga oladi |
|
Palitra |
Keng sektorli bo’yoqlardan xohlagan rangni tayyorlash imkonini beradi |
|
Tonizatsiyalash |
Palitraning bir rangdan boshqa ranga silliq o’tish, shuningdek, naqsh yordamida rangni to’yinish darajasini o’zgartirish mumkin |
O’quv topshiriqlari
3-ilova
Guruh ishlarini baholash jadvali
Har bir guruh boshqa guruh taqdimotini baholaydi, mezonlar bo’yicha ballar yig’iladi (har bir mezon bo’yicha maksimal 3 ball)
|
Guruh |
Javobning lo’nda va aniqligi |
Ko’rgazma-liligi |
Taqdimotning qisqaligi (reglament) |
Qamrovi (guruh a`zolarining faolligi) |
Ballarning umumiy miqdori |
|
1 |
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
3 |
|
|
|
|
|
|
4 |
|
|
|
|
|
|
5 |
|
|
|
|
|
Yakuniy hisob
|
Guruh |
1-savol |
2-savol |
3-savol |
4-savol |
Umumiy ballar |
|
1 |
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
3 |
|
|
|
|
|
|
Umumiy ballar yig’indisi |
|
|
|
|
|
|
Baho (umumiy ballar yig’indisi 4 ga bo’linadi) |
|
|
|
|
|
Baho: 2,2 -3 ball – «a`lo»; 1,2 - 2 ball – «yaxshi»; 0,5 – 1,1 ball – «qoniqarli»; 0-0,5 ball – «qoniqarsiz».
10.1 Amaliy mashg’ulotining ta`lim texnologiyasi modeli
|
Mashg’ulot vaqti-2 soat |
Talabalar soni: 25 –30 gacha |
|
|
Mashg’ulot shakli va turi |
Bilimlarni mustahkamlash va ko’nikma va malakalarni shakllantirish bo’yicha amaliy mashg’ulot |
|
|
O’quv mashg’ulot rejasi |
1.MS WORD dasturida iqtisodiy sohalarda uchraydigan jadvalli ma’lumotlar bilan ishlash 2.MS Word dasturi iqtisodiy ma’lumotlar bilan ishlash asoslari. 3. MS Word dasturining “Tablista” (Jadval) menyusi, uning imk oniyatlari. |
|
|
O’quv mashg’ulotining maqsadi: MS WORD dasturida iqtisodiy sohalarda uchraydigan jadvalli ma’lumotlar bilan ishlash MS Word dasturi iqtisodiy ma’lumotlar bilan ishlash asoslari. MS Word dasturining “Tablista” (Jadval) menyusi, uning imkoniyatlari bo’yicha bilimlarni kengaytirish va chuqurlashtirish |
||
|
Pedagogik vazifalar: - mavzu bo’yicha bilimlarni kengaytirish va chuqurlashtirish; - bilimlarni taqqoslashni, umumlashtirishni, tahlilni tizimlashtirish ko’nikmasini hosil qilish; - amaliy masalalarni echish jarayonini tashkil qilish; - kommunikatsiya, guruhda ishlash ko’nikmalarini rivojlantirish |
O’quv faoliyatining natijalari: Talaba: - MS Wordda bajariladigan amalarni tavsiflaydilar; - matnga rasm, ro’yxat va sahifa nomeri ko’shish usullarini tushintiradilar; - gipermurojaatlar tashkil etish usullarini aytadilar; - formula kiritish usullarini aytadilar; - sxemalar chizish uslublarini tushuntiradilar. |
|
|
O’qitish metodlari |
Amaliy ish, mashq, ko’rsatish, namoyish etish, yo’riqnoma berish |
|
|
O’quv faoliyatini tashkil etish shakllari |
Ommaviy, individual |
|
|
O’qitish vositalari |
O’quv qo’llanma, proektor, komp’yuter, o’quv topshirig’i |
|
|
O’qitish shart-sharoiti |
Maxsus jihozlangan o’quv xona |
|
|
Qaytar aloqaning yo’l va vositalari |
Yozma nazorat: o’quv topshirig’i |
|
10.2. “MS WORD dasturida iqtisodiy sohalarda uchraydigan jadvalli ma’lumotlar bilan ishlash.” mavzusi bo’yicha amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi
|
Ish bosqichlari va vaqti |
Faoliyat mazmuni |
|
|
Ta`lim beruvchi |
Ta`lim oluvchilar |
|
|
1-bosqich. Mavzuga kirish (15daq.) |
1.1. O’quv mashg’ulotining mavzusi maqsadi, rejalashtirilgan natijasi va uni o’tkazish rejasini aytadi. O’qitish guruhlarda ishlash texnologiyasi asosida olib borilishini e`lon qiladi. 1.2. Baholash mezonlarini e`lon qiladi (Ilova 1). |
Tinglaydilar, yozib oladilar.
|
|
2-bosqich. Asosiy (65daq.) |
2.1. Mavzuning tayanch iboralari asosida blits-so’rov o’tkazadi. ( Ilova 2) 2.2. Mavzu bo’yicha tayorlangan masalalarni tarqatadi, har bir talaba uchun alohida (Ilova 3) 2.3. Berilgan masalalarni bajarishni taklif qiladi va prezentatsiya ko’rinishida taqdim etilishini aytadi. Nazorat qiladi, to’g’irlaydi. 2.4. Bajarilgan masalalarini taqdimotlarni tashkil qiladi. 2.5. Taqdimot natijalarini baholashni tashkil etadi. Javoblarni sharhlaydi, bilimlarni umumlashtiradi, vazifani bajarish jarayonidagi asosiy xulosalarga e`tiborni qaratadi. |
Savollarga javob beradilar Masalalar bilan tanishadilar.
Taqdimot qilishadi, qo’shimchalar qilishadi, baholashadi. |
|
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.) |
4.1. Mashg’ulotga yakun yasaydi faol ishtirok etgan talabalarni rag’batlantiradi. |
4.1. Tinglaydilar, aniqlashtiradilar.
|
1-ilova
Baholash mezoni: 5 ball - “a`lo”; 4 ball - “yaxshi”;
3 ball – “qoniqarli”; 2– “qoniqarsiz”
2-ilova
Blits- so’rov savollari
1. Komp’yuter diskida yoki ixtiyoriy axborot tashuvchida joylashgan «*.doc» kengaytmali faylga sichqoncha ko’rsatkichi bilan ikki marta bosilsa qanday jarayon sodir bo’ladi?
2. Microsoft Word dasturida ayrim hollarda so’zlarning tagiga yashil to’lqinli chiziq chiziladi. Bu nimani anglatadi?
3. Microsoft Word dasturi ma`lumotnomasini (Справка) chaqirish qaysi tugma orqali amalga oshiriladi?
4. 4.Uskunalar panelidagi qaysi tugma yordamida yangi hujjat yaratish mumkin?
3-ilova
Vazifa 1. Vstavka menyusi. Berilgan matnni kiriting.
Namuna bo’yicha matnni formatlang.
1. Меню →Формат → Список yordamida ro’yhat yaratilsin.
2. Меню → Вставка → Рисунок → Картинки yordamida rasm ko’shing.
3. Меню → Вставка → Номер страниц yordamida sahifa nomerini kiriting (sahifa quyi qismi o’ng tomonida).
4. Меню → Вставка → Вставить yordamida joriy sana va vaqtni ko’shing.
5. Меню → Формат → Фон yordamida mantga fon tanlab qo’ying.
Vazifa 2. Formulalar kiritish tartibi.
MS Word dasturiga formulalar kiritish uchun
uskunalar panelidan 
tugmasini
bosish lozim. Hosil bo’lgan panel orqali formulalarni kiritish mumkin.
formulasini kiritish uchun quyidagi amallarni bajarish zarur:
v
tugmasini bosing;
v
kasrlar tugmasini bosing va
amalini tanlang;
v
kiritish maydonida 5 sonini
kiriting va 
tugmasini bosib kerakli ko’rinishdagi darajani tanlang va 2 ni kiriting,
so’ng kursor yoki yo’nalish ko’rsatgichidan pastda turganini bosing va ildizni tanlab
formulani kiritishni davom ettiring;
v qolgan amallarni xam xuddi shu yosinda bajaring;
v formula kiritib bo’lingandan so’ng sichqoncha bilan ushalgan bo’sh joyni bir marta bosing;
v Formulani taxrirlash uchun formulada sichqonchani ikki marta bosing.
Ushbu ma`lumotlarga quyidagi ko’rinishdagi topshiriqlarni bajarishda murojaat qilinadi.
Topshiriq: Quyidagi formulalarni “Редактор формул” elementlaridan foydalangan holda hosil qiling:
1)
3) 
4)
2)
5) 
Vazifa 3. Microsoft Word dasturida jadvallar hosil qilish va ularni formatlash.
Berilgan jadvalni kiriting. Shrift Arial, 12 pt.
O’zbekistonda kichik biznesning iqtisodiyot asosiy tarmoqlarida ishlab chiqarilgan mahsulot (ish, xizmat)lar hajmidagi ulushi, foizda
|
Ko’rsatkichlar |
2008 yil |
2009 yil |
|
Sanoat |
13,9 |
16,9 |
|
Qishloq xo’jaligi |
97,8 |
97,9 |
|
Qurilish |
48,3 |
41,6 |
|
Savdo |
48,1 |
46,5 |
|
Asosiy kapitalga investitsiya |
23,1 |
23,7 |
|
Pulli xizmat |
48,5 |
48,7 |
|
Eksport |
12,4 |
14,6 |
|
Import |
35,7 |
42,5 |
1. Jadvalning oxirgi ustunni belgilab Menyu → Tablitsa→ Vstavit’→Stolbtsi sprava yordamida o’ng tomonga bitta ustun ko’shib, «Jami»deb nomlang.
2. Меню → Таблица→ Формула SUM(LEFT) yordamida ikki yil bo’yicha ko’rsatkichlar yig’indisi hisoblansin.
3. Jadvalning oxirgi satrini belgilab Меню → Таблица→ Вставить→Строки yordamida satr qo’shilsin va «Jami» deb nomlansin.
4. Меню → Таблица→ Формула SUM (ABOVE) yordamida yil bo’yicha ko’rsatkichlar yig’indisi hisoblansin.
5. Funksiyalar yordamida max i min qiymati topilsin.
6. Jadval ma`lumotlarini markazlashtiring.
Vazifa 4. Risovanie menyusi bilan ishlash.
Vstavka menyusi yordamida rasm va matn ma`lumotlarini birashtiring.
Beberilgan hujjat ko’rinishining turli ranglar yordamida o’zgartiring.
4-ilova
Test savollari
1. 
tugmasi yordamida
nima qilishimiz mumkin ?
A) Rasmlar bilan ishlovchi tugmalar
V)
Belgi qo’shish
S)
Bir nechta xonani birlashtirish
D)
Jadval yaratish
2. 
tugmasi
yordamida nima qilishimiz mumkin ?
A)
Rasmlar bilan ishlovchi tugmalar
V)
Belgi qo’shish
S)
Jadvallar bilan ishlovchi tugmalarni ekranga chiqarish
D)
Jadval yaratish
3. 
tugmasi
yordamida nima qilishimiz mumkin ?
A)
Bir nechta xonani birlashtirish
V)
Xona orqa rangini o’zgartirish
S)
Jadvallar bilan ishlovchi tugmalarni ekranga chiqarish
D)
Bitta xonani bir nechtaga bo’lish
4.
tugmasi
yordamida nima qilishimiz mumkin ?
A)
Bir nechta xonani birlashtirish
V)
Xona orqa rangini o’zgartirish
S)
Jadvallar bilan ishlovchi tugmalarni ekranga chiqarish
D)
Bitta xonani bir nechtaga bo’lish
5.
tugmasi
yordamida nima qilishimiz mumkin ?
A)
Bir nechta xonani birlashtirish
V)
Jadval xonasini yoki grafik ob`ektning orqa rangini o’zgartirish
S)
Jadval xona chegaralarini belgilash
D)
Harflar rangini o’zgartirish
6. 
tugmasi yordamida nima
qilishimiz mumkin ?
A) Bir nechta xonani birlashtirish
V) Xona orqa rangini o’zgartirish
S) Xona chegaralarini belgilash
D) Harflar rangini o’zgartirish
11.1. Amaliy mashg’ulotining ta`lim texnologiyasi modeli
|
Mashg’ulot vaqti-2 soat |
Talabalar soni: 25 –30 gacha |
|
|
Mashg’ulot shakli va turi |
Bilimlarni mustahkamlash va ko’nikma va malakalarni shakllantirish bo’yicha amaliy mashg’ulot |
|
|
Mashg’ulot rejasi |
|
|
|
O’quv mashg’ulotining maqsadi: elektron jadvallar yaratish va taxrirlash borasidagi ko’nik-malarini shakllantirish. |
||
|
Pedagogik vazifalar: - mavzu bo’yicha bilimlarni tizimlashtirish va mustahkamlash; - elektron jadval ma`lumot-larini formatlash ko’nikmalarini shakllantirish; -formula va funksiyalar yordamida hisob-kitoblar bajarish ko’nik-malarini shakllantirish.
|
O’quv faoliyatining natijalari: Talaba: - elektron jadvallar yaratish tahrirlash amalarini bajaradilar; - elektron jadvallarga ma`lumotlarni yaratish, kiritish va taxrirlash amalarini bajaradilar; - ma`lumotlarni qayta ishlash jarayonida formulalar va funksiyalaridan foydalanadilar. |
|
|
Ta`lim berish usullari |
Amaliy ish, mashq, ko’rsatish, namoyish etish, yo’riqnoma berish |
|
|
Ta`lim berish shakllari |
Ommaviy, individual |
|
|
Ta`lim berish vositalari |
Ma`ruza matni, proektor, komp’yuter, o’quv topshirig’i |
|
|
Ta`lim berish sharoiti |
Maxsus jihozlangan o’quv xona |
|
|
Monitoring va baholash |
Yozma nazorat: o’quv topshirig’i |
|
11.2. “Jadval protsessori va unda ishlash. Murakkab turdagi jadvallarga ishlov berish. Jadvallarni bir biriga bog’lash va ularni tashkil qilish” mavzusi bo’yicha amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi
|
Ish bosqichlari va vaqti |
Faoliyat mazmuni |
|
|
Ta`lim beruvchi |
Ta`lim oluvchilar |
|
|
1-bosqich. Mavzuga kirish (15daq.) |
1.1. O’quv mashg’ulotining mavzusi maqsadi, rejalashtirilgan natijasi va uni o’tkazish rejasini aytadi. O’qitish guruhlarda ishlash texnologiyasi asosida olib borilishini e`lon qiladi. 1.2. Baholash mezonlarini e`lon qiladi ( Ilova 1). 1.1. Mavzu bo’yicha tayorlangan masalalarni tarqatadi, har bir talaba uchun alohida. (Ilova 3) |
Tinglaydilar, yozib oladilar.
Masalalar bilan tanishadilar.
|
|
2-bosqich. Asosiy (65daq.) |
2.1. Mavzuning tayanch iboralari asosida blits-so’rov o’tkazadi. ( Ilova 2) 2.2. Berilgan masalalarni bajarishni taklif qiladi va prezentatsiya ko’rinishida taqdim etilishini aytadi. Nazorat qiladi, to’g’irlaydi. 2.3. Bajarilgan masalalarini taqdimotlarni tashkil qiladi. 2.4. Taqdimot natijalarini baholashni tashkil etadi. Javoblarni sharhlaydi, bilimlarni umumlashtiradi, vazifani bajarish jarayonidagi asosiy xulosalarga e`tiborni qaratadi. |
Savollarga javob beradilar
Taqdimot qilishadi, qo’shimchalar qilishadi, baholashadi |
|
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.) |
3.1. Mashg’ulotga yakun yasaydi faol ishtirok etgan talabalarni rag’batlantiradi. 3.2. Mustaqil ish uchun vazifa beradi (4-ilova). |
Tinglaydilar, aniqlashtiradilar. Mustaqil ish uchun vazifani yozib oladilar. |
1-ilova
Baholash mezoni: 5 ball - “a`lo”; 4 ball - “yaxshi”;
3 ball – “qoniqarli”; 2 – “qoniqarsiz”
2-ilova
Blits- so’rov savollari
1. Elektron jadval ma`lumotlarini qandan formatlash usullarini bilasiz?
2. Jadvalga ustun qo’shish, olib tashlash tartibini ayting?
3. Ustun va katorlar o’lchamini o’zgartirish tartibini ayting?
4. Aktiv yacheyka adresini qanday bilish mumkin?
5. Formula qanday belgidan boshlanadi?
6. Formula nusxasini olish mumkinmi?
7. Formula qanday belgidan boshlanadi?
8. Formula nusxasini olish mumkinmi?
9. Yacheykalar formatini qanday belgilash mumkin?
3-ilova
Masala. Milliy valyuta va uning shartli berilganlarini xisobga oluvchi tovarlar schyot fakturasi shablonini yarating va uning yordamida schyot tuzing.
Vazifa.
1. MS EXCEL dasturini ishga tushiring, schyot blankini tuzing, o’nga matn va formulalar kiriting, ma’lumotlarni rasmda ko’rsatilganidek formatlang.
|
|
A |
B |
C |
D |
E |
F |
|
1. |
|
|
|
|
|
|
|
2. |
|
|
|
|
|
|
|
3. |
|
Schet № |
|
ot |
|
|
|
4. |
|
|
|
|
|
|
|
5. |
|
|
kurs perescheta |
1 u.e= |
|
sum |
|
6. |
№ |
Mahsulot nomi |
Soni |
Narxi (u.e) |
Jami (u.e) |
Jami (sum) |
|
7. |
1 |
|
|
|
=C7*D7 |
=E7*E5 |
|
8. |
2 |
|
|
|
=C8*D8 |
=E8*E5 |
|
9. |
3 |
|
|
|
=C9*D9 |
=E9*E5 |
|
10. |
4 |
|
|
|
=C10*D10 |
=E10*E5 |
|
11. |
5 |
|
|
|
=C11*D11 |
=E11*E5 |
|
12. |
6 |
|
|
|
=C12*D12 |
=E12*E5 |
|
13. |
7 |
|
|
|
=C13*D13 |
=E13*E5 |
|
14. |
8 |
Итого |
|
|
=СУMM(E7: E13) |
=СУMM(F7:F13) |
Izoh. F5 va F6 yacheykalarga kelgusida mos hisob-kitoblar bajariladigan formulalar kiritiladi va Enter tugmasi bosilgach yacheykalarda avval nollar bo’ladi.
2. Cервис menyusida Защита buyrug’ini tanlang. Keyin Защишить лист opsiyasini tanlang, OK tugmasini bosib, varaqni o’zgarishlaridan ximoyalaning.
3. Tuzilgan jadvalni shablon sifatida saqlang, buning uchun Fayl menyusida Soxranit’ kak…. buyrug’ini tanlang. Ochilgan Soxranenie dokumenta muloqot oynasida Prays-Schet tipidagi hujjatni nomini va Tip fayla maydonchasida Shablon tanlang. Hujjatga shablonlarga beriluvchi .XLT ko’shimcha nom beriladi.
4. Hosil qilingan shablon asosida EXCEL kitobini tuzish uchun Файл menyusida Создать buyrug’i tanlanadi, keyin hujjat tuzish oynasida Prays-Schet shabloni tanlanadi. Shundan keyin EXCEL oynasida nomi shablon bo’yicha berilgan Prays-Schet 1 hujjat oynasi ochiladi.
5. Mahsulotlar ichida soni eng kam bo’lgan mahsulotni toping.
6. Narxi eng ko’p bo’lgan mahsulot nomini toping.
Vazifa
Masala qo’yilishi:
Sirkka biletlar narxi quyidagicha belgilangan
· Birinchi qatorlar biletlarining narxi – 3300 so’m;
· O’rta qatorlar biletlarining narxi – 1800 so’m;
· Orqa qatorlar biletlarining narxi – 1200 so’m.
Bir xaftaga sotilgan biletlar soni jadvalda berilgan. Haftani har bir kuni uchun tushum miqdorini va haftalik daromadini aniqlang.
|
Hafta kuni |
Birinchi qatorlar |
O’rta qatorlar |
Orqa qatorlar |
Kunlik daromad |
|
Dushanba |
100 |
105 |
110 |
|
|
Seshanba |
98 |
108 |
112 |
|
|
Chorshanba |
121 |
209 |
353 |
|
|
Payshanba |
326 |
498 |
401 |
|
|
Juma |
422 |
507 |
203 |
|
|
Shanba |
531 |
558 |
445 |
|
|
Yakshanba |
502 |
525 |
544 |
|
|
Jami |
|
|
|
|
Masala echimi:
1. Berilgan jadval Excell dasturida yaratilsin.
2.
Kunlik
daromadni hisoblash uchun biletlarning narxi A20, V20, S20 yacheykalariga kiritilib,
Вставка Имя Присвоить bandi yordamida bu yacheykalarga nom berilsin.
3. Kunlik daromadni hisoblashda formuladan foydalansin.
4. Jami bo’limi avtosumma yordamida hisoblansin.
Vazifa
Jadvalni to’ldiring va yacheykalarni formatlang.
|
№ |
Mahsulot kodi |
Mahsulot nomi |
Soni |
Chakana narxi |
Ulgurji narxi |
Kunlik daromad |
|
|
|
|
|
|
|
|
4-ilova
1. elektron jadvallar qaysi maqsadlarda ishlatiladi?
2. elektron jadvallar asosan qaysi sohalarda qo’llaniladi?
3. Microsoft Excel elektron jadvalida nechta qator va nechta ustun bo’lishi mumkin?
4. Jadval kataklari ustida qanday amallarni bajarish mumkin?
5. Jadvalga rasm kiritish uchun qanday amallar bajariladi?
6. Diagrammalarni qurish uchun nimalar zarur xisoblanadi?
7. Jadvalda formulalar qanday yoziladi?
12.1. Amaliy mashg’ulotining ta`lim texnologiyasi modeli
|
Mashg’ulot vaqti-2 soat |
Talabalar soni: 25 –30 gacha |
|
|
Mashg’ulot shakli va turi |
Bilimlarni mustahkamlash va ko’nikma va malakalarni shakllantirish bo’yicha amaliy mashg’ulot |
|
|
Mashg’ulot rejasi |
1.“Tablista” (Jadval) menyusi 2. Uning imkoniyatlari 3. Mavzuga oid masalar yechish |
|
|
O’quv mashg’ulotining maqsadi: “Tablista” (Jadval) menyusi, uning imkoniyatlari bo’yicha ko’nikmalarni hosil qilish. |
||
|
Pedagogik vazifalar:
- mavzu bo’yicha bilimlarni tizimlashtirish va mustahkamlash; - “Tablista” (Jadval) menyusi, uning imkoniyatlari.
|
O’quv faoliyatining natijalari: Talaba: - “Tablista” (Jadval) menyusi, uning imkoniyatlari. -Mavzuga oid masalar yechadi |
|
|
Ta`lim berish usullari |
Amaliy ish, mashq, ko’rsatish, namoyish etish, yo’riqnoma berish |
|
|
Ta`lim berish shakllari |
Ommaviy, individual |
|
|
Ta`lim berish vositalari |
O’quv qo’llanma, proektor, komp’yuter, o’quv topshirig’i |
|
|
Ta`lim berish sharoiti |
Maxsus jihozlangan o’quv xona |
|
|
Monitoring va baholash |
Yozma nazorat: o’quv topshirig’i |
|
12.2. “MS Word dasturining “Tablista” (Jadval) menyusi, uning imkoniyatlari” mavzusi bo’yicha amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi
|
Ish bosqichlari va vaqti |
Faoliyat mazmuni |
|
|
Ta`lim beruvchi |
Ta`lim oluvchilar |
|
|
1-bosqich. Mavzuga kirish (15daq.) |
1.1. Amaliy mashg’ulotning mavzusi maqsadi, rejalashtirilgan natijasi va uni o’tkazish rejasini aytadi. O’qitish guruhlarda ishlash texnologiyasi asosida olib borilishini e`lon qiladi. 1.2. Baholash mezonlarini e`lon qiladi ( Ilova 1). 1.3. Mavzu bo’yicha tayorlangan masalalarni tarqatadi, har bir talaba uchun alohida. (Ilova 3) |
Tinglaydilar, yozib oladilar.
Masalalar bilan tanishadilar.
|
|
2-bosqich. Asosiy (65daq.) |
2.1. Mavzuning tayanch iboralari asosida blits-so’rov o’tkazadi. ( Ilova 2) 2.2. Berilgan masalalarni bajarishni taklif qiladi va prezentatsiya ko’rinishida taqdim etilishini aytadi. Nazorat qiladi, to’g’irlaydi. 2.3. Bajarilgan masalalarini taqdimotlarni tashkil qiladi. 2.4 Taqdimot natijalarini baholashni tashkil etadi. Javoblarni sharhlaydi, bilimlarni umumlashtiradi, vazifani bajarish jarayonidagi asosiy xulosalarga e`tiborni qaratadi. |
Savollarga javob beradilar
|
|
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.) |
4.1. Mashg’ulotga yakun yasaydi faol ishtirok etgan talabalarni rag’batlantiradi. Mustaqil ishni bajaradilar |
4.1.Tinglaydilar, aniqlashtiradilar.
|
1-ilova
Baholash mezoni: 5 ball - “a`lo”; 4 ball - “yaxshi”;
3 ball – “qoniqarli”; 2 – “qoniqarsiz”
2-ilova
Blits- so’rov savollari
1. MS WORD dasturida iqtisodiy sohalarda uchraydigan jadvalli ma’lumotlar bilan ishlash
2.MS Word dasturi iqtisodiy ma’lumotlar bilan ishlash asoslari.
3.MS Word dasturining “Tablista” (Jadval) menyusi, uning imkoniyatlari.
4.MS Word yordamida mutaxassislikka oid ҳujjatlar ҳosil qilish, xo’jalik faoliyatiga oid ayrim ҳujjatlar shakllarini tayyorlash va jadvallarni ҳosil qilish.
5.Jadval ma’lumotlari asosida grafiklar qurish, diagrammalar tayyorlash
3-ilova
Vazifa.
Vazifalar
1.Yozgan matningizni xotirada qoldirib, unga papka ochib faylni joylashtirish jarayonini tushintirib bering.
2.O`zingizga kerakli fayl yoki papkani kompyuterdan chaqirib olish etapini tushintirib bering.
3.Shift va PgUp, Shift va PgDn tugmalarining (birgalikda bosganda) vazifasi
4.Xujjatingizni betlash uchun qaysi bandlardan foydalanasiz.
5.Yozgan matiningiz harflari katta (bosh) harflarda bo`lsin.
6.Xujjatni disketaga olish va printirda chop etish etabini tushintiring.
7.Agar kiritgan jadvalingiz 6 ta satr 30 ta ustundan iborat bo`lsa uning 4-satrini yoki 20-21-ustunlari kerak bo`lmasa uni yo`kotish uchun kaysi bandlardan foydalanasiz.
8.Yozgan tekistingizga animasiya o`rnating.
9.Word dasturida PgUp va Shift PgUp klaviatura tugmalarining vazifasi ni tushintiring
10.Kiritilgan matnda Klaviaturaning Ctrl va End tugmalarini birgalikda ishlatganda kanday buyruk hosil bo`ladi
11.Agar kiritgan jadvalingiz 6 ta satr 30 ta ustundan iborat bo`lsa uning 4-satrini o`ng tomonidan yoki 20-ustunning chap tomonidan koshimcha satr yoki ustun kerak bo`lsa kaysi bandlardan foydalanasiz.
12.Kiritgan jadvalingizni yukori kismini ko`krang bilan ajrating.
MUSTAQIL ISH
1. 6 ta ustun va 5 ta qatordan iborat jadval yarating.
2. Berilgan topshiriqning 3 va 4 qatorlari orasida qo’shimcha qator qo’ying.
|
1 |
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
3 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
4 |
|
|
|
|
5 |
|
|
|
3. Berilgan jadvalning C va D ustunlari orasiga qo’shimcha ustun kiriting.
|
A |
B |
C |
D |
E |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
4. Berilgan jadvaldagi C va D ustunlar orasidagi ustunni yo’qoting
|
A |
B |
C |
|
D |
E |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
13.1 Amaliy mashg’ulotining ta`lim texnologiyasi modeli
|
Mashg’ulot vaqti-2 soat |
Talabalar soni: 25 –30 gacha |
|
|
Mashg’ulot shakli va turi |
Bilimlarni mustahkamlash va ko’nikma va malakalarni shakllantirish ma’ruza mashg’ulot |
|
|
M’ruzat rejasi |
1 MS EXCEL dasturida buxgalteriyaga oid hujjatlar bilan ishlash to’g’risida boshlang’ich ma’lumot berish 2. MS Excel ga kirish va undan chiqish. MS Excel oynasi bilan tanishish. 3.MS Excel yordamida buxgalteriyaga doir boshlanғich elektron jadval ҳosil qilish, yangi fayl tashkil etish, ma’lumotlarni kiritish, yacheykalar (kataklar) formatini o’rnatish, yacheykalardagi sonlar summalarini ҳisoblash, yacheykalar intervallarini ajratish, ishchi varaq nomini kiritish, ҳosil qilingan jadvalni diskda saqlash.
|
|
|
O’quv mashg’ulotining maqsadi: MS EXCEL dasturida buxgalteriyaga oid hujjatlar bilan ishlash to’g’risida boshlang’ich ma’lumot berish. MS Excel ga kirish va undan chiqish. MS Excel oynasi bilan tanishish.
|
||
|
Pedagogik vazifalar:
- mavzu bo’yicha bilimlarni tizimlashtirish va mustahkamlash; - MS EXCEL dasturida buxgalteriyaga oid hujjatlar bilan ishlash to’g’risida boshlang’ich ma’lumot berish - MS Excel ga kirish va undan chiqish. MS Excel oynasi bilan tanishish.
|
O’quv faoliyatining natijalari: Talaba: - MS EXCEL dasturida buxgalteriyaga oid hujjatlar bilan ishlash to’g’risida boshlang’ich ma’lumot berish -MS Excel ga kirish va undan chiqish. MS Excel oynasi bilan tanishish.
|
|
|
Ta`lim berish usullari |
Amaliy ish, mashq, ko’rsatish, namoyish etish, yo’riqnoma berish |
|
|
Ta`lim berish shakllari |
Ommaviy, individual |
|
|
Ta`lim berish vositalari |
O’quv qo’llanma, proektor, komp’yuter, o’quv topshirig’i |
|
|
Ta`lim berish sharoiti |
Maxsus jihozlangan o’quv xona |
|
|
Monitoring va baholash |
Yozma nazorat: o’quv topshirig’i |
|
13.2. “MS EXCEL dasturida buxgalteriyaga oid hujjatlar bilan ishlash to’g’risida boshlang’ich ma’lumot berish” mavzusi bo’yicha amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi
|
Ish bosqichlari va vaqti |
Faoliyat mazmuni |
|
|
Ta`lim beruvchi |
Ta`lim oluvchilar |
|
|
1-bosqich. Mavzuga kirish (15daq.) |
1.1. Amaliy mashg’ulotning mavzusi maqsadi, rejalashtirilgan natijasi va uni o’tkazish rejasini aytadi. O’qitish guruhlarda ishlash texnologiyasi asosida olib borilishini e`lon qiladi. 1.2. Mavzuni bayon etish ( Ilova 2). 1.3. Mavzu bo’yicha tayorlangan masalalarni tarqatadi, har bir talaba uchun alohida. (Ilova 3) |
Tinglaydilar, yozib oladilar.
Masalalar bilan tanishadilar.
|
|
2-bosqich. Asosiy (65daq.) |
2.1. Mavzuning tayanch iboralari asosida blits-so’rov o’tkazadi. ( Ilova 1) 2.2. Berilgan masalalarni bajarishni taklif qiladi va prezentatsiya ko’rinishida taqdim etilishini aytadi. Nazorat qiladi, to’g’irlaydi. 2.3. Bajarilgan masalalarini taqdimotlarni tashkil qiladi. 2.4 Taqdimot natijalarini baholashni tashkil etadi. Javoblarni sharhlaydi, bilimlarni umumlashtiradi, vazifani bajarish jarayonidagi asosiy xulosalarga e`tiborni qaratadi. |
Savollarga javob beradilar
|
|
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.) |
4.1. Mashg’ulotga yakun yasaydi faol ishtirok etgan talabalarni rag’batlantiradi. Mustaqil ishni bajaradilar |
4.1.Tinglaydilar, aniqlashtiradilar.
|
1-ilova
1. Microsoft Excel nimа mаqsаddа ishlаtilаdi?
2. Jаdvаlni fоrmаtlаsh dеgаndа nimаni tushunish lоzim?
3. Jаdvаldа qаysi turdаgi оb’yеktlаrni vа qаndаy jоylаshtirish mumkin?
4. Jаdvаlni kоmp’yutеr dоimiy хоtirаsigа qаndаy yozish mumkin?
5. Jаdvаliy hujjаt qаndаy nоmlаnаdi?
6. «Stаndаrtniy» pаnеli knоpkаlаrini tаvsiflаb bеring?
7. Fоrmаtlаsh knоpkаlаrini tаvsiflаb bеring?
8. Jаdvаl bilаn ishlаsh knоpkаlаrini tаvsiflаb bеring?
9. Rаsm chizish knоpkаlаrini tаvsiflаb bеring?
10. Funktsiyalаr bilаn ishlаshni tаvsiflаb bеring?
2-ilova
3-ilova
Mustaqil bajarish uchun masalalar:
1. “Mohigul” fermer xo’jaligi chorvachilik uchun AT Paxtabankdan 3000000 so’m kredit oldi.Agar u yillik 15% bilan 1350000 so’m kredit foizi to’lashi kerak bo’lsa, u kreditni necha yilga olgan?
2. “Hojatbaror” x/f kredit uchun 9 oyga 180000 s’om kredit foizi to’lagan bo’lsa va yillik foiz stavkasi 16 % bo’lsa, unda necha so’m kredit olingan?
3.Korxona tomonidan ishlab chiqilgan mahsulotning sof og’irligi 38 kg. Yillik ishlab chiqarish 3000 birlik. Harakatdagi material ishlatish koeffisienti 0.8 ni korxona 0.82 ga ko’tarishni rejalashtirgan. 1 kg material bahosi 42 so’m. Material sarflashning harakatdagi va rejadagi normasini aniqlang
4.galaosiyo Iqtisodiyot kolleji axborot resurs markazida 40000 ta kitob bor.Ularning 25000 tasi darsliklar, qolganlari badiiy kitoblardan iborat.Kutubxonadagi kitoblarning necha foizini darsliklar tashkil etadi?
5.“Mohigul” f/x chorvachilik uchun AT ”Paxtabank” dan 3000000 so’m kreditni oldi.Agar u yillik 15 % bilan 1350000 so’m kredit foizi to’lashi kerak bo’lsa, u kreditni necha yilda olgan?
Vazifa: Yuqoridagi masalalarni Microsoft Excel dasturida formula berib hisoblang va unga mos diagramma o’rnating.
14.1. Ma`ruza mashg’ulotining ta`lim texnologiyasi modeli
|
Mashg’ulot vaqti-2 soat |
Talabalar soni: 25 –30 gacha |
|
|
Mashg’ulot shakli va turi |
. Bilimlarni mustahkamlash va ko’nikma va malakalarni shakllantirish bo’yicha amaliy mashg’ulot |
|
|
Mashg’ulot rejasi |
1. MS Excel yordamida buxgalteriyaga doir boshlanғich elektron jadval ҳosil qilish, yangi fayl tashkil etish, ma’lumotlarni kiritish, yacheykalar (kataklar) formatini o’rnatish, yacheykalardagi sonlar summalarini ҳisoblash, yacheykalar intervallarini ajratish, ishchi varaq nomini kiritish, ҳosil qilingan jadvalni diskda saqlash. |
|
|
O’quv mashg’ulotining maqsadi: Axborot texnologiyalari, axborot texnologiya-sining ichki va tashqi omillari, axborot uzatish usullari, informatikaning axborotlashgan jamiyatdagi o’rni, o’qitishda axborot texnologiyalari to’g’risidagi umumiy tushunchalarni shakllantirish. |
||
|
Pedagogik vazifalar: -MS Excel yordamida buxgalteriyaga doir boshlanғich elektron jadval ҳosil qilish, yangi fayl tashkil etish, ma’lumotlarni kiritish, yacheykalar (kataklar) formatini o’rnatish, yacheykalardagi sonlar summalarini ҳisoblash, yacheykalar intervallarini ajratish, ishchi varaq nomini kiritish, ҳosil qilingan jadvalni diskda saqlash to’g’risida amaliy ko’nikmalar hosil qildirish
|
O’quv faoliyati natijalari: -MS Excel yordamida buxgalteriyaga doir boshlanғich elektron jadval ҳosil qilish, yangi fayl tashkil etish, ma’lumotlarni kiritish, yacheykalar (kataklar) formatini o’rnatish, yacheykalardagi sonlar summalarini ҳisoblash, yacheykalar intervallarini ajratish, ishchi varaq nomini kiritish, ҳosil qilingan jadvalni diskda saqlash to’g’risida amaliy jo’nikmalarga ega bo’lish
|
|
|
Ta`lim berish usullari |
Ma`ruza, tezkor-so’rov, «ekspert so’rovi» metodi, tahlil |
|
|
Ta`lim berish shakllari |
Ma`ruza matni, komp’yuter, videoproektor, format qog’ozlari, markerlar, skotch, chizmali organayzerlar. |
|
|
Ta`lim berish vositalari |
Frontal, jamoaviy, guruhlarda ishlash. |
|
|
Ta`lim berish sharoiti |
Texnik vositalardan foydalanish va guruhlarda ishlashga mo’ljallangan auditoriya |
|
|
Monitoring va baholash |
Og’zaki nazorat, savol-javob, reyting tizimi asosida baholash. |
|
14.2“MS EXCEL dasturida buxgalteriyaga doir boshlang’ich hisoblash ishlarini bajarish” mavzusi bo’yicha ma`ruza mashg’ulotining texnologik xaritasi
|
Ish bosqichlari va vaqti |
Faoliyat mazmuni |
|
|
Ta`lim beruvchi |
Ta`lim oluvchilar |
|
|
I. Kirish bosqichi (10 min.) |
1.1.Mavzuni nomi, maqsadi, kutilajak o’quv natijalarini va mavzu rejasini eslatadi. 1.2.O’tgan mashg’ulot bilan mantiqiy bog’laydi. Mustaqil ish uchun berilgan vazifani, ya`ni insert texnikasini qo’llab mavzuning qolgan rejalarini o’rganib kelish vazifasi berilganligini eslatadi. |
Tinglaydilar. Savollar beradilar.
|
|
II. Asosiy bosqich (60 min.) |
2.1.tayanch iboralar bilan tanishtirish (1-ilova) Mustaqil topshiriq (2-ilova). 2.2.Keyingi faoliyat kichik guruhlarda davom etishini e`lon qiladi. Talabalarni 3 ta guruhga bo’ladi. 2.3. Ushbu mavzu bo’yicha qo’shimcha o’quv materialini tarqatadi va tanishib chiqishni taklif qiladi. Guruhlarda berilgan vazifalarni muhokamasini tashkil qiladi. Guruhlar faoliyatini kuzatadi, yo’naltiradi, maslahatlar beradi. 2.5.Guruh ishlarini taqdimoti boshlanishini e`lon qiladi. Guruhlar ishini tahlil qiladi, qo’shimchalar kiritadi, to’ldiradi, umumlashtiradi. |
Berilgan savollarga javob beradilar. Fikr almashadilar.
Guruhlarga bo’linadilar.
Berilgan vazifalar ni bajaradilar. Har bir guruh berilgan format qog’oziga masala natijalarini qayd etadilar. Ikkinchi vazifani bajara-dilar. Format qo-g’oziga dinamik das-turlash masalala-rini yozib chiqadi-lar. Natijalarni taq-dim qiladilar. Bir-biriga berilgan savollarga javob beradilar. |
|
III. Yakuniy bosqich (10 min.) |
3.1.Mavzuni umumlashtiradi, xulosalar qiladi. Talabalar diqqatini mavzuning asosiy mohiyatiga qaratadi. 3.2.O’quv mashg’ulotining natijalarini qayd qiladi. Talabalar mustaqil faoliyatining maqsadga erishganlik darajasini tahlil qiladi va baholaydi. 3.4. Mustaqil ishlashlari uchun vazifa beradi: (1) qo’shimcha adabiyotlardan mavzuga tegishli bo’lgan yangi ma`lumotlarni to’plash (2) amaliy mashg’ulotga mustaqil tayyorlanishlari uchun savollar (4-ilova). |
Tinglaydilar.
Vazifani yozib oladilar. |
1-ilova
Tayanch atamalar:Gorizontal menyu, Uskunalar paneli, Formulalar qatori, Nom maydoni, Holat qatori, Ustunlar sarlavhasi
2-ilova
Microsft Exel dasturini ishga tushirish uchun quyidai ketma-ketlik bajariladi:
3-ilova
1-guruhTopshiriq№
«Aziza»XF 16.05.2008 yil 5000000-00 (Besh million so’m 00 tiyin) kredit summasini 16.05.2008yilgi №15 kredit shartnomasiga asosan DAТ Asaka bank Buxoro viloyat bo’limiga qaytarsa, to’lov topshiriqnomasini qanday rasmiylashtiradi?
To’lovchining rekvizitlari: «Aziza»XF, INN 203450862, ssuda h/r 13101000900459546001, DAТ Asaka bank Buxoro viloyat bo’limi,MFO 00120 «Aziza» XF direktori A.A.Axmedova, bosh hisobchi: K.O.Umidov
Oluvchining rekvizitlari : DAТ Asaka bank Buxoro viloyat bo’limi, korshyot 10301000900000120001, MFO 00120 INN 200862229, Bank boshqaruvchisi F.S. Barotov. Bosh hisobchi: N.L.Jumayeva
To’lov mazmuni: 16.05.2008 yilgi №15 kredit shartnomasiga asosan kredit summasi qaytariladi.
To’lov topshiriqnomasi №
Sana: ___________
To`lovchining nomi: ______________________________ INN ________
DEBET
To`lovchining hisob raqami: ___________________________
To`lovchi bank nomi: _______________________________ MFO _____
SUMMA: ______________
Oluvchining nomi: ____________________________________ INN _______
KREDIT
Oluvchining hisob raqami: ___________________________ MFO ____
Oluvchi bank nomi : _________________________________
Summa so`z bilan: ________________________________________________
To`lov mazmuni : _________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
Muhr Boshliq: __________ __________________
o`rni Bosh hisobchi: ___________ __________________
|
Bank |
Tekshirildi |
Ma`qullandi |
O`tkazildi |
2-guruhTopshiriq№
Siz «Shohjahon» xususiy firmasi bosh hisobchisisiz. Sizning firmangiz «Kamol» xususiy firmasiga 130000-00 (Bir yuz o’ttiz ming so’m 00 tiyin) 12.05.2008 yil bo’yoq sotib olsh uchun pul ko’chirgan edi, lekin bu korxona mahsulotni o’z vaqtida yetkazib bermaganligi uchun boshqa korxonaga pul ko’chirib kerakli mahsulotga ega bo’ldihgiz. Siz «Kamol» xususiy firmasiga borib 20.05.2008 yil solishtirma dalolatnoma tuzdingiz.
Agar
To’lovchining rekvizitlari: «Kamol»XF, INN 204983543, h/r 20208000100369852001, Milliybank Buxoro viloyat bo’limi, MFO 00084, «Kamol»XF direktori K.J.Hamidov, bosh hisobchi: F.S.Temirov
To’lov mazmuni: 20.05.2006 yilgi solishtirma dalolatnomaga asosan undirib olinadi.
Oluvchining rekvizitlari: «Shohjahon» XF, INN 201128971, h/r 20208000600687154001, Milliybank Buxoro viloyat bo’limi, MFO 00084, «Shohjahon» XF direktori Sh.M.Jamilov, bosh hisobchi: siz
bo’lsangiz, №10 to’lov talabnomasini bugungi sana bilan rasmiylashtiring.
To’lov talabnomasi №
Sana: ___________
To`lovchining nomi: ________________________________INN ________
DEBET
To`lovchining hisob raqami: ___________________________
To`lovchi bank nomi: _______________________________MFO _______
SUMMA: ______________
Oluvchining nomi: _________________________________ INN _________
KREDIT
Oluvchining hisob raqami: __________________________MFO ________
Oluvchi bank nomi : ____________________________________________
Summa so`z bilan: ______________________________________________
To`lov mazmuni : _______________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
Muhr Boshliq: __________ _______________
o`rni Bosh hisobchi: ___________ ______________
|
Bank |
Tekshirildi |
Ma`qullandi |
O`tkazildi |
3-guruhTopshiriq№
“Nozima” xususiy firmasi Davlat Soliq Qo’mitasiga hisobot topshirdi va 01.01.2008 yil holatida 40000-00 (Qirq ming so’m 00 tiyin) daromad solig’idan qarzi borligi aniqlandi. Agar
To’lovchining rekvizitlari: «Nozima» XF, INN 202951267, h/r 20208000400624895001, Tadbirkorbank Buxoro viloyat bo’limi, MFO 00109, «Nozima» XF direktori N.D.Ashurov, bosh hisobchi: F.X.Husenova
Oluvchining rekvizitlari: Davlat Soliq Qo’mitasi, INN 200132871, h/r 23402000300852369001, Tadbirkorbank Buxoro viloyat bo’limi, MFO 00109, Davlat Soliq Qo’mitasi direktori S.M.Jumayev, bosh hisobchi: G.U.Qobilov
bo’lsa, soliqni undirib olish uchun 15.01.2008 yilgi №20 inkasso topshiriqnomasini rasmiylashtiring.
Inkasso topshiriqnomasi №
Sana: ___________
To`lovchining nomi: ________________________________INN _______ __
DEBET
To`lovchining hisob raqami: ___________________________
To`lovchi bank nomi: _______________________________MFO ________
SUMMA: ______________
Oluvchining nomi: _________________________________ INN _________
KREDIT
Oluvchining hisob raqami: __________________________MFO ________
Oluvchi bank nomi : _____________________________________________
Summa so`z bilan: _______________________________________________
To`lov mazmuni : ________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
Muhr Boshliq: __________ ________________
o`rni Bosh hisobchi: ___________ _______________
|
Bank |
Tekshirildi |
Ma`qullandi |
O`tkazildi |
4-ilova
15.1. Amaliy mashg’ulotining ta’lim texnologiyasi modeli
|
Mashg’ulot vaqti-2 soat |
Talabalar soni: 25 –30 gacha |
|
|
Mashg’ulot shakli va turi |
Bilimlarni mustahkamlash va ko’nikma va malakalarni shakllantirish bo’yicha amaliy mashg’ulot |
|
|
Mashg’ulot rejasi |
|
|
|
O’quv mashg’ulotining maqsadi: Ma’lumotlar ombori bo’yicha amaliy ko’nikmalarni shakllantirish |
||
|
Pedagogik vazifalar: - Ma’lumotlar ombori (MO) va uning turlari, MOning imkoniyatlari, ma’lumotlar omborini boshqarish tizimlari (MOBT) haqidagi bilimlarini chuqurlashtirish - Ierarxik, tarmoqli va relyastion ma’lumotlar omborlari haqida kengroq tushuncha berish - Ma’lumotlar omborini yaratish va boshqarishda qo’llaniladgan dasturlarni ko’rsatib berish. |
O’quv faoliyati natijalari: - Ma’lumotlar ombori (MO) va uning turlari, MOning imkoniyatlari, ma’lumotlar omborini boshqarish tizimlari (MOBT) ni farqlaydilar - Ierarxik, tarmoqli va relyastion ma’lumotlar omborlarini asoslaydilar - Ma’lumotlar omborini yaratish va boshqarishda qo’llaniladgan dasturlarni yoritib beradilar. |
|
|
Ta’lim berish usullari |
Amaliy ish, mashq, ko’rsatish, namoyish etish, yo’riqnoma berish |
|
|
Ta’lim berish shakllari |
Ommaviy, individual |
|
|
Ta’lim berish vositalari |
O’quv qo’llanma, proektor, kompyuter, o’quv topshirig’i |
|
|
Ta’lim berish sharoiti |
Maxsus jihozlangan o’quv xona |
|
|
Monitoring va baholash |
Yozma nazorat: o’quv topshirig’i |
|
15.2. “MS EXCEL dasturida buxgalteriyaga doir boshlang’ich hisoblash ishlarini bajarish ” mavzusi bo’yicha amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi
|
Ish bosqichlari va vaqti |
Faoliyat mazmuni |
|
|
Ta’lim beruvchi |
Ta’lim oluvchilar |
|
|
1-bosqich. Mavzuga kirish (15daq.) |
1.1. Amaliy mashg’ulot mavzusi va maqsadi bilan tanishtiradi. 1.2. Mashg’ulot individual shaklida o’tkazilishini va baholash mezonlarini ma’lum qiladi (1-ilova). 1.3. Tezkor surov texnikasini kullab talabalarni faollashtiradi, avvalgi bilimlarni egallaganlik darajasini aniqlaydi. (2-ilova). |
Tinglaydilar
Savollarga javob beradilar Savollarga javob beradilar.
|
|
2-bosqich. Asosiy (65daq.) |
2.1. Talabalarga amaliy ishnini mazmuni bilan tanishtiradi va uni bajarish yuzasidan yo’riqnoma beradi 2.2. Talabalarni individual ishlashlarini tashkillashtiradi, o’quv topshiriqlarini tarqatadi (3-ilova). 2.3. Talabalarni faoliyatini kuzatadi, yo’naltiradi, maslahatlar beradi. 2.4. Individual amaliy ishlashga ajratilgan vaqtni tugaganligini ma’lum qiladi va talabalarning topshiriqlarni to’g’ri bajarganliklarini tekshiradi |
Tanishadilar
Topshiriqlarni oladilar, bajaradilar
Topshiriqlarni taqdim etadilar
|
|
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.) |
3.1. Mashg’ulot mavzusi bo’yicha yakun yasaydi, individual ish natijasini tahlil qiladi, baholaydi. Mavzu bo’yicha talabalarda yuzaga kelgan savollarga javob beradi, yakunlovchi xulosa qiladi. 3.2. Talabalar faoliyatini tahlil qiladi va baholaydi 3.3. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi |
Savollar beradilar
Vazifani yozib oladilar. |
1-ilova
Baholash mezoni: 5 ball - “a’lo”; 4 ball - “yaxshi”;
3 ball – “qoniqarli”; 2 – “qoniqarsiz”
2-ilova
Blist- so’rov savollari
3-ilova
O’quv topshirig’i
Tayanch atamalar:Menyu satri asboblar paneli ,formulalar satri….
______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
2-topshiriq: Berilgan ma’lumotlar asosida Jadvalni MS EXEL dasturida to’ldiring
Topshiriq №1.
1-Topshiriqni bajarish uchun uslubiy ko`rsatma. Siz tabel hujjatini rasmiylashtirish uchun quyida berilgan ma`lumotlardan foydalanishingiz lozim. Berilgan ma`lumotlar asosida har bir ishchining bir oy davomida ishlagan ish kunlari, be`tob kunlari, sababsiz ishga kelmagan kunlarini kunma-kun belgilab olib ta`bel hujjatini to`ldirishingiz kerak.
4.1.1.1.3 № |
Ishchilаr I.F.SH. |
Ishlаgаn ish kunlаri |
|
1 |
Оripоv Оlim |
22 kun to’liq ishlаgаn |
|
2 |
Yodgоrоv Аzim |
22 kun to’liq ishlаgаn |
|
3 |
Sherоv Himmаt |
7.01dаn – 15.01 betоblik kunlаri |
|
4 |
Nаmоzоv Hаkim |
22 kun to’liq ishlаgаn |
|
5 |
Xоlikоv Rаvshаn |
28.01 – 29.01 dа 2 kun prоgul qilgаn |
|
6 |
Umаrоv Ilhоm |
22 kun to’liq ishlаgаn |
|
7 |
Hоjiyev Murоd |
21.01. – 28.01 kаsаllik kunlаri |
|
8 |
Fаyziyev Аkmаl |
22 kun to’liq ishlаgаn |
|
9 |
Ismаtоv Оbid |
21.01.dаn bоshlаb 24 kunlik tа’tilgа chiqqаn |
|
10 |
Bоzоrоv Аziz |
22 qun to’liq ishlаgаn |
|
11 |
Rаshidоv Lаziz |
15.01. gа tа’til kuni tugаydi |
|
12 |
To’rаyev Shаvkаt |
22 kun to’liq ishlаgаn |
|
13 |
Rаupоv Ilyos |
3 kun 14.01 – 16.01 mа’muriyatdаn jаvоb оlgаn |
|
14 |
Hаyitоv Shоkir |
22 kun to’liq ishlаgаn |
|
15 |
Jаmоlоv Nоdir |
2.01 dаn 24 kunlik tа’tilgа chiqqаn |
Kоrxоnа direktоri: H.K. Fаyzullаyev
Sex bоshlig’i: O.S.Hаkimоv
Kоrxоnа, tаshkilоt «Buxоrоsаvdо»
Sex, bo’lim Betоn sexi ishchilari
T А B E L
Ish vаqtini hisоbgаоlish uchun
Yanvаr оyi 200-- yil
Shаrtli belgilаr
Dаm оlish vа bаyrаm kunlаri D Kаsаllik kunlаri K
Qоnuniy kelmаgаn kunlаri Y Sababsiz S
Xizmаt sаfаri H
Mehnаt tа’tili T
TABEL ______20____yil
Korxona_______________Sex, bo’lim,_________
|
|
|
|
Lavozimi |
Oy kunlari |
Ishga kelgan |
Ishga kelmagan |
Ishlagan soat |
Ishlamagan soat |
|||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
|
|
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
9 |
10 |
11 |
12 |
13 |
14 |
15 |
16 |
|
|
|
|
|||
|
17 |
18 |
19 |
20 |
21 |
22 |
23 |
24 |
25 |
26 |
27 |
28 |
29 |
30 |
31 |
|
||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
Nazorat uchun savollar:
1.Bankda va Buxgalteriyada qo`llaniladigan asosiy blankalarga misollar keltiring?
2.Hujjatlar, blankalar asosan qanday dasturda ishlanadi?
3.Blankalarni electron tarzda to`ldirishning qanday afzalliklari bor?
4.Kompyuter texnikasining o`rni qaysi darajada?
16.1. Amaliy mashg’ulotining ta’lim texnologiyasi modeli
|
Mashg’ulot vaqti-2 soat |
Talabalar soni: 25 –30 gacha |
|
|
Mashg’ulot shakli va turi |
Bilimlarni mustahkamlash va ko’nikma va malakalarni shakllantirish bo’yicha amaliy mashg’ulot |
|
|
Mashg’ulot rejasi |
1.MS Excel yordamida mutaxassislikka oid masalalarni echish va formula ҳamda funkstiyalardan foydalanish. 2.Yuridik shaxslardan undiriladigan umumdavlat va maҳalliy soliqlarni ҳisoblash shakllarini elektron ko’rinishda to’ldirish. 3.Jismoniy shaxslardan undiriladigan soliqlarni elektron ko’rinishda ҳisoblashning o’ziga xos xususiyatlari. 4.Soliqlarni ҳisoblashda formula va funkstiyalardan foydalanish yo’llari..
|
|
|
O’quv mashg’ulotining maqsadi: MS Excel yordamida mutaxassislikka oid masalalarni echish va formula ҳamda funkstiyalardan foydalanish bo’yicha amaliy ko’nikmalarni shakllantirish |
||
|
Pedagogik vazifalar: - mavzu bo’yicha bilimlarni tizimlashtirish va mustahkamlash; MS Excel yordamida mutaxassislikka oid masalalarni echish va formula ҳamda funkstiyalardan foydalanish. - Yuridik shaxslardan undiriladigan umumdavlat va maҳalliy soliqlarni ҳisoblash shakllarini elektron ko’rinishda to’ldirish. - Jismoniy shaxslardan undiriladigan soliqlarni elektron ko’rinishda ҳisoblashning o’ziga xos xususiyatlari. - Soliqlarni ҳisoblashda formula va funkstiyalardan foydalanish yo’llari. |
O’quv faoliyati natijalari: -MS Excel yordamida mutaxassislikka oid masalalarni echish va formula ҳamda funkstiyalardan foydalanish. - Yuridik shaxslardan undiriladigan umumdavlat va maҳalliy soliqlarni ҳisoblash shakllarini elektron ko’rinishda to’ldirish. Jismoniy shaxslardan undiriladigan soliqlarni elektron ko’rinishda ҳisoblashning o’ziga xos xususiyatlari. - -Soliqlarni ҳisoblashda formula va funkstiyalardan foydalanish yo’llarni bilib oladilar . |
|
|
Ta’lim berish usullari |
Amaliy ish, mashq, ko’rsatish, namoyish etish, yo’riqnoma berish |
|
|
Ta’lim berish shakllari |
Ommaviy, individual |
|
|
Ta’lim berish vositalari |
O’quv qo’llanma, proektor, kompyuter, o’quv topshirig’i |
|
|
Ta’lim berish sharoiti |
Maxsus jihozlangan o’quv xona |
|
|
Monitoring va baholash |
Yozma nazorat: o’quv topshirig’i |
|
16.2. “MS EXCEL dasturi yordamida soliqlarni hisoblashga doir hujjatlar bilan ishlash” mavzusi bo’yicha amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi
|
Ish bosqichlari va vaqti |
Faoliyat mazmuni |
|
|
Ta’lim beruvchi |
Ta’lim oluvchilar |
|
|
1-bosqich. Mavzuga kirish (15daq.) |
1.1. Amaliy mashg’ulot mavzusi va maqsadi bilan tanishtiradi. 1.2. Mashg’ulot individual shaklida o’tkazilishini va baholash mezonlarini ma’lum qiladi (1-ilova). 1.3. Tezkor surov texnikasini kullab talabalarni faollashtiradi, avvalgi bilimlarni egallaganlik darajasini aniqlaydi. |
Tinglaydilar
Savollarga javob beradilar Savollarga javob beradilar.
|
|
2-bosqich. Asosiy (65daq.) |
2.1. Talabalarga amaliy ishnini mazmuni bilan tanishtiradi va uni bajarish yuzasidan yo’riqnoma beradi 2.2. Talabalarni individual ishlashlarini tashkillashtiradi, o’quv topshiriqlarini tarqatadi (2-ilova). 2.3. Talabalarni faoliyatini kuzatadi, yo’naltiradi, maslahatlar beradi. 2.4. Individual amaliy ishlashga ajratilgan vaqtni tugaganligini ma’lum qiladi va talabalarning topshiriqlarni to’g’ri bajarganliklarini tekshiradi |
Tanishadilar
Topshiriqlarni oladilar, bajaradilar
Topshiriqlarni taqdim etadilar
|
|
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.) |
3.1. Mashg’ulot mavzusi bo’yicha yakun yasaydi, individual ish natijasini tahlil qiladi, baholaydi. Mavzu bo’yicha talabalarda yuzaga kelgan savollarga javob beradi, yakunlovchi xulosa qiladi. 3.2. Talabalar faoliyatini tahlil qiladi va baholaydi 3.3. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi (3-ilova). |
Savollar beradilar
Vazifani yozib oladilar. |
1-ilova
Baholash mezoni: 5 ball - “a’lo”; 4 ball - “yaxshi”;
3 ball – “qoniqarli”; 2 – “qoniqarsiz”
2-ilova
O’quv topshirig’i
Topshiriq№
Mahalliy budjetlar daromadlarini shakllantirishda dotatsiyalarning o`rnini aniqlang.
(ming so`m)
|
Daromad turlari |
Reja |
Farqi |
||
|
Tasdiqlangan |
Aniqlangan |
Summa |
Foiz |
|
|
Umumdavlat soliqlaridan ajratilgan soliqlar |
11999425 |
15342091 |
|
|
|
Biriktirilgan soliqlar |
1839632 |
2729981 |
|
|
|
Mahalliy soliqlar va yig`imlar-jami |
2912800 |
3124480 |
|
|
|
Daromadlarning jami |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Topshiriq№
Obodonlashtirish va ishtimoiy infuratuzilmani rivojlantirish solig’ining
HISOB – KITOBI
200___yil___________choragi
|
№ |
Ko’rsatkichlar |
Summa |
|
1 |
Byudjetdan moliyalashning belgilangan hissasidan kelib chiqib,topshirilayotgan ijtimoiy infratuzilma ob’ektlarining hisobiga tutib turish harajatlari |
150000 |
|
2 |
Soliq solinadigan ba’za jami: |
115700 |
|
|
Shu jumladan: |
|
|
a) |
Barcha soliqlar to’langandan so’ng korxonalar tasarufidan olinadigan foyda |
55700 |
|
b) |
O’zmablag’larihisobiga ijtimoiy infratuzilma obektlartini tutib turish harajatlari |
60000 |
|
V) |
Belgilangan stavkadan kelib chiqib hisoblangan foyda soligining hisob kitob kilingan summasi (6-satr *soliq stavkasi):100% |
|
|
3 |
Belgilangan soliq stavkasi (24%da) |
27768 |
|
4 |
Belgilangan stavka bo’yicha hisoblangan soliq summasi (satr.2*satr,3) |
|
|
5 |
Budjetga to’lanadigan solq summasi (satr.4-satr,1) |
|
|
6 |
Hisoblangan (kamlangan ) soliq stavkasi (5-satr : 2-satr):100% |
|
|
7 |
Byudjetga hisoblab yozildi |
|
|
8 |
Qo’shimcha qilib yozishga |
|
|
9 |
Kamaytirish |
|
Rahbar:_________________________________
Bosh buxgalter:___________________________
17.1. Amaliy mashg’ulotining ta’lim texnologiyasi modeli
|
Mashg’ulot vaqti-2 soat |
Talabalar soni: 25 –30 gacha |
|
|
Mashg’ulot shakli va turi |
Bilimlarni mustahkamlash va ko’nikma va malakalarni shakllantirish bo’yicha amaliy mashg’ulot |
|
|
Mashg’ulot rejasi |
1. MS Excel yordamida mutaxassislikka oid masalalarni echish va formula ҳamda funkstiyalardan foydalanish. 2. Soliqlarni ҳisoblashda formula va funkstiyalardan foydalanish yo’llari. |
|
|
O’quv mashg’ulotining maqsadi: MS Excel yordamida mutaxassislikka oid masalalarni echish va formula ҳamda funkstiyalardan foydalanish bo’yicha amaliy ko’nikmalarni shakllantirish |
||
|
Pedagogik vazifalar: -MS Excel yordamida mutaxassislikka oid masalalarni echish va formula ҳamda funkstiyalardan foydalanish bo’yicha amaliy ko’nikmalar hosil qildirish
|
O’quv faoliyati natijalari: MS Excel yordamida mutaxassislikka oid masalalarni echish va formula ҳamda funkstiyalardan foydalanish.ni amalda ko’rsatib beradilar |
|
|
Ta’lim berish usullari |
Amaliy ish, mashq, ko’rsatish, namoyish etish, yo’riqnoma berish |
|
|
Ta’lim berish shakllari |
Ommaviy, individual |
|
|
Ta’lim berish vositalari |
O’quv qo’llanma, proektor, kompyuter, o’quv topshirig’i |
|
|
Ta’lim berish sharoiti |
Maxsus jihozlangan o’quv xona |
|
|
Monitoring va baholash |
Yozma nazorat: o’quv topshirig’i |
|
17.2. “MS Excel yordamida mutaxassislikka oid masalalarni echish va formula ҳamda funkstiyalardan foydalanish” mavzusi bo’yicha amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi
|
Ish bosqichlari va vaqti |
Faoliyat mazmuni |
|
|
Ta’lim beruvchi |
Ta’lim oluvchilar |
|
|
1-bosqich. Mavzuga kirish (15daq.) |
1.1. Amaliy mashg’ulot mavzusi va maqsadi bilan tanishtiradi. 1.2. Mashg’ulot individual shaklida o’tkazilishini va baholash mezonlarini ma’lum qiladi (1-ilova). 1.3. Tezkor surov texnikasini kullab talabalarni faollashtiradi, avvalgi bilimlarni egallaganlik darajasini aniqlaydi. |
Tinglaydilar
Savollarga javob beradilar Savollarga javob beradilar.
|
|
2-bosqich. Asosiy (65daq.) |
2.1. Talabalarga amaliy ishnini mazmuni bilan tanishtiradi va uni bajarish yuzasidan yo’riqnoma beradi 2.2. Talabalarni individual ishlashlarini tashkillashtiradi, o’quv topshiriqlarini tarqatadi (2-ilova). 2.3. Talabalarni faoliyatini kuzatadi, yo’naltiradi, maslahatlar beradi. 2.4. Individual amaliy ishlashga ajratilgan vaqtni tugaganligini ma’lum qiladi va talabalarning topshiriqlarni to’g’ri bajarganliklarini tekshiradi |
Tanishadilar
Topshiriqlarni oladilar, bajaradilar
Topshiriqlarni taqdim etadilar
|
|
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.) |
3.1. Mashg’ulot mavzusi bo’yicha yakun yasaydi, individual ish natijasini tahlil qiladi, baholaydi. Mavzu bo’yicha talabalarda yuzaga kelgan savollarga javob beradi, yakunlovchi xulosa qiladi. 3.2. Talabalar faoliyatini tahlil qiladi va baholaydi 3.3. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi (3-ilova). |
Savollar beradilar
Vazifani yozib oladilar. |
1-ilova
Baholash mezoni: 5 ball - “a’lo”; 4 ball - “yaxshi”;
3 ball – “qoniqarli”; 2 – “qoniqarsiz”
2-ilova
O’quv topshirig’i
Izlashni tashkil qilish.
Excel jadvalida matematik formulalar bilan ishlashda talaygina qulayliklar bo`lib , barcha mutaxasisliklarga oid masalalarni echish imkonini beradi.Mutaxasislikka oid hujjatlarga misollar keltiring va tushunchangizni yozing?
__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
2-Topshiriq
32,44,23 sonlarni
qatnashtirib misol tuzing va formulaga qo`yib natijasini
yozing?___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Excel jadval yacheykalariga uch xil ma`lumotlarni kiritish mumkin:Matnli, sonli ifodalar, formulalar.
Har biriga izoh yozing?
Matnli ma`lumotlar ______________________________________________________________________________________________________________________________________________
Sonli ifodalar ______________________________________________________________________________________________________________________________________________
Formulalar ______________________________________________________________________________________________________________________________________________
Yacheyka bu ______________________________________________________________________________________________________________________________________________
Uyga vazifa
3-Topshiriq
Excel dasturida sonli qiymatlar 12 xil formatlanadi. Shu formatlarni yozing
_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Nazorat savollari:
1.Excel ishchi oynasining asosiy elimentlarini sanab bering?
2.MS Excelda satr va ustunlar soni nechtani tashkil qiladi?
3.Yacheykani faollashtirish deganda nimani tushunasiz?
Tayanch iboralar:
1.Yacheyka 3. Satr
2. formula 4. ustun
18.1. Amaliy mashg’ulotining ta’lim texnologiyasi modeli
|
Mashg’ulot vaqti-2 soat |
Talabalar soni: 25 –30 gacha |
|
|
Mashg’ulot shakli va turi |
Bilimlarni mustahkamlash va ko’nikma va malakalarni shakllantirish bo’yicha amaliy mashg’ulot |
|
|
Mashg’ulot rejasi |
1. Ma’lumotlar omborida ma’lumotlarni qo’shish va chiqarish. 2. Jadvalda yangi maydonni hosil qilish maydonni bayon etish. 3. Forma konstruktori. 4. Boshqarish elementlari.
|
|
|
O’quv mashg’ulotining maqsadi: Antivirus dasturlari, kompyuter viruslaridan saqlanish bo’yicha amaliy ko’nikmalarni shakllantirish |
||
|
Pedagogik vazifalar: - Ma’lumotlar omborida ma’lumotlarni qo’shish va chiqarishni ko’rsatib berish . - Jadvalda yangi maydonni hosil qilish maydonni bayon etishni tushuntirish - Forma konstruktoridan foydalanishni o’rgatish. - Boshqarish elementlari haqidagi bilimlarni chuqurlashtirish. |
O’quv faoliyati natijalari: - Ma’lumotlar omborida ma’lumotlar bilan ishlay oladilar. - Jadvalda yangi maydonni hosil qilish maydonni bayon etishni ko’rsatib bera oladilar - Forma konstruktoridan foydalana oladilar
- Boshqarish elementlari sanab beradilar |
|
|
Ta’lim berish usullari |
Amaliy ish, mashq, ko’rsatish, namoyish etish, yo’riqnoma berish |
|
|
Ta’lim berish shakllari |
Ommaviy, individual |
|
|
Ta’lim berish vositalari |
Ma’ruza matni, proektor, kompyuter, o’quv topshirig’i |
|
|
Ta’lim berish sharoiti |
Maxsus jihozlangan o’quv xona |
|
|
Monitoring va baholash |
Yozma nazorat: o’quv topshirig’i |
|
18.2. “Soliqlarni ҳisoblashda formula va funkstiyalardan foydalanish yo’llari” mavzusi bo’yicha ma’ruza mashg’ulotining texnologik xaritasi
|
Ish bosqichlari va vaqti |
Faoliyat mazmuni |
|
|
Ta’lim beruvchi |
Ta’lim oluvchilar |
|
|
1-bosqich. Mavzuga kirish (15daq.) |
1.1. Amaliy mashg’ulot mavzusi va maqsadi bilan tanishtiradi. 1.2. Mashg’ulot guruhlarga bo’libl shaklida o’tkazilishini va baholash mezonlarini ma’lum qiladi (1-ilova). 1.3. Tezkor surov texnikasini kullab talabalarni faollashtiradi, avvalgi bilimlarni egallaganlik darajasini aniqlaydi. |
Tinglaydilar
Savollarga javob beradilar Savollarga javob beradilar.
|
|
2-bosqich. Asosiy (65daq.) |
2.1. Talabalarga amaliy ishnini mazmuni bilan tanishtiradi va uni bajarish yuzasidan yo’riqnoma beradi 2.2. Talabalarni i Guruhlarga bo’libl ishlashlarini tashkillashtiradi, o’quv topshiriqlarini tarqatadi (-ilova). 2.3. Talabalarni faoliyatini kuzatadi, yo’naltiradi, maslahatlar beradi. 2.4. Guruhlarga bo’libl amaliy ishlashga ajratilgan vaqtni tugaganligini ma’lum qiladi va talabalarning topshiriqlarni to’g’ri bajarganliklarini tekshiradi |
Tanishadilar
Topshiriqlarni oladilar, bajaradilar
Topshiriqlarni taqdim etadilar
|
|
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.) |
3.1. Mashg’ulot mavzusi bo’yicha yakun yasaydi, individual ish natijasini tahlil qiladi, baholaydi. Mavzu bo’yicha talabalarda yuzaga kelgan savollarga javob beradi, yakunlovchi xulosa qiladi. 3.2. Talabalar faoliyatini tahlil qiladi va baholaydi 3.3. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi (5-ilova). |
Savollar beradilar
Vazifani yozib oladilar. |
Topshiriq№1
|
Daromad turlari |
Reja |
Farqi |
||
|
tasdiqlangan |
aniqlangan |
summa |
foiz |
|
|
Umumdavlat soliqlaridan ajratilgan soliqlar |
11999425 |
15342091 |
|
|
|
Birktirilgan soliqlar |
1839632 |
2729981 |
|
|
|
Mahalliy soliqlar va yig’imlar |
2912800 |
3124480 |
|
|
|
Daromadlarning jami |
|
|
|
|
Budjet xarajatlarining sohalar bo’yicha taqsimoti va salmog’ini tahlil qiling.
|
№ |
Ko’rsatkichlar |
Summa mln so’m |
Salmog’I % |
Summa mln so’m |
Salmog’I % |
Summa mln so’m |
Salmog’I % |
|
1 |
Maqsadsiz pul fondlari xarajatlari jami: |
|
|
|
|
|
|
|
1 |
Ijtimoiy madaniy tadbir xarajatlari |
108430,3 |
|
152554,7 |
|
143008,1 |
|
|
a) |
Maorif xarajatlari |
67013,0 |
|
93444,9 |
|
58000 |
|
|
b) |
Sog’liqni saqlash va jismoniy tarbiya |
32030,0 |
|
43352,6 |
|
17400 |
|
|
d) |
Madaniyat, fan, ommaviy axborot vositalari xarajatlari |
7454,5 |
|
11488,8 |
|
4801,1 |
|
|
e) |
Ijtimoiy ta’minot xarajatlari |
1932,8 |
|
3502,2 |
|
65006,6 |
|
|
2 |
Aholini ijtimoiy himoya tadbir xarajatlari |
40000,6 |
|
45505,3 |
|
19334,2 |
|
|
a) |
Baholar o’rganishdagi farqni budjetdan qoplash |
7907,9 |
|
8990,2 |
|
45662,4 |
|
|
b) |
Kam ta’minlangan va yosh bolalarga nafaqa |
32092,7 |
|
37515,1 |
|
136000 |
|
|
3 |
Markazlashgan investitsiyani moilyalashtirish xarajatlari |
60000.0 |
|
90000,0 |
|
65453,8 |
|
|
4 |
Xalq xo’jaligi xarajatlari |
28225,3 |
|
47315,2 |
|
|
|
|
5 |
Geografiya razvetka ishlari |
4100,0 |
|
|
|
|
|
|
Daromad turlari |
Reja |
Farqi |
||
|
tasdiqlangan |
aniqlangan |
summa |
foiz |
|
|
Umumdavlat soliqlaridan ajratilgan soliqlar |
11999425 |
15342091 |
|
|
|
Birktirilgan soliqlar |
1839632 |
2729981 |
|
|
|
Mahalliy soliqlar va yig’imlar |
2912800 |
3124480 |
|
|
|
Daromadlarning jami |
|
|
|
|
|
Dotatsiya |
12271100 |
12271100 |
|
|
2-topshiriq
Mahalliy budjetlar daromadlarini shakllantirishda dotatsiyalarning o’rnidagi farqini aniqlang
Topshiriq№3
Berilgan ma`lumotlar. O’zbekiston Respublikasi Davlat budjetining asosiy soliq turlari bo’yicha daromadlarining tarkibi va dinamikasini tuzing.
|
№ |
Soliq turlari |
2004 |
2005 |
2006 |
2007 |
2008 |
|||||
|
Summa mlrd.s |
Salmog’i (%) |
Summa mlrd.s |
Salmog’i (%) |
Summa mlrd.s |
Salmog’i (%) |
Summa mlrd.s |
Salmog’i (%) |
Summa mlrd.s |
Salmog’i (%) |
||
|
1 |
Korxonalarning foy-dasidan olinadigan soliq |
116,8 |
|
143,3 |
|
174,0 |
|
257,7 |
|
276,3 |
|
|
2 |
Jismoniy shaxslarning daromadlaridan olinadi-gan soliq |
119,6 |
|
189,0 |
|
265,3 |
|
334,2 |
|
465,6 |
|
|
3 |
Kichik korxonalardan olinadigan yagona soliq |
17,0, |
|
28,4 |
|
66,2 |
|
604,3 |
|
123,9 |
|
|
4 |
QQS |
173,2 |
|
238,5 |
|
324,2 |
|
751,6 |
|
748,9 |
|
|
5 |
Aksiz |
164,6 |
|
192,7 |
|
225,5 |
|
260,1 |
|
692,6 |
|
|
6 |
Resurs to’lovlari |
91,1 |
|
117,4 |
|
139,3 |
|
45,7 |
|
554,2 |
|
|
7 |
Infratuzilmani rivojlantirish solig’i |
13,1 |
|
23,4 |
|
39,7 |
|
30,7 |
|
52,2 |
|
|
8 |
Boj to’lovlari |
77,7 |
|
126,6 |
|
196,5 |
|
52,2 |
|
123,0 |
|
|
9 |
Boshqa to’lovlar |
29,4 |
|
34,1 |
|
61,9 |
|
123,0 |
|
76,9 |
|
|
|
Jami soliqli daromadlar |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Nazorat savollari:
1. Yuridik shaxslardan undiriladigan umumdavlat soliqlariga nimalar kiradi?
2. Yuridik shaxslardan undiriladigan mahalliy soliqlarga nimalar kiradi?
3. Yuridik shaxslardan soliqlarni undirishda kompyuter va uning dasturiy vositalarining o`rni qanday?
4. Soliqlarni undrishda asosan qanday dasturlardan foydalanasiz?
5. Soliqlarni undirishda internet tarmog`ining mavqeiga izoh bering?
6. WWW.soliq.uz saytiga kirib , biror-bir mutaxasislikka oid soliq turini aniqlang?
Tayanch iboralar:
Yuridik shaxs
Umumdavlat solig`i
Mahalliy soliq
Blanka
Jadval operatorlari
19.1. Ma’ruza mashg’ulotining ta’lim texnologiyasi modeli
|
Mashg’ulot vaqti-2 soat |
Talabalar soni: 25 –30 gacha |
|
|
Mashg’ulot shakli va turi |
Yangi bilimlarni egallash bo’yicha o’quv mashg’uloti, axborotli-vizual ma’ruza |
|
|
Ma’ruza rejasi |
1. Bank ҳisob-kitob amaliyotida kompyuter texnikasining o’rni. 2. Bank amaliyotida qo’llaniladigan ҳujjatlar turlari, ularni elektron ko’rinishda to’ldirish usullari. 3. Bank faoliyatida elektron to’lovlar tizimi (ETT), |
|
|
O’quv mashg’ulotining maqsadi: Bank ҳisob-kitob amaliyotida kompyuter texnikasining o’rni. Bank amaliyotida qo’llaniladigan ҳujjatlar turlari, ularni elektron ko’rinishda to’ldirish usullari. Bank faoliyatida elektron to’lovlar tizimi (ETT), to’g’risidagi umumiy tushunchalarni shakllantirish. |
||
|
Pedagogik vazifalar: - Bank ҳisob-kitob amaliyotida kompyuter texnikasining o’rni. - Bank amaliyotida qo’llaniladigan ҳujjatlar turlari, - ularni elektron ko’rinishda to’ldirish usullari. - Bank faoliyatida elektron to’lovlar tizimi (ETT), |
O’quv faoliyati natijalari: Bank ҳisob-kitob amaliyotida kompyuter texnikasining o’rni. Bank amaliyotida qo’llaniladigan ҳujjatlar turlari, ularni elektron ko’rinishda to’ldirish usullari. Bank faoliyatida elektron to’lovlar tizimi (ETT), - |
|
|
Ta’lim berish usullari |
Ko’rgazmali ma’ruza, blist-so’rov, tushuntirish, klaster, toifalash jadvali, savol-javob, muammoli savollar. |
|
|
Ta’lim berish shakllari |
Ommaviy, jamoaviy |
|
|
Ta’lim berish vositalari |
O’quv qo’llanma, proektor, kompyuter |
|
|
Ta’lim berish sharoiti |
Maxsus jihozlangan o’quv xona |
|
|
Monitoring va baholash |
Og’zaki nazorat: savol-javob, kuzatuv |
|
19.2. “MS EXCEL dasturida bank sohasiga doir hujjatlar bilan ishlash ” mavzusi bo’yicha amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi
|
Ish bosqichlari va vaqti |
Faoliyat mazmuni |
|
|
Ta’lim beruvchi |
Ta’lim oluvchilar |
|
|
1-bosqich. Mavzuga kirish (15daq.) |
1.1. Ekran orqali yangi ma’ruza mashg’uloti mavzusi va unda ko’riladigan asosiy savollar, tayanch iboralar mohiyati bilan tanishtiradi. 1.2. Talabalarning nazariy bilimlarini o’quv suhbati yordamida faollashtiradi. |
Tinglaydilar, yozadilar Fikr bildiradilar |
|
2-bosqich. Asosiy (65daq.) |
2.1. Aqmaliy mashg’ulot 3guruhga bo’linib topshiriqlar berildi 2.2. topshiriqlar bajarilishi kuzatiladi. 2.3. Ma’ruzani ikkinchi savolini yoritishdan avval talabalarga savol beradi: “Rastrli va vektorli grafik dasturlarga qanday misollar keltira olasiz Javoblarni qabul qiladi. 2.4. Guruhlarda hamkorlikda ishlashni tashkil etish texnologiyasi bo’yicha asosiy ma’lumotlarni slayd taqdimoti orqali tushuntirib beradi (ilova). 2.7. Talabalar bilimlarini faollashtirish va mustahkamlash maqsadida quyidagi savollarni beradi: “Bank sohasidagi hujjatlar to’g’risida?javoblarni umumlashtiradi. |
Savollarga javob beradilar.
Tinglaydilar, yozadilar.
Savollarga javob beradilar.
Savollarga javob beradilar.
|
|
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.) |
3.1. Mavzu bo’yicha talabalarda yuzaga kelgan savollarga javob beradi, yakunlovchi xulosa qiladi. 3.2. “Hamkorlikda o’zaro o’qish texnikalari bo’yicha o’quv materiallarini tarqatadi va uni mustaqil o’qish vazifasini beradi. |
Savollar beradilar.
Vazifani yozib oladilar. |
Topshiriq№
Berilgan ma`lumotlar asosida hisob varaq–faktura
hujjatini rasmiylashtiring.
Bahor» hissadorlik jamiyati rahbari Axmedov F va Iqtisodiyot va bank kolleji rahbari Nizomov A o`rtasida 471000 ming so`mlik materiallar olish to`g`risida hisob-shartnoma tuzildi . Shartnoma № 10 23-mart 2008–yilda imzolangan shartnomaga ko`ra quyidagi materiallar
1. Qog’oz - 1000 narxi 12 so`m 12000
2. Ish daftari – 2000 dona 100 so`mdan 74000
3. Kitob- 1000 dona 370 so’mdan 370000
4. Rushka 250 dona 60 so’mdan 15000
«Bahor» h/j Rekvizitlari Iqtisodiyot bank kolleji
Banki Sanoat qurilish bank Banki Markaziy bank
H/R 20212000200689605001 H/R 20200218000345685001
INN 556605389 INN 605485375
O’zbekiston Respublikasi
Moliya vazirligi va Davlat
Soliq qumitasining 1997 yil
5 dekabrdagi 41-105 son
Yo’riqnomasiga 3-ilova
Tovarni yuklab jo’natish hujjatlariga 200 __ yil «____» _____ dagi № _____ sonli
Hisob varaq – faktura №_______
Yetkazib beruvchi ________ Xaridor ______________
_______________________ _____________________
Manzil _________________ Manzil _______________
Telefon _________________ Telefon ______________
H-k raqami ______________ H-k raqam i____________
Banki ___________________ Banki ________________
Kodi _______Shahri _______ Kodi ______Shahri______
INN ____________________ INN __________________
|
T/r |
Tovar (ish, xizmatlar nomi) |
O’lch bir |
Soni |
Narxi |
Yetkazib berish qiymati |
Q.Q.S |
Yetkazib berishni Q.Q.S. hisob olingan qiymati |
|
|
Stav- Kasi |
Mulk miqdori |
|||||||
|
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
9 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Jami pul miqdori so’z bilan_______________________________________________
Rahbar___________________ Oldim_________________________________Bosh hisobchi_____________
M.U 20__yil “_____”_____________dagi №_______ ishonchnoma bo’vicha Tovarni berib yubordim__________________________________
(yetkazib beruvchi maxsus shaxs nomi)
Topshiriq№
Berilgan ma`lumotlar asosida pul topshirish e`loni hujjatini rasmiylashtiring.
“Bahor” hissadorlik jamiyati kassasidan 600 000 so`mlik savdo pullari g’aznachi Sh.Jabborova tomonidan hisob–kitob schyotiga topshirildi.
2006 yil 5 mart
Pul topshirish e`loni № 7
__________________200__ y
Summasi raqam bilan
Kimdan
№ schyotga
o`tkazish uchun
___________________________________________________
Q a b u l q i l i b o l u v ch i __________________________________________________
Summasi so`z bilan_________________________________________________ so`m, tiyin
To`lovning tayinlanishi_____________________________________________________
To`lovchining imzosi_______________ Buxgalter________________________________
____________________ Pulni qabul qildim g’aznachi ____________________________
________________________________________________________________________
0402001
K v i t a n s i y a №
__________________200__ y
Kimdan № schyotga
Summasi raqam bilan
o`tkazish uchun
___________________________________________________
___________________________________________________
Q a b u l q i l u v c h i b a n k
Qabul qiluvchi_______________________________________
Summasi so`z bilan_____________________________________________ so`m, tiyin
To`lovning tayinlanishi____________________________________________________________
M.O`. Buxgalter________________________________________________
Pulni qabul qildim g’aznachi ________________________________
0402001
O r d e r №
__________________200__ y
Kimdan Debet Summa
|
Qabul qiluvchi
bank Qabul qiluvchi To`lovning
tayinlanishi Hisobchi
g’aznachi |
30 – schyot |
Umumiy |
|||
|
Kredit |
|||||
|
Kod |
Sch. № |
xususiy |
kod |
||
|
|
|
||||
|
Oper. Turi |
|
|||
|
to`lov tayini |
|
|||
|
bankning gr. № |
|
|||
4.1.1.1.4.1.1.1 Topshiriq№
Berilgan ma`lumotlar asosida Bo`nak hisoboti hujjatini rasmiylashtiring.
“Yulduz” hissadorlik jamiyati ta`minotchisi D.Axmedovga olgan hisobdorlik summalarini quyidagilarga sarfladi:
- Buxoro – Toshkent yo`l kirasi uchun: 30 000
-Toshkent – Buxoro yo’l kirasi uchun: 30 000
- Mehmonxona xarajatlari: 120 000
- Sutkalik xarajatlar: 70 000
Bo’nak hisoboti № 6 1.03.08 y
Bo’nak hisoboti № ___ 200 ___ yil ___________
|
Bo’nakning vazifasi _____________________________________ |
200 __ yil ____________dagi son o’tkazish DEBET |
|||||
|
Avvalgi bo’nakning qoldig’i – . Ortiqcha sarf |
Summa
|
Hisobot tekshirildi bo’lim __modda |
Hisob - varaq |
Varaqcha |
Summa |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Olindi (kimdan): 1)__________________ 2. . |
|
Tasdiqlashga: ___________ So’m tiyin |
|
|
|
|
|
|
|
Buxgalter . 200 __ yil _______________ |
|
|
|
|
|
Jami olindi
|
|
|
|
|
|
|
|
Sarflandi |
|
Quyidagi summadagi hisobotni tasdiqlayman __________________________________________________
|
4.1.1.2 Kredit |
|||
|
Qoldiq . Ortiqcha sarflandi |
|
Imzo: ____________________ |
|
|
|
|
|
Ilova hujjat |
|
200____yil ______________ |
Buxgalter:_____________________ |
|||
|
Sana |
To`lov maqsadi
|
Summa |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Jami |
|
|
1-ilova
20.1. Amaliy mashg’ulotining ta’lim texnologiyasi modeli
|
Mashg’ulot vaqti-2 soat |
Talabalar soni: 25 –30 gacha |
|
|
Mashg’ulot shakli va turi |
Bilimlarni mustahkamlash va ko’nikma va malakalarni shakllantirish bo’yicha amaliy mashg’ulot |
|
|
Mashg’ulot rejasi |
Bank faoliyatida elektron to’lovlar tizimi (ETT), uning moҳiyati. Bankda amalga oshiriladigan ҳisob-kitob turlari. Naqd pulsiz to’lov ҳujjatlarining aylanishi. Bank to’lov kartalari. |
|
|
O’quv mashg’ulotining maqsadi: Bank faoliyatida elektron to’lovlar tizimi (ETT), uning moҳiyati. Bankda amalga oshiriladigan ҳisob-kitob turlari. Naqd pulsiz to’lov ҳujjatlarining aylanishi. Bank to’lov kartalari bo’yicha amaliy ko’nikmalarni shakllantirish |
||
|
Pedagogik vazifalar: Bank faoliyatida elektron to’lovlar tizimi (ETT), uning moҳiyati. Bankda amalga oshiriladigan ҳisob-kitob turlari. Naqd pulsiz to’lov ҳujjatlarining aylanishi. Bank to’lov kartalari. |
O’quv faoliyati natijalari: - Bank faoliyatida elektron to’lovlar tizimi (ETT), uning moҳiyati. - Bankda amalga oshiriladigan ҳisob-kitob turlari. - Naqd pulsiz to’lov ҳujjatlarining aylanishi. Bank to’lov kartalari. |
|
|
Ta’lim berish usullari |
o’quv suhbat, tushuntirish, amaliy ish |
|
|
Ta’lim berish shakllari |
Ommaviy, guruhli |
|
|
Ta’lim berish vositalari |
Ma’ruza matni, proektor, kompyuter, flipchart, marker, skotch, ekspert varaq |
|
|
Ta’lim berish sharoiti |
Maxsus jihozlangan o’quv xona |
|
|
Monitoring va baholash |
Yozma nazorat: o’quv topshirig’i |
|
20.2. “Bank amaliyotida qo’llaniladigan ҳujjatlar turlari, ularni elektron ko’rinishda to’ldirish usullari” mavzusi bo’yicha amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi
|
Ish bosqichlari va vaqti |
Faoliyat mazmuni |
|
|
Ta’lim beruvchi |
Ta’lim oluvchilar |
|
|
1-bosqich. Mavzuga kirish (15daq.) |
1.1. Mavzuning nomi, maqsadi, kutilajak natijalarini e’lon qiladi. 1.2. O’quv mashg’ulotining shakli, o’tkazilish tartibini tushuntiradi. 1.3. Mavzuning rejasi va asosiy tushunchalarini eshittiradi va qisqacha izoh beradi. |
Tinglaydilar.
Mavzu nomini va rejasini yozib oladilar. |
|
2-bosqich. Asosiy (65daq.) |
2.1. Tezkor surov texnikasini kullab talabalarni faollashtiradi, avvalgi bilimlarni egallaganlik darajasini aniqlaydi. 2.2. Talabalarni 4 ta kichik guruhlarga bo’ladi. Mashg’ulotning o’tkazilish tartibini yana eslatadi. 2.3. Guruhlarga o’quv topshiriqlarini tarkatadi va faoliyatlarini tashkil qiladi (1-ilova). Guruhlarda ishni tashkil qiladi, qoidasini eslatadi (3-ilova) 2.4. Guruhlar faoliyatini baholash mezonlarini e’lon qiladi (2-ilova). Guruhlar ishini kuzatadi, maslaxatlar beradi, yo’naltiradi. 2.5. Taqdimot boshlanishini e’lon qiladi. har bir guruhdan 2 tadan talaba chikib, faoliyat natijalarini taqdim qilishlarini aytadi. Taqdimot uchun har bir guruhga 3 daqiqadan vaqt ajratadi. Yo’naltiruvchi, maslaxatchi sifatida ishtirok etadi. Javoblarni aniqlashtiradi, to’ldiradi, izoh beradi va tuzatishlar kiritadi. 2.6. har bir guruh taqdimoti oxirida ekspert savollari bo’yicha xulosalar qiladi. 2.7. Guruhlar o’zaro bir-birlarini baholashlarini eslatadi. |
Savollarga javob beradilar.
Guruhlar faoliyatni boshlaydi. Ekspert varaqlaridagi savollarni o’zaro o’rganib chikadilar, fikr almashadilar, javobini topadilar. Javoblarni format qog’oziga sxema tarzida tushiradi. 1-2 tadan guruh a’zolari chikib tayyor ishlarini taqdimotini qiladilar. Boshqalar bir-birlarini tinglaydilar, savollar beradilar va baholaydilar. Bir-birlarini baholaydilar. |
|
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.) |
3.1. Mavzu bo’yicha yakuniy xulosa qiladi. Mavzu bo’yicha olgan bilimlarining dolzarbligini ta’kidlaydi va egallagan malaka va kunikmalarini kaerlarda kullashlari mumkinligini aytib utadi. 3.2. Guruhlarga o’zaro kuygan baholarini e’lon qiladi. O’quv mashg’ulotini natijalarini sharxlaydi. 3.3. Uyga vazifa beradi: aniq fan doirasida ta’lim texnologiyasi modelini ishlab chiqish. |
Eshitadi.
Vazifani yozadilar |
1-ilova
Topshiriq№
01.06.2008 yil G’allabank Buxoro mintaqaviy bo’limiga quyidagi mijozlar pul topshirdi:
1. Avezov Sharof 20606000504563251012 omonat 560 000 so’m
2. Davlatova Lola Universitet h/r 20205000700852634001 kontrakt puli 100 000 so’m
3. Kadirova Gulrux Suvoqava h/r 23430000900465231001 issik suv uchun 45 000 so’m
4. Tolibova Nigina Bux.sh. telekommukinakatsiya boglamasi h/r 20210000807046298001 telefon uchun 63000 so’m
5. Raupov Jabbor 20406000507898751012 omonat 980 000 so’m
Jami summani aniqlab, kirim kassa jurnalini rasmiylashtiring
Hisobot simvoli omonat uchun 16, kontrakt puli uchun 32, kommunal to’lovlar uchun 10
___________
bank bo’limi 04028054
KIRIM KASSA JURNALI ___________________
|
_________ 200__y |
Operatsiya turi 3 Vakillik hisob raqami 03
|
Mijoz hisob raqami № |
Shaxsiy Varaqa № |
Ismi sharifi |
Hisobot simvoli |
summa |
Kassir imzosi |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Jami |
|
|
|
|
|
Talaba Komilov Jahongir 2 fevral 2008yil TIF Milliy bank Buxoro bo’limiga 250000 (Ikki yuz ellik ming) so’m kontrakt pulini topshirish uchun keldi. U Buxoro Davlat Universiteti Iqtisodiyot fakultetining I – kurs talabasi bo’lib, Buxoro Davlat Universiteti hisob raqami 20204000800748596001, Milliybankda joylashgan. Bank kodi 00084. Milliy bank buxgalteriya xodimi kirim e’lonini №15 bilan qayd etishi uchun Kirim e’lonini rasmiylashtiring.
KIRIM E`LONI № 0402001
____________________ 200_ y. Hisob raqam №
Kimdan
________________________________________ ____________
Oluvchi banki______________________________
Oluvchi
_____________________________________________ Summa raqam bilan _____________
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Summa so’z bilan______________________________so’m____________
tiyin
To’lov maqsadi ______________________________________________________
To’lovchi imzosi: Buxgalter:
Kassir pulni qabul qildi:
KVITANTSIYA № 0402001
____________________ 200_ y. Hisob raqam №
Kimdan
________________________________________ ____________
Oluvchi banki______________________________
Oluvchi
_____________________________________________ Summa raqam bilan _____________
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Summa so’z bilan______________________________so’m____________
tiyin
To’lov maqsadi______________________________________________________
M.O’. Buxgalter: Kassir pulni qabul qildi:
ORDER № 0402001
____________________ 200_ y.
Debet Summa
Kimdan
______________________________________ Kredit
Oluvchi
banki
Sch.№
_______________kod________
Oluvchi
_______________________________________________
To’lov maqsadi
Buxgalter: Kassir:
Topshiriq№
Jismoniy shaxslarning imzolar namunasi blankasini
rasmiylashtirish
Buxoro shahri Ibn Sino ko’chasi №3 uyda istiqomat qiluvchi Tillaev Shuxrat 15 oktyabr 2008 yil AQSH dollarida depozit hisob raqam ochish uchun AT Paxtabankka keldi. Bank rahbari Avezov G. va bosh muxosibi Ro’ziev Sh. 2020684059902365001 hisob raqam ochishga ruxsat berishi uchun Ariza-Application blankasini to’ldirgach, jismoniy shaxslarning imzo namunasi kartochkasini to’ldiring.
Jismoniy shaxslarning imzo namunasi kartochkasi
Bank belgisi
__________________________ Schyot№____________
(hisobvaraq egasining nomi) Valyuta ______________
(name of the holder)
Ochish vaqti_____________
Manzil __________________ Imzolar namunasi olish uchun ruxsat
___________________
Bank bosh buxgalteri____________
(imzo)
___________________________
(bank bo’limi)
to establishment of the bank
Men _____________________ imzoim namunasi quyidagi №____________________
(F.I.O)
hisobvaraqa uchun tasdiqlanadi.
Myself / person (s) ___________________________________________________________________
(full name)
authorized by which is binding when effecting operations under my account with you № ______________________________________________________________________
Bank bosh buxgalteri ____________
(imzo)
200__ yil «__»__________
Hisobvaraqa egasi imzosi _______________
2-ilova
Guruh ish natijalarini baholash mezonlari
|
K o’ r s a t k i ch l a r |
Maks. ball |
Guruh ishi natijalarining bahosi |
|||
|
1 |
2 |
3 |
4 |
||
|
Ma’lumotning to’liqligi |
1,0 |
|
|
|
|
|
Taqdimot (ma’lumotning chizmali tarzda taqdim etilishi) |
0,6 |
|
|
|
|
|
Guruhning faollik darajasi (qo’shimchalar kiritish, savol-javoblar berish) |
0,4 |
|
|
|
|
|
Ballarning maksimal hajmi |
2 |
|
|
|
|
3-ilova
Aqliy hujum
1-savol: Bepoyon jazirama cho‘ldagi yashovchi badaviylar uchun bu rang muqaddas rang, baxt
va go‘zallik rangi, jannat rangidir. Bu qaysi rang?
Javob: Yashil rang.
2-savol: Sobiq sovet ittifoqidan fazoga “Orbita”stantsiyasi to‘riga rangli va oq qora TV
dasturlarni uzu-kun translyatsiya qilish uchun sun’iy yo‘ldosh uchirildi. Unga nom berishda esa
oq-qora TV larni unutib, rangli TV larga hos bo‘lgan nomni berishdi. Unga qanday nom berilgan
bo‘lishi mumkin?
Javob: “Raduga”.
3-savol: 100 metrlik metall sterjen 1 daraja isitilganda 1 mm ga uzayadi. Toshkentda harorat
yil davomida o‘zgarib turadi. Shu sababli metall haroratining 15 gradusdan 65 gradusgacha
qizishini hisobga olsak,uning balandligi taxminan 15 sm ga o‘zgarib turadi. Uni ayting.
Javob: Toshkent teleminorasi.
4-savol: 1948 yili Yaponiyaning "Konishi" firmasi o‘zining ilk fotokamerasini ishlab
chiqargach, o‘z nomini o‘zgartiradi. Ushbu firma qanday atala boshlandi?
Javob: "Konika". KONIshi + Camera.
5-savol: 1865 yilda tog‘ muhandisi Frederik Idestem o‘z mamlakatining janubi-g‘arbida
yog‘ochga ishlov beruvchi korxonani tashkil etadi. Keyinchalik borib-borib bu korxona
yiriklashib butun dunyo insonlarini o‘zaro bog‘ladi. Siz menga Idestem qaysi mamlakat fuqarosi
bo‘lganligini va uning tashkil etgan korxonasi qanday atalganini ayting.
Javob: Finlyandiya, Nokia.
21.1. Amaliy mashg’ulotining ta’lim texnologiyasi modeli
|
Mashg’ulot vaqti-2 soat |
Talabalar soni: 25 –30 gacha |
|
|
Mashg’ulot shakli va turi |
Bilimlarni mustahkamlash va ko’nikma va malakalarni shakllantirish bo’yicha amaliy mashg’ulot |
|
|
Mashg’ulot rejasi |
Bankda amalga oshiriladigan ҳisob-kitob turlari. Naqd pulsiz to’lov ҳujjatlarining aylanishi. Bank to’lov kartalari. Terminal tushunchasi va uning vazifasi. Plastik va boshqa kartalar bilan ҳisob-kitoblarni amalga oshirish. |
|
|
O’quv mashg’ulotining maqsadi: Bankda amalga oshiriladigan ҳisob-kitob turlari. Naqd pulsiz to’lov ҳujjatlarining aylanishi. Bank to’lov kartalari. Terminal tushunchasi va uning vazifasi. Plastik va boshqa kartalar bilan ҳisob-kitoblarni amalga oshirish. bo’yicha amaliy ko’nikmalarni shakllantirish |
||
|
Pedagogik vazifalar: - Bankda amalga oshiriladigan ҳisob-kitob turlari. - Naqd pulsiz to’lov ҳujjatlarining aylanishi. - Bank to’lov kartalari. - Terminal tushunchasi va uning vazifasi. Plastik va boshqa kartalar bilan ҳisob-kitoblarni amalga oshirish. |
O’quv faoliyati natijalari: - Bankda amalga oshiriladigan ҳisob-kitob turlari. - Naqd pulsiz to’lov ҳujjatlarining aylanishi. Bank to’lov kartalari. - Terminal tushunchasi va uning vazifasi. Plastik va boshqa kartalar bilan ҳisob-kitoblarni amalga oshirish. |
|
|
Ta’lim berish usullari |
Amaliy ish, mashq, ko’rsatish, namoyish etish, yo’riqnoma berish |
|
|
Ta’lim berish shakllari |
Ommaviy, individual |
|
|
Ta’lim berish vositalari |
O’quv qo’llanma, proektor, kompyuter, o’quv topshirig’i |
|
|
Ta’lim berish sharoiti |
Maxsus jihozlangan o’quv xona |
|
|
Monitoring va baholash |
Yozma nazorat: o’quv topshirig’i |
|
21.2. “Bank faoliyatida elektron to’lovlar tizimi (ETT), uning moҳiyati” mavzusi bo’yicha amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi
|
Ish bosqichlari va vaqti |
Faoliyat mazmuni |
|
|
Ta’lim beruvchi |
Ta’lim oluvchilar |
|
|
1-bosqich. Mavzuga kirish (15daq.) |
1.1. Amaliy mashg’ulot mavzusi va maqsadi bilan tanishtiradi. 1.2. Mashg’ulot individual shaklida o’tkazilishini va baholash mezonlarini ma’lum qiladi (1-ilova). 1.3. Guruhlarga bo’linib topshiriqlar beriladi |
Tinglaydilar
Savollarga javob beradilar Savollarga javob beradilar.
|
|
2-bosqich. Asosiy (65daq.) |
2.1. Talabalarga amaliy ishnini mazmuni bilan tanishtiradi va uni bajarish yuzasidan yo’riqnoma beradi 2.2. Talabalarni individual ishlashlarini tashkillashtiradi, o’quv topshiriqlarini tarqatadi (-ilova). 2.3. Talabalarni faoliyatini kuzatadi, yo’naltiradi, maslahatlar beradi. 2.4. Individual amaliy ishlashga ajratilgan vaqtni tugaganligini ma’lum qiladi va talabalarning topshiriqlarni to’g’ri bajarganliklarini tekshiradi |
Tanishadilar
Topshiriqlarni oladilar, bajaradilar
Topshiriqlarni taqdim etadilar
|
|
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.) |
3.1. Mashg’ulot mavzusi bo’yicha yakun yasaydi, individual ish natijasini tahlil qiladi, baholaydi. Mavzu bo’yicha talabalarda yuzaga kelgan savollarga javob beradi, yakunlovchi xulosa qiladi. 3.2. Talabalar faoliyatini tahlil qiladi va baholaydi 3.3. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi (5-ilova). |
Savollar beradilar
Vazifani yozib oladilar. |
Naqd chet el valyutasini sotish to’g’risida ma`lumotnomani rasmiylashtirish
Abdullaeva Saida Maxmudovna 2008 yil 12 dekabr kuni AT Paxtabankdan 195 yevroni bankka sotish uchun keldi. Agar yevroning kursi 1320 so’m bo’lsa ayirboshlash shaxobchasi xodimi Saidaga necha so’m bergan va uni qanday rasmiylashtirgan?
09002 – shakl
PB 0673855 – sonli MA`LUMOTNOMA
CERTIFICATE
200___ y. «___» _____________
Almashtirildi ____________________________________________________
( valyuta nomi, summasi raqam va so`z bilan yozilsin-
type of currency amount in figures and in words)
________________ so`m berildi. Vositachilik haqi undirildi
(valuta egasining imzosi holder`s signature) (ayirboshlash shaxobchisi xodimlarining imzosi)
Sarflanmay qolgan so`mlarni almashtirish qoidalari orqa tomonda berilgan.
The rulers of exchange of unshent so’ms see on the revers.
SARFLANMAY QOLGQN SO`MLARNI
CHET EL VALYUTASIGA ALMASHTIRISH
EXCHANGE OF UNSPENT so’mS AGAINST FOREGN CURRENCY
______________________________________________ so`m berildi
(summasi raqam va so`z bilan yozilsin- in figures and in words) so’m handed on
Almashtirish uchun ____so`m berildi. Bu summadan _____ naqd valyuta to`landi.
Sums accept for exchange Out of this amount cash currency paid on
_______________Vositachlik haqi undirildi. summa______________________
Commission recovered
Manzilga o`tkazilishi lozim.__________________________________________
______________________________________ qaytim berildi.
(To`lovchining familiyasi va ismi - recipint`s name) change paid out
(valuta egasining imzosi holder`s signature) (ayirboshlash shaxobchisi xodimlarining imzosi)
So’m plastik kartochka olish uchun arizani rasmiylashtirish
3 may 2008 yil G’allabank Buxoro mintaqaviy filialidan fuqaro Qobilov Shahriyor Olimovich Shaxsiy kartochka olish uchun Buxoro shahri M. Ikbol 3 bo’lgan bank manziliga keldi. Fuqaro Qobilov 1968 yil 15 aprelda tug’ilgan. Uy adresi Buxoro shahri Q. Murtazoev ko’chasi 9/1 uy 2 xonada istiqomat qiladi. Uy telefoni 225-63-78. Pasport seriyasi SR nomeri 0052639 berilgan vaqti 15.04. 1996 yil 6- IIB. SHu ma`lumotlarga asoslanib so’m plastik kartochka olish uchun arizani rasmiylashtiring.
So’m plastik kartochka olish uchun ariza
|
So’m plastik kartochka olish uchun ariza |
_____________________bank Bank manzili____________ |
|||||||||||||||||||||
|
q Tashkilot ____________________ qFuqaro___________________ |
|
|||||||||||||||||||||
|
q Korxona kartochkasi q Shaxsiy kartochka Kerakli joyini «P» bilan belgilang |
|
|||||||||||||||||||||
|
Familiya Ismi |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
|
Otasining ismi
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
|
Tug’ilgan yili………………………… Uy adresi …………………………….. Korxona rekvizitlari………………. ………………………………………… ………………………………………… ………………………………………… Uy telefoni ……………………........ Korxona telefoni …………………. ………………………………………… Valyuta hisob-kitoblari q so’mda |
Fuqarolik pasporti:
Seriya …………………………………. Nomer ………………………………….
Berilgan Qachon ……………………………….. Kim tomonidan ……………………… q AQSH dollarida (O’z.R. norezedentlari uchun) |
|
|||||||||||||||||||||
«Plastik kartochka egalariga xizmat kursatish qoidalari» bilan tanishdim va ularni bajarish majburiyatini olaman
Mijoz ……………………. Anketa to’ldirgan vaqti …………………. 200 … y.
(Imzo)
Tashkilot belgisi (tashkilot orqali Shaxsiy kartochka olgan fuqarolar to’ldiradi) :
Anketada to’ldirilgan ma`lumotlar pasport bilan solishtirilgan
M. U. …………………….....…. «…..» …………………… 200 ... y
imzo, tashkilot rahbari familiyasi
telefon ………………………
_______ bank belgisi
|
Kartochka hisob raqami |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Valyuta hisob raqamini ochish uchun arizani rasmiylashtirish
Buxoro shahar Ibn Sino ko’chasi №3 uyda istiqomat qiluvchi Tillaev Shuxrat 15 oktyabr 2008 yil AQSH dollarida deposit hisob raqam ochish uchun AT Paxtabankka keldi. Bank rahbari G.Avezov va bosh muxosibi S.Ro’ziev 2020684059902365001 hisob raqam ochishga ruxsat berishi uchun Ariza-Application blankasini to’ldiring.
Ariza-Application blankasi
_____________ ________________ hisob varaq
(bank bo’limi) (valyuta nomi) ko’rsatilsin)
ochishga ruxsat beraman.
Shahar __________ Bank rahbari_____________
City____________ Bosh buxgalter___________
|
Hisobvaraq ochildi |
|
|
Balans hisobvaragi |
Shaxsiy hisobvaraq |
|
|
|
____________________________dan/from
Arizachining nomi -name of application
Ariza-Application
200__ yil «__»_____________
______________________________________________________ning nomiga
(hisobvaraq egasining nomi)
Shaxsiy/rasmiy____________–da hisobvaraq ochishingizni so’rayman.
Kindli open account in ____________________ personal/official in the name of ______________________
(name of current account) (name of the holder)
Yozma farmoyishlarni men imzolar namunasiga asosan vakolatli shaxslar tomonidan imzolandi.
Written orders will be signed by me/authorized persons as per the specimen signature attached here to.
Hisobvaraqni tasarruf etish huquqiga ega bo’lgan vakolatli shaxslar almashganda, bankka bu haqida darhol xabar berish majburiyatini o’z zimmamga olaman/zimmamizga olamiz.
When substituting of the persons authorized to dispose of the account I / We undertake to advise the bank there of without delay.
Chet el valyutasidagi hisobvaraqa bo’yicha bank qoidalari menga/ bizga ma`lum va men / biz ularni o’zim / o’zimiz uchun majburiy hisoblaymiz.
The rules of the Bank under current account are known to me / us and I / We consider same binding upon myself / ourselves/
Chet el valyutasidagi hisobvaraqa bo’yicha barcha yozishmalarni quyidagi manzilga jo’natishingizni so’rayman./so’raymiz. ___________________________ _______________________________________________________________________________________
All eventual correspondence on this matter is to be sent at the folloving address ______________
________________________________________________________________________________________________
Manzildagi o’zgarishlar to’g’risida bankka yozma ravishda ma`lum qilaman/ qilamiz.
All inform you the Bank of any change in the address by written advise.
Imzo / Imzolar
Signature(s).
Berilgan ma`lumotlar asosida xizmat safarguvohnomasi hujjatini rasmiylashtiring.
“Yulduz” hissadorlik jamiyati kassasidan Toshkent shahriga borib kelish uchun korxona ta`minotchisi D. Axmedov nomiga safar guvohnomasi berildi. Pasport sp-2515172. Bux. sh. IIB.
Safar guvohnomasi № 5
Buyruq № 16 25.02.2008 yildan 26.02. dan 1.03. gacha
Safar xarajatlari uchun 250 000 so`m.
Berildi _______________________________________________________________
_________________________________________________________________dan
Xizmat safariga jo’natildi
Safar muddati ________kun yil «____» dan «_____» yilgacha
Asos: Buyruq №
___________________________yil
Pasport (seriya №)
(imzo)
(rahbarning imzosi)
__________________________dan jo’nab ketdi __ ga keldi
Tayinlangan joydan kelganlik va u yerdan jo’nab ketganlik haqida qaydlar
200 yil 200 yil
Muhr imzo _________________ Muhr imzo
Xizmat safariga jo’nab ketayotgan va kelayotgan shaxslar maxsus daftarlarda ro’yxatga olib borilishi kerak
22.1 Amaliy mashg’ulotining ta’lim texnologiyasi modeli
|
Mashg’ulot vaqti-2 soat |
Talabalar soni: 25 –30 gacha |
|
|
Mashg’ulot shakli va turi |
Bilimlarni mustahkamlash va ko’nikma va malakalarni shakllantirish bo’yicha amaliy mashg’ulot |
|
|
Mashg’ulot rejasi |
1. Iqtisodiy ҳisobotlarni tayyorlash zarurati va ularni tayyorlash usullari. Iqtisodiy ҳisobot ko’rsatkichlarini grafik va diagrammalar bilan tasvirlash. |
|
|
O’quv mashg’ulotining maqsadi: Iqtisodiy ҳisobotlarni tayyorlash zarurati va ularni tayyorlash usullari. Iqtisodiy ҳisobot ko’rsatkichlarini grafik va diagrammalar bilan tasvirlash. amaliy ko’nikmalarni shakllantirish |
||
|
Pedagogik vazifalar: - Iqtisodiy ҳisobotlarni tayyorlash zarurati va ularni tayyorlash usullari. - Iqtisodiy ҳisobot ko’rsatkichlarini grafik va diagrammalar bilan tasvirlash. |
O’quv faoliyati natijalari: - Iqtisodiy ҳisobotlarni tayyorlash zarurati va ularni tayyorlash usullari. - Iqtisodiy ҳisobot ko’rsatkichlarini grafik va diagrammalar bilan tasvirlashni bilib oladilar |
|
|
Ta’lim berish usullari |
o’quv suhbat, tushuntirish, amaliy ish |
|
|
Ta’lim berish shakllari |
Ommaviy, guruhli |
|
|
Ta’lim berish vositalari |
Ma’ruza matni, proektor, kompyuter, flipchart, marker, skotch, ekspert varaq |
|
|
Ta’lim berish sharoiti |
Maxsus jihozlangan o’quv xona |
|
|
Monitoring va baholash |
Amaliy ish: o’quv topshirig’i |
|
22.2 “MS EXCEL dasturida Iqtisodiy hisobotlarni tayyorlash usulllari va ularda diagrammalarni yaratish.” mavzusi bo’yicha amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi
|
Ish bosqichlari va vaqti |
Faoliyat mazmuni |
|
|
Ta’lim beruvchi |
Ta’lim oluvchilar |
|
|
1-bosqich. Mavzuga kirish (15daq.) |
1.1. Amaliy mashg’ulot mavzusi va maqsadi bilan tanishtiradi. 1.2. Mashg’ulot individual shaklida o’tkazilishini va baholash mezonlarini ma’lum qiladi (1-ilova). 1.3 guruhlarga bolini berilgan jadvallarni diagrammaga joylashtirish vazifasi beriladi |
Tinglaydilar
Savollarga javob beradilar Savollarga javob beradilar.
|
|
2-bosqich. Asosiy (65daq.) |
2.1. Talabalarga amaliy ishnini mazmuni bilan tanishtiradi va uni bajarish yuzasidan yo’riqnoma beradi 2.2. Talabalarni individual ishlashlarini tashkillashtiradi, o’quv topshiriqlarini tarqatadi (-ilova). 2.3. Talabalarni faoliyatini kuzatadi, yo’naltiradi, maslahatlar beradi. 2.4. Individual amaliy ishlashga ajratilgan vaqtni tugaganligini ma’lum qiladi va talabalarning topshiriqlarni to’g’ri bajarganliklarini tekshiradi |
Tanishadilar
Topshiriqlarni oladilar, bajaradilar
Topshiriqlarni taqdim etadilar
|
|
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.) |
3.1. Mashg’ulot mavzusi bo’yicha yakun yasaydi, individual ish natijasini tahlil qiladi, baholaydi. Mavzu bo’yicha talabalarda yuzaga kelgan savollarga javob beradi, yakunlovchi xulosa qiladi. 3.2. Talabalar faoliyatini tahlil qiladi va baholaydi 3.3. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi (5-ilova). |
Savollar beradilar
Vazifani yozib oladilar. |
|
Ялпи ҳудудий маҳсулот |
млрд. сўм |
1204,3 |
125,1 |
|
Саноат маҳсулоти |
млрд. сўм |
927,7 |
198,6 |
|
Истеъмол товарлари |
млрд. сўм |
197,8 |
112,0 |
|
Qишлоq хўжалик маҳсулотлари |
млрд. сўм |
75,5 |
106,2 |
|
Асосий капиталга киритилган |
млрд. сўм |
626,1 |
48,1 |
|
Qурилиш ишлари |
млрд. сўм |
250,7 |
108,8 |
|
Юк айланмаси |
млн. тн-км |
97,5 |
108,5 |
|
Йўловчи айланмаси |
млн. йўловчи-км |
520,1 |
105,0 |
|
Жами хизматлар |
млрд.сўм |
578,6 |
112,5 |
|
Чакана товар айланмаси |
млрд. сўм |
613,4 |
115,0 |
|
Аҳолига пулли хизмат кўрсатиш |
млрд. сўм |
291,3 |
103,9 |
|
Ташqи савдо айланмаси |
млн. АQШ доллари |
148,0 |
2,4м |
|
Экспорт |
млн. АQШ доллари |
106,3 |
3,6м |
|
Импорт |
млн. АQШ доллари |
41,7 |
134,8 |
23.1 Amaliy mashg’ulotining ta’lim texnologiyasi modeli
|
Mashg’ulot vaqti-2 soat |
Talabalar soni: 25 –30 gacha |
|
|
Mashg’ulot shakli va turi |
Bilimlarni mustahkamlash va ko’nikma va malakalarni shakllantirish bo’yicha amaliy mashg’ulot |
|
|
Ma`ruza rejasi |
MS Excel dasturida diagramma qo’yish, diagramma turlari va uni taҳrirlash. Xo’jalik sub’ekti faoliyatiga doir ma’lumotlarni taҳlil qilish va ularni diagramma ko’rinishida tasvirlash.
|
|
|
O’quv mashg’ulotining maqsadi: MS Excel dasturida diagramma qo’yish, diagramma turlari va uni taҳrirlash. Xo’jalik sub’ekti faoliyatiga doir ma’lumotlarni taҳlil qilish va ularni diagramma ko’rinishida tasvirlash. amaliy ko’nikmalarga ega bo’lish |
||
|
Pedagogik vazifalar: MS Excel dasturida diagramma qo’yish, diagramma turlari va uni taҳrirlash. Xo’jalik sub’ekti faoliyatiga doir ma’lumotlarni taҳlil qilish va ularni diagramma ko’rinishida tasvirlash to’risida maliy ko’nikmalar hosil qildirish
|
O’quv faoliyati natijalari: MS Excel dasturida diagramma qo’yish, diagramma turlari va uni taҳrirlash. Xo’jalik sub’ekti faoliyatiga doir ma’lumotlarni taҳlil qilish va ularni diagramma ko’rinishida tasvirlash to’risida maliy ko’nikmalarga ega bo’lish
|
|
|
Ta`lim berish usullari |
Amaliy ish, mashq, ko’rsatish, namoyish etish, yo’riqnoma berish |
|
|
Ta`lim berish shakllari |
Ommaviy, jamoaviy |
|
|
Ta`lim berish vositalari |
O’quv qo’llanma, proektor, komp’yuter |
|
|
Ta`lim berish sharoiti |
Maxsus jihozlangan o’quv xona |
|
|
Monitoring va baholash |
Amaliy mashg’ulot: kuzatuv, topshiriqlar |
|
“Iqtisodiy ҳisobot ko’rsatkichlarini grafik va diagrammalar bilan tasvirlash.” mavzusi bo’yicha amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi
|
Ish bosqichlari va vaqti |
Faoliyat mazmuni |
|
|
Ta’lim beruvchi |
Ta’lim oluvchilar |
|
|
1-bosqich. Mavzuga kirish (15daq.) |
1.1. Amaliy mashg’ulot mavzusi va maqsadi bilan tanishtiradi. 1.2. Mashg’ulot individual shaklida o’tkazilishini va baholash mezonlarini ma’lum qiladi (1-ilova). 1.3. Tezkor surov texnikasini kullab talabalarni faollashtiradi, avvalgi bilimlarni egallaganlik darajasini aniqlaydi. |
Tinglaydilar
Savollarga javob beradilar Savollarga javob beradilar.
|
|
2-bosqich. Asosiy (65daq.) |
2.1. Talabalarga amaliy ishnini mazmuni bilan tanishtiradi va uni bajarish yuzasidan yo’riqnoma beradi 2.2. Talabalarni individual ishlashlarini tashkillashtiradi, o’quv topshiriqlarini tarqatadi (-ilova). 2.3. Talabalarni faoliyatini kuzatadi, yo’naltiradi, maslahatlar beradi. 2.4. Individual amaliy ishlashga ajratilgan vaqtni tugaganligini ma’lum qiladi va talabalarning topshiriqlarni to’g’ri bajarganliklarini tekshiradi |
Tanishadilar
Topshiriqlarni oladilar, bajaradilar
Topshiriqlarni taqdim etadilar
|
|
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.) |
3.1. Mashg’ulot mavzusi bo’yicha yakun yasaydi, individual ish natijasini tahlil qiladi, baholaydi. Mavzu bo’yicha talabalarda yuzaga kelgan savollarga javob beradi, yakunlovchi xulosa qiladi. 3.2. Talabalar faoliyatini tahlil qiladi va baholaydi 3.3. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi (5-ilova). |
Savollar beradilar
Vazifani yozib oladilar. |
1-Topshiriq
Iqtisodiy hisobotlarni tayyorlash zarurati deganda nimani tushunasiz va ularni tayyorlashda qanday dasturlardan foydalanasiz?Ko`rsatilgan dasturlar orasidan qaysi biri siz uchun qulay tanlang va izohlang?
1-rasm 2-rasm
3-rasm
__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Uyga vazifa
2-Topshiriq. Iqtisodiy hisobot ko`rsatkichlarini grafik va diagrammalar bilan tasvirlash mavzusi bo`yicha tushunchangizni aytib bering?
Nazorat savollari:
1.Diagrammaga kirish tartibini ketma-ket sanang?
2.Diagrammani necha xil turi bor?
3.Asosan qanday sohalarda diagrammalardan foydalaniladi?
4.Diagrammalarni statistika bilan bog`lab bo`ladimi?
24.1. Amaliy mashg’ulotining ta’lim texnologiyasi model
|
Mashg’ulot vaqti-2 soat |
Talabalar soni: 25 –30 gacha |
|
|
Mashg’ulot shakli va turi |
Bilimlarni mustahkamlash va ko’nikma va malakalarni shakllantirish bo’yicha amaliy mashg’ulot |
|
|
Mashg’ulot rejasi |
MS Excel dasturida diagramma qo’yish, diagramma turlari va uni taҳrirlash. Xo’jalik sub’ekti faoliyatiga doir ma’lumotlarni taҳlil qilish va ularni diagramma ko’rinishida tasvirlash.
|
|
|
O’quv mashg’ulotining maqsadi: MS Excel dasturida diagramma qo’yish, diagramma turlari va uni taҳrirlash. Xo’jalik sub’ekti faoliyatiga doir ma’lumotlarni taҳlil qilish va ularni diagramma ko’rinishida tasvirlash amaliy ko’nikmalarni shakllantirish |
||
|
Pedagogik vazifalar: MS Excel dasturida diagramma qo’yish, diagramma turlari va uni taҳrirlash. Xo’jalik sub’ekti faoliyatiga doir ma’lumotlarni taҳlil qilish va ularni diagramma ko’rinishida tasvirlash to’g’risida amaliy bilimlar berish
|
O’quv faoliyati natijalari: - MS Excel dasturida diagramma qo’yish, diagramma turlari va uni taҳrirlash. Xo’jalik sub’ekti faoliyatiga doir ma’lumotlarni taҳlil qilish va ularni diagramma ko’rinishida tasvirlash to’g’risida amaliy bilimlarga ega bo’lish
|
|
|
Ta’lim berish usullari |
O’quv suhbat, tushuntirish, amaliy ish |
|
|
Ta’lim berish shakllari |
Ommaviy, guruhli |
|
|
Ta’lim berish vositalari |
Ma’ruza matni, proektor, kompyuter, flipchart, marker, skotch, ekspert varaq |
|
|
Ta’lim berish sharoiti |
Maxsus jihozlangan o’quv xona |
|
|
Monitoring va baholash |
Amaliy ish: o’quv topshirig’i |
|
24.1. “MS Excel dasturida diagramma qo’yish, diagramma turlari va uni taҳrirlash..” mavzusi bo’yicha amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi
|
Ish bosqichlari va vaqti |
Faoliyat mazmuni |
|
|
Ta’lim beruvchi |
Ta’lim oluvchilar |
|
|
1-bosqich. Mavzuga kirish (15daq.) |
1.1. Amaliy mashg’ulot mavzusi va maqsadi bilan tanishtiradi. 1.2. Mashg’ulot individual shaklida o’tkazilishini va baholash mezonlarini ma’lum qiladi (1-ilova). 1.3. Tezkor surov texnikasini kullab talabalarni faollashtiradi, avvalgi bilimlarni egallaganlik darajasini aniqlaydi. |
Tinglaydilar
Savollarga javob beradilar Savollarga javob beradilar.
|
|
2-bosqich. Asosiy (65daq.) |
2.1. Talabalarga amaliy ishnini mazmuni bilan tanishtiradi va uni bajarish yuzasidan yo’riqnoma beradi 2.2. Talabalarni individual ishlashlarini tashkillashtiradi, o’quv topshiriqlarini tarqatadi (-ilova). 2.3. Talabalarni faoliyatini kuzatadi, yo’naltiradi, maslahatlar beradi. 2.4. Individual amaliy ishlashga ajratilgan vaqtni tugaganligini ma’lum qiladi va talabalarning topshiriqlarni to’g’ri bajarganliklarini tekshiradi |
Tanishadilar
Topshiriqlarni oladilar, bajaradilar
Topshiriqlarni taqdim etadilar
|
|
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.) |
3.1. Mashg’ulot mavzusi bo’yicha yakun yasaydi, individual ish natijasini tahlil qiladi, baholaydi. Mavzu bo’yicha talabalarda yuzaga kelgan savollarga javob beradi, yakunlovchi xulosa qiladi. 3.2. Talabalar faoliyatini tahlil qiladi va baholaydi 3.3. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi (5-ilova). |
Savollar beradilar
Vazifani yozib oladilar. |
1-Topshiriq
Berilgan oynaga ta`rif bering?
2-Topshiriq 1 2 3 4
Har biriga tushunchangizni yozing? Yuqoridagi oyna bilan pastdagi oynalarni solishtiring.
_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
3-Topshiriq
Excelda tuzilgan diagrammalarni joylashtirishning ikki xil variant mavjud. Shu ikki usulga izoh bering?
· ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
· ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Uyga vazifa
4-Topshiriq
“Master diagrammi “ yani diagrammalar ustasi ishga tushirilganda qanday amallarni bajarishimiz mumkinligini aytib bering?
Nazorat savollari
Tayanch iboralar:
Diagramma
Pravka
Vid
Vstavka Master diagrammi
23.1 Amaliy mashg’ulotining ta’lim texnologiyasi modeli
|
Mashg’ulot vaqti-2 soat |
Talabalar soni: 25 –30 gacha |
|
|
Mashg’ulot shakli va turi |
Bilimlarni mustahkamlash va ko’nikma va malakalarni shakllantirish bo’yicha amaliy mashg’ulot |
|
|
Mashg’ulot rejasi |
1 Microsoft PowerPoint taqdimot dasturida ishlash. Slayd va taqdimot tushunchasi. Slaydlar bilan ishlash. |
|
|
O’quv mashg’ulotining maqsadi: Microsoft PowerPoint taqdimot dasturida ishlash. Slayd va taqdimot tushunchasi. Slaydlar bilan ishlash. ustidа аmаllаr bаjаrish |
||
|
Pedagogik vazifalar: - Microsoft PowerPoint taqdimot dasturida ishlash. Slayd va taqdimot tushunchasi. Slaydlar bilan ishlash. |
O’quv faoliyati natijalari: - Microsoft PowerPoint taqdimot dasturida ishlash. Slayd va taqdimot tushunchasi. Slaydlar bilan ishlash.ni hоsil qilishni bilib oladilar
|
|
|
Ta’lim berish usullari |
o’quv suhbat, tushuntirish, amaliy ish |
|
|
Ta’lim berish shakllari |
Ommaviy, guruhli |
|
|
Ta’lim berish vositalari |
Ma’ruza matni, proektor, kompyuter, flipchart, marker, skotch, ekspert varaq |
|
|
Ta’lim berish sharoiti |
Maxsus jihozlangan o’quv xona |
|
|
Monitoring va baholash |
Amaliy ish: o’quv topshirig’i |
|
25.2. “MS PowerPoint dasturi yordamida iqtisodiy axborotlrni electron kiritish” mavzusi bo’yicha amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi
|
Ish bosqichlari va vaqti |
Faoliyat mazmuni |
|
|
Ta`lim beruvchi |
Ta`lim oluvchilar |
|
|
1-bosqich. Mavzuga kirish (15daq.) |
1.1. Amaliy mashg’ulotning mavzusi maqsadi, rejalashtirilgan natijasi va uni o’tkazish rejasini aytadi. O’qitish guruhlarda ishlash texnologiyasi asosida olib borilishini e`lon qiladi. 1.2. Baholash mezonlarini e`lon qiladi ( Ilova 1). 1.3. Mavzu bo’yicha tayorlangan masalalarni tarqatadi, har bir talaba uchun alohida. (Ilova 3) |
Tinglaydilar, yozib oladilar.
Masalalar bilan tanishadilar.
|
|
2-bosqich. Asosiy (65daq.) |
2.1. Mavzuning tayanch iboralari asosida blits-so’rov o’tkazadi. ( Ilova 2) 2.2. Berilgan masalalarni bajarishni taklif qiladi va prezentatsiya ko’rinishida taqdim etilishini aytadi. Nazorat qiladi, to’g’irlaydi. 2.3. Bajarilgan masalalarini taqdimotlarni tashkil qiladi. 2.4 Taqdimot natijalarini baholashni tashkil etadi. Javoblarni sharhlaydi, bilimlarni umumlashtiradi, vazifani bajarish jarayonidagi asosiy xulosalarga e`tiborni qaratadi. |
Savollarga javob beradilar
|
|
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.) |
4.1. Mashg’ulotga yakun yasaydi faol ishtirok etgan talabalarni rag’batlantiradi.
|
4.1.Tinglaydilar, aniqlashtiradilar.
|
1-ilova
Baholash mezoni: 5 ball - “a`lo”; 4 ball - “yaxshi”;
3 ball – “qoniqarli”; 2 – “qoniqarsiz”
2-ilova
Blits- so’rov savollari
1. Microsoft PowerPoint dasturi yordamida yaratiladigan hujjatlar qanday nomlanadi?
2. Microsoft PowerPoint dasturida yangi hujjat yaratilganda, odatda avtomatik ravishda dastur
tomonidan o’nga qanday nom beriladi?
3. Komp’yuter diskida yoki ixtiyoriy axborot tashuvchida joylashgan «*.ppt» kengaytmali faylga
sichqoncha ko’rsatkichi bilan ikki marta bosilsa qanday jarayon sodir bo’ladi?
4. Microsoft PowerPoint dasturida yaratilgan hujjatning ish sohasi qanday nomlanadi?
3-ilova
Vazifa.
1. Bo’lg’usi taqdimot mavzusini tanlang, slaydlar soni va ularning strukturasini aniqlang. Slaydlarni jihozlash variantlarini o’ylang.
2. Power Pointni ishga tushiring. ekranda Power Point oynasi paydo bo’ladi. Создать новую презентацию tanlash maydonida «пустая презентация» ni tanlang.
3. Sozdat’ slayd oynasi paydo bo’ladi, unda slaydlarni belgilashni (разметка) turli variantlari berilgan. Shundan eng birinchi turi- Титульный лист ni tanlang.
4. Format menyusidan «Применить шаблон дизайна» buyrug’ini tanlang. Endi sizni eng yoqimli jarayon-ko’rib chiqish va tanlash jarayoni kutadi. Dizayn qoliplari taqdimotni bir xil usulda yaratishga imkon beradi.
5. Klaviatura orqali sarlavha va sarlavha osti matnlarini kiriting.
6. Buning uchun sichqoncha bilan to’ldiruvchi-metkada shiqillatilsa bas, endi matnni kiriting. U tanlangan qolipning dizayniga mos ravishda jiqozlanadi.
7. Birinchi slayd tayyor. Yangi slaydni o’rnatish uchun “вставка-создать слайд” buyrug’ini bajaring. Bizga tanish bo’lgan sozdat’ slayd oynasi paydo bo’ladi. Unda «текст в две колонки слайд» belgisini tanlang.
8. Sarlavha to’ldiruvchisi belgisida sichqonchani bosish yangi sarlavhani kiritishga imkon beradi.
9. Chap ustunni to’ldiruvchisi belgisida sichqonchani bosish matn kiritishga imkon beradi. Ustun ichida yangi abzatsga o’tish Enter klavishasini bosish orqali amalga oshiriladi.
10. Birinchi ustun matn bilan to’lgandan so’ng, ikkinchi ustunni to’ldiruvchi belgisida sichqonchani shiqillating.
11. Oldingi slaydni qanday hosil qilgan bo’lsangiz, keyingi slaydni ham shu tartibda ishlab chiqing. Bu ishni mustaqil ravishda quyidagi sxema bo’yicha amalga oshiring:
- yangi slayd quyish;
- mos belgini tanlash;
- matnni kiritish;
- kerak bo’lsa, matnni bir necha usto’nga joylashtirish;
- ustunlar bo’yicha matnni tekis taqsimlash;
- kerak bo’lsa, to’ldiruvchi belgisini bir joydan ikkinchi joyga siljitish;
- matnni o’z xohishingiz bo’yicha tekislash.
Bo’lajak prezentatsiya mavzusini yozing, slaydlar miqdorini va razmetkasini aniqlang. Slaydlarni jihozlash variantlarini ishlab chiqing. Power Point ni ishga tushiring. Power Point darchasi paydo bo’lsin. Создать новую презентацию tanlov maydonida Пустую презентацию ni tanlang. Slaydlarni belgilashning har xil variantli ko’rsatadigan показ слайд darchasi paydo bo’ladi.
1. Format menyusida Primenit’ shablon dizayna komandasini toping. Dizayn qoliplari bir xilda prezentatsiya yaratish imkonini beradi.
2. Klaviaturadan sarlavha va sarlavhacha matnini kiriting. Buning uchun sichqoncha bilan chiqillating va matnni kiriting. Matn tanlab olingan dizayn qolipiga mos ravishda jihozga ega bo’ladi.
3. 1-slayd tayyor. Yangi slaydni kiritish uchun (Вставка-Создать слайд) komandasini bajaring. Создать слайд belgilovchisini tanlang.
4. Sarlavha “метка-заполнителя”da sichqoncha bilan chiqillatib yangi sarlavha kiritish imkonini beradi.
5. Chap ustunning метка-заполнительda chiqillash matn kiritish imkonini beradi. Ustun ichida yangi abzats (so’z boshi) ga o’tish (Enter) komandasi orqali bajariladi.
6. Birinchi ustun matn bilan to’lgach, ikkinchi ustun меню-заполнительda chiqillating.
7. Oldingi slayd singari yangi slaydni xam tayyorlang. Bu ishni quyidagi sxema bo’yicha mustaqil bajaring:
8. Yangi slayd qo’ying;
9. Mos belgilovchi tanlang;
10. Matn kiriting;
11. Zaruriyat yuzasidan matnni bir necha ustunlarga joylang;
12. 
Zarur bo’lib qolsa, метка-заполнительni siljiting;
13. Matnni xohishga qarab tartibga soling.
Har bir talaba berilgan mavzular bo’yicha laboratoriya ishini bajaradi.
Topshiriqni bajarish uchun mavzular:
1. Galaosiyo qurilish va transport kasb-hunar kolleji
2. Savdo do’koni
3. Kompyuter magazini
4. Kitob do’koni
5.
Bank
26.1. Ma’ruza mashg’ulotining ta’lim texnologiyasi modeli
|
Mashg’ulot vaqti-2 soat |
Talabalar soni: 25 –30 gacha |
|
|
Mashg’ulot shakli va turi |
Yangi bilimlarni egallash bo’yicha o’quv mashg’uloti, kirish-axborotli ma’ruza |
|
|
Ma’ruza rejasi |
1. 1. Slaydlar bilan ishlash. Ularning o’ziga xos jiҳatlari. Animastiya (ҳarakat) turlari. Tayyor slaydlarni namoyish etish va unda qo’llaniladigan texnik vositalar.. |
|
|
O’quv mashg’ulotining maqsadi: Slaydlar bilan ishlash. Ularning o’ziga xos jiҳatlari. Animastiya (ҳarakat) turlari. Tayyor slaydlarni namoyish etish va unda qo’llaniladigan texnik vositalar. to’g’risidagi umumiy tushunchalarni shakllantirish. |
||
|
Pedagogik vazifalar: - Slaydlar bilan ishlash. Ularning o’ziga xos jiҳatlari. Animastiya (ҳarakat) turlari. Tayyor slaydlarni namoyish etish va unda qo’llaniladigan texnik vositalar. |
O’quv faoliyati natijalari: - Slaydlar bilan ishlash. Ularning o’ziga xos jiҳatlari. Animastiya (ҳarakat) turlari. Tayyor slaydlarni namoyish etish va unda qo’llaniladigan texnik vositalar. haqida bilim va ko’nikmalarga ega bo’ladilar |
|
|
Ta’lim berish usullari |
Kirish-axborotli ko’rgazmali ma’ruza, Venn diagrammasi, aqliy hujum |
|
|
Ta’lim berish shakllari |
Ommaviy, jamoaviy |
|
|
Ta’lim berish vositalari |
O’quv qo’llanma, proektor, kompyuter |
|
|
Ta’lim berish sharoiti |
Maxsus jihozlangan o’quv xona |
|
|
Monitoring va baholash |
Og’zaki nazorat: savol-javob, kuzatuv |
|
26.2. “Microsoft PowerPoint taqdimot dasturida ishlash” mavzusi bo’yicha ma’ruza mashg’ulotining texnologik xaritasi
|
Ish bosqichlari va vaqti |
Faoliyat mazmuni |
|
|
Ta’lim beruvchi |
Ta’lim oluvchilar |
|
|
1-bosqich. Mavzuga kirish (15daq.) |
1.1. O’quv fani bilan tanishtiradi. U to’g’risida umumiy tasavvurlarni beradi, mavzu doirasidagi uslubiy va tashqiliy ishlarning xususiyatlarini ochib beradi. 1.2. Ekranga fanning tuzilmaviy chizmasini (1-ilova) chiqaradi va mavzularning ro’yhatini e’lon qiladi, ularga qisqacha ta’rif beradi va amaliy mashg’ulotlar bilan o’zaroaloqasini ko’rsatadi. 1.3. Reyting-nazorat tizimi, joriy, oraliq, va yakuniy nazoratni baholash mezonlari bilan tanishtiradi Mavzu bo’yicha asosiy tushunchalarni ekranga chiqaradi; mustaqil ishlash uchun adabiyotlar ro’yxatini aytadi (2-ilova). 1.4. Ekranga tayanch terminlarni chiqaradi (3-ilova), |
Tinglaydilar
Tinglaydilar va yozadilar
Tinglaydilar va yozadilar
Tushunchalarni aytadilar
|
|
2-bosqich. Asosiy (65daq.) |
2.1. Aqliy hujum usuli (4-ilova) bilan mavzu bo’yicha avvaldan ma’lum bo’lgan tushunchalarni aytishni taklif etadi. 2.2. Fanning maqsad, vazifalarining asosiy nazariy holatlarini slaydlarni namoyish va sharxlash orqali tushuntiradi (5-ilova). Jalb qiluvchi savollar beradi; mavzuning har bir qismi bo’yicha xulosalar qiladi; eng asosiylariga e’tibor qaratadi; berilayotgan ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi 2.4. Venn diagrammasi (6-ilova) asosida axborotlashgan va industirial jamiyatlarning afzallik va kamchiliklari farqlanadi
|
Ғoyalarni aytadilar, savolga javob beradilar
Har bir asosiy tushunchalarni muhokama qiladilar, tizimlashtiradilar, yozib oladilar Topshiriqni bajaradilar |
|
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.) |
3.1. Mavzu bo’yicha talabalarda yuzaga kelgan savollarga javob beradi, yakunlovchi xulosa qiladi. 3.2. Talabalar faoliyatini tahlil qiladi va baholaydi 3.3. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi (5-ilova). |
Savollar beradilar
Vazifani yozib oladilar. |
POWER POINT taqdimot dasturi
Prezentatsiya - bu slaydlar va maxsus effektlar to’plami bo’lib, ularni ekranda ko’rsatish, tarqatiladigan material, ma`ruza rejasi va konspekt shaklida bitta faylda saqlanadi.
Slayd - bu prezentatsiyani alohida qadiri bo’lib, matnni, sarlavhalarini grafik va diagrammalarni o’z ichiga oladi. Power Point vositalari bilan barpo etilgan slaydlarni oq-qora yoki rangli printerda chop etish yoki maxsus agentligi yordamida 35 millmetrli slaydlarni fotoplenkalarda tayyorlash mumkin.
Tarqatiladigan material - qulay shaklda bosib chiqarilgan va tanishish uchun mo’ljalangan materiallar. Ular bir betda ikki, to’rt yoki olti slaydlar chop etilgan bo’ladi.
Maruza konspekti - Power Point da prezentatsiya ustida ishlash jarayonida yaratilgan ma`ruza konspekti. Chop etish vaqtida ma`ruza konspektining har bir betida slayd va tekstning mazmunini tushuntiruvchi kichiklashtirilgan tasvir chiqarilgan bo’ladi.
Prezentatsiya strukturasi (tuzilishi) - faqatgina slayd sarlavhasini, shuningdek grafik tasvirsiz asosiy matnni va maxsus shakllantirishi ichiga olgan hujjat.
Microsoft Power Point dasturi menyulari
|
|
|
|
Power Pointga mansub yordamchi tugmalar
|
|
Taqdimotga yangi bo’sh slayd qo’shish. Ushbu tugma tanlangandan keyin ekranda oyna orqali yangi slayd turini tanlashni bizga taklif etadi. |
|
|
Taqdimot slaydlarini shakllantirishda Power Point ning tashqi ko’rinishini (rangli jihozlanishini) o’zgartirish yordamchisini ishga tushirish. |
|
|
|
Taqdimotni struktura rejimida ko’rsatganda, slaydlar sarlavhalari va barcha asosiy matinnlarining ko’rsatish yoki ko’rsatmasligini ta`minlaydi. |
|
|
|
Taqdimotni struktura rejimida ko’rsatganda, slaydlar sarlavhalari va barcha matnlarining jihozlanishini (tashqi ko’rinishini) ko’rsatish yoki ko’rsatmasligini ta`minlaydi. |
|
|
|
Tanlangan matn ob`ektning harflarini soyali (s ten’yu) tashqi ko’rinishiga o’tkazish. |
|
|
|
Tanlangan matn ob`ektning harflarini bitta qadamga kattalashtirish. |
|
|
|
Tanlangan matn ob`ektning harflarini bitta qadamga kamaytirish. |
|
|
|
Slayd ob`ektlarining paydo bo’lishini aniqlaydigan animatsiya effektlarini sozlash muloqot oynasini ekranga chiqarish. |
|
|
|
Slayd ob`ektlarining o’ng tomondan kattalashib, avtomobil ovozi bilan paydo bo’lishi animatsiya effekti. |
|
|
|
Slayd ob`ektlarining chap tomondan kattalashib, xushtak ovozi bilan paydo bo’lishi animatsiya effekti. |
|
|
|
Slayd ob`ektlarining o’rtadan, kattalashib fotokamera bilan paydo bo’lishi animatsiya effekti. |
|
|
|
Slayd ob`ektlarining o’rtadan, yorug’lantirib paydo bo’lishi animatsiya effekti. |
Power Pointning foydalanuvchi interfeysi Rasmlar kutubxonasi oynasi
Avtosoderjaniya ustasi yordamida taqdimot hosil qilish
Dizayn qolipini yaratish oynasi ko’rinishi
Power Point dasturida prezentatsiya yaratish tartibi
Har qanday taqdimot yutug’i rangni to’g’ri tanlash, munosib grafiklar, musiqaning maxsus effektlarini tadbiq etish orqali erishiladi. Power Pointda taqdimotni jonlantirish uchun birtalay xilma-xil usullar mavjud.
|
Har bir qolip foydalanuvchi tomonidan sozlanadigan 3 ta ayrim mustaqil elementga ega: |
|
|
Struktura |
Grafika elementlari, ramkalar, chiziqlar va boshqalarni o’z ichiga oladi |
|
Palitra |
Keng sektorli bo’yoqlardan xohlagan rangni tayyorlash imkonini beradi |
|
Tonizatsiyalash |
Palitraning bir rangdan boshqa ranga silliq o’tish, shuningdek, naqsh yordamida rangni to’yinish darajasini o’zgartirish mumkin |
O’quv topshiriqlari
3-ilova
Guruh ishlarini baholash jadvali
Har bir guruh boshqa guruh taqdimotini baholaydi, mezonlar bo’yicha ballar yig’iladi (har bir mezon bo’yicha maksimal 3 ball)
|
Guruh |
Javobning lo’nda va aniqligi |
Ko’rgazma-liligi |
Taqdimotning qisqaligi (reglament) |
Qamrovi (guruh a`zolarining faolligi) |
Ballarning umumiy miqdori |
|
1 |
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
3 |
|
|
|
|
|
|
4 |
|
|
|
|
|
|
5 |
|
|
|
|
|
Yakuniy hisob
|
Guruh |
1-savol |
2-savol |
3-savol |
4-savol |
Umumiy ballar |
|
1 |
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
3 |
|
|
|
|
|
|
Umumiy ballar yig’indisi |
|
|
|
|
|
|
Baho (umumiy ballar yig’indisi 4 ga bo’linadi) |
|
|
|
|
|
Baho: 2,2 -3 ball – «a`lo»; 1,2 - 2 ball – «yaxshi»; 0,5 – 1,1 ball – «qoniqarli»; 0-0,5 ball – «qoniqarsiz».
27.1 Amaliy mashg’ulotining ta’lim texnologiyasi modeli
|
Mashg’ulot vaqti-2 soat |
Talabalar soni: 25 –30 gacha |
|
|
Mashg’ulot shakli va turi |
Bilimlarni mustahkamlash va ko’nikma va malakalarni shakllantirish bo’yicha amaliy mashg’ulot |
|
|
Mashg’ulot rejasi |
Slaydlar bilan ishlash. Ularning o’ziga xos jiҳatlari. Animastiya (ҳarakat) turlari. Tayyor slaydlarni namoyish etish va unda qo’llaniladigan texnik vositalar. |
|
|
O’quv mashg’ulotining maqsadi: Slaydlar bilan ishlash. Ularning o’ziga xos jiҳatlari. Animastiya (ҳarakat) turlari. Tayyor slaydlarni namoyish etish va unda qo’llaniladigan texnik vositalar. amaliy ko ‘nikmalarini oshirish.
|
||
|
Pedagogik vazifalar:
|
O’quv faoliyati natijalari:
|
|
|
Ta’lim berish usullari |
o’quv suhbat, tushuntirish, amaliy ish |
|
|
Ta’lim berish shakllari |
Ommaviy, guruhli |
|
|
Ta’lim berish vositalari |
Ma’ruza matni, proektor, kompyuter, flipchart, marker, skotch, ekspert varaq |
|
|
Ta’lim berish sharoiti |
Maxsus jihozlangan o’quv xona |
|
|
Monitoring va baholash |
Amaliy ish: o’quv topshirig’i |
|
27.2. “Slayd va taqdimot tushunchasi. Slaydlar bilan ishlash)” mavzusi bo’yicha amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi
|
Ish bosqichlari va vaqti |
Faoliyat mazmuni |
|
|
Ta’lim beruvchi |
Ta’lim oluvchilar |
|
|
1-bosqich. Mavzuga kirish (15daq.) |
1.1. Amaliy mashg’ulot mavzusi va maqsadi bilan tanishtiradi. 1.2. Mashg’ulot individual shaklida o’tkazilishini va baholash mezonlarini ma’lum qiladi (1-ilova). 1.3. Tezkor surov texnikasini kullab talabalarni faollashtiradi, avvalgi bilimlarni egallaganlik darajasini aniqlaydi. |
Tinglaydilar
Savollarga javob beradilar Savollarga javob beradilar.
|
|
2-bosqich. Asosiy (65daq.) |
2.1. Talabalarga amaliy ishnini mazmuni bilan tanishtiradi va uni bajarish yuzasidan yo’riqnoma beradi 2.2. Talabalarni individual ishlashlarini tashkillashtiradi, o’quv topshiriqlarini tarqatadi (-ilova). 2.3. Talabalarni faoliyatini kuzatadi, yo’naltiradi, maslahatlar beradi. 2.4. Individual amaliy ishlashga ajratilgan vaqtni tugaganligini ma’lum qiladi va talabalarning topshiriqlarni to’g’ri bajarganliklarini tekshiradi |
Tanishadilar
Topshiriqlarni oladilar, bajaradilar
Topshiriqlarni taqdim etadilar
|
|
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.) |
3.1. Mashg’ulot mavzusi bo’yicha yakun yasaydi, individual ish natijasini tahlil qiladi, baholaydi. Mavzu bo’yicha talabalarda yuzaga kelgan savollarga javob beradi, yakunlovchi xulosa qiladi. 3.2. Talabalar faoliyatini tahlil qiladi va baholaydi 3.3. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi (5-ilova). |
Savollar beradilar
Vazifani yozib oladilar. |
1-Topshiriq
MS Power Point dasturida ishlashning qulayliklari haqida tushunchangizni yozing?
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
2-Topshiriq
Berilgan rasmni e`tibor bilan kuzating? Qanday
qo`yilgan? Ikkalasining funksiyalariga izoh bering?
______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Uyga topshiriq
3-Topshiriq
Berilgan rasmlarga qisqacha izoh yozing?
1)
_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
2)
3)
4)
2)_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
3)_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
4)_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
28.1. Amaliy mashg’ulotining ta’lim texnologiyasi modeli
|
Mashg’ulot vaqti-2 soat |
Talabalar soni: 25 –30 gacha |
|
|
Mashg’ulot shakli va turi |
Bilimlarni mustahkamlash va ko’nikma va malakalarni shakllantirish bo’yicha amaliy mashg’ulot |
|
|
Mashg’ulot rejasi |
Kompyuterda iqtisodiy axborotlar bazasini yaratish Iqtisodiy axborotlar bazasini yaratishda MS Accessdasturidan foydalanish MS Access doirasida ishlash, ishga tushirish, oynasi bilan tanishish, yangi fayl ҳosil qilish, ma’lumotlarning ichki tuzilmasini tuzish, |
|
|
O’quv mashg’ulotining maqsadi: Kompyuterda iqtisodiy axborotlar bazasini yaratish Iqtisodiy axborotlar bazasini yaratishda MS Accessdasturidan foydalanish MS Access doirasida ishlash, ishga tushirish, oynasi bilan tanishish, yangi fayl ҳosil qilish, ma’lumotlarning ichki tuzilmasini tuzish,undа ishlаsh. |
||
|
Pedagogik vazifalar: Kompyuterda iqtisodiy axborotlar bazasini yaratish Iqtisodiy axborotlar bazasini yaratishda MS Accessdasturidan foydalanish MS Access doirasida ishlash, ishga tushirish, oynasi bilan tanishish, yangi fayl ҳosil qilish, ma’lumotlarning ichki tuzilmasini tuzishga oid amaliy ko’nikmalar hosil qildirish
|
O’quv faoliyati natijalari: Kompyuterda iqtisodiy axborotlar bazasini yaratish Iqtisodiy axborotlar bazasini yaratishda MS Accessdasturidan foydalanish MS Access doirasida ishlash, ishga tushirish, oynasi bilan tanishish, yangi fayl ҳosil qilish, ma’lumotlarning ichki tuzilmasini tuzishni bilib oladilar |
|
|
Ta’lim berish usullari |
o’quv suhbat, tushuntirish, amaliy ish |
|
|
Ta’lim berish shakllari |
Ommaviy, guruhli |
|
|
Ta’lim berish vositalari |
Ma’ruza matni, proektor, kompyuter, flipchart, marker, skotch, ekspert varaq |
|
|
Ta’lim berish sharoiti |
Maxsus jihozlangan o’quv xona |
|
|
Monitoring va baholash |
Amaliy ish: o’quv topshirig’i |
|
28.2. “Kompyuterda iqtisodiy axborotlar bazasini yaratish” mavzusi bo’yicha amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi
|
Ish bosqichlari va vaqti |
Faoliyat mazmuni |
|
|
Ta’lim beruvchi |
Ta’lim oluvchilar |
|
|
1-bosqich. Mavzuga kirish (15daq.) |
1.1. Amaliy mashg’ulot mavzusi va maqsadi bilan tanishtiradi. 1.2. Mashg’ulot individual shaklida o’tkazilishini va baholash mezonlarini ma’lum qiladi (1-ilova). 1.3. Tezkor surov texnikasini kullab talabalarni faollashtiradi, avvalgi bilimlarni egallaganlik darajasini aniqlaydi. |
Tinglaydilar
Savollarga javob beradilar Savollarga javob beradilar.
|
|
2-bosqich. Asosiy (65daq.) |
2.1. Talabalarga amaliy ishnini mazmuni bilan tanishtiradi va uni bajarish yuzasidan yo’riqnoma beradi 2.2. Talabalarni individual ishlashlarini tashkillashtiradi, o’quv topshiriqlarini tarqatadi (-ilova). 2.3. Talabalarni faoliyatini kuzatadi, yo’naltiradi, maslahatlar beradi. 2.4. Individual amaliy ishlashga ajratilgan vaqtni tugaganligini ma’lum qiladi va talabalarning topshiriqlarni to’g’ri bajarganliklarini tekshiradi |
Tanishadilar
Topshiriqlarni oladilar, bajaradilar
Topshiriqlarni taqdim etadilar
|
|
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.) |
3.1. Mashg’ulot mavzusi bo’yicha yakun yasaydi, individual ish natijasini tahlil qiladi, baholaydi. Mavzu bo’yicha talabalarda yuzaga kelgan savollarga javob beradi, yakunlovchi xulosa qiladi. 3.2. Talabalar faoliyatini tahlil qiladi va baholaydi 3.3. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi (5-ilova). |
Savollar beradilar
Vazifani yozib oladilar. |
29.1 Amaliy mashg’ulotining ta’lim texnologiyasi modeli
|
Mashg’ulot vaqti-2 soat |
Talabalar soni: 25 –30 gacha |
|
|
Mashg’ulot shakli va turi |
Bilimlarni mustahkamlash va ko’nikma va malakalarni shakllantirish bo’yicha amaliy mashg’ulot |
|
|
Mashg’ulot rejasi |
1. BEM loyihasining tashkil topish jarayoni va asosiy tamoyillari 2. BEM – Byudjet tashkilotlarida hisob yuritish tizimini shakllantirish 3 BEM dasturini o’rnatish va dastur ta’minoti |
|
|
O’quv mashg’ulotining maqsadi: BEM dаsturidа ishlаshni o’rgatish |
||
|
Pedagogik vazifalar: - BEM loyihasining tashkil topish jarayoni va asosiy tamoyillari bilan tanishtirish - BEM – Byudjet tashkilotlarida hisob yuritish tizimini shakllantirishni o’rgatish - BEM dasturini o’rnatish va dastur ta’minotini o’rgatish |
O’quv faoliyati natijalari: - BEM loyihasining tashkil topish jarayoni va asosiy tamoyillari bilan tanishadilar - BEM – Byudjet tashkilotlarida hisob yuritish tizimini shakllantirishni o’rganadilar - BEM dasturini o’rnatish va dastur ta’minotini o’rganadilar |
|
|
Ta’lim berish usullari |
o’quv suhbat, tushuntirish, amaliy ish |
|
|
Ta’lim berish shakllari |
Ommaviy, guruhli |
|
|
Ta’lim berish vositalari |
Ma’ruza matni, proektor, kompyuter, flipchat, marker, skotch, ekspert varaq |
|
|
Ta’lim berish sharoiti |
Maxsus jihozlangan o’quv xona |
|
|
Monitoring va baholash |
Amaliy ish: o’quv topshirig’i |
|
29.2. “Iqtisodiy axborotlar bazasini yaratishda MS Accessdasturidan foydalanish” mavzusi bo’yicha amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi
|
Ish bosqichlari va vaqti |
Faoliyat mazmuni |
|
|
Ta’lim beruvchi |
Ta’lim oluvchilar |
|
|
1-bosqich. Mavzuga kirish (15daq.) |
1.1. Amaliy mashg’ulot mavzusi va maqsadi bilan tanishtiradi. 1.2. Mashg’ulot individual shaklida o’tkazilishini va baholash mezonlarini ma’lum qiladi (1-ilova). 1.3. Tezkor surov texnikasini kullab talabalarni faollashtiradi, avvalgi bilimlarni egallaganlik darajasini aniqlaydi. (2-ilova). |
Tinglaydilar
Savollarga javob beradilar Savollarga javob beradilar.
|
|
2-bosqich. Asosiy (65daq.) |
2.1. Talabalarga amaliy ishnini mazmuni bilan tanishtiradi va uni bajarish yuzasidan yo’riqnoma beradi 2.2. Talabalarni individual ishlashlarini tashkillashtiradi, o’quv topshiriqlarini tarqatadi (3-ilova). 2.3. Talabalarni faoliyatini kuzatadi, yo’naltiradi, maslahatlar beradi. 2.4. Individual amaliy ishlashga ajratilgan vaqtni tugaganligini ma’lum qiladi va talabalarning topshiriqlarni to’g’ri bajarganliklarini tekshiradi |
Tanishadilar
Topshiriqlarni oladilar, bajaradilar
Topshiriqlarni taqdim etadilar
|
|
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.) |
3.1. Mashg’ulot mavzusi bo’yicha yakun yasaydi, individual ish natijasini tahlil qiladi, baholaydi. Mavzu bo’yicha talabalarda yuzaga kelgan savollarga javob beradi, yakunlovchi xulosa qiladi. 3.2. Talabalar faoliyatini tahlil qiladi va baholaydi 3.3. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi |
Savollar beradilar
Vazifani yozib oladilar. |
1-ilova
Baholash mezoni: 5 ball - “a’lo”; 4 ball - “yaxshi”;
3 ball – “qoniqarli”; 2 – “qoniqarsiz”
2-ilova
Blist- so’rov savollari
3-ilova
O’quv topshirig’i
Ma’lumotlar bazasini yaratish.
Oldindan ixtiyoriy nom (masalan, BAZA), bilan katalog yarating.
Microsoft Access ni ishga tushiring.
Instrumentlar panelida создать базу нанныx tugmasini bosing yoki Fayl menyusida Создать… buyrug’ini tanlang.
<Создание базы данных> dialog oynasi ochiladi, unga ism kiritish kerak (masalan, Adress) va ma’lumotlar bazasini saqlash uchun katalogni (Baza) tanlash kerak. Ma’lumotlar bazasi bushliksiz sakkiztagacha belgiga ega bulishi mumkin.
Natijada ma’lumotlar bazasi oynasiga ega bulamiz:
4.1 – rasm
Ma’lumotlar bazasi oynasi ma’lumotlar bazasi ochilganda chiqariladi. Undan jadvallar, formalar va ma’lumotlar bazasining boshqa ob’ektlar ochiladi.
Ma’lumotlar bazasining oynasi quyidagi elementlarga ega:
Sarlavha satri. Ochilgan MB ismini chiqaradi.
Tugmalar. «Создать», «Открыт», «Конструктор» va x.k.z. Tugmalar ma’lum oynada va rejimda ob’ektni ochadi.
Ob’ektlar oynalari. (ob’ektlarni tanlash yarlыklari). «Таблица», «Форма» va x.k.z. Ob’ektlar tugmalari ochilish yoki o’zgarishi mumkin bo’lgan ob’ektlar ro’yxatini chiqaradi.
Ob’ektlar ro’yxati. Foydalanuvchi tanlaydigan ob’ektlar ro’yxatini chiqaradi.
Bizning variantimizda ro’yxat xali bush.
Ma’lumotlar bazasini ishlab chikish ishini bevosita boshlashdan oldin MB ba’zi bir asosiy ob’ektlarning tavsiflariga to’xtaymiz.
Tablitsa – bu ma’lumotlarni yozuv (satr) lar va maydon (ustun)lar kurinishida saklovchi ob’ekt. Odatda har bir jadval bitta aniq masala buyicha ma’lumotlarni saqlash uchun ishlatiladi.
Forma – asosan ma’lumotlarni kiritish uchun ishlatiladigan Microsoft Access ob’ekti. Formada jadval maydonlaridagi ma’lumotlarni kiritish, tasvirlash va o’zgartirishda ishlatiladigan boshqarish elemetlarini joylashtirish mumkin.
Zapros – kerakli ma’lumotlarni bitta yoki bir nechta jadvaldan olish imkonini beradi.
Otchetlangan jadval. – ma’lumotlarni chop etish uchun muljallangan Microsoft Access Ma’lumotlar bazasi ob’ekt.
Jadvalni yaratishdan boshlash kerak.
Jadvalda ma’lum tur, masalan mijozlar yoki tovarlar ro’yxatining, ma’lumotlarini saklovchi yozuv saqlanadi. Jadvalning asosiy qismi maydon bo’ladi.
Maydon – bu ma’lum bir turdagi, masalan, xodimlar familiyasi, ma’lumotlarga ega bo’lgan jadval elementi. Jadval rejimida maydonni ifodalash uchun ustun yoki yacheyka ishlatiladi, bu holda maydon ismi jadval ustuni sarlavhasi bo’ladi.
Yozuv – ma’lum ob’ekt haqidagi ma’lumotlarning tula to’plami. Jadval rejimida yozuv satr kurinishida tasvirlanadi.
Master yordamida jadval yaratish.
Master yordamida jadval yaratishda, har birini maydonlarning tegishli to’plamidan iborat bo’lgan, shaxsiy va xizmat maqsadlarida ishlatishga muljallangan 40 dan ortiq jadval namunalari taklif qilinadi.
Maydon namunalarini tanlash qoladi, xolos, shundan keyin master jadvalni avtomatik ravishda yaratadi.
Таблица (Tablitsa shu dakikada faol), keyin Создать tugmasini bosing.
4.2-rasm
Далее tugmasini bosing. Далее tugmasini faol bo’lgunga qadar undan foydalanish,
Готово tugmasini master bilan ishni tugatish kerak bo’lgandagina kullash mumkin.
Jadval yaratildi (4.3-rasm).
4.3-rasm.
Jadval sarlavhalari satrida uning ismini topish mumkin. Maydonlarning hamma ismlari jadval ustunlari sarlavhalari kurinishida ifodalangan.
Jadvalni tuldirish.
Jadval yaratish jarayonida kalit tushunchasi uchradi.
Birlamchi kalit (bundan keyin uni kalit deb kuya kolamiz) Qiymatlari to’plami jadval ixtiyoriy yozuvini bir ma’noli aniqlovchi bir yoki bir nechta maydon.
Bizning variantimizda ADRESATImaydoni kalitlidir. Jadvaldanbu maydon xisobchi ekanligi kurinib turibdi, ya’ni u yozuvlarni kiritish tartibida raqamlaydi. ADRESATI maydonning tuldirish kerak emas, jadval satrining xech bulmaganda bitta yacheykasi tuldirilishi bilan xisobchi avtomatik ravishda ishlab ketadi.
Faqat ismlar va familiyalarga ega maydonni tuldirish kerak. Shunday tarzda turtta yozuvni (jadvalning turtta satrini) hosil qiling. TELEFON va KUChA maydonlarini to’ldirib qo’ying.(4.4-rasm).
4.4-rasm.
TELEFON maydonini to’ldirishga urinib ko’ring.
¨ Telefon ustunining birinchi katakchasiga matn kursorini o’rnating va yetti xonali telefon raqamini kiriting.
¨ Ustunning keyingi xonasiga o’ting.
Jadvalning kutilayotgan keyingi xonasiga utish urniga, siz kiritilgan qiymat kirish nikobiga tugri kelmasligi tugrisidagi axborotni olasiz, chunki taklif qilingan variantda telefon telefon raqami oldidan shaxar kodi turishi kerak. Tuzatish kiritish uchun {ESC} klavishni bosish kerak.
Agar katak tarkibiga e’tibor bilan karalsa, kiritish nikobini aniqlash mumkin.
Kiritish niqobi – bu maydonga bir xil formatga ega bo’lgan qiymatlarni kiritishga imkon beruvchi shablon. Kiritish nikobi avtomatik ravishda maydonda doimiy belgilarni tasvirlaydi. Ma’lumotlarni kiritishda maydonda, agar ular maydon qiymatiga kiritilgan bulishi kerak bo’lsa xam, belgilarni terishga zaruriyat yuk;
Kiritish nikobida bush xonalarni tuldirish etarli. Bundan tashkari Microsoft Access maydonga, bu maydon uchun aniqlangan kiritsh nikobiga tugri kelmaydigan qiymatni kiritishga imkon bermaydi.
Taklif etilgan variantda kiritish nikobiga shaxar kodi ko’rsatilgan etti xonali telefon raqamiga moslashtirilgan. Faraz qilamiz, hamma abonentlar bitta shaxarda yashashadi va bir xil yetti xonali telefon raqamiga ega va MB da kodni ko’rsatishga zaruriyat yuk. Buning uchun kiritish nikobini o’zgartirish kerak.
Microsoft Access ning ixtiyoriy jadvali ikki rejimda ifodalanishi mumkin:
1. ma’lumotlarni kiritish, ko’rish va taxrirlashga muljallangan tablitsa (jadval) rejimida;
2. Jadvalni yaratish va o’zgartirishga muljallangan konstruktor rejimida.
Telefon
uchun kiritish nikobini o’zgartirish uchun jadvalning konstruktor rejimiga
utish kerak. Bu Vid menyusining Konstruktor buyrug’ini tanlash
yoki instrumentlar panelidagi 
tugmani bosish bilan amalga
oshiriladi.
Konstruktor oynasi jadvalga ega, uning birinchi ustunida maydonlar, ikkinchi ustunida esa ma’lumotlar turlari ( formatlar) sanab utilgan.
TELEFON maydonini tanlang (matn kursorini jadvalning tegishli xonasiga o’rnatish etarli). Oynaning quyi qismida maydon xossalarining ro’yxati o’zgaradi.
Matn kursorini Maskva vvodaning karshisiga o’rnating va boshlangich (1\(999”) “000\-0000) shablonni, telefon raqami sifatida etti xonali sonni kiritishga imkon beruvchi (bunda ajratuvchi tire belgisi avtomatik ravishda quyiladi), yangisi (000-00-00)ga o’zgartiring (4.5-rasm)
4.5-rasm.
Konstruktor rejimidan Tablitsa rejimiga uting. Buni Vid menyusining Tablitsa buyrug’ini yoki instrumentlar jadvalidagi tegishli tugmani tanlash bilan amalga oshirish mumkin. Jadvalni saqlash tugrisidagi savolga Ha («Да») deb javob bering.
Keyingi TELEFON ustuni har bir xonaga ettita raqamdan iborat to’plamni kiritish bilan tuldiriladi. Kiritish boshlanishidan oldin matn kursori xonaning eng boshida turishiga kerakligiga e’tibor bering. Bu holda kursorni boshqarish klavishlari yordamida xonadlar urtasida siljish qulay.
Jadval maydonini qayta nomlash.
Jadvallarning kostruktorlik rejimida ishlab turib, quyidagilarni qilish mumkin:
¨ ma’lumotlar turini o’zgartirish;
¨ maydonlar ismlarini o’zgartirish, jadvalga yangi maydonlarni ko’shishi;
¨ mavjud maydonlarni yukotish.
Bizga KO’CHA maydonini ADRESS maydoniga o’zgartirish qulay, chunki unga uyning, binoning va xonadonning raqamini xisobga olgan holda tula adresni kiritish rejalashtiriladi. Buni konstruktor rejimida qilishga tugr keladi
¨ Konstruktor rejimiga uting.
¨ KO’CHA nomini ADRESga o’zgartiring.
¨ Tablitsa rejimiga kayting.
¨ ADRES maydonini tuldiring.
Jadvalning taxminiy kurinishi 4.6-rasmda keltirilgan.
4.6-rasm.
Jadval ustuni kengligini o’zgartirish.
Ustunlar kengligini unga kiritilgan yozuvlar ulchamiga mos kelmaydi (raqamlash uchun joy juda kup, adreslar esa tuligicha ko’rinmaydi).
Buni quyidagicha tuzatish mumkin:
¨ sarlavhalar satrining ustun ung chegarasiga sichqon ko’rsatkichini keltirish va sichqonning bosilgan chap klavishni quyib yubormasdan ustun chegarasini surish kerak;
¨ sichqon ko’rsatkichini sarlavhalar satri ustun ung ko’rsatkichiga quyish va sichqonni ikki marta bosish kerak. Bu holda ustun kengligi ustunning eng uzun yozuviga moslab kengayadi (sarlavhali xisobga olgan xolda)
¨ bir yoki bir nechta ustunlarni ajratib, Format menyusida Ширина столбца … buyrug’ini tanlash va ochilgan muloqot oynasida Po shirine dannыx tugmasini bosish kerak.
¨ bir yoki bir nechta ustunlarni ajratib, sichqonning ung klavishni bosish bilan chakiriladigan kontekst menyu yordamida Ширина столбца … buyrug’ini tanlash kerak.
Kerakli ishlarni bajaring va natijani 4.7-rasm bilan taqqoslang.
4.7-rasm
4.8-rasm.
Microsoft Wordda sarlavha har bir yangi sahifada paydo bulishi uchun jadval sarlavhasi mustahkamlanar edi. Buning uchun sarlavhani ajratish va [Таблица-Заголовка] buyruqlarini bajarish, mustahkamlanishini olib tashlash uchun xam xuddi shu ishlarni qilish kerak edi.
Microsoft Excelda, jadvaldagi nafaqat satrlarni, balki ustunlarni xam mustahkamlash mumkin. Bu holda aylantirish jarayonida mustahkamlangan satrlar (ustunlar) uz urnida koladi. Buning uchun mustahkamlanishi kerak bo’lgan satrdan pastdagi satr (mustahkamlanadigan ustundan ung tomondagisi ustun) belgilanadi va Окно menyusida Закрепить области buyrug’i tanlanadi. Mustahkamlashni olib tashlash uchun Окно menyusida Спеть закрепление области buyrug’i tanlanadi.
Microsoft Access da ADRESLAR jadvalini oching. Gorizontal menyuning hamma bo’limlarini ochib chiqing va ustunlarni mustahkamlovchi o’xshash buyruqni toping.
¨ menyuning qaysi bo’limida kerakli buyruq joylashgan?
¨ Tajriba yuli bilan ajratishni qanday o’rnatishni aniqlang: Microsoft Word dagi kabi mustahkamlanadigan ustunni belgilash kerakli yoki Microsoft Excel dagi kabi undan keyin keladigan ustunnimi?
¨ Satrni mustahkamlash mumkinmi?
¨ Nega shunday deb o’ylaysiz?
¨ Birdaniga bir nechta ustunni mustahkamlash mumkinmi?
Hamma bajarilgan tajribalardan keyin ADRESLAR jadvalini, uni saqlamagan holda yoping.
Shu bilan jadvalni yaratish va tahrirlashni tugatamiz. Файл menyusining Закрыть buyrug’ini tanlab, yoki boshqa ma’lum usullarning biri bilan jadvalni yoping. Microsoft Access dasturi bilan ishni tugating.
30.1. Ma’ruza mashg’ulotining ta’lim texnologiyasi modeli
|
Mashg’ulot vaqti-2 soat |
Talabalar soni: 25 –30 gacha |
|
|
Mashg’ulot shakli va turi |
Yangi bilimlarni egallash bo’yicha o’quv mashg’uloti, kirish-axborotli ma’ruza |
|
|
Ma’ruza rejasi |
1Yaratilgan ma’lumotlar bazasini tartiblash, kerakli ma’lumotlarni chiqarish. 2O’zgarishlar omborini tartiblash, kerakli ma’lumotlarni chiqarish, o’zgartirishlar kiritish.
|
|
|
O’quv mashg’ulotining maqsadi: Yaratilgan ma’lumotlar bazasini tartiblash, kerakli ma’lumotlarni chiqarish. O’zgarishlar omborini tartiblash, kerakli ma’lumotlarni chiqarish, o’zgartirishlar kiritish. to’g’risidagi umumiy tushunchalarni shakllantirish. |
||
|
Pedagogik vazifalar: - Yaratilgan ma’lumotlar bazasini tartiblash, kerakli ma’lumotlarni chiqarish. O’zgarishlar omborini tartiblash, kerakli ma’lumotlarni chiqarish, o’zgartirishlar kiritish.
|
O’quv faoliyati natijalari: - Yaratilgan ma’lumotlar bazasini tartiblash, kerakli ma’lumotlarni chiqarish. O’zgarishlar omborini tartiblash, kerakli ma’lumotlarni chiqarish, o’zgartirishlar kiritish. bilan tanishadilar |
|
|
Ta’lim berish usullari |
Kirish-axborotli ko’rgazmali ma’ruza, Venn diagrammasi, aqliy hujum |
|
|
Ta’lim berish shakllari |
Ommaviy, jamoaviy |
|
|
Ta’lim berish vositalari |
O’quv qo’llanma, proektor, kompyuter |
|
|
Ta’lim berish sharoiti |
Maxsus jihozlangan o’quv xona |
|
|
Monitoring va baholash |
Og’zaki nazorat: savol-javob, kuzatuv |
|
30.2. “MS Access doirasida ishlash, ishga tushirish, oynasi bilan tanishish” mavzusi bo’yicha ma’ruza mashg’ulotining texnologik xaritasi
|
Ish bosqichlari va vaqti |
Faoliyat mazmuni |
|
|
Ta’lim beruvchi |
|
|
|
1-bosqich. Mavzuga kirish (15daq.) |
1.1. Amaliy mashg’ulot mavzusi va maqsadi bilan tanishtiradi. 1.2. Mashg’ulot individual shaklida o’tkazilishini va baholash mezonlarini ma’lum qiladi (1-ilova). 1.3. Tezkor surov texnikasini kullab talabalarni faollashtiradi, avvalgi bilimlarni egallaganlik darajasini aniqlaydi. |
1-bosqich. Mavzuga kirish (15daq.) |
|
2-bosqich. Asosiy (65daq.) |
2.1. Talabalarga amaliy ishnini mazmuni bilan tanishtiradi va uni bajarish yuzasidan yo’riqnoma beradi 2.2. Talabalarni individual ishlashlarini tashkillashtiradi, o’quv topshiriqlarini tarqatadi (2-ilova). 2.3. Talabalarni faoliyatini kuzatadi, yo’naltiradi, maslahatlar beradi. 2.4. Individual amaliy ishlashga ajratilgan vaqtni tugaganligini ma’lum qiladi va talabalarning topshiriqlarni to’g’ri bajarganliklarini tekshiradi |
2-bosqich. Asosiy (65daq.) |
|
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.) |
3.1. Mashg’ulot mavzusi bo’yicha yakun yasaydi, individual ish natijasini tahlil qiladi, baholaydi. Mavzu bo’yicha talabalarda yuzaga kelgan savollarga javob beradi, yakunlovchi xulosa qiladi. 3.2. Talabalar faoliyatini tahlil qiladi va baholaydi 3.3. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi (3-ilova). |
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.) |
1-ilova
Baholash mezoni: 5 ball - “a’lo”; 4 ball - “yaxshi”;
3 ball – “qoniqarli”; 2 – “qoniqarsiz”
2-ilova
O’quv topshirig’i
Formani yaratish. Formaga yozuvlarni kiritish formani ifodalash rejimlari. Ma’lumotlarni tez saralash.
Microsoft Access dasturini ishga tushiring.
[Файл открыть] buyrug’ini
ishga tushirib yoki instrumentlar panelidagi 
tugmadan
foydalanib, oldingi topshiriqda yaratilgan MB ni ishga tushiring. Agar
ochilayotgan fayl bilan yakinda ishlangan bo’lsa, uning ismini Файл
menyusining yaqinda ishlatilgan fayllar ro’yxatidan topish
va uni sichqon tugmasini bosish bilan ochish mumkin.
Sizning ro’parangizda «База данных»
Formani yaratish
Ba’zi bir xollarda ma’lumotlarni jalvalga emas, formaga kiritish qulay, unda har bir yozuvni alohida oynada ifodalash mumkin.
4.9-rasm.
tugmani bosish yetarli ( , tugma faqat ajratilgan maydonlarni
kushadi). Далее tugmasini bosing.Ekranda taxminan quyidagini ko’rasiz:
4.10-rasm.
Yozuvlarni formada ifodalash.
Har bir yozuv (jadvaldagi alohida satr) endi alohida kartochkani ifodalaydi. Ma’lumotlarni aynan shu rejimda kiritish qulay.
Holat satrida (forma oynasining quyi qismi) yozuvlarning umumiy soni va siz hozir kurayotgan yozuv raqami aks ettirilgan.
Yozuvlar o’rtasida quyidagi tugmalar yordamida siljish mumkin:
bir yozuv
oldinga,
bir yozuv orqaga,
birinchi yozuvga,
oxirgi yozuvga.
Agar «Oldinga» va «Oxirgi yozuvga» tugmalari bo’lmasa, forma oynasini kengaytirish eng yaxshisi uni Развернуть tugmasi yoki tizim menyusining tegishli buyrug’i yordamida tula ekranli kurinishda ifodalash kerak.
Записи menyusining Перейти buyrug’ini bajarib va ichki menyu buyruqlaridan birini tanlab, xuddi shu natijalarni olish mumkin.
Первая – kursorni joriy yozuvdagi maydondan birinchi yozuvdagi o’sha maydonga o’tkazadi.
Последнее – kursorni joriy yozuv maydonidan oxirgi yozuvdagi xuddi usha maydonga utkazadi.
Следующая – kursorni joriy yozuv maydonidan oldingi yozuvning xuddi shu maydoniga utkazadi.
Новая – kursorni, yangi yozuvni kiritishga imkon berib, forma yoki jadval oxiridagi bush yozuvga utkazadi. Bush yozuvga tez utish uchun [Перейти-Новая] buyrug’i urniga Записи menyusida Ввод данных buyrug’ini tanlang.
Formani tuldirish.
Formani ANKETA nomi bilan saqlang («База данных» oynasining Formasida u shu ism bilan chikadi) Formani saqlash uchun Файл menyusining Сохранить форму buyrug’ini bajaring.
Eng oxirgi yozuvga uting va «В перед на одну запись» tugmasini bosing. Birinchi bush kartochka ochiladi.
Kursorni FAMILIYa maydoniga o’rnating va ro’yxatdagi yangi adresat familiyasini kiriting. Shunday tarzda kartochkaning hammasini tuldiring.
Maydonlar urtasida {Tab} yoki kursorni boshqarish klavishlari yordamida siljish mumkin. Yozuvni tuldirib, yangi yozuvga (kartochkaga) {Enter} klavishni bosib utish mumkin.
Yana uchta yangi yozuvni shunday tuldiringki, sizda bir xil ismli adresat uchrasin.
Bizning yozuvlar boshlangich jadvalda ifodalanganligini tekshirish vakti keldi. Buning uchun quyidagi ishlarni qilish kerak:
1. «База данных» oynasiga uting. Buni [Окно-База данных:…] buyrug’ini bajarib, yoki instrumentlar panelida tegishli t tugmani tanlab qilish mumkin.
2. « База данных » oynasida Таблица ilovasini va ADRESLAR ni oching.
3. Agar yangi yozuvlar jadvalga kiritilmagan bo’lsa, [Записи – Показать все записи] buyrug’ini bajaring. Agar siz jadvalga utishdan oldin formani saqlagan bo’lsangiz, yangi yozuvlar jadvalga avtomatik ravishda kiritiladi.
Formani jadval rejimida ifodalash.
Jadvalni yoping va ADRESLAR formasiga kayting. Zarur bo’lganda Okno menyusining tegishli buyrug’idan yoki «база данных» oynasining Форма ilovasidan foydalaning.
Formani Jadval rejimida ifodalash mumkin. Buning uchun Вид
menyusining Таблица buyrug’ini
bajaring va instrumentlar panelida 
tugmani tanlang.
4.11-rasm.
Jadval rejimida shuningdek ma’lumotlarni kiritish, ularni taxrirlash mumkin. Yozuvni yuqotish uchun jadval satrini ajratish va {Delete} klavishini bosish kerak.
Jadvalda ustunlarni almashtirish imkoniyati bor. Buni bajarish uchun, ustun sarlavhasini sichqon bilan «ushlab», uni yangi joyga o’tkazish kerak.
Jadvalda yozuvlani saralash mumkin.Buning uchun quyidagi ishlar qilinadi:
¨ saralash bajarilgan ustun ajratiladi (forma rejimida maydonni ajrating);
¨ Zapisi menyusida Bыstraya sortirovka buyrug’i va uning Po vozrastaniyu yoki Po ubыvaniyu ichki buyruqlaridan biri tanlanadi.
Instrumentlar
panelida 
Po vozrastaniyu yoki 
Po
ubыvaniyu tugmalaridan birini bosish mumkin.
Forma rejimiga kaytish uchun [Vid-Forma] buyrug’ini bajarish yoki instrumentlar panelidagi tegishli tugmani bosish kerak.
Mustaqil ishlash uchun topshiriqlar.
31.1. Amaliy mashg’ulotining ta’lim texnologiyasi modeli
|
Mashg’ulot vaqti-2 soat |
Talabalar soni: 25 –30 gacha |
|
|
Mashg’ulot shakli va turi |
Yangi bilimlarni egallash bo’yicha o’quv mashg’uloti, kirish-axborotli ma’ruza |
|
|
Ma’ruza rejasi |
1 Statistik Ma’lumotlarni shakllantirish va jamlash Statistik ma’lumotlar, ularni guruҳlash. |
|
|
O’quv mashg’ulotining maqsadi: Statistik Ma’lumotlarni shakllantirish va jamlash Statistik ma’lumotlar, ularni guruҳlash. to’g’risidagi umumiy tushunchalarni shakllantirish. |
||
|
Pedagogik vazifalar: - Statistik Ma’lumotlarni shakllantirish va jamlash Statistik ma’lumotlar, ularni guruҳlash. bilan tanishtirish |
O’quv faoliyati natijalari: - Statistik Ma’lumotlarni shakllantirish va jamlash Statistik ma’lumotlar, ularni guruҳlash. bilan tanishadilar |
|
|
Ta’lim berish usullari |
Kirish-axborotli ko’rgazmali ma’ruza, Venn diagrammasi, aqliy hujum |
|
|
Ta’lim berish shakllari |
Ommaviy, jamoaviy |
|
|
Ta’lim berish vositalari |
O’quv qo’llanma, proektor, kompyuter |
|
|
Ta’lim berish sharoiti |
Maxsus jihozlangan o’quv xona |
|
|
Monitoring va baholash |
Og’zaki nazorat: savol-javob, kuzatuv |
|
30.2. “Statistik Ma’lumotlarni shakllantirish va jamlash” mavzusi bo’yicha amaliy mashg’ulotning texnologik xaritasi
|
Ish bosqichlari va vaqti |
Faoliyat mazmuni |
|
|
Ta’lim beruvchi |
Ta’lim oluvchilar |
|
|
1-bosqich. Mavzuga kirish (15daq.) |
1.1. O’quv fani bilan tanishtiradi. U to’g’risida umumiy tasavvurlarni beradi, mavzu doirasidagi uslubiy va tashqiliy ishlarning xususiyatlarini ochib beradi. 1.2. Ekranga fanning tuzilmaviy chizmasini (1-ilova) chiqaradi va mavzularning ro’yhatini e’lon qiladi, ularga qisqacha ta’rif beradi va amaliy mashg’ulotlar bilan o’zaroaloqasini ko’rsatadi. 1.3. Reyting-nazorat tizimi, joriy, oraliq, va yakuniy nazoratni baholash mezonlari bilan tanishtiradi Mavzu bo’yicha asosiy tushunchalarni ekranga chiqaradi; mustaqil ishlash uchun adabiyotlar ro’yxatini aytadi (2-ilova). 1.4. Ekranga tayanch terminlarni chiqaradi (3-ilova), |
Tinglaydilar
Tinglaydilar va yozadilar
Tinglaydilar va yozadilar
Tushunchalarni aytadilar
|
|
2-bosqich. Asosiy (65daq.) |
2.1. Aqliy hujum usuli (4-ilova) bilan mavzu bo’yicha avvaldan ma’lum bo’lgan tushunchalarni aytishni taklif etadi. 2.2. Fanning maqsad, vazifalarining asosiy nazariy holatlarini slaydlarni namoyish va sharxlash orqali tushuntiradi (5-ilova). Jalb qiluvchi savollar beradi; mavzuning har bir qismi bo’yicha xulosalar qiladi; eng asosiylariga e’tibor qaratadi; berilayotgan ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi
|
Ғoyalarni aytadilar, savolga javob beradilar
Har bir asosiy tushunchalarni muhokama qiladilar, tizimlashtiradilar, yozib oladilar Topshiriqni bajaradilar |
|
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.) |
3.1. Mavzu bo’yicha talabalarda yuzaga kelgan savollarga javob beradi, yakunlovchi xulosa qiladi. 3.2. Talabalar faoliyatini tahlil qiladi va baholaydi 3.3. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi (5-ilova). |
Savollar beradilar
Vazifani yozib oladilar. |
Statistika – atamasiga ta`rif bering, statistik ma`lumotlarga qanday ma`limotlarni kiritish mumkin, Davlat statistika tashkilotlarining saytlarini bilasizmi misol keltiring?
______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
2-Topshiriq
Quyida statistik ma`lumotlarni kiritish mumkin bo`lgan jadval berilgan.Shu jadvalni qanday ketma-ketlikda hosil qilinganini yozing?
|
Ko`rsatkichlar |
O`tgan yili |
Hisobot yili |
|
Maxsulot , ish va xizmatlar eksportidan olingan tushum |
85000 |
110000 |
|
Eksport qilingan maxsulot, ish va xizmatlar tannarxi |
60000 |
75000 |
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Yuqoridagijadvalni Accsessda ham ishlash mumkinmi? Tip dannixdan shu uchchala ustunlarga qaysi bandlarni tanlaymiz?
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Uyga vazifa
3-Topshiriq
Relatsion model bu- obyektlar va ularning o`zaro aloqalari ikki o`lchovli jadval ko`rinishida tasvirlanadi, yani ma`lumotlarning bunday ko`rinishida tasvirlanishi obyektlarning o`zaro aloqalarining yaqqol tasvirlanishiga asos bo`ladi.
Ma`lumotlar relatsion asoslarining ayrim afzalliklarini yozing?
· ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
· ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
· ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
· ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
· ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
· ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
· ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Nazorat savollari:
1.Statistik ma`lumot deganda nimani tushunasiz?
2.Statistik ma`lumotlarning yuritilishi qaysi darajada muhim?
3.Statistik ma`lumotlarni jamlashda qaysi dasturlardan foydalanamiz?
4.Jamlangan ma`lumotlarga qanday talablar qo`yiladi?
Tayanch iboralar:
Statistika
Relatsion model Obyekt
32.1. Amaliy mashg’ulotining ta’lim texnologiyasi modeli
|
Mashg’ulot vaqti-2 soat |
Talabalar soni: 25 –30 gacha |
|
|
Mashg’ulot shakli va turi |
Bilimlarni mustahkamlash va ko’nikma va malakalarni shakllantirish bo’yicha amaliy mashg’ulot |
|
|
Mashg’ulot rejasi |
1. Statistik ma’lumotlar bilan ishlashning o’ziga xos xususiyatlari, ularni saqlash, qayta ishlash va uzatish |
|
|
O’quv mashg’ulotining maqsadi: Statistik ma’lumotlar bilan ishlashning o’ziga xos xususiyatlari, ularni saqlash, qayta ishlash va uzatish ni o’rganish
|
||
|
Pedagogik vazifalar: - Statistik ma’lumotlar bilan ishlashning o’ziga xos xususiyatlari, ularni saqlash, qayta ishlash va uzatishni o’rgatish |
O’quv faoliyati natijalari: - - Statistik ma’lumotlar bilan ishlashning o’ziga xos xususiyatlari, ularni saqlash, qayta ishlash va uzatishni o’rganadilar |
|
|
Ta’lim berish usullari |
Amaliy ish, mashq, ko’rsatish, namoyish etish, yo’riqnoma berish |
|
|
Ta’lim berish shakllari |
Ommaviy, individual |
|
|
Ta’lim berish vositalari |
O’quv qo’llanma, proektor, kompyuter, o’quv topshirig’i |
|
|
Ta’lim berish sharoiti |
Maxsus jihozlangan o’quv xona |
|
|
Monitoring va baholash |
Yozma nazorat: o’quv topshirig’i |
|
32.2. “Statistik ma’lumotlar, ularni guruҳlash” mavzusi bo’yicha amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi
|
Ish bosqichlari va vaqti |
Faoliyat mazmuni |
|
|
Ta’lim beruvchi |
Ta’lim oluvchilar |
|
|
1-bosqich. Mavzuga kirish (15daq.) |
1.1. Amaliy mashg’ulot mavzusi va maqsadi bilan tanishtiradi. 1.2. Mashg’ulot individual shaklida o’tkazilishini va baholash mezonlarini ma’lum qiladi (1-ilova). 1.3. Tezkor surov texnikasini kullab talabalarni faollashtiradi, avvalgi bilimlarni egallaganlik darajasini aniqlaydi. |
Tinglaydilar
Savollarga javob beradilar Savollarga javob beradilar.
|
|
2-bosqich. Asosiy (65daq.) |
2.1. Talabalarga amaliy ishnini mazmuni bilan tanishtiradi va uni bajarish yuzasidan yo’riqnoma beradi 2.2. Talabalarni individual ishlashlarini tashkillashtiradi, o’quv topshiriqlarini tarqatadi (-ilova). 2.3. Talabalarni faoliyatini kuzatadi, yo’naltiradi, maslahatlar beradi. 2.4. Individual amaliy ishlashga ajratilgan vaqtni tugaganligini ma’lum qiladi va talabalarning topshiriqlarni to’g’ri bajarganliklarini tekshiradi |
Tanishadilar
Topshiriqlarni oladilar, bajaradilar
Topshiriqlarni taqdim etadilar
|
|
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.) |
3.1. Mashg’ulot mavzusi bo’yicha yakun yasaydi, individual ish natijasini tahlil qiladi, baholaydi. Mavzu bo’yicha talabalarda yuzaga kelgan savollarga javob beradi, yakunlovchi xulosa qiladi. 3.2. Talabalar faoliyatini tahlil qiladi va baholaydi 3.3. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi (5-ilova). |
Savollar beradilar
Vazifani yozib oladilar. |
1-Topshiriq
Statistik ma`lumotlar, ularni guruhlanishiga misollar keltiring?
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
2-Topshiriq
Ma`lumotlarni saqlashda qanday usullardan foydalanamiz?
Ma`lumotlarni uzatishda ………………….ning asosiy o`rnini ta`riflang? Oldin nuqtalar o`rniga tushurib qoldirilgan terminni yozing?
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
HISОBОTLАR BILАN TАNISHUV
“Hisоbоtlаr-оtchyoti” ob’yekti o’z nоmi bilаn “jаdvаllаr”, “so’ rоvlаr”, “shаkllаr” vа “sаhifаlаr”dа bаjаrilgаn ishlаr nаtijаsining qоgоzdаgi mа’lum bir qоlipgа sоlingаn аksi- hisоbоtidir. Dеmаk, оdаtdа, “hisоbоt” MB dаn оlingаn mа’lumоtlаrni fоrmаtlаngаn hоldа chоp etish uchun mo’ljаllаngаn. Bundа “hisоbоt”ni chоp etish jаrаyoni Microsoft Officening bоshqа turdаgi hujjаtlаrini chоp etish kаbi bоshqаrilаdi.
“SHаkl”lаr hаqidа аytgаnlаrimizning аksаriyati “hisоbоt”lаr uchun hаm o’rinlidir. “Аvtоhisоbоt”lаrdа аvtоmаtik lоyihаlаsh аmаlgа оshirilаdi. “Аvtоhisоbоt”lаrgа Bаzа dаnnihà Sоzdаt’à Nоviy оtchyot buyruqlаri kеtmа-kеtligi оrqаli kirilаdi vа bundа “аvtоhisоbоt” turlаridаn biri tаnlаnаdi.
HISОBОTLАR USTАSI
Hisоbоtlаrni аvtоmаtlаshtirilgаn hоldа hosil qilish vоsitаsi – bu “Mаstеr оtchyotоv”dir. “Hisоbоtlаr ustаsi”ni sichqоnchа ko’rsаtkichi “Bаzа dаnnih” оynаsidаgi “Sоzdаniyе оtchyotа s pоmоshyu mаstеrа” yozuvi ustidа turgаn hоldа sichqоnchаning chаp tugmаsini ikki mаrоtаbа dеyarli uzluksiz bоsish оrqаli ishgа tushirish mumkin. “Hisоbоtlаr ustаsi” hаm bоshqа turdаgi “ustаlаr” kаbi bir qаnchа bоsqichdа ishlаydi. “Hisоbоtlаr ustаsi” ishgа tushgаch, uning yordаmidа MB ning hisоbоt аsоslаnishi kеrаk bo’lgаn jаdvаli yoki so’rоvi, hisоbоtdа o’z аksini tоpuvchi mаydоnlаr, turkumlаnishi lоzim bo’lgаn mаydоnlаr, sаrаlаnuvchi mаydоnlаr vа sаrаlаsh uslublаri tаnlаnаdi, chоp etiluvchi mаkеtning ko’rinishi vа bеzаsh usuli tаnlаnаdi.
Tаyyor hоlgа kеltirilgаn hisоbоtning tuzilmаsi shаkl tuzilmаsidаn fаkаt bo’limlаrning sоni ko’pligi bilаn fаrq qilаdi. Sаrlаvhа, izоh vа mа’lumоtlаr bo’limlаridаn tаshqаri, hisоbоt tаrkibidа yuqоri kоlоntitul vа quyi kоlоntitul bo’limlаri hаm bo’lishi mumkin. Bu bo’limlаr hisоbоt sаhifаsi bittаdаn оrtiq bo’lgаn hоllаrdа, sаhifа rаqаmi kаbi yordаmchi аxbоrоtlаrni chоp etish uchun zаrurdir. Аgаr hisоbоtning bа’zi mаydоnlаri uchun turkumlаsh qo’llаnilgudеk bo’lsа, guruh (turkum)lаr sаrlаvhаlаrini bеzаsh (rаsmiylаshtirish) аlоhidа bo’limlаrdа bаjаrilishi bоisidаn, hisоbоtning bo’limlаri sоni аnchаgа оrtаdi.
HISОBОTLАRNI TАHRIRLАSH VА BЕZАSH
Hisоbоt tizilmаsini tаhrirlаsh (ya’ni o’zgаrtirishlаr kiritish) Kоnstruktоr rеjimidа аmаlgа оshirilаdi. Bu rеjim, оdаtlаngаnimizdеk, “Bаzа dаnnih” оynаsidаgi ”Kоnstruktоr” dеb nоmlаngаn tugmаni bоsish bilаn ishgа tushаdi. YUqоridа аytgаnimizdеk, “hisоbоtlаr”lаr uchun hаm o’rinlidir, jumlаdаn, ”hisоbоt”lаrni tаhrirlаsh usullаri hаm huddi “shаkl”lаrdаgi kаbidir.”Hisоbоtlаr” chоp etiluvchi ekаnligidаn, ulаrdа bоshqаruv elеmеntlаri bеzаsh elеmеntlаri vаzifаsini bаjаrаdi. Bоshqаruv elеmеnlаrini jоylаshtirish elеmеntlаri pаnеli yordаmidа bаjаrilаdi. Bu pаnеl Vid-Pаnеl elеmеntоv buyrugi оrqаli fаоllаshаdi. “Hisоbоtlаr”ning muhim o’zigа xos jihаti, bu ulаrdа yuqоri vа quyi kоlоntitullаr sоhаsigа jоriy sаhifа uchun tаrtib rаqаmi qo’yish, sаhifаlаr sоnini аks ettirib turish imkоniyatining mаvjudligidligidir.
33.1. Ma’ruza mashg’ulotining ta’lim texnologiyasi modeli
|
Mashg’ulot vaqti-2 soat |
Talabalar soni: 25 –30 gacha |
|
|
Mashg’ulot shakli va turi |
Yangi bilimlarni egallash bo’yicha o’quv mashg’uloti, kirish-axborotli ma’ruza |
|
|
Ma’ruza rejasi |
Statsitik ҳisobot, uni elektron shaklda tayyorlashga qo’yiladigan talablar |
|
|
O’quv mashg’ulotining maqsadi: Statsitik ҳisobot, uni elektron shaklda tayyorlashga qo’yiladigan talablar to’g’risidagi umumiy tushunchalarni shakllantirish. |
||
|
Pedagogik vazifalar: - Statsitik ҳisobot, uni elektron shaklda tayyorlashga qo’yiladigan talablar |
O’quv faoliyati natijalari: - Statsitik ҳisobot, uni elektron shaklda tayyorlashga qo’yiladigan talablar maqsad va vazifalarini bilib oladilar |
|
|
Ta’lim berish usullari |
Kirish-axborotli ko’rgazmali ma’ruza, Venn diagrammasi, aqliy hujum |
|
|
Ta’lim berish shakllari |
Ommaviy, jamoaviy |
|
|
Ta’lim berish vositalari |
O’quv qo’llanma, proektor, kompyuter |
|
|
Ta’lim berish sharoiti |
Maxsus jihozlangan o’quv xona |
|
|
Monitoring va baholash |
Og’zaki nazorat: savol-javob, kuzatuv |
|
33.2. “Statistik ma’lumotlar bilan ishlashning o’ziga xos xususiyatlari” mavzusi bo’yicha ma’ruza mashg’ulotining texnologik xaritasi
|
Ish bosqichlari va vaqti |
Faoliyat mazmuni |
|
|
Ta’lim beruvchi |
Ta’lim oluvchilar |
|
|
1-bosqich. Mavzuga kirish (15daq.) |
1.1. O’quv fani bilan tanishtiradi. U to’g’risida umumiy tasavvurlarni beradi, mavzu doirasidagi uslubiy va tashqiliy ishlarning xususiyatlarini ochib beradi. 1.2. Ekranga fanning tuzilmaviy chizmasini (1-ilova) chiqaradi va mavzularning ro’yhatini e’lon qiladi, ularga qisqacha ta’rif beradi va amaliy mashg’ulotlar bilan o’zaroaloqasini ko’rsatadi. 1.3. Reyting-nazorat tizimi, joriy, oraliq, va yakuniy nazoratni baholash mezonlari bilan tanishtiradi Mavzu bo’yicha asosiy tushunchalarni ekranga chiqaradi; mustaqil ishlash uchun adabiyotlar ro’yxatini aytadi (2-ilova). 1.4. Ekranga tayanch terminlarni chiqaradi (3-ilova), |
Tinglaydilar
Tinglaydilar va yozadilar
Tinglaydilar va yozadilar
Tushunchalarni aytadilar
|
|
2-bosqich. Asosiy (65daq.) |
2.1. Aqliy hujum usuli (4-ilova) bilan mavzu bo’yicha avvaldan ma’lum bo’lgan tushunchalarni aytishni taklif etadi. 2.2. Fanning maqsad, vazifalarining asosiy nazariy holatlarini slaydlarni namoyish va sharxlash orqali tushuntiradi (5-ilova). Jalb qiluvchi savollar beradi; mavzuning har bir qismi bo’yicha xulosalar qiladi; eng asosiylariga e’tibor qaratadi; berilayotgan ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi 2.4. Venn diagrammasi (6-ilova) asosida axborotlashgan va industirial jamiyatlarning afzallik va kamchiliklari farqlanadi
|
Ғoyalarni aytadilar, savolga javob beradilar
Har bir asosiy tushunchalarni muhokama qiladilar, tizimlashtiradilar, yozib oladilar Topshiriqni bajaradilar |
|
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.) |
3.1. Mavzu bo’yicha talabalarda yuzaga kelgan savollarga javob beradi, yakunlovchi xulosa qiladi. 3.2. Talabalar faoliyatini tahlil qiladi va baholaydi 3.3. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi (5-ilova). |
Savollar beradilar
Vazifani yozib oladilar. |
1-Topshiriq
Statistik hisobot deganda nimani tushunasiz?
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Uyga vazifa
2-Topshiriq
Hisobotlarni elektron shaklda tayyorlashda qo`yiladigan talablarga misollar keltiring?
______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Nazorat savollari:
1.Hisobotlarning electron shakli deganda nimani tushunasiz?
2. Statistik hisobot deganda nimani tushunasiz?
3.Statistik hisobotlar asosan qaysi dasturlarda tayyorlanadi?
4.Hisobotlarni shakllantirishda qanday talablar qo`yiladi?
5.www.stat.uz saytidan qanday ma`lumotlarni olish mumkin?
Tayanch iboralar:
Veb resurs
MTM statistikasi
Periodik yangilanish
Electron resurs
34.1. Ma’ruza mashg’ulotining ta’lim texnologiyasi modeli
|
Mashg’ulot vaqti-2 soat |
Talabalar soni: 25 –30 gacha |
|
|
Mashg’ulot shakli va turi |
Yangi bilimlarni egallash bo’yicha o’quv mashg’uloti, kirish-axborotli ma’ruza |
|
|
Ma’ruza rejasi |
1. Internetda iqtisodiy electron resurslardan foydalanish O’zbekiston Respublikasidagi Internet tarmoғining rivojlanishi. Internet tarmoғida qidiruv tushunchasi.. |
|
|
O’quv mashg’ulotining maqsadi: Internetda iqtisodiy electron resurslardan foydalanish O’zbekiston Respublikasidagi Internet tarmoғining rivojlanishi. Internet tarmoғida qidiruv tushunchasi.to’g’risidagi umumiy tushunchalarni shakllantirish. |
||
|
Pedagogik vazifalar: - Internetda iqtisodiy electron resurslardan foydalanish O’zbekiston Respublikasidagi Internet tarmoғining rivojlanishi. Internet tarmoғida qidiruv tushunchasi.muhim o’rin egallashini tushuntirish. |
O’quv faoliyati natijalari: - Internetda iqtisodiy electron resurslardan foydalanish O’zbekiston Respublikasidagi Internet tarmoғining rivojlanishi. Internet tarmoғida qidiruv tushunchasi. muhim o’rin egallashini tushuntiradilar |
|
|
Ta’lim berish usullari |
Kirish-axborotli ko’rgazmali ma’ruza, Venn diagrammasi, aqliy hujum |
|
|
Ta’lim berish shakllari |
Ommaviy, jamoaviy |
|
|
Ta’lim berish vositalari |
O’quv qo’llanma, proektor, kompyuter |
|
|
Ta’lim berish sharoiti |
Maxsus jihozlangan o’quv xona |
|
|
Monitoring va baholash |
Og’zaki nazorat: savol-javob, kuzatuv |
|
34.2. “Internetda iqtisodiy electron resurslardan foydalanish” mavzusi bo’yicha ma’ruza mashg’ulotining texnologik xaritasi
|
Ish bosqichlari va vaqti |
Faoliyat mazmuni |
|
|
Ta’lim beruvchi |
|
|
|
1-bosqich. Mavzuga kirish (15daq.) |
1.1. Amaliy mashg’ulot mavzusi va maqsadi bilan tanishtiradi. 1.2. Mashg’ulot individual shaklida o’tkazilishini va baholash mezonlarini ma’lum qiladi (1-ilova). 1.3. Tezkor surov texnikasini kullab talabalarni faollashtiradi, avvalgi bilimlarni egallaganlik darajasini aniqlaydi. |
1-bosqich. Mavzuga kirish (15daq.) |
|
2-bosqich. Asosiy (65daq.) |
2.1. Talabalarga amaliy ishnini mazmuni bilan tanishtiradi va uni bajarish yuzasidan yo’riqnoma beradi 2.2. Talabalarni individual ishlashlarini tashkillashtiradi, o’quv topshiriqlarini tarqatadi (-ilova). 2.3. Talabalarni faoliyatini kuzatadi, yo’naltiradi, maslahatlar beradi. 2.4. Individual amaliy ishlashga ajratilgan vaqtni tugaganligini ma’lum qiladi va talabalarning topshiriqlarni to’g’ri bajarganliklarini tekshiradi |
2-bosqich. Asosiy (65daq.) |
|
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.) |
3.1. Mashg’ulot mavzusi bo’yicha yakun yasaydi, individual ish natijasini tahlil qiladi, baholaydi. Mavzu bo’yicha talabalarda yuzaga kelgan savollarga javob beradi, yakunlovchi xulosa qiladi. 3.2. Talabalar faoliyatini tahlil qiladi va baholaydi 3.3. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi (5-ilova). |
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.) |
INTERNET TARMOG’I VA UNING AHAMIYATI
- Internet tushunchasi;
- Global tarmoq tushunchasi;
- Internet tarmog’ining tuzilishi;
- Internetga bog’lanish;
- Telefon liniyasi orqali Internetga ulanish;
- Mobil aloqa vositalari yordamida Internetga ulanish;
- Modem tushunchasi va uning vazifasi;
- O’zbekiston Respublikasidagi Internet tarmog’ining rivojlaniish;
- Internet tarmog’ining vazifasi va undan foydalanish maqsadlari.
Internet tushunchasi. Internet bu yagona standart asosida faoliyat ko’rsatuvchi jahon global kompyuter tarmog’idir. Uning nomi ikki xil talqin qilinadi, ya’ni “International Network” – xalqaro tarmoq va “Interconnected networks” «tarmoqlararo» degan ma’noni anglatadi. U mahalliy (lokal) kompyuter tarmoqlarni birlashtiruvchi axborot tizimi bo’lib, o’zining alohida axborot maydoniga ega bo’lgan virtual to’plamdan tashkil topadi.
Internet tarmog’i, unga ulangan barcha kompyuterlarning o’zaro ma’lumotlar almashish imkoniyatini yaratib beradi. Internet tarmog’ining har bir mijozi o’zining shaxsiy kompyuteri orqali boshqa shahar yoki mamlakatga axborot uzatishi mumkin. Masalan, Vashingtondagi Kongress kutubxonasi katalogini ko’rib chiqish, Nyu-Yorkdagi Metropoliten muzeyining oxirgi ko’rgazmasiga qo’yilgan suratlar bilan tanishish, xalqaro anjumanlarda ishtirok etish, bank muomalalarini amalga oshirishi va hatto boshqa mamlakatlarda istiqomat qiluvchi Internet tarmog’i mijozlari bilan shaxmat o’ynash mumkin.
Global tarmoq tushunchasi. Internet tarmog’ining asosiy yacheykalari (qismlari) bu shaxsiy kompyuterlar va ularni o’zaro bog’lovchi lokal tarmoqlardir. Internet tarmog’i – bu global tarmoq vakili hisoblanadi.
Internet alohida kompyuterlar o’rtasida aloqa o’rnatibgina qolmay, balki kompyuterlar guruhini o’zaro birlashtirish imkonini ham beradi. Agar bironbir mahalliy tarmoq bevosita internetga ulangan bo’lsa, u holda mazkur tarmoqning har bir ishchi stantsiyasi (kompyuteri) Internet xizmatlaridan foydalanish mumkin. Shuningdek, Internet tarmog’iga mustaqil ravishda ulangan kompyuterlar ham mavjud bo’lib, ularni xost kompyuterlar (host – asosiy hisoblash mashinasi) deb atashadi. Tarmoqqa ulangan har bir kompyuter o’z manziliga ega va u yordamida dunyoning istalgan nuqtasidagi istalgan foydalanuvchi bilan muloqot qila olishi mumkin.
Internet tarmog’ining tuzilishi. Internet o’z - o’zini shakllantiruvchi va boshqaruvchi murakkab tizim bo’lib, asosan uchta tarkibiy qismdan tashkil topgan:
- texnik;
- dasturiy;
- axborot.
Internet tarmog’ining texnik ta’minoti har xil turdagi kompyuterlar, aloqa kanallari (telefon, sun’iy yo’ldosh, shisha tolali va boshqa turdagi tarmoq kanallari) hamda tarmoqning texnik vositalari majmuidan tashkil topgan.
Internet tarmog’ining dasturiy ta’minoti (tarkibiy qismi) tarmoqka ulangan xilma-xil kompyuterlar va tarmoq vositalarini yagona standart asosida (yagona tilda) ishlashni ta’minlovchi dasturlar.
Internet tarmog’ining axborot ta’minoti Internet tarmog’ida mavjud bo’lgan turli elektron hujjatlar, grafik rasm, audio yozuv, video tasvir, veb-sayt va hokazo ko’rinishdagi axborotlar majmuasidan tashkil topgan.
Internetning ikkita asosiy vazifasi bo’lib, buning birinchisi axborot makoni bo’lsa, ikkinchisi esa kommunikatsion vositasidir.
Internetga bog’lanish. Internet tarmog’iga ulanish ajratilgan aloqa kanali (optik tola, sun’iy yo’ldosh aloqasi, radiokanal, ajratilgan kommutatsiyalanmaydigan telefon liniyasi) bo’yicha doimiy ulanish, shuningdek kommutatsiyalanadigan, ya’ni uzib-ulanadigan ulanish (Dial-up access, Dial-up) ko’rinishida amalga oshiriladi.
Telefon liniyasi orqali internetga ulanish. Internet tarmog’iga oddiy telefon tarmoqlari orqali standart modem qurilmalari yordamida ulanish mumkin. Telefon liniyasi orqali Internetga ulanishda modem qurilmasidan tashqari maxsus dasturdan (protokol) ham foydalaniladi. Bunda ushbu dastur yordamida Internetga ulanganda telefon liniyasi band qilinadi, seans tugatgandan so’ng telefon tarmog’i bo’shatiladi va unda boshqa foydalanuvchi foydalaniishi mumkin. Internetga ulanishni amalga oshiruvchi dasturning yutug’i shundaki, ular Internetga to’g’ridan to’g’ri ulanishga imkon beradi.
Telefon liniyasi orqali «Chaqiruv» bo’yicha Internetga bog’lanish Internet xizmatlarini taqdim etuvchi provayder bilan mijoz o’rtasida amalga oshiriladi. Bunda foydalanuvchi mantiqiy nom (login) va maxfiy belgi (parol) yordamida Internetga to’g’ridan-to’g’ri ulanadi.
Mobil aloqa vositalari yordamida internetga ulanish. Internet tarmog’iga nafaqat kabel yoki telefon liniyasi orqali simli ulanish mumkin, balki mobil aloqa vositalari yordamida simsiz ulanish ham mumkin. Internet tarmog’iga simsiz ulanish kompyuter orqali yoki mobil telefonning o’zida amalga oshiriladi. Agar kompyuter orqali Internetga simsiz ulanish kerak bo’lsa, u holda kompyuterdan tashqari Internet xizmatlarini taqdim etuvchi operator yoki provayderning simsiz ishlovchi modemi yoki xuddi shu vazifani bajaruvchi mobil telefon apparati zarur.
Agar mobil telefonning o’zida turib Internetga bog’lanish yoki undan foydalanish kerak bo’lsa, u holda Internet xizmatlarini ko’rsatuvchi mobil operatorning mijozi bo’lishingiz va unda GPRS xizmati yoqilgan bo’lishi talab qilinadi. Mobil aloqa vositalari yordamida Internetdan foydalanilganda WAP texnologiyasi internetdan simsiz foydalanish imkonini beradi. Mobil aloqa tarmoqlarida so’rovlarni va ma’lumotlarni uzatish uchun GPRS transport xizmatidan foydalaniladi.
Modem tushunchasi va uning vazifasi. Modem modulyator-demodulyator so’zlarining qisqartmasi hisoblanadi. Ushbu qurilmaning asosiy vazifasi kompyuterdan olingan raqamli signalni uzatish uchun analog shakliga aylantirish va qabul qilingan signalni analog shakldan raqamli shaklga qaytarish hamda aloqa kanallari bo’ylab uzatishdan iborat. Modem signalni (axborot) telekommunikatsiya kanallar bo’ylab uzatishni ta’minlaydi. Modem yordamida internetda oddiy analog telefon tarmog’i orqali bog’lanish mumkin. Bunday modemlarning nazariy jixatdan eng yuqori foydalanish tezligi 56 Kb/sek. ni tashkil etadi.
Modem ichki va tashqi turlarga bo’linadi va har ikkalasi ham internetga yoki telekommunikatsiya tarmoqlariga ulanish uchun xizmat qiladi.
|
|
|
|
|
Tashqi faksmodem |
Simsiz modem |
Ichki modem |
O’zbekiston Respublikasidagi Internet tarmog’ining rivojlanishi. Respublikamizda milliy Internet-segmentini rivojlantirish bo’yicha ishlar O’zR Vazirlar Mahkamasining “Kompyuterlashtirishni yanada rivojlantirish va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish chora-tadbirlari to’g’risida” 2002 yil 6 iyundagi 200-son qarori bilan tasdiqlangan “2002-2010 yillarda kompyuterlashtirish va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish dasturi”ga asosan amalga oshirilmoqda.
Respublika telekommunikatsiya tizimlarini modernizatsiya qilish va rivojlantirish bo’yicha loyihalarni amalga oshirish natijasida mamlakatimiz aholisining keng qatlamlari uchun Internet xizmatlaridan foydalanish borgan-sari engil bo’lib bormoqda. Hozirgi vaqtda respublikamizda Internet foydalanuvchilarining umumiy soni 7,3 mln. kishidan ortdi, shundan 3,5 mln. kishi, ya’ni 1000 ta fuqarodan 111 tasi aloqa liniyalari orqali Internetga shaxsiy kompyuterlari orqali ulanadi. Mobil Internet foydalanuvchilarining soni esa hozirgi kunda 3,8 mln. kishini tashkil etadi.
Respublikamizda AKTni rivojlantirishga bo’lgan katta e’tibor tufayli Internet tarmog’ida milliy resurslar soni yildan yilga ortmoqdan. Hozirgi kunda respublikada .UZ domen zonasida ikkinchi darajali domen nomlarini ro’yxatga olish bo’yicha 7 ta registratorlar faoliyat ko’rsatadi: Tomas, Billur.com, Arsenal-D, Sarkor Telecom, VSS, TV-Inform va Simus.
Milliy axborot resurslarini rivojlantirish bo’yicha Hukumat qarorlari va chora-tadbirlar rejasini amalga oshirish natijasida .UZ Milliy domen zonasidagi domen nomlarining soni yildan-yilga ortmoqda. Jumladan, 01.01.2011y. holatiga .UZ Milliy domen zonasidagi domen nomlarining soni 11088 tani tashkil etdi, yil boshiga nisbatan bo’lgan o’sish 16%ni tashkil etdi.
Ma’lumotlarni uzatish, jumladan, Internet tarmog’iga ulash xizmatlarni taqdim etuvchi xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning soni bugungi kunda 982tani tashkil etadi, jamoa foydalanish punktlarining umumiy soni esa 1025taga etdi.
Provayder va operatorlarning aksariyat qismi Toshkent shahrida joylashganligiga qaramay, respublikamizning boshqa hududlari, ayniqsa Samarqand va Buxoro viloyatlarida ham provayder va operatorlar sonining barqaror o’sishi kuzatilmoqda.
Internet tarmog’i vazifasi va undan foydalanish maqsadlari. Internet tarog’inig vazifasi internet tarmog’i abonetlariga veb-hujjatlarni o’qish, elektron pochta, fayl uzatish va qabul qilish, muloqotda bo’lish, tarmoqda hujjatlarni saqlash va ular bilan ishlash xizmatini ko’rsatish. Internet tarmog’idan axborotlarni almashish, masofaviy ta’lim olish, konferensiyalar o’tkazish, veb-saytlarni tashkil etish, elektron pochtani joriy qilish, muloqot o’rnatish va shu kabi maqsadlarida foydalaniladi.
INTERNET TARMOG’I XIZMATLARI
- WWW tushunchasi;
- Internet provayderlari va ularning vazifalari;
- Internet tarmog’i xizmatlari va ulardan foydalanish;
- Brouzer tushunchasi va ularning vazifasi;
- Internet radio va televidenie;
- Xosting xizmati va axborotlarni joylashtirish;
- Proksi xizmati, anonim proksilar va ularning vazifalari, ijobiy va salbiy tomonlari;
- Yuklash va ko’chirib olish (upload, download) tushunchalari;
- Internet konferensiyalar.
WWW tushunchasi. WWW (World Wide Web) – butun jahon o’rgamchak to’ri deb nomlanuvchi tarmoq. WWW – bu Internetga ulangan turli kompyuterlarda joylashgan o’zaro bog’langan hujjatlarga murojaat qilishni ta’minlab beruvchi tarqoq tizimdir. Aynan mana shu xizmat Internetdan foydalanishni soddalashtirdi va ommaviylashtirdi. WWW asosida to’rtta poydevor mavjud:
1. Barcha hujjatlarning yagona formati (shakli);
2. Gipermatn;
3. Hujjatlarni ko’rish uchun maxsus dasturlar (brouzer);
4. Yagona manzilni ko’rsatish tizimi (domen);
Internet provayderlari va ularning vazifalari. Internet provayder – Internet tarmog’i xizmatlarini taqdim etuvchi tashkilotdir. Hozirgi kunda Internet prvayderlarining ikki turi mavjud: Internetga ulanish va ulanish kanallarini taqdim etuvchi provayder va Internet xizmatlarini taqdim etuvchi provayder.
Internet xizmatlarini taqdim etuvchi provayderlar tomonidan www, elektron pochta, xosting (veb resurslarni joylashtirish) kabi Internet xizmatlari ko’rsatilmoqda. Internetga ulangan tarmoqlarni qurishda undagi kompyuterlarga beriladigan manzillar (IP manzil) provayder tomonidan taqdim etilgan oraliqdan tanlab olinadi.
Provayder tomonidan berilgan manzillarga ega bo’lmagan kompyuterlar mahalliy tarmoqlar uchun zahiralangan oraliqdagi manzillarga ega bo’lishi va mahalliy tarmoq kompyuterlar bilan ishlashi mumkin:
192.168.0.1 - 192.168.255.255
172.16.0.1 - 172.16.255.255
10.0.0.1 - 10.255.255.255
Xozirgi kunda O’zbekiston Respublikasi bir qancha Internet provayderlari xizmat ko’rsatmoqda, bular: UzNet, Sarkor Telecom, Sharq Telecom, TPS, ARS Inform, Cron Telecom va boshqalar.
Internet tarmog’i xizmatlari va ulardan foydalanish. Internet tarmog’i abonentlariga amaliy protokollar tomonidan taqdim etiluvchi funkstional imkoniyatlar quyidagilar: veb-xujjatlarni o’qish, elektron pochta, fayllarni uzatish va qabul qilish, muloqatda bo’lish, tarmoqda xujjatlarni saqlash va ular bilan ishlash. Foydalanuvchilar uchun quyidagi xizmatlar mavjud: tarmoqdan foydalanish, internet resurslarini yaratish, tashkiliy va axborot ta’minoti, tarmoqda reklamani joylashtirish.
Katta hajmdagi ma’lumotlarni saqlash va ularni masofadagi kompyuterlarga uzatish uchun xizmat qiluvchi internetning FTR (fayllarni uzatish protokoli) xizmatidan foydalanish mumkin. Bunda FTR serverda yangi papka yaratish, unga ma’lumotlarni joylashtirish va ularni qayta ko’chirib olish mumkin. WWW xizmatida masofadan suhbatlashish imkoniyatini yaratuvchi chat dasturlari, uzoq masofadagi do’stlar bilan suhbatlashishda telefon aloqasi o’rnini bosmoqda. Buning uchun internetga bog’langan kompyuterda tovush karnaylari hamda mikrofonlar bo’lishi kifoya.
Brouzer tushunchasi va ularning vazifasi. Internet tarmog’ida foydalanuvchilarga tarmoq resurslaridan erkin foydalanish imkoniyatini berish uchun WEB serverlar quriladi. Bunday serverlarda Internetda taqdim etilgan axborotning katta qismi jamlanadi. Foydalanuvchining ixtiyoriy axborotni olish tezligi bunday serverlarni qanday qurishga bog’liq.
WEB-texnologiyasining hozirgi kunda brouzerlar deb ataladigan axborotni ko’rish uchun mo’ljallangan o’ndan ortiq turli vositalar mavjud. Brouzer web-sahifalarni ko’rish dasturi hisoblanadi. Bunda brouzerga yuklangan veb sahifadagi Giperbog’lanishga sichqoncha ko’rsatkichi bilan bosilsa, avtomatik ravishga ushbu bog’lanishda ko’rsatilagn sahifa brouzerga yuklanadi. Bunday hollar hech qanday sahifaning manzilini kiritish shart emas, chunki giperbog’lanish barcha kerakli ma’lumotga ega hisoblanadi. Brouzer web-sahifada HTML teglarini topib, ular talabi bo’yicha ma’lumotni ekranga chiqaradi. Teglarning o’zi esa ekranda aks ettirilmaydi.
Bugungi kunda brouzerlarning juda ko’plab turlari mavjud. Eng mashhurlari: Internet Explorer (Windows operastion tizim tarkibidagi bastur), Opera, FireFox.
|
|
|
|
|
Internet Explorer |
Opera |
Firefox |
Internet radio va televidenie. WWW tarmog’idagi ma’lumotlardan foydalanish uchun faqatgina brouzerlarning xizmati kamlik qiladi. Ya’ni audio hamda video hujjatlarni aks ettiruvchi tezkor dasturlar ham mavjuddir. Bu dasturlar serverlarda joylashgan yoki to’g’ridan - to’g’ri uzatilayotgan audio hamda video hujjatlardan foydalanishga imkoniyat yaratadi. Real rlayer, Quck rlayer, Cosmo rlayer, Media rlayer dasturlari shu kabi vazifalarni bajaradi.
Hozirgi kunda O’zbekistonda ham Internet texnologiyalarini rivojlanishi natijasida ko’pgina radioeshittirishlarini internet orqali tinglash mumkin. Avvaliga brouzer yordamida kerakli radiokanalning veb saxifasi topiladi va shundan so’ng eshittirish to’g’ridan - to’g’ri internet tarmog’iga uzatilayotgan kanalga bog’lanadi. Shunda operastion tizimda mavjud bo’lgan namoyish dasturlaridan biri ishga tushishi natijasida foydalanuvchi ushbu radiokanalni tinglash imkoniyatiga ega bo’ladi.
Bundan tashqari Internet tarmog’i orqali televizion ko’rsatuvlarni ham tomosha qilish mumkin. Ushbu holatda ham radioeshittirishlar kabi ma’lum veb saytlarga bog’lanish va ular orqali ko’rsatuvlarni tomosha qilish imkoni mavjud. Bunday veb saytlarga mtrk.uz, oriat.uz saytlarini misol keltirish mumkin.
Xosting xizmati va axborotlarni joylashtirish. Foydalanuvchi veb-saxifalarini internet provayderi (xosting provayderi) serverida joylashtirish va joriy qilish amali xosting deb ataladi. Xosting so’zi to’la qonli ikki tomonlama aloqa bilan ta’minlangan tarmoqdagi kompyuterni bildiruvchi xost so’zidan olingan. Xosting xizmati pulli va tekin hamda oddiy va mukammallashgan bo’lishi mumkin. Xosting xizmati quyidagi imkoniyatlarni taqdim etishi zarur:
1. axborot makoni;
2. internet kanalining o’tkazish qobiliyati (kengligi);
3. fayllarni boshqarish usullari;
4. standart skriptlar to’plami;
5. server tomonida dasturlash mumkinligi;
6. serverda ma’lumotlar bazalaridan foydalanish;
7. bir yoki bir necha pochta qutilarini tashkil etish;
8. uzluksiz elektr energiyasi bilan ta’minlash.
Proksi xizmati, anonim proksilar va ularning vazifalari, ijobiy va salbiy tomonlari. Proksi kompyuter tarmog’i xizmatidir. Bunda proksi xizmati orqali kompyuter tarmoqlari mijozlariga boshqa tarmoq xizmatlaridan bevosita foydalanish imkoni beriladi. Mijoz avval proksi serverga ulanadi va u orqali boshqa serverda joylashgan biron bir resursga murojaat qiladi. Bunga misol tariqasida shuni keltirish mumkinki, ko’pgina hollarda kompyuter tarmoqlaridagi bir guruh foydalanuvchilar yagona internetga ulangan kompyuter orqali kompyuter xizmatlaridan foydalanishadi. Ba’zi hollarda mijoz so’rovi yoki server javobi proksi server tomonidan muayyan maqsadlarda o’zgartirilishi yoki to’xtatilishi mumkin. Proksi server shuningdek mijoz kompyuterini ba’zi tarmoq hujumlaridan ximoyalashga imkon beradi.
Anonim proksi serverlar (Anonymous Proxy Servers). Anonim proksi serverlar ba’zi manzillarni berkitish yoki biror hujjatlarni olishda o’zini oshkor qilmaslik imkonini beradi.
Yuklash va ko’chirib olish(upload, download) tushunchalari. Internet tarmog’ida ma’lumotlar bilan ishlash vaqtida “Upload” va “Download” tushunchalariga juda ko’p duch kelinadi. Ushbu teminlarga quyidagi tushunchalarni keltirish mumkin:
Upload yuklab qo’yish. Ma’lumotlarni (fayllarni) kompyuterdan tarmoqdagi yoki Internetdagi boshqa kompyuterga yoki serverga yuklab qo’yish.
Download yuklab olish. Ma’lumotlarni (odatda faylni) tarmoqdagi yoki Internetdagi boshqa kompyuterlar va serverlardan o’z kompyuteriga yuklab olish.
Internet konferensiyalar. Internet konferensiyalar – bu muayyan muammoni hal qilayotgan guruh ishtirokchilarining Internet tarmog’i orqali konferenst aloqasi yordamida o’zaro axborot almashinish jarayonidir. Tabiiyki, bu texnologiyadan foydalanish huquqiga ega bo’lgan shaxslar doirasi cheklangan bo’ladi. Kompyuter konferensiyasi ishtirokchilari soni audio– va videokonferensiyalar ishtirokchilari sonidan ancha ko’p bo’lishi mumkin. Adabiyotlarda telekonferensiya atamasini ko’p uchratish mumkin. Telekonferensiya o’z ichiga konferensiyalarning uch turini: audio, video va kompyuter konferensiyalarini oladi.
Audiokonferensiyalar. Ular tashkilot yoki firmaning hududiy jihatdan uzoqda joylashgan xodimlari yoki bo’linmalari o’rtasida kommunikatsiyalarni saqlab turish uchun audioaloqadan foydalanadi. Audiokonferensiyalarni o’tkazishning eng oddiy texnika vositasi so’zlashuvda ikkitadan ko’p ishtirokchi qatnashuvini ta’minlaydigan qo’shimcha qurilmalar bilan jihozlangan telefon aloqasi hisoblanadi. Audiokonferensiyalarni tashkil etish kompyuter bo’lishini talab etmaydi, faqatgina uning ishtirokchilari o’rtasida ikki tomonlama audioaloqadan foydalanishni ko’zda tutadi. Audiokonferensiyalardan foydalanish qarorlar qabul qilish jarayonini engillashtiradi, u arzon ham qulay.
Videokonferensiyalar. Ular ham audiokonferensiyalar qanday maqsadlarga mo’ljallangan bo’lsa, shunday maqsadlarga mo’ljallangan, lekin bunda videoapparatura qo’llaniladi. Ularni o’tkazish ham kompyuter bo’lishini talab etadi. Videokonferensiya jarayonida bir-biridan ancha uzoq masofada bo’lgan uning ishtirokchilari televizor ekranida o’zlarini va boshqa ishtirokchilarni ko’rib turadilar. Televizion tasvir bilan bir vaqtda ovoz ham eshitilib turadi. Videokonferensiyalar transport va xizmat safari harajatlarini ancha qisqartirish imkonini bersa ham, aksariyat tashkilot yoki firmalar ularni faqat shu sabablarga ko’ra qo’llamaydilar. Bu firmalar bunday konferensiyalarda muammoni hal qilishga hududiy jihatdan ofisdan ancha uzoqda joylashgan ko’p sonli menejerlarni va boshqa xodimlarni ham jalb etish imkoniyatini ko’radilar.
Savol va topshiriqlar:
1. Kompyuter tarmog’i deb nimaga aytiladi?
2. Kompyuter tarmog’ining qanday turlari mavjud?
3. Lokal tarmoq haqida gapirib bering.
4. Global tarmoq nima?
5. Intranet deganda nimani tushunasiz?
35.1. Ma’ruza mashg’ulotining ta’lim texnologiyasi modeli
|
Mashg’ulot vaqti-2 soat |
Talabalar soni: 25 –30 gacha |
|
|
Mashg’ulot shakli va turi |
Yangi bilimlarni egallash bo’yicha o’quv mashg’uloti, kirish-axborotli ma’ruza |
|
|
Ma’ruza rejasi |
Internetda interaktiv xizmatlar: transport vositalarning ҳarakatlanish jadvali, avia reyslar jadvali, temir yo’l transporti qatnovi jadvali, bank xizmati ma’lumotlari, valyuta kurslari, ob-ҳavo ma’lumotlari, yangiliklar, teledasturlar va radioeshittrishlar dasturi, ish o’rinlari birjalari, sport yangiliklari, Davlat boshqaruv va xo’jalik yurituvchi organlarning veb saytlari orqali ko’rsatiladigan interaktiv xizmatlar. 1. .
|
|
|
O’quv mashg’ulotining maqsadi: Internetda interaktiv xizmatlar to’g’risidagi umumiy tushunchalarni shakllantirish. |
||
|
Pedagogik vazifalar: Internetda interaktiv xizmatlar: transport vositalarning ҳarakatlanish jadvali, avia reyslar jadvali, temir yo’l transporti qatnovi jadvali, bank xizmati ma’lumotlari, valyuta kurslari, ob-ҳavo ma’lumotlari, yangiliklar, teledasturlar va radioeshittrishlar dasturi, ish o’rinlari birjalari, sport yangiliklari, Davlat boshqaruv va xo’jalik yurituvchi organlarning veb saytlari orqali ko’rsatiladigan interaktiv xizmatlar. haqida tushuncha berish
|
O’quv faoliyati natijalari: Internetda interaktiv xizmatlar: transport vositalarning ҳarakatlanish jadvali, avia reyslar jadvali, temir yo’l transporti qatnovi jadvali, bank xizmati ma’lumotlari, valyuta kurslari, ob-ҳavo ma’lumotlari, yangiliklar, teledasturlar va radioeshittrishlar dasturi, ish o’rinlari birjalari, sport yangiliklari, Davlat boshqaruv va xo’jalik yurituvchi organlarning veb saytlari orqali ko’rsatiladigan interaktiv xizmatlar. haqida tushunchaga ega bo’ladilar
|
|
|
Ta’lim berish usullari |
Amaliy ish, mashq, ko’rsatish, namoyish etish, yo’riqnoma berish |
|
|
Ta’lim berish shakllari |
Ommaviy, jamoaviy |
|
|
Ta’lim berish vositalari |
O’quv qo’llanma, proektor, kompyuter |
|
|
Ta’lim berish sharoiti |
Maxsus jihozlangan o’quv xona |
|
|
Monitoring va baholash |
Amaliy ish: o’quv topshirig’i |
|
35.2. “Internetda interaktiv xizmatlar” mavzusi bo’yicha amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi
|
Ish bosqichlari va vaqti |
Faoliyat mazmuni |
|
|
Ta’lim beruvchi |
Ta’lim oluvchilar |
|
|
1-bosqich. Mavzuga kirish (15daq.) |
1.1. Amaliy mashg’ulot mavzusi va maqsadi bilan tanishtiradi. 1.2. Mashg’ulot individual shaklida o’tkazilishini va baholash mezonlarini ma’lum qiladi (1-ilova). 1.3. Tezkor surov texnikasini kullab talabalarni faollashtiradi, avvalgi bilimlarni egallaganlik darajasini aniqlaydi. |
Tinglaydilar
Savollarga javob beradilar Savollarga javob beradilar.
|
|
2-bosqich. Asosiy (65daq.) |
2.1. Talabalarga amaliy ishnini mazmuni bilan tanishtiradi va uni bajarish yuzasidan yo’riqnoma beradi 2.2. Talabalarni individual ishlashlarini tashkillashtiradi, o’quv topshiriqlarini tarqatadi (-ilova). 2.3. Talabalarni faoliyatini kuzatadi, yo’naltiradi, maslahatlar beradi. 2.4. Individual amaliy ishlashga ajratilgan vaqtni tugaganligini ma’lum qiladi va talabalarning topshiriqlarni to’g’ri bajarganliklarini tekshiradi |
Tanishadilar
Topshiriqlarni oladilar, bajaradilar
Topshiriqlarni taqdim etadilar
|
|
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.) |
3.1. Mashg’ulot mavzusi bo’yicha yakun yasaydi, individual ish natijasini tahlil qiladi, baholaydi. Mavzu bo’yicha talabalarda yuzaga kelgan savollarga javob beradi, yakunlovchi xulosa qiladi. 3.2. Talabalar faoliyatini tahlil qiladi va baholaydi 3.3. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi (5-ilova). |
Savollar beradilar
Vazifani yozib oladilar. |
INTERNET TARMOG’I XIZMATLARI
- WWW tushunchasi;
- Internet provayderlari va ularning vazifalari;
- Internet tarmog’i xizmatlari va ulardan foydalanish;
- Brouzer tushunchasi va ularning vazifasi;
- Internet radio va televidenie;
- Xosting xizmati va axborotlarni joylashtirish;
- Proksi xizmati, anonim proksilar va ularning vazifalari, ijobiy va salbiy tomonlari;
- Yuklash va ko’chirib olish (upload, download) tushunchalari;
- Internet konferensiyalar.
WWW tushunchasi. WWW (World Wide Web) – butun jahon o’rgamchak to’ri deb nomlanuvchi tarmoq. WWW – bu Internetga ulangan turli kompyuterlarda joylashgan o’zaro bog’langan hujjatlarga murojaat qilishni ta’minlab beruvchi tarqoq tizimdir. Aynan mana shu xizmat Internetdan foydalanishni soddalashtirdi va ommaviylashtirdi. WWW asosida to’rtta poydevor mavjud:
1. Barcha hujjatlarning yagona formati (shakli);
2. Gipermatn;
3. Hujjatlarni ko’rish uchun maxsus dasturlar (brouzer);
4. Yagona manzilni ko’rsatish tizimi (domen);
Internet provayderlari va ularning vazifalari. Internet provayder – Internet tarmog’i xizmatlarini taqdim etuvchi tashkilotdir. Hozirgi kunda Internet prvayderlarining ikki turi mavjud: Internetga ulanish va ulanish kanallarini taqdim etuvchi provayder va Internet xizmatlarini taqdim etuvchi provayder.
Internet xizmatlarini taqdim etuvchi provayderlar tomonidan www, elektron pochta, xosting (veb resurslarni joylashtirish) kabi Internet xizmatlari ko’rsatilmoqda. Internetga ulangan tarmoqlarni qurishda undagi kompyuterlarga beriladigan manzillar (IP manzil) provayder tomonidan taqdim etilgan oraliqdan tanlab olinadi.
Provayder tomonidan berilgan manzillarga ega bo’lmagan kompyuterlar mahalliy tarmoqlar uchun zahiralangan oraliqdagi manzillarga ega bo’lishi va mahalliy tarmoq kompyuterlar bilan ishlashi mumkin:
192.168.0.1 - 192.168.255.255
172.16.0.1 - 172.16.255.255
10.0.0.1 - 10.255.255.255
Xozirgi kunda O’zbekiston Respublikasi bir qancha Internet provayderlari xizmat ko’rsatmoqda, bular: UzNet, Sarkor Telecom, Sharq Telecom, TPS, ARS Inform, Cron Telecom va boshqalar.
Internet tarmog’i xizmatlari va ulardan foydalanish. Internet tarmog’i abonentlariga amaliy protokollar tomonidan taqdim etiluvchi funkstional imkoniyatlar quyidagilar: veb-xujjatlarni o’qish, elektron pochta, fayllarni uzatish va qabul qilish, muloqatda bo’lish, tarmoqda xujjatlarni saqlash va ular bilan ishlash. Foydalanuvchilar uchun quyidagi xizmatlar mavjud: tarmoqdan foydalanish, internet resurslarini yaratish, tashkiliy va axborot ta’minoti, tarmoqda reklamani joylashtirish.
Katta hajmdagi ma’lumotlarni saqlash va ularni masofadagi kompyuterlarga uzatish uchun xizmat qiluvchi internetning FTR (fayllarni uzatish protokoli) xizmatidan foydalanish mumkin. Bunda FTR serverda yangi papka yaratish, unga ma’lumotlarni joylashtirish va ularni qayta ko’chirib olish mumkin. WWW xizmatida masofadan suhbatlashish imkoniyatini yaratuvchi chat dasturlari, uzoq masofadagi do’stlar bilan suhbatlashishda telefon aloqasi o’rnini bosmoqda. Buning uchun internetga bog’langan kompyuterda tovush karnaylari hamda mikrofonlar bo’lishi kifoya.
Brouzer tushunchasi va ularning vazifasi. Internet tarmog’ida foydalanuvchilarga tarmoq resurslaridan erkin foydalanish imkoniyatini berish uchun WEB serverlar quriladi. Bunday serverlarda Internetda taqdim etilgan axborotning katta qismi jamlanadi. Foydalanuvchining ixtiyoriy axborotni olish tezligi bunday serverlarni qanday qurishga bog’liq.
WEB-texnologiyasining hozirgi kunda brouzerlar deb ataladigan axborotni ko’rish uchun mo’ljallangan o’ndan ortiq turli vositalar mavjud. Brouzer web-sahifalarni ko’rish dasturi hisoblanadi. Bunda brouzerga yuklangan veb sahifadagi Giperbog’lanishga sichqoncha ko’rsatkichi bilan bosilsa, avtomatik ravishga ushbu bog’lanishda ko’rsatilagn sahifa brouzerga yuklanadi. Bunday hollar hech qanday sahifaning manzilini kiritish shart emas, chunki giperbog’lanish barcha kerakli ma’lumotga ega hisoblanadi. Brouzer web-sahifada HTML teglarini topib, ular talabi bo’yicha ma’lumotni ekranga chiqaradi. Teglarning o’zi esa ekranda aks ettirilmaydi.
Bugungi kunda brouzerlarning juda ko’plab turlari mavjud. Eng mashhurlari: Internet Explorer (Windows operastion tizim tarkibidagi bastur), Opera, FireFox.
|
|
|
|
|
Internet Explorer |
Opera |
Firefox |
Internet radio va televidenie. WWW tarmog’idagi ma’lumotlardan foydalanish uchun faqatgina brouzerlarning xizmati kamlik qiladi. Ya’ni audio hamda video hujjatlarni aks ettiruvchi tezkor dasturlar ham mavjuddir. Bu dasturlar serverlarda joylashgan yoki to’g’ridan - to’g’ri uzatilayotgan audio hamda video hujjatlardan foydalanishga imkoniyat yaratadi. Real rlayer, Quck rlayer, Cosmo rlayer, Media rlayer dasturlari shu kabi vazifalarni bajaradi.
Hozirgi kunda O’zbekistonda ham Internet texnologiyalarini rivojlanishi natijasida ko’pgina radioeshittirishlarini internet orqali tinglash mumkin. Avvaliga brouzer yordamida kerakli radiokanalning veb saxifasi topiladi va shundan so’ng eshittirish to’g’ridan - to’g’ri internet tarmog’iga uzatilayotgan kanalga bog’lanadi. Shunda operastion tizimda mavjud bo’lgan namoyish dasturlaridan biri ishga tushishi natijasida foydalanuvchi ushbu radiokanalni tinglash imkoniyatiga ega bo’ladi.
Bundan tashqari Internet tarmog’i orqali televizion ko’rsatuvlarni ham tomosha qilish mumkin. Ushbu holatda ham radioeshittirishlar kabi ma’lum veb saytlarga bog’lanish va ular orqali ko’rsatuvlarni tomosha qilish imkoni mavjud. Bunday veb saytlarga mtrk.uz, oriat.uz saytlarini misol keltirish mumkin.
Xosting xizmati va axborotlarni joylashtirish. Foydalanuvchi veb-saxifalarini internet provayderi (xosting provayderi) serverida joylashtirish va joriy qilish amali xosting deb ataladi. Xosting so’zi to’la qonli ikki tomonlama aloqa bilan ta’minlangan tarmoqdagi kompyuterni bildiruvchi xost so’zidan olingan. Xosting xizmati pulli va tekin hamda oddiy va mukammallashgan bo’lishi mumkin. Xosting xizmati quyidagi imkoniyatlarni taqdim etishi zarur:
1. axborot makoni;
2. internet kanalining o’tkazish qobiliyati (kengligi);
3. fayllarni boshqarish usullari;
4. standart skriptlar to’plami;
5. server tomonida dasturlash mumkinligi;
6. serverda ma’lumotlar bazalaridan foydalanish;
7. bir yoki bir necha pochta qutilarini tashkil etish;
8. uzluksiz elektr energiyasi bilan ta’minlash.
Proksi xizmati, anonim proksilar va ularning vazifalari, ijobiy va salbiy tomonlari. Proksi kompyuter tarmog’i xizmatidir. Bunda proksi xizmati orqali kompyuter tarmoqlari mijozlariga boshqa tarmoq xizmatlaridan bevosita foydalanish imkoni beriladi. Mijoz avval proksi serverga ulanadi va u orqali boshqa serverda joylashgan biron bir resursga murojaat qiladi. Bunga misol tariqasida shuni keltirish mumkinki, ko’pgina hollarda kompyuter tarmoqlaridagi bir guruh foydalanuvchilar yagona internetga ulangan kompyuter orqali kompyuter xizmatlaridan foydalanishadi. Ba’zi hollarda mijoz so’rovi yoki server javobi proksi server tomonidan muayyan maqsadlarda o’zgartirilishi yoki to’xtatilishi mumkin. Proksi server shuningdek mijoz kompyuterini ba’zi tarmoq hujumlaridan ximoyalashga imkon beradi.
Anonim proksi serverlar (Anonymous Proxy Servers). Anonim proksi serverlar ba’zi manzillarni berkitish yoki biror hujjatlarni olishda o’zini oshkor qilmaslik imkonini beradi.
Yuklash va ko’chirib olish(upload, download) tushunchalari. Internet tarmog’ida ma’lumotlar bilan ishlash vaqtida “Upload” va “Download” tushunchalariga juda ko’p duch kelinadi. Ushbu teminlarga quyidagi tushunchalarni keltirish mumkin:
Upload yuklab qo’yish. Ma’lumotlarni (fayllarni) kompyuterdan tarmoqdagi yoki Internetdagi boshqa kompyuterga yoki serverga yuklab qo’yish.
Download yuklab olish. Ma’lumotlarni (odatda faylni) tarmoqdagi yoki Internetdagi boshqa kompyuterlar va serverlardan o’z kompyuteriga yuklab olish.
Internet konferensiyalar. Internet konferensiyalar – bu muayyan muammoni hal qilayotgan guruh ishtirokchilarining Internet tarmog’i orqali konferenst aloqasi yordamida o’zaro axborot almashinish jarayonidir. Tabiiyki, bu texnologiyadan foydalanish huquqiga ega bo’lgan shaxslar doirasi cheklangan bo’ladi. Kompyuter konferensiyasi ishtirokchilari soni audio– va videokonferensiyalar ishtirokchilari sonidan ancha ko’p bo’lishi mumkin. Adabiyotlarda telekonferensiya atamasini ko’p uchratish mumkin. Telekonferensiya o’z ichiga konferensiyalarning uch turini: audio, video va kompyuter konferensiyalarini oladi.
Audiokonferensiyalar. Ular tashkilot yoki firmaning hududiy jihatdan uzoqda joylashgan xodimlari yoki bo’linmalari o’rtasida kommunikatsiyalarni saqlab turish uchun audioaloqadan foydalanadi. Audiokonferensiyalarni o’tkazishning eng oddiy texnika vositasi so’zlashuvda ikkitadan ko’p ishtirokchi qatnashuvini ta’minlaydigan qo’shimcha qurilmalar bilan jihozlangan telefon aloqasi hisoblanadi. Audiokonferensiyalarni tashkil etish kompyuter bo’lishini talab etmaydi, faqatgina uning ishtirokchilari o’rtasida ikki tomonlama audioaloqadan foydalanishni ko’zda tutadi. Audiokonferensiyalardan foydalanish qarorlar qabul qilish jarayonini engillashtiradi, u arzon ham qulay.
Videokonferensiyalar. Ular ham audiokonferensiyalar qanday maqsadlarga mo’ljallangan bo’lsa, shunday maqsadlarga mo’ljallangan, lekin bunda videoapparatura qo’llaniladi. Ularni o’tkazish ham kompyuter bo’lishini talab etadi. Videokonferensiya jarayonida bir-biridan ancha uzoq masofada bo’lgan uning ishtirokchilari televizor ekranida o’zlarini va boshqa ishtirokchilarni ko’rib turadilar. Televizion tasvir bilan bir vaqtda ovoz ham eshitilib turadi. Videokonferensiyalar transport va xizmat safari harajatlarini ancha qisqartirish imkonini bersa ham, aksariyat tashkilot yoki firmalar ularni faqat shu sabablarga ko’ra qo’llamaydilar. Bu firmalar bunday konferensiyalarda muammoni hal qilishga hududiy jihatdan ofisdan ancha uzoqda joylashgan ko’p sonli menejerlarni va boshqa xodimlarni ham jalb etish imkoniyatini ko’radilar.
Savol va topshiriqlar:
6. Kompyuter tarmog’i deb nimaga aytiladi?
7. Kompyuter tarmog’ining qanday turlari mavjud?
8. Lokal tarmoq haqida gapirib bering.
9. Global tarmoq nima?
10. Intranet deganda nimani tushunasiz?
36.1. Amaliy mashg’ulotining ta’lim texnologiyasi modeli
|
Mashg’ulot vaqti-2 soat |
Talabalar soni: 25 –30 gacha |
|
|
Mashg’ulot shakli va turi |
Bilimlarni mustahkamlash va ko’nikma va malakalarni shakllantirish bo’yicha amaliy mashg’ulot |
|
|
Mashg’ulot rejasi |
|
|
|
O’quv mashg’ulotining maqsadi: Davlat boshqaruv va xo’jalik yurituvchi organlarning veb saytlari orqali ko’rsatiladigan interaktiv xizmatlabilаn tаnishish.
|
||
|
Pedagogik vazifalar: - Davlat boshqaruv va xo’jalik yurituvchi organlarning veb saytlari orqali ko’rsatiladigan interaktiv xizmatlabilan tanishtirish |
O’quv faoliyati natijalari: - Davlat boshqaruv va xo’jalik yurituvchi organlarning veb saytlari orqali ko’rsatiladigan interaktiv xizmatla bilan tanishadilar |
|
|
Ta’lim berish usullari |
Amaliy ish, mashq, ko’rsatish, namoyish etish, yo’riqnoma berish |
|
|
Ta’lim berish shakllari |
Ommaviy, individual |
|
|
Ta’lim berish vositalari |
O’quv qo’llanma, proektor, kompyuter, o’quv topshirig’i |
|
|
Ta’lim berish sharoiti |
Maxsus jihozlangan o’quv xona |
|
|
Monitoring va baholash |
Yozma nazorat: o’quv topshirig’i |
|
36.2. “Davlat boshqaruv va xo’jalik yurituvchi organlarning veb saytlari orqali ko’rsatiladigan interaktiv xizmatlar” mavzusi bo’yicha amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi
|
Ish bosqichlari va vaqti |
Faoliyat mazmuni |
|
|
Ta’lim beruvchi |
Ta’lim oluvchilar |
|
|
1-bosqich. Mavzuga kirish (15daq.) |
1.1. Amaliy mashg’ulot mavzusi va maqsadi bilan tanishtiradi. 1.2. Mashg’ulot individual shaklida o’tkazilishini va baholash mezonlarini ma’lum qiladi (1-ilova). 1.3. Tezkor surov texnikasini kullab talabalarni faollashtiradi, avvalgi bilimlarni egallaganlik darajasini aniqlaydi. |
Tinglaydilar
Savollarga javob beradilar Savollarga javob beradilar.
|
|
2-bosqich. Asosiy (65daq.) |
2.1. Talabalarga amaliy ishnini mazmuni bilan tanishtiradi va uni bajarish yuzasidan yo’riqnoma beradi 2.2. Talabalarni individual ishlashlarini tashkillashtiradi, o’quv topshiriqlarini tarqatadi (-ilova). 2.3. Talabalarni faoliyatini kuzatadi, yo’naltiradi, maslahatlar beradi. 2.4. Individual amaliy ishlashga ajratilgan vaqtni tugaganligini ma’lum qiladi va talabalarning topshiriqlarni to’g’ri bajarganliklarini tekshiradi |
Tanishadilar
Topshiriqlarni oladilar, bajaradilar
Topshiriqlarni taqdim etadilar
|
|
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.) |
3.1. Mashg’ulot mavzusi bo’yicha yakun yasaydi, individual ish natijasini tahlil qiladi, baholaydi. Mavzu bo’yicha talabalarda yuzaga kelgan savollarga javob beradi, yakunlovchi xulosa qiladi. 3.2. Talabalar faoliyatini tahlil qiladi va baholaydi 3.3. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi (5-ilova). |
Savollar beradilar
Vazifani yozib oladilar. |
1-Topshiriq
Davlat boshqaruv va xo`jalik yurituvchi organlarning veb saytlari orqali ko`rsatiladigan interaktiv xizmatlarga misollar keltiring, saytni yozing va qaysi Davlat boshqaruvi organiga tegishli ekanligiga izoh yozing?
_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________2-Topshiriq
Transport vositasining harakatlanish jadvali, avia reyslar jadvali, temir yo`l transporti qatnovi jadvali, bank xizmati ma`lumotlari, valyuta kurslari, ob havo ma`lumotlari, yangiliklar, teledasturlarni bilishda qaysi saytlarga murojat qilasiz yozing?
· Transport vositasining harakatlanish jadvali_______________________________________________________________________________________________________________________________
· avia reyslar jadvali_______________________________________________________________________________________________________________________________
· temir yo`l transporti qatnovi jadvali_______________________________________________________________________________________________________________________________
· bank xizmati ma`lumotlari__________________________________________________________________________________________________________________________
· valyuta kurslari______________________________________________________________________________________________________________________________
Uyga vazifa Berilgan saytlardan foydalanib ko`ring?
Nazorat savollari:
1. Internetda interaktiv xizmatlarga misollar keltiring?
2. Transport vositasining harakatlanish jadvali, avia reyslar jadvali, temir yo`l transporti qatnovi jadvali, bank xizmati ma`lumotlari, valyuta kurslari, ob havo ma`lumotlari, yangiliklar, teledasturlar qaysi dasturlarda bajariladi?
3. Davlat boshqaruv va xo`jalik yurituvchi organlarning veb saytlari orqali ko`rsatiladigan interaktiv xizmatlarni sanab bering?
Mavzu:Elektron tijorat tizimlarida elektron hujjat almashinuvi.
1-Topshiriq
Elektron tijorat deganda nimani tushunasiz?
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
2-Topshiriq
Berilgan ma`lumotni o`qing va ещёке asosiy jihatga misol keltiring?
· Xarid qilish________________________________________________________________________________________________________________________________
· Sotish_______________________________________________________________________________________________________________________________
· Servis xizmat ko`rsatish____________________________________________________________________________________________________________________________
· Marketing tadbirlarni o`tkazish_____________________________________________________________________________________________________________________________
Uyga vazifa
Elektron tijorat tizimlarida elektron hujjat almashinuvi deganda nimani tushunasiz , elektron hujjatlarga misollar keltiring?
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________
37.1 Amaliy mashg’ulotining ta’lim texnologiyasi modeli
|
Mashg’ulot vaqti-2 soat |
Talabalar soni: 25 –30 gacha |
|
|
Mashg’ulot shakli va turi |
Bilimlarni mustahkamlash va ko’nikma va malakalarni shakllantirish bo’yicha amaliy mashg’ulot |
|
|
Mashg’ulot rejasi |
1. Elektron tijorat tizimlarida electron hujjat va electron hujjat almashinuvi 2. An’anaviy pochta xizmati; elektron pochta xizmati va uning afzalliklari; spam tushunchasi; milliy elektron pochta xizmatlari: mail.uz, doda.uz; xalqaro pochta xizmatlari: mail.ru, gmail.com, yahoo.com; elektron pochtadan foydalanish va elektron xabarlarni almashish madaniyati. . |
|
|
O’quv mashg’ulotining maqsadi: Elektron tijorat tizimlarida electron hujjat va electron hujjat almashinuvi An’anaviy pochta xizmati; elektron pochta xizmati va uning afzalliklari; spam tushunchasi; milliy elektron pochta xizmatlari: mail.uz, doda.uz; xalqaro pochta xizmatlari: mail.ru, gmail.com, yahoo.com; elektron pochtadan foydalanish va elektron xabarlarni almashish madaniyati. bilаn tаnishish.
|
||
|
Pedagogik vazifalar: - Elektron tijorat tizimlarida electron hujjat va electron hujjat almashinuvi An’anaviy pochta xizmati; elektron pochta xizmati va uning afzalliklari; spam tushunchasi; milliy elektron pochta xizmatlari: mail.uz, doda.uz; xalqaro pochta xizmatlari: mail.ru, gmail.com, yahoo.com; elektron pochtadan foydalanish va elektron xabarlarni almashish madaniyati. bilan tanishtirish |
O’quv faoliyati natijalari: Elektron tijorat tizimlarida electron hujjat va electron hujjat almashinuvi An’anaviy pochta xizmati; elektron pochta xizmati va uning afzalliklari; spam tushunchasi; milliy elektron pochta xizmatlari: mail.uz, doda.uz; xalqaro pochta xizmatlari: mail.ru, gmail.com, yahoo.com; elektron pochtadan foydalanish va elektron xabarlarni almashish madaniyati. bilan tanishadilar |
|
|
Ta’lim berish usullari |
Amaliy ish, mashq, ko’rsatish, namoyish etish, yo’riqnoma berish |
|
|
Ta’lim berish shakllari |
Ommaviy, individual |
|
|
Ta’lim berish vositalari |
O’quv qo’llanma, proektor, kompyuter, o’quv topshirig’i |
|
|
Ta’lim berish sharoiti |
Maxsus jihozlangan o’quv xona |
|
|
Monitoring va baholash |
Yozma nazorat: o’quv topshirig’i |
|
37.2. “Elektron tijorat tizimlarida electron hujjat va electron hujjat almashinuvi An’anaviy pochta xizmati” mavzusi bo’yicha amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi
|
Ish bosqichlari va vaqti |
Faoliyat mazmuni |
|
|
Ta’lim beruvchi |
|
|
|
1-bosqich. Mavzuga kirish (15daq.) |
1.1. Amaliy mashg’ulot mavzusi va maqsadi bilan tanishtiradi. 1.2. Mashg’ulot individual shaklida o’tkazilishini va baholash mezonlarini ma’lum qiladi (1-ilova). 1.3. Tezkor surov texnikasini kullab talabalarni faollashtiradi, avvalgi bilimlarni egallaganlik darajasini aniqlaydi. |
1-bosqich. Mavzuga kirish (15daq.) |
|
2-bosqich. Asosiy (65daq.) |
2.1. Talabalarga amaliy ishnini mazmuni bilan tanishtiradi va uni bajarish yuzasidan yo’riqnoma beradi 2.2. Talabalarni individual ishlashlarini tashkillashtiradi, o’quv topshiriqlarini tarqatadi (-ilova). 2.3. Talabalarni faoliyatini kuzatadi, yo’naltiradi, maslahatlar beradi. 2.4. Individual amaliy ishlashga ajratilgan vaqtni tugaganligini ma’lum qiladi va talabalarning topshiriqlarni to’g’ri bajarganliklarini tekshiradi |
2-bosqich. Asosiy (65daq.) |
|
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.) |
3.1. Mashg’ulot mavzusi bo’yicha yakun yasaydi, individual ish natijasini tahlil qiladi, baholaydi. Mavzu bo’yicha talabalarda yuzaga kelgan savollarga javob beradi, yakunlovchi xulosa qiladi. 3.2. Talabalar faoliyatini tahlil qiladi va baholaydi 3.3. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi (5-ilova). |
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.) |
1 Elektron pochta xizmati va uning imkoniyatlari
An’anaviy pochta xizmati. An’anaviy pochta xizmati bizga ma’lum bo’lgan va har bir shahar va markazlarda joylashgan pochta aloqasi korxonalari orqali amalga oshiriladi. Bunda jo’natilishi rejalashtirilayotgan xat maxsus konvertga solinib, yuboruvchi va qabul qiluvchining indeksi, manzili va kimga mo’lljallanganligi yoziladi. Shu ma’lumotlarga asoslangan holda pochta korxonasi kelgan xatni markaziy pochta korxonasiga yuboradi va u erda saralanib tegishli manzilga eltib berishni ta’minlaydi. Kamchiligi shundaki yuborilgan xabar yoki xat manzil uzoqligiga qarab kunlab, oylab borishi, ba’zi hollarda umuman etib bormasligi ham mumkin.
Elektron pochta xizmati va uning afzalliklari. Internet–xalqaro tarmog’ining asosini Electronic mail (E-mail) - elektron pochta xizmati tashkil qiladi. Elektron pochta xuddi odatdagi pochtadek bo’lib, faqat bunda xatni qog’ozga emas, balki kompyuter klaviaturasidan harf va so’zlarni terib, ma’lum elektron yozuv ko’rinishiga keltiriladi. Elektron pochta maxsus dastur bo’lib, uning yordamida Internet tarmog’i orqali dunyoning ixtiyoriy joyidagi elektron manzilga xat, hujjat, ya’ni ixtiyoriy ma’lumotni tezda (bir necha soniya va daqiqalarda) jo’natish va qabul qilib olish mumkin. Elektron pochtaning kamchiligi shundan iboratki, xat jo’natuvchi va qabul qiluvchining har ikkalasi ham foylanayotgan kompyuter Internet tarmog’iga ulangan bo’lishi zarur.
Xabar va pochta qutisi tushunchalari. Xabar, umuman olganda, foydalanuvchi pochta orqali yuborishi kerak bo’lgan ma’lumot xisoblanadi va oldindan boshqa dasturda (masalan Word) tayyorlab, keyin elektron pochta orqali jo’natishi maqsadga muvofiqdir. Pochta serveri ham o’zining matn terish oynachasiga ham ega bulib, xabarni shu oynada yozish mumkin.
Pochta qutisi – bu foydalanuvchi uchun elektron pochta xizmatini taqdim etuvchi kompyuterda qayd qilingan nomdir. Ushbu nom kompyuter xotirasida papka ko’rinishida shakllantiriladi va u o’zida kiruvchi va chiquvchi xabarlarni vaqtinchalik saqlaydi. Elektron pochta manzillaridagi elektron pochta manzili belgisidan ( ______ @ ________.__ ) oldin kelgan yozuv pochta qutisi nomini anglatadi.
Xabarlarning turlari. Xabarlar turli ko’rinishda bo’lishi mumkin masalan: matn, grafik, rasm, ovoz va video ma’lumotlar. Yuborilishi rejalashtirilayotgan ma’lumotlarning hajmi bo’yicha ham chegaralanish mavjud. Har bir pochta provayderi o’zining siyosatiga ega bo’lib bitta xabarning 2, 5, 10Mb hajmgacha bo’lgan xabarlarni yuborishni ta’minlaydi. Agarda bu hajm oshib ketsa katta hajmdagi xabarlarni Rar yoki Zip dasturlari yordamida arxivlab yuborish tavsiya etiladi.
Elektron pochta manzili. Elektron manzil @ belgisi bilan ajratilgan ikki qismdan iborat, ya’ni manzilgoh @ foydalanuvchi nomi. Elektro manzilga misol tarikasida. tuit@tuit.uz, tuit@inbox.uz larni keltirish mumkin, bu elektron manzillar “tuit” nomli ishlatuvchining http://mail.tuit.uz, http://inbox.uz pochta serverida joylashgan pochta kutisi xisoblanadi.
2. Elektron pochta orqali xabarlarni uzatish va qabul qilish.
Tashkil qilingan elektron pochta orqali boshqa elektron manzilga xat jo’natish ketma-ketligini ko’rib chiqamiz: dastlab, mail.ru Web sahifasi ishga tushiriladi va ekranda hosil bo’lgan ishchi oynaning Imya darchasida foydalanuvchi elektron manzili va Parol darchasida paroli kiritiladi va Voyti tugmachasi bosiladi. Komu darchasiga xat jo’natilishi kerak bo’lgan elektron manzil, Kopiya darchasiga, agar shu xat boshqa manzilga ham jo’natilishi kerak bo’lsa, o’sha manzil, Tema darchasiga xat mavzusi yoziladi. Xat mazmuni pastki bo’sh oynaga yoziladi va Otpravit tugmachasi bosiladi. Agar xat to’g’ri jo’natilgan bo’lsa, u holda ekranda Uspeshno otpravlen ma’lumoti paydo bo’ladi. Foydalanuvchi elektron manzil orqali kompyuter xotirasidagi ixtiyoriy fayllarni ham jo’natishi mumkin. Buning uchun Prikrepit tugmachasi bosiladi. Agar bir nechta faylni jo’natish kerak bo’lsa, qolgan fayllar ham shu tartibda tanlanadi.
Foydalanuvchi elektron pochtasiga kelgan xatlarni ko’rishi uchun Vxodyaщie buyrug’i tanlanadi. Ekranda pochtaga kelgan xatlar ro’yxati paydo bo’ladi. Unda xat kimdan, mavzusi, pochtaga qachon kelib tushgan va fayl o’lchami to’g’risida ma’lumot saqlangan. Foydalanuvchi xatni o’qishi uchun, Tema bandida sichqonchaning chap tugmachasi bosiladi. Ekranda xat mazmuni paydo bo’ladi. Foydalanuvchi xatni o’qishi va agar zaruriyat bo’lsa Fayl®Pechat buyrug’i orqali printerda chop qilishi mumkin. Elektron pochtadagi keraksiz xatni o’chirish uchun dastlab u belgilanadi va Udalit tugmachasi bosiladi. o’chirilgan fayl Korzinaga borib tushadi. Korzinani tozalash Ochistit Korzina buyrug’i orqali amalga oshiriladi.
Xabarlarni ko’pchilikka yuborish. Ma’lum bir sabablarga ko’ra bir xil mazmundagi xabarlarni bir necha manzil yoki pochta qutisiga yuborish zaruriyati paydo buladi. Shunda, Komu darchasiga xat jo’natilishi kerak bo’lgan elektron manzillar “ ; ” (nuqta vergul) belgilari bilan ajratiladi, masalan: (tuit@tuit.uz; tuit@inbox.uz; va boshka manzillar), Kopiya darchasiga, agar shu xat boshqa manzilga ham jo’natilishi kerak bo’lsa, o’sha manzil, Tema darchasiga xat mavzusi yoziladi. Ushbu vazifadan biror elon yoki yangilikni ko’pchillikka barobar yuborish uchun foydalaniladi.
Spam tushunchasi, spamlarning turlari va ularga karshi kurashish. «Spam» termini yangi mazmunda jonga teguvchi elektron tarqatmalar yoki pochta chiqindilari degan ma’noni anglatadi. Spamlar 1993-yilda paydo bo’lgan. Usenet kompyuter tarmog’i administratori Richard Depyu yaratgan dasturdagi xato 1993-yil 31-mart kuni konferenstiyalardan biriga ikki yuzta bir xil xat jo’natilishini keltirib chiqardi. Uning norozi suhbatdoshlari jonga teguvchi xabarlarga tezda - «spam» degan nom topdilar. «Kasperskiy Laboratoriyasi» tushunchasiga ko’ra, spam - bu so’ralmagan anonim ommaviy tarqatmalardir.
Spam (foydalanuvchi tomonidan so’ralmagan axborot) jo’natuvchining (spamer) maqsadi va vazifalariga qarab tijorat axborotiga ega bo’lishi yoki unga hech qanday aloqasi bo’lmasligi mumkin. Shunday qilib, mazmuniga qarab, xabarlarning «tijorat» spami - «unsolicited commercial e-mail» (umumiy qabul qilingan abbreviaturasi - UCE) va «notijorat» - «unsolicited bulk e-mail» (UBE) turlari mavjud.
Anonim: barcha ko’pincha aynan yashirin yoki qalbakilashtirilgan qayta aloqa manzili ko’rsatilgan avtomatik tarqatmalardan jabrlanadi.
Ommaviy: ushbu tarqatmalar aynan ommaviy va faqatgina shular spamerlar uchun haqiqiy biznes hamda foydalanuvchilar uchun haqiqiy muammo hisoblanadi.
So’ralmagan: imzolangan tarqatmalar va konferenstiyalar bizning tushunchamizga kirmasligi kerakligi yaqqol tushunarli. Har bir elektron pochta xizmati o’zining foydalanuvchilariga spamdan himoyalanish vositalarini taklif qilishadi. Ya’ni spamga taalluqli bo’lgan elektron manzillar spam filtriga kiritiladi va ushbu manzillardan kelayotgan spamlar xabarlar vaqtincha saqlanuvchi katalogga avtomatik tarzda joylashtiriladi va 30 kundan keyin o’chirib tashlanadi.
Filtrlar va kora ruyxat. Filtrlar asosan kelayotgan xatlarni saralash, tartiblash funkstiyasini bajaradi. Qora ruyxat esa xat yuboruvchi manzilni maxsus jurnalga kiritib bu manzildan boshqa xat olmaslik maksadida ishlatiladi.
Milliy elektron pochta xizmatlari. Xozirgi kunda milliy pochta xizmatlari ham ancha rivojlanib bormokda. O’zbekistondagi har bir Internet provayder o’zining pochta serveri va xizmatiga ega bulib, asosan o’zining mijozlariga xizmat ko’rsatadi, ularning ichidan mail.uz, inbox.uz kabilari ochik hisoblanadi va bu tizimdan hohlovchilar bepul foydalanib xat va xabarlar jo’natib qabul qilishlari mumkin.
Xalqaro pochta xizmatlari: mail.ru, gmail.com, yahoo.com. Elektron pochta orqali ma’lumot yuborish uchun ikki yo’nalish mavjud, bulardan biri bepul elektron pochta xizmati deb yuritilib, undan foydalanish uchun Internetda ma’lum bir Web sahifalari mavjuddir. Bular mail.ru, yahoo.som, mail.uz, gmail.com va hokazo. Foydalanuvchi dastlab, pochta manziliga ega bo’lishi kerak. Pochta manzilini tashkil qilish uchun Internet Explorer dasturining asosiy oynasiga ushbu Web sahifalaridan biri chaqiriladi va ishga tushiriladi. Elektron pochta (e-mail)–bir manzildan ikkinchi bir manzilga ma’lumotlarni vaqtga bog’liq bo’lmagan holda jo’natilishini ta’minlaydi. Elektron xatlar jo’natilgan zahotiyoq manzilga boradi va egasi olgunga qadar uning pochta qutisida saqlanadi. Elektron xatlar bir vaqtning o’zida bir necha adreslar bo’yicha jo’natilishi ham mumkin va tarmoqning barcha xizmatlaridan foydalanish imkoniyatiga ega, chunki xat matni zarur funksiyalarga kirishni ta’minlovchi standart yozuvlar to’plamidan tuziladiyu Bunday axborotni kompyuter bo’yruq sifatida qabul qiladi va bajaradi.
Elektron pochta bilan ishlash uchun maxsus programmalar yaratilgan bo’lib, ularni Mail umumlashma nomi bilan birlashtirish mumkin. Windows OS da elektron pochta bilan ishlashni Microsoft Outlook Express dasturi ta’minlaydi.
Elektron manzil odatda e-mail ko’rinishida ifodalanib, xuddi xatni yuborayotgandek, uning kimga, qaerga va kimdanligini yozish shart. e-mail shakli
<elektron manzil muallifi ismi> < tashkilot, provayder nomi> <davlat nomi>,
masalan, shaxsiy elektron adres - Mohinur@freenet.uz
tashkilot manzili – Mohinur2011@mail.uz
Elektron pochta hujjatlari bilan ishlash
a) Elektron pochtaga a’zo bo‘lish.
Yuqorida takidlab o‘tildiki bir qancha elektron manzillari mavjud. Masalan mail.ru, rambler.ru, yahoo.com, lycos.de va boshqalar. Shulardan birining tuzilishi, unga azo bo‘lish jarayoni va unda ishlash buyicha batafsil qarab chiqamiz. Masalan mail.ru elektron manzillari umumiy ko‘rinishi quyidagicha:
Bu sahifada siz har xil yangiliklar, uyinlar va turli xil mavzularda e’lonlar hamda afishalar bilan tanishishingiz mumkin. Sahifaning o‘rtasida „Regestrastiya v pochte” yozuvi mavjud. Agar siz sichqonchaning kursorini usha yozuvga keltirib bossangiz ekranda quyidagicha sahifa hosil bo‘ladi.
Mail.ru elektron pochtasiga a’zo bo‘lish tartibi.
Bunda ko‘rsatilgan savollar quyidagilardan iborat:
1. Elektron pochtaning nomi va paroli.
Elektron pochtaning nomi,bunda qanday nom tanlash aniq ko‘rsatilish kerak, masalan Yuldashev_t@mail.ru bunda sizning elektron manzilni tanlash imkoniyatingiz bor, ya’ni @mail.ru, @inbox.ru, @br.ru, @list.ru lardan birortasini
tanlaysiz. Parol uchun esa siz o‘zingizni esingizda yaxshiroq saqlanib qoladigan birorta sananimi yoki biror yaqinroq kishingizni ismini qo‘yishingiz mumkin. Ehtiyot bo‘ling agar qo‘ygan parolingiz esingizdan chiqib qolsa elektron pochtangizga kira olmaysiz.
2. Agar siz parolingizni esingizdan chiqargan bo‘lsangiz unga yordam tariqasida kompaniya tomonidan savollar tuzilgan. Siz savollardan birini tanlab javobini to‘ldirsangiz usha javob yordamida ham pochtangizga kirishingiz mumkin.
3. Foydalanuvchi ya’ni siz to‘g‘ringizda to‘liq ma’lumot kiritilishi kerak. Ismi-sharifingiz, tug‘ilgan kuningiz (yil, oy, kun to‘liq ) qaysi jinsga mansubligingiz va mamlakatingiz ko‘rsatiladi.
4. A’zo bo‘lishning avtomatik himoya qatlamini ko‘rsatuvchi sonlar beriladi usha sonlarni katakchalarni to‘ldiramiz.
5. Hamma katakchalarni to‘ldirib bo‘lgandan so‘ng a’zo bo‘lishni ko‘rsatuvchi „Zaregistrirovat pochtoviy yaщik” tugmachasini bosamiz.
Agar hamma katakchalarni to‘g‘ri to‘ldirgan bo‘lsangiz ekranda quyidagicha sahifa hosil bo‘ladi.
Mail.ru shaxsiy elektron pochtasining umumiy ko‘rinishi.
Siz ekraningizda shu sahifani ko‘rsangiz demak, siz mail.ru kompaniyasining elektron pochtasiga a’zo bo‘ldingiz, aks holda esa to‘ldirishni qaytadan ko‘rib chiqing. Endi siz bemalol shu kompaniyaning elektron xizmatlaridan ya’ni ma’lumot jo‘natish va qabul qilish imkoniyatiga ega bo‘ldingiz.
b) Elektron pochtada ma’lumot almashish
Elektron pochtani jo‘natish va ularga javob berish qulayligi tufayli, u oddiy bir guruh olimlar orasida axborot almashishdan butun dunyo buyicha tarqalib ketdi. Elektron pochtaning boshqa turdagi axborot almashinishidan ko‘p afzallik tomonlari bor. Elektron pochta orqali jo‘natilgan xat 5 – 10 minut ichida (muvaffakiyatli xolda) dunyoning xohlagan burchagiga yetib borishi mumkin. Bu uning oddiy pochtadan qancha tezligini ko‘rsatadi. Oddiy telefondan afzallik tomoni esa uning nisbatan juda arzonligidir.
3. Outlook Express dasturi bilan ishlash:
Outlook Express sizni xat-xabarlaringzini olgandan so‘ng yoki siz instrumentlar panelidan „Dostavit pochtu“ni bossangiz siz xabarlarni xohlagan oynada yoki ko‘rish sohasida ko‘rishingiz mumkin. Paneldagi Outlookni bosing yoki ro‘yxatdagi „Vxodyaщie“ ni bosing.
Xabarni alohida oynada o‘qish uchun xabarlar ro‘yxatida uni ikki marta bosing. Xabarni ko‘rish sohasida o‘qish uchun, xabarlar ro‘yxatida ikki marta bosing.
c) Elektron pochtadan oddiy xat-xabar jo‘natish
Instrumentlar panelida „Sozdat soobщenie“ tugmasini bosing. Shunda ekranda oyna hosil bo‘ladi, mazkur oyna quyidagi jihoz va vositalardan iborat:
|
|
Xatni oluvchining elektron pochta manzilini ko‘rsatish satri |
|
|
Xatni ikkinchi nusxasini oluvchining elektron pochta manzilini ko‘rsatish satri |
|
|
Elektron pochta hujjatining mavzusi |
|
|
Kirish so‘zi kiritiladigan satr |
|
|
«Dobavit fayl» hujjatga qo‘shimcha fayllarni qo‘shish. |
|
|
«Adresnaya kniga» elektron pochta va boshqa ma’lumot saqlanadigan manzillar kitobiga murojaat etish |
|
|
«Vajnost» xatning muhimlik darajasi. Xatning himoya darajasini o‘zgartirish. |
|
|
Xat xususiyatlarini o‘rnatish va o‘zgartirish oynasiga kirish |
|
|
Xatni yuborish |
Outlook Express programmasi elertron pochta xizmatini
amalga oshiradi. Bu programma bilan ishlash juda qulay.U bilan ishlashni o`rganamiz. Programmani ishga tushurish uchun programma belgisida sichqoncha tugmasini chertamiz va ekranda quyidagi darcha hosil bo`ladi.
Darchaning birinchi satrida menyu buyruqlari keltiriladi. Ikkinchi satrida asboblar panelining tugmachalari joylashgan. Ularda odatda elektron pochta programmasi bilan ishlashda foydalaniladi. Shuning uchun bu tugmachalarning tavsifini keltiramiz
Yangi xat yozish imkonini beradi.
Xat muallifiga javob yozish imkonini
beradi.
Xatni boshqa manzilga yuboradi.
Xatni ko`rsatilgan manzilga eltadi va
sizga kelgan xatlarni qabul qiladi.
Xatni o`chiradi.
Adreslar kitobini ochadi.
Darchaning pastki qismi bir nechta darchadan iborat. Chapdagi darchada quyidagi jildlar mavjud:
Bu jildda sizga kelgan xatlar
joylashadi.
Bu jildda siz jo`natayotgan xatlar
ro`yxati joylashadi.
Bu jildda jo`natilgan xatlar
ro`yxati keltiriladi.
O`chirilgan fayllar saqlanadigan savat.
Xat qo`l yozmasi joylashgan jild.
Joriy jilddagi mos xatlar ro`yxati undagi darchada beriladi. O`ngdan quyidagi darchada esa joriy xat mazmuni beriladi.
Xat
yozish tartibi
Biror kimsaga xat yozish tartibini keltiramiz.
Avvaal sichqonchani chertamiz. Nitijada ekranda barchasi hosil bo’ladi. Unda quyidagilar bajariladi.
Komu
(kimga) maydonida do`stingiz elektiron adres. Masalan;Moxi@youthcenter.uz
Kopiya maydanida xat nusxalari yuborilgan muallif
ya’ni, xatni bir necha mualliflarga yuborish zarur bo`lganda ularni adreslarini yozish lozim.
Elektron pochtadan foydalanish va elektron xabarlarni almashish madaniyati. Hayotdagi etika kabi elektron pochtada ham etika mavjud. Ularning ba’zilariga to’xtalib o’tamiz:
- Pochtangizni tez-tez o’qib turing. Ko’pchillik foydalanuvchilar o’z xatlarini faqatgina bo’sh vaqtlaridagina o’qiydilar. Bu korrespondentlarga nisbatan bo’lgan behurmatlikdir. Buning oqibatida siz juda ham muhim bo’lgan axborotni qo’ldan boy berishingiz mumkin. Foydalanuvchi pochtasini har doim, o’z vaqtida o’qib borishi lozim.
− Xatda albatta sarlavha (subject) ko’rsatish zarurdir. Bu mijozlarni ortiqcha ishlardan qutqaradi.
− Xatingizni oluvchini biling va hurmat qiling.
− Xatni xatosiz yozing. Grammatik va orfografik xatolar bilan yozilgan xat jo’natuvchi to’g’risida yaxshi taassurot qoldirmaydi.
− Qisqa yozing. Elektron pochtada yozayotgan xatingizni mazmunini qisqa va aniq ko’rsata biling. Xatingizdagi xatolar va fikrdan chiqib ketishlik birinchi o’rinda xatingizni emas, balki sizning o’zingizni xarakterlaydi.
− O’z xatingizni boshqa manzillarga ko’chirishlikdan saqlaning. O’z xatingizni faqatgina shu xat tegishli bo’lgan manzillarga jo’nating. Aks holda, xatlarni ko’p manzillarga jo’natish hamkorlaringizda yaxshi taassurot uyg’otmasligi mumkin.
− Kerak bo’lmagan taqdirda o’z xatingizga javob va so’rovlar yo’llamang. Kerak bo’lmagan taqdirda «iltimos javob bering» yoki «iltimos xatni tasdiqlang» kabi so’rovlarni yo’llamang.
− So’rovlarga to’liq javob bering. So’rovlarga javob berishda qisqa «ha» yoki «yo’q« kabi javob bermang. Bu hol xat oluvchida tushunmovchiliklarga olib kelishi mumkin.
4. Internet ijtimoiy tarmoq xizmatlari
Ijtimoiy tarmoq tushunchasi. Tarkibi, faqatgina ishtirokchilardan iborat va ular orasida muloqatni o’rnatuvchi, ko’p foydalanuvchili interaktiv veb saytlar asosida yaratilgan tarmoq ijtimoiy tarmoq deb tushuniladi. Mazmuniga ko’ra ijtimoiy tarmoq ikki bosqichli bo’ladi:
1. Foydalanuvchilar orasidagi muloqatni o’rnatib beruvchi dasturiy - apparatli kompleks;
2. Foydalanuvchilar orasidagi umumiy qiziqishlarni aniqlash, guruhlar orasidagi muloqat internet tarmog’i orqali bajarilishi.
Ijtimoiy tarmoqlarning maqsad va vazifalari. Ijtimoiy tarmoqning maqsadi internetda o’zaro qiziqishlar yoki faoliyatga ega shaxslar bilan muloqot qurishdan iborat. O’zaro aloqa ichki pochta yoki xabar almashish tizimi orqali amalga oshiriladi. Ijtimoiy tarmoqlar ochiq yoki yopiq bo’lishi mumkin. Ijtimoiy tarmoq xususiyatlarining biri – do’stlar va guruxlar tizimi. Uni quyidagi chizma yordamida tavsiflash mumkin.
Foydalanuvchilarining soni bo’yicha hozirda Facebook ijtimoiy tarmog’i 500 000 000 foydalanuvchisi bilan etakchilik qilmoqda. Undan keyingi o’rinlarda MySpace (255 000 000 foydalanuvchi), Twitter (200 000 000 foydalanuvchi), Windows Live Spaces (120 000 000 foydalanuvchi), Habbo Hotel (120 000 000 foydalanuvchi), V Kontakte (110 000 000 foydalanuvchi), Friendster (90 000 000 foydalanuvchi), Hi5(80 000 000 foydalanuvchi), Tagged.com (70 000 000) .
Odnoklassniki (odnoklasniki.ru) ijtimoiy tarmog’i maqsad va vazifalari. Bunday veb saytlarda odatda o’zingiz xaqingizdagi ma’lumotlarni joylashtirasiz (Tug’ilgan kun, maktab, sevimli mashg’ulot va boshqalar). O’z navbatida siz xam qidiryotgan qatnashchingizni shu turdagi ma’lumotlarini olishingiz mumkin.
Ijtimoiy tarmoqlarning internetdagi g’alabali yurishi 1995 yilda amerikaliklarning Classmatec.com (Odnaklassniki uning ruscha analogi xisoblanadi) ijtimoiy tarmog’i yaratilishi bilan boshlandi. Bu ijtimoiy tarmoqning maqsadi sinfdoshlarni internet tarmog’i orqali qidirish, topish va muloqat o’rnatish hisoblanadi. Vazifalari esa o’zaro qiziqish to’rlarini hosil qilish va muloqatni saqlab qolishdan iboratdir.
Albatta, bu veb sahifalarni yaratishdan asosiy ko’zlangan maqsad bir tomondan mablag’ ishlash bo’lsa, ikkinchi tamondan sahifani ommalashtirish hamda bir xil dunyoqarashga ega bo’lganlar shaxslar guruhlarini shakllantirish hisoblanadi. Salbiy tomoni, esa shakllangan guruhlarni boshqarib bo’lmaydi.
Sinfdosh (sinfdosh.uz) ijtimoiy tarmog’i maqsad va vazifalari. Ushbu veb sahifa Odnoklassniki (odnoklasniki.ru) ijtimoiy tarmog’i yaratilishi maqsad va vazifalari bilan bir xil bo’lib, faqatgina O’zbekistonliklar fuqoralar uchun yaratilgan va moslashtirilgan.
O’zbekistondagi ijtimoiy tarmoqlar. O’zbekistondagi ijtimoiy tarmoq saytlarini tiliga qarab quydagilarga ajratish mumkin. O’zbek tilini xam qo’llay oladigan ijtimoiy tarmoqlar. www.sinfdosh.uz www.vsetut.uz
Feysbuk (facebook.com) ijtimoiy tarmog’i maqsad va vazifalari. Ushbu veb sahifa ham Odnoklassniki (odnoklasniki.ru), www.sinfdosh.uz ijtimoiy tarmog’lari yaratilishi maqsad va vazifalari bilan bir xil bo’lib, faqatgina ingliz tilida so’zlashuvchilar uchun yaratilgan va moslashtirilgan
Bundan tashqari qiziquvchilar quyidagi veb sahifalarni ham ko’rishlari mumkin: Last.fm, Linjedln, MySpace.
Bularning yaratilish maqsad va vazifalari ham yuqorida keltirilgan veb sahifalar bilan o’xshash.
Ijtimoiy tarmoqlarda ma’lumotlardan, shu jumladan shaxsiy ma’lumotlardan foydalanish madaniyati. E’tibor berib, keltirilgan veb sahifalar tahlil qilinsa quyidagi salbiy holatlar va kamchiliklar uchrab turadi:
1. Foydalanuvchilarning ayrimlari o’z nomlari bilan ro’yxatdan o’tishmaydi;
2. Nomaqbul foto sur’atlar qo’yishadi;
3. O’zaro muloqatlarda hurmatsizlik qilishadi;
4. Bema’ni gaplar yozadilar, ba’zan noto’g’ri ma’lumotlardan foydalanadi;
5. Sahifalar ijtimoiy bo’lishiga qaramasdan siyosiy muloqatlar o’rnatadilar va hokoza.
Demak, Ijtimoiy tarmoqlarda ma’lumotlardan, shu jumladan shaxsiy ma’lumotlardan foydalanish madaniyati deganda, yuqorida keltirilgan salbiy holatlar va kamchiliklarga yo’l qo’ymaslik tushuniladi.
Unutmaslik kerakki, ma’lum bir shaxs tomonidan Internet tizimiga qo’yiladigan ma’lumotlar boshqa shaxslar yoki ijtimoiy guruhlar tomonidan turli maqsadlarda ham foydalaniilishi mumkin. Shu jumladan ma’naviyat va ma’rifatga zid ham bo’lishi mumkin.
Ijtimoiy tarmoqlardan foydalanilganda u erdagi ma’lumotlarning haqqoniyligiga, Sizni aldashmayotganligiga iqror bo’lib, so’ngra ma’lum bir qarorga kelish kerak.
38.1 Amaliy mashg’ulotining ta’lim texnologiyasi modeli
|
Mashg’ulot vaqti-2 soat |
Talabalar soni: 25 –30 gacha |
|
|
Mashg’ulot shakli va turi |
Bilimlarni mustahkamlash va ko’nikma va malakalarni shakllantirish bo’yicha amaliy mashg’ulot |
|
|
Mashg’ulot rejasi |
Ҳujjat tushunchasi; ҳujjatlarning turlari; elektron ҳujjat; an’anaviy va elektron ҳujjat almashish; imzo va uning aҳamiyati; muҳr va uning aҳamiyati; elektron raqamli imzo; elektron raqamli imzodan muҳr o’rnida foydalanish; elektron kalitlar va sertifikatlar; elektron ҳujjat almashish tizimlari.
|
|
|
O’quv mashg’ulotining maqsadi: Ҳujjat tushunchasi; ҳujjatlarning turlari; elektron ҳujjat; an’anaviy va elektron ҳujjat almashish; imzo va uning aҳamiyati; muҳr va uning aҳamiyati; elektron raqamli imzo; elektron raqamli imzodan muҳr o’rnida foydalanish; elektron kalitlar va sertifikatlar; elektron ҳujjat almashish tizimlari. bilаn tаnishish.
|
||
|
Pedagogik vazifalar: - Ҳujjat tushunchasi; ҳujjatlarning turlari; elektron ҳujjat; an’anaviy va elektron ҳujjat almashish; imzo va uning aҳamiyati; muҳr va uning aҳamiyati; elektron raqamli imzo; elektron raqamli imzodan muҳr o’rnida foydalanish; elektron kalitlar va sertifikatlar; elektron ҳujjat almashish tizimlari.
|
O’quv faoliyati natijalari: - Ҳujjat tushunchasi; ҳujjatlarning turlari; elektron ҳujjat; an’anaviy va elektron ҳujjat almashish; imzo va uning aҳamiyati; muҳr va uning aҳamiyati; elektron raqamli imzo; elektron raqamli imzodan muҳr o’rnida foydalanish; elektron kalitlar va sertifikatlar; elektron ҳujjat almashish tizimlari. bilan tanishadilar
|
|
|
Ta’lim berish usullari |
Amaliy ish, mashq, ko’rsatish, namoyish etish, yo’riqnoma berish |
|
|
Ta’lim berish shakllari |
Ommaviy, individual |
|
|
Ta’lim berish vositalari |
O’quv qo’llanma, proektor, kompyuter, o’quv topshirig’i |
|
|
Ta’lim berish sharoiti |
Maxsus jihozlangan o’quv xona |
|
|
Monitoring va baholash |
Yozma nazorat: o’quv topshirig’i |
|
38.2. “Ҳujjat tushunchasi; ҳujjatlarning turlari.” mavzusi bo’yicha amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi
|
Ish bosqichlari va vaqti |
Faoliyat mazmuni |
|
|
Ta’lim beruvchi |
Ta’lim oluvchilar |
|
|
1-bosqich. Mavzuga kirish (15daq.) |
1.1. Amaliy mashg’ulot mavzusi va maqsadi bilan tanishtiradi. 1.2. Mashg’ulot individual shaklida o’tkazilishini va baholash mezonlarini ma’lum qiladi (1-ilova). 1.3. Tezkor surov texnikasini kullab talabalarni faollashtiradi, avvalgi bilimlarni egallaganlik darajasini aniqlaydi. |
Tinglaydilar
Savollarga javob beradilar Savollarga javob beradilar.
|
|
2-bosqich. Asosiy (65daq.) |
2.1. Talabalarga amaliy ishnini mazmuni bilan tanishtiradi va uni bajarish yuzasidan yo’riqnoma beradi 2.2. Talabalarni individual ishlashlarini tashkillashtiradi, o’quv topshiriqlarini tarqatadi (-ilova). 2.3. Talabalarni faoliyatini kuzatadi, yo’naltiradi, maslahatlar beradi. 2.4. Individual amaliy ishlashga ajratilgan vaqtni tugaganligini ma’lum qiladi va talabalarning topshiriqlarni to’g’ri bajarganliklarini tekshiradi |
Tanishadilar
Topshiriqlarni oladilar, bajaradilar
Topshiriqlarni taqdim etadilar
|
|
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.) |
3.1. Mashg’ulot mavzusi bo’yicha yakun yasaydi, individual ish natijasini tahlil qiladi, baholaydi. Mavzu bo’yicha talabalarda yuzaga kelgan savollarga javob beradi, yakunlovchi xulosa qiladi. 3.2. Talabalar faoliyatini tahlil qiladi va baholaydi 3.3. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi (5-ilova). |
Savollar beradilar
Vazifani yozib oladilar. |
Hisobchisiga yuboradi
Berilgan
ma`lumotlarni o`qing va tushunchangizni aytib bering?
____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Hujjat turlariga misollar
keltiring?
39.1 Amaliy mashg’ulotining ta’lim texnologiyasi modeli
|
Mashg’ulot vaqti-2 soat |
Talabalar soni: 25 –30 gacha |
|
|
Mashg’ulot shakli va turi |
Bilimlarni mustahkamlash va ko’nikma va malakalarni shakllantirish bo’yicha amaliy mashg’ulot |
|
|
Mashg’ulot rejasi |
1. Protsedura – operatorlar2. Protsedura-funksiyalar va lokallashtirish prinsipi. 3. Protsedura-funksiyaning vazifasi va uning strukturasi
|
|
|
O’quv mashg’ulotining maqsadi: Delphi dаsturlаsh tili vа tilning ishchi muxiti bilаn tаninish. Komponеntlаr pаlitrаsi. Pаlitrа bo’limlаri vа аyrim komponеntlаr xossаlаri bilаn tаnishish.
|
||
|
Pedagogik vazifalar: - Protsedura – operatorlar tavsifi- Protsedura-funksiyalar va lokallashtirish prinsipini tushuntirish - Protsedura-funksiyaning vazifasi va uning strukturasini tushuntirish
|
O’quv faoliyati natijalari: - Protsedura – operatorlar tavsifini bilib oladilar- Protsedura-funksiyalar va lokallashtirish prinsipini tushunib oladilar - Protsedura-funksiyaning vazifasi va uning strukturasini tushunib oladilar
|
|
|
Ta’lim berish usullari |
Amaliy ish, mashq, ko’rsatish, namoyish etish, yo’riqnoma berish |
|
|
Ta’lim berish shakllari |
Ommaviy, individual |
|
|
Ta’lim berish vositalari |
O’quv qo’llanma, proektor, kompyuter, o’quv topshirig’i |
|
|
Ta’lim berish sharoiti |
Maxsus jihozlangan o’quv xona |
|
|
Monitoring va baholash |
Yozma nazorat: o’quv topshirig’i |
|
39.2. “Internet orqali muloqot qilish va izoҳ qoldirish madaniyati” mavzusi bo’yicha amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi
|
Ish bosqichlari va vaqti |
Faoliyat mazmuni |
|
|
Ta’lim beruvchi |
Ta’lim oluvchilar |
|
|
1-bosqich. Mavzuga kirish (15daq.) |
1.1. Amaliy mashg’ulot mavzusi va maqsadi bilan tanishtiradi. 1.2. Mashg’ulot individual shaklida o’tkazilishini va baholash mezonlarini ma’lum qiladi (1-ilova). 1.3. Tezkor surov texnikasini kullab talabalarni faollashtiradi, avvalgi bilimlarni egallaganlik darajasini aniqlaydi. |
Tinglaydilar
Savollarga javob beradilar Savollarga javob beradilar.
|
|
2-bosqich. Asosiy (65daq.) |
2.1. Talabalarga amaliy ishnini mazmuni bilan tanishtiradi va uni bajarish yuzasidan yo’riqnoma beradi 2.2. Talabalarni individual ishlashlarini tashkillashtiradi, o’quv topshiriqlarini tarqatadi (-ilova). 2.3. Talabalarni faoliyatini kuzatadi, yo’naltiradi, maslahatlar beradi. 2.4. Individual amaliy ishlashga ajratilgan vaqtni tugaganligini ma’lum qiladi va talabalarning topshiriqlarni to’g’ri bajarganliklarini tekshiradi |
Tanishadilar
Topshiriqlarni oladilar, bajaradilar
Topshiriqlarni taqdim etadilar
|
|
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.) |
3.1. Mashg’ulot mavzusi bo’yicha yakun yasaydi, individual ish natijasini tahlil qiladi, baholaydi. Mavzu bo’yicha talabalarda yuzaga kelgan savollarga javob beradi, yakunlovchi xulosa qiladi. 3.2. Talabalar faoliyatini tahlil qiladi va baholaydi 3.3. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi (5-ilova). |
Savollar beradilar
Vazifani yozib oladilar. |
Elektron pochta orqali xabarlarni uzatish va qabul qilish.
Tashkil qilingan elektron pochta orqali boshqa elektron manzilga xat jo’natish ketma-ketligini ko’rib chiqamiz: dastlab, mail.ru Web sahifasi ishga tushiriladi va ekranda hosil bo’lgan ishchi oynaning Imya darchasida foydalanuvchi elektron manzili va Parol darchasida paroli kiritiladi va Voyti tugmachasi bosiladi. Komu darchasiga xat jo’natilishi kerak bo’lgan elektron manzil, Kopiya darchasiga, agar shu xat boshqa manzilga ham jo’natilishi kerak bo’lsa, o’sha manzil, Tema darchasiga xat mavzusi yoziladi. Xat mazmuni pastki bo’sh oynaga yoziladi va Otpravit tugmachasi bosiladi. Agar xat to’g’ri jo’natilgan bo’lsa, u holda ekranda Uspeshno otpravlen ma’lumoti paydo bo’ladi. Foydalanuvchi elektron manzil orqali kompyuter xotirasidagi ixtiyoriy fayllarni ham jo’natishi mumkin. Buning uchun Prikrepit tugmachasi bosiladi. Agar bir nechta faylni jo’natish kerak bo’lsa, qolgan fayllar ham shu tartibda tanlanadi.
Foydalanuvchi elektron pochtasiga kelgan xatlarni ko’rishi uchun Vxodyaщie buyrug’i tanlanadi. Ekranda pochtaga kelgan xatlar ro’yxati paydo bo’ladi. Unda xat kimdan, mavzusi, pochtaga qachon kelib tushgan va fayl o’lchami to’g’risida ma’lumot saqlangan. Foydalanuvchi xatni o’qishi uchun, Tema bandida sichqonchaning chap tugmachasi bosiladi. Ekranda xat mazmuni paydo bo’ladi. Foydalanuvchi xatni o’qishi va agar zaruriyat bo’lsa Fayl®Pechat buyrug’i orqali printerda chop qilishi mumkin. Elektron pochtadagi keraksiz xatni o’chirish uchun dastlab u belgilanadi va Udalit tugmachasi bosiladi. o’chirilgan fayl Korzinaga borib tushadi. Korzinani tozalash Ochistit Korzina buyrug’i orqali amalga oshiriladi.
Xabarlarni ko’pchilikka yuborish. Ma’lum bir sabablarga ko’ra bir xil mazmundagi xabarlarni bir necha manzil yoki pochta qutisiga yuborish zaruriyati paydo buladi. Shunda, Komu darchasiga xat jo’natilishi kerak bo’lgan elektron manzillar “ ; ” (nuqta vergul) belgilari bilan ajratiladi, masalan: (tuit@tuit.uz; tuit@inbox.uz; va boshka manzillar), Kopiya darchasiga, agar shu xat boshqa manzilga ham jo’natilishi kerak bo’lsa, o’sha manzil, Tema darchasiga xat mavzusi yoziladi. Ushbu vazifadan biror elon yoki yangilikni ko’pchillikka barobar yuborish uchun foydalaniladi.
Spam tushunchasi, spamlarning turlari va ularga karshi kurashish. «Spam» termini yangi mazmunda jonga teguvchi elektron tarqatmalar yoki pochta chiqindilari degan ma’noni anglatadi. Spamlar 1993-yilda paydo bo’lgan. Usenet kompyuter tarmog’i administratori Richard Depyu yaratgan dasturdagi xato 1993-yil 31-mart kuni konferenstiyalardan biriga ikki yuzta bir xil xat jo’natilishini keltirib chiqardi. Uning norozi suhbatdoshlari jonga teguvchi xabarlarga tezda - «spam» degan nom topdilar. «Kasperskiy Laboratoriyasi» tushunchasiga ko’ra, spam - bu so’ralmagan anonim ommaviy tarqatmalardir.
Spam (foydalanuvchi tomonidan so’ralmagan axborot) jo’natuvchining (spamer) maqsadi va vazifalariga qarab tijorat axborotiga ega bo’lishi yoki unga hech qanday aloqasi bo’lmasligi mumkin. Shunday qilib, mazmuniga qarab, xabarlarning «tijorat» spami - «unsolicited commercial e-mail» (umumiy qabul qilingan abbreviaturasi - UCE) va «notijorat» - «unsolicited bulk e-mail» (UBE) turlari mavjud.
Anonim: barcha ko’pincha aynan yashirin yoki qalbakilashtirilgan qayta aloqa manzili ko’rsatilgan avtomatik tarqatmalardan jabrlanadi.
Ommaviy: ushbu tarqatmalar aynan ommaviy va faqatgina shular spamerlar uchun haqiqiy biznes hamda foydalanuvchilar uchun haqiqiy muammo hisoblanadi.
So’ralmagan: imzolangan tarqatmalar va konferenstiyalar bizning tushunchamizga kirmasligi kerakligi yaqqol tushunarli. Har bir elektron pochta xizmati o’zining foydalanuvchilariga spamdan himoyalanish vositalarini taklif qilishadi. Ya’ni spamga taalluqli bo’lgan elektron manzillar spam filtriga kiritiladi va ushbu manzillardan kelayotgan spamlar xabarlar vaqtincha saqlanuvchi katalogga avtomatik tarzda joylashtiriladi va 30 kundan keyin o’chirib tashlanadi.
Filtrlar va kora ruyxat. Filtrlar asosan kelayotgan xatlarni saralash, tartiblash funkstiyasini bajaradi. Qora ruyxat esa xat yuboruvchi manzilni maxsus jurnalga kiritib bu manzildan boshqa xat olmaslik maksadida ishlatiladi.
Milliy elektron pochta xizmatlari. Xozirgi kunda milliy pochta xizmatlari ham ancha rivojlanib bormokda. O’zbekistondagi har bir Internet provayder o’zining pochta serveri va xizmatiga ega bulib, asosan o’zining mijozlariga xizmat ko’rsatadi, ularning ichidan mail.uz, inbox.uz kabilari ochik hisoblanadi va bu tizimdan hohlovchilar bepul foydalanib xat va xabarlar jo’natib qabul qilishlari mumkin.
Xalqaro pochta xizmatlari: mail.ru, gmail.com, yahoo.com. Elektron pochta orqali ma’lumot yuborish uchun ikki yo’nalish mavjud, bulardan biri bepul elektron pochta xizmati deb yuritilib, undan foydalanish uchun Internetda ma’lum bir Web sahifalari mavjuddir. Bular mail.ru, yahoo.som, mail.uz, gmail.com va hokazo. Foydalanuvchi dastlab, pochta manziliga ega bo’lishi kerak. Pochta manzilini tashkil qilish uchun Internet Explorer dasturining asosiy oynasiga ushbu Web sahifalaridan biri chaqiriladi va ishga tushiriladi. Elektron pochta (e-mail)–bir manzildan ikkinchi bir manzilga ma’lumotlarni vaqtga bog’liq bo’lmagan holda jo’natilishini ta’minlaydi. Elektron xatlar jo’natilgan zahotiyoq manzilga boradi va egasi olgunga qadar uning pochta qutisida saqlanadi. Elektron xatlar bir vaqtning o’zida bir necha adreslar bo’yicha jo’natilishi ham mumkin va tarmoqning barcha xizmatlaridan foydalanish imkoniyatiga ega, chunki xat matni zarur funksiyalarga kirishni ta’minlovchi standart yozuvlar to’plamidan tuziladiyu Bunday axborotni kompyuter bo’yruq sifatida qabul qiladi va bajaradi.
Elektron pochta bilan ishlash uchun maxsus programmalar yaratilgan bo’lib, ularni Mail umumlashma nomi bilan birlashtirish mumkin. Windows OS da elektron pochta bilan ishlashni Microsoft Outlook Express dasturi ta’minlaydi.
Elektron manzil odatda e-mail ko’rinishida ifodalanib, xuddi xatni yuborayotgandek, uning kimga, qaerga va kimdanligini yozish shart. e-mail shakli
<elektron manzil muallifi ismi> < tashkilot, provayder nomi> <davlat nomi>,
masalan, shaxsiy elektron adres - Mohinur@freenet.uz
tashkilot manzili – Mohinur2011@mail.uz
Elektron pochta hujjatlari bilan ishlash
a) Elektron pochtaga a’zo bo‘lish.
Yuqorida takidlab o‘tildiki bir qancha elektron manzillari mavjud. Masalan mail.ru, rambler.ru, yahoo.com, lycos.de va boshqalar. Shulardan birining tuzilishi, unga azo bo‘lish jarayoni va unda ishlash buyicha batafsil qarab chiqamiz. Masalan mail.ru elektron manzillari umumiy ko‘rinishi quyidagicha:
Bu sahifada siz har xil yangiliklar, uyinlar va turli xil mavzularda e’lonlar hamda afishalar bilan tanishishingiz mumkin. Sahifaning o‘rtasida „Regestrastiya v pochte” yozuvi mavjud. Agar siz sichqonchaning kursorini usha yozuvga keltirib bossangiz ekranda quyidagicha sahifa hosil bo‘ladi.
Mail.ru elektron pochtasiga a’zo bo‘lish tartibi.
Bunda ko‘rsatilgan savollar quyidagilardan iborat:
1. Elektron pochtaning nomi va paroli.
Elektron pochtaning nomi,bunda qanday nom tanlash aniq ko‘rsatilish kerak, masalan Yuldashev_t@mail.ru bunda sizning elektron manzilni tanlash imkoniyatingiz bor, ya’ni @mail.ru, @inbox.ru, @br.ru, @list.ru lardan birortasini
tanlaysiz. Parol uchun esa siz o‘zingizni esingizda yaxshiroq saqlanib qoladigan birorta sananimi yoki biror yaqinroq kishingizni ismini qo‘yishingiz mumkin. Ehtiyot bo‘ling agar qo‘ygan parolingiz esingizdan chiqib qolsa elektron pochtangizga kira olmaysiz.
2. Agar siz parolingizni esingizdan chiqargan bo‘lsangiz unga yordam tariqasida kompaniya tomonidan savollar tuzilgan. Siz savollardan birini tanlab javobini to‘ldirsangiz usha javob yordamida ham pochtangizga kirishingiz mumkin.
3. Foydalanuvchi ya’ni siz to‘g‘ringizda to‘liq ma’lumot kiritilishi kerak. Ismi-sharifingiz, tug‘ilgan kuningiz (yil, oy, kun to‘liq ) qaysi jinsga mansubligingiz va mamlakatingiz ko‘rsatiladi.
4. A’zo bo‘lishning avtomatik himoya qatlamini ko‘rsatuvchi sonlar beriladi usha sonlarni katakchalarni to‘ldiramiz.
5. Hamma katakchalarni to‘ldirib bo‘lgandan so‘ng a’zo bo‘lishni ko‘rsatuvchi „Zaregistrirovat pochtoviy yaщik” tugmachasini bosamiz.
Agar hamma katakchalarni to‘g‘ri to‘ldirgan bo‘lsangiz ekranda quyidagicha sahifa hosil bo‘ladi.
Mail.ru shaxsiy elektron pochtasining umumiy ko‘rinishi.
Siz ekraningizda shu sahifani ko‘rsangiz demak, siz mail.ru kompaniyasining elektron pochtasiga a’zo bo‘ldingiz, aks holda esa to‘ldirishni qaytadan ko‘rib chiqing. Endi siz bemalol shu kompaniyaning elektron xizmatlaridan ya’ni ma’lumot jo‘natish va qabul qilish imkoniyatiga ega bo‘ldingiz.
b) Elektron pochtada ma’lumot almashish
Elektron pochtani jo‘natish va ularga javob berish qulayligi tufayli, u oddiy bir guruh olimlar orasida axborot almashishdan butun dunyo buyicha tarqalib ketdi. Elektron pochtaning boshqa turdagi axborot almashinishidan ko‘p afzallik tomonlari bor. Elektron pochta orqali jo‘natilgan xat 5 – 10 minut ichida (muvaffakiyatli xolda) dunyoning xohlagan burchagiga yetib borishi mumkin. Bu uning oddiy pochtadan qancha tezligini ko‘rsatadi. Oddiy telefondan afzallik tomoni esa uning nisbatan juda arzonligidir.
3. Outlook Express dasturi bilan ishlash:
Outlook Express sizni xat-xabarlaringzini olgandan so‘ng yoki siz instrumentlar panelidan „Dostavit pochtu“ni bossangiz siz xabarlarni xohlagan oynada yoki ko‘rish sohasida ko‘rishingiz mumkin. Paneldagi Outlookni bosing yoki ro‘yxatdagi „Vxodyaщie“ ni bosing.
Xabarni alohida oynada o‘qish uchun xabarlar ro‘yxatida uni ikki marta bosing. Xabarni ko‘rish sohasida o‘qish uchun, xabarlar ro‘yxatida ikki marta bosing.
c) Elektron pochtadan oddiy xat-xabar jo‘natish
Instrumentlar panelida „Sozdat soobщenie“ tugmasini bosing. Shunda ekranda oyna hosil bo‘ladi, mazkur oyna quyidagi jihoz va vositalardan iborat:
|
|
Xatni oluvchining elektron pochta manzilini ko‘rsatish satri |
|
|
Xatni ikkinchi nusxasini oluvchining elektron pochta manzilini ko‘rsatish satri |
|
|
Elektron pochta hujjatining mavzusi |
|
|
Kirish so‘zi kiritiladigan satr |
|
|
«Dobavit fayl» hujjatga qo‘shimcha fayllarni qo‘shish. |
|
|
«Adresnaya kniga» elektron pochta va boshqa ma’lumot saqlanadigan manzillar kitobiga murojaat etish |
|
|
«Vajnost» xatning muhimlik darajasi. Xatning himoya darajasini o‘zgartirish. |
|
|
Xat xususiyatlarini o‘rnatish va o‘zgartirish oynasiga kirish |
|
|
Xatni yuborish |
40.1 Amaliy mashg’ulotining ta’lim texnologiyasi modeli
|
Mashg’ulot vaqti-2 soat |
Talabalar soni: 25 –30 gacha |
|
|
Mashg’ulot shakli va turi |
Bilimlarni mustahkamlash va ko’nikma va malakalarni shakllantirish bo’yicha amaliy mashg’ulot |
|
|
Mashg’ulot rejasi |
1. Delphining grafik imkoniyatlari 2. Matnni chiqarish 3. Grafik primitivlarni chizish usullari |
|
|
O’quv mashg’ulotining maqsadi: Delphi dаsturlаsh tili vа tilning ishchi muxiti bilаn tаninish. Komponеntlаr pаlitrаsi. Pаlitrа bo’limlаri vа аyrim komponеntlаr xossаlаri bilаn tаnishish.
|
||
|
Pedagogik vazifalar: - Delphining grafik imkoniyatlari bilan tanishtirish - Matnni chiqarishni o’rgatish - Grafik primitivlarni chizish usullarini o’rgatish
|
O’quv faoliyati natijalari: - Delphining grafik imkoniyatlari bilan tanishadilar - Matnni chiqarishni o’rganadilar - Grafik primitivlarni chizish usullarini o’rganadilar
|
|
|
Ta’lim berish usullari |
Amaliy ish, mashq, ko’rsatish, namoyish etish, yo’riqnoma berish |
|
|
Ta’lim berish shakllari |
Ommaviy, individual |
|
|
Ta’lim berish vositalari |
O’quv qo’llanma, proektor, kompyuter, o’quv topshirig’i |
|
|
Ta’lim berish sharoiti |
Maxsus jihozlangan o’quv xona |
|
|
Monitoring va baholash |
Yozma nazorat: o’quv topshirig’i |
|
40.2. “Internet tarmog’I orqali Iqtisodiy ma’lumotlar va statistik ma’lumotlar taqdim etish.” mavzusi bo’yicha amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi
|
Ish bosqichlari va vaqti |
Faoliyat mazmuni |
|
|
Ta’lim beruvchi |
Ta’lim oluvchilar |
|
|
1-bosqich. Mavzuga kirish (15daq.) |
1.1. Amaliy mashg’ulot mavzusi va maqsadi bilan tanishtiradi. 1.2. Mashg’ulot individual shaklida o’tkazilishini va baholash mezonlarini ma’lum qiladi (1-ilova). 1.3. Tezkor surov texnikasini kullab talabalarni faollashtiradi, avvalgi bilimlarni egallaganlik darajasini aniqlaydi. |
Tinglaydilar
Savollarga javob beradilar Savollarga javob beradilar.
|
|
2-bosqich. Asosiy (65daq.) |
2.1. Talabalarga amaliy ishnini mazmuni bilan tanishtiradi va uni bajarish yuzasidan yo’riqnoma beradi 2.2. Talabalarni individual ishlashlarini tashkillashtiradi, o’quv topshiriqlarini tarqatadi (-ilova). 2.3. Talabalarni faoliyatini kuzatadi, yo’naltiradi, maslahatlar beradi. 2.4. Individual amaliy ishlashga ajratilgan vaqtni tugaganligini ma’lum qiladi va talabalarning topshiriqlarni to’g’ri bajarganliklarini tekshiradi |
Tanishadilar
Topshiriqlarni oladilar, bajaradilar
Topshiriqlarni taqdim etadilar
|
|
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.) |
3.1. Mashg’ulot mavzusi bo’yicha yakun yasaydi, individual ish natijasini tahlil qiladi, baholaydi. Mavzu bo’yicha talabalarda yuzaga kelgan savollarga javob beradi, yakunlovchi xulosa qiladi. 3.2. Talabalar faoliyatini tahlil qiladi va baholaydi 3.3. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi (5-ilova). |
Savollar beradilar
Vazifani yozib oladilar. |
Outlook Express programmasi elertron pochta xizmatini
amalga oshiradi. Bu programma bilan ishlash juda qulay.U bilan ishlashni o`rganamiz. Programmani ishga tushurish uchun programma belgisida sichqoncha tugmasini chertamiz va ekranda quyidagi darcha hosil bo`ladi.
Darchaning birinchi satrida menyu buyruqlari keltiriladi. Ikkinchi satrida asboblar panelining tugmachalari joylashgan. Ularda odatda elektron pochta programmasi bilan ishlashda foydalaniladi. Shuning uchun bu tugmachalarning tavsifini keltiramiz
Yangi xat yozish imkonini beradi.
Xat muallifiga javob yozish imkonini
beradi.
Xatni boshqa manzilga yuboradi.
Xatni ko`rsatilgan manzilga eltadi
va sizga kelgan xatlarni qabul qiladi.
Xatni o`chiradi.
Adreslar kitobini ochadi.
Darchaning pastki qismi bir nechta darchadan iborat. Chapdagi darchada quyidagi jildlar mavjud:
Bu jildda sizga kelgan xatlar
joylashadi.
Bu jildda siz jo`natayotgan xatlar
ro`yxati joylashadi.
Bu jildda jo`natilgan xatlar
ro`yxati keltiriladi.
O`chirilgan fayllar saqlanadigan savat.
Xat qo`l yozmasi joylashgan jild.
Joriy jilddagi mos xatlar ro`yxati undagi darchada beriladi. O`ngdan quyidagi darchada esa joriy xat mazmuni beriladi.
Xat
yozish tartibi
Biror kimsaga xat yozish tartibini keltiramiz.
Avvaal sichqonchani chertamiz. Nitijada ekranda barchasi hosil bo’ladi. Unda quyidagilar bajariladi.
Komu (kimga) maydonida do`stingiz elektiron adres. Masalan;Moxi@youthcenter.uz
Kopiya maydanida xat nusxalari yuborilgan muallif
ya’ni, xatni bir necha mualliflarga yuborish zarur bo`lganda ularni adreslarini yozish lozim.
Elektron pochtadan foydalanish va elektron xabarlarni almashish madaniyati. Hayotdagi etika kabi elektron pochtada ham etika mavjud. Ularning ba’zilariga to’xtalib o’tamiz:
- Pochtangizni tez-tez o’qib turing. Ko’pchillik foydalanuvchilar o’z xatlarini faqatgina bo’sh vaqtlaridagina o’qiydilar. Bu korrespondentlarga nisbatan bo’lgan behurmatlikdir. Buning oqibatida siz juda ham muhim bo’lgan axborotni qo’ldan boy berishingiz mumkin. Foydalanuvchi pochtasini har doim, o’z vaqtida o’qib borishi lozim.
− Xatda albatta sarlavha (subject) ko’rsatish zarurdir. Bu mijozlarni ortiqcha ishlardan qutqaradi.
− Xatingizni oluvchini biling va hurmat qiling.
− Xatni xatosiz yozing. Grammatik va orfografik xatolar bilan yozilgan xat jo’natuvchi to’g’risida yaxshi taassurot qoldirmaydi.
− Qisqa yozing. Elektron pochtada yozayotgan xatingizni mazmunini qisqa va aniq ko’rsata biling. Xatingizdagi xatolar va fikrdan chiqib ketishlik birinchi o’rinda xatingizni emas, balki sizning o’zingizni xarakterlaydi.
− O’z xatingizni boshqa manzillarga ko’chirishlikdan saqlaning. O’z xatingizni faqatgina shu xat tegishli bo’lgan manzillarga jo’nating. Aks holda, xatlarni ko’p manzillarga jo’natish hamkorlaringizda yaxshi taassurot uyg’otmasligi mumkin.
− Kerak bo’lmagan taqdirda o’z xatingizga javob va so’rovlar yo’llamang. Kerak bo’lmagan taqdirda «iltimos javob bering» yoki «iltimos xatni tasdiqlang» kabi so’rovlarni yo’llamang.
− So’rovlarga to’liq javob bering. So’rovlarga javob berishda qisqa «ha» yoki «yo’q« kabi javob bermang. Bu hol xat oluvchida tushunmovchiliklarga olib kelishi mumkin.
4. Internet ijtimoiy tarmoq xizmatlari
Ijtimoiy tarmoq tushunchasi. Tarkibi, faqatgina ishtirokchilardan iborat va ular orasida muloqatni o’rnatuvchi, ko’p foydalanuvchili interaktiv veb saytlar asosida yaratilgan tarmoq ijtimoiy tarmoq deb tushuniladi. Mazmuniga ko’ra ijtimoiy tarmoq ikki bosqichli bo’ladi:
1. Foydalanuvchilar orasidagi muloqatni o’rnatib beruvchi dasturiy - apparatli kompleks;
2. Foydalanuvchilar orasidagi umumiy qiziqishlarni aniqlash, guruhlar orasidagi muloqat internet tarmog’i orqali bajarilishi.
Ijtimoiy tarmoqlarning maqsad va vazifalari. Ijtimoiy tarmoqning maqsadi internetda o’zaro qiziqishlar yoki faoliyatga ega shaxslar bilan muloqot qurishdan iborat. O’zaro aloqa ichki pochta yoki xabar almashish tizimi orqali amalga oshiriladi. Ijtimoiy tarmoqlar ochiq yoki yopiq bo’lishi mumkin. Ijtimoiy tarmoq xususiyatlarining biri – do’stlar va guruxlar tizimi. Uni quyidagi chizma yordamida tavsiflash mumkin.
Foydalanuvchilarining soni bo’yicha hozirda Facebook ijtimoiy tarmog’i 500 000 000 foydalanuvchisi bilan etakchilik qilmoqda. Undan keyingi o’rinlarda MySpace (255 000 000 foydalanuvchi), Twitter (200 000 000 foydalanuvchi), Windows Live Spaces (120 000 000 foydalanuvchi), Habbo Hotel (120 000 000 foydalanuvchi), V Kontakte (110 000 000 foydalanuvchi), Friendster (90 000 000 foydalanuvchi), Hi5(80 000 000 foydalanuvchi), Tagged.com (70 000 000) .
Odnoklassniki (odnoklasniki.ru) ijtimoiy tarmog’i maqsad va vazifalari. Bunday veb saytlarda odatda o’zingiz xaqingizdagi ma’lumotlarni joylashtirasiz (Tug’ilgan kun, maktab, sevimli mashg’ulot va boshqalar). O’z navbatida siz xam qidiryotgan qatnashchingizni shu turdagi ma’lumotlarini olishingiz mumkin.
Ijtimoiy tarmoqlarning internetdagi g’alabali yurishi 1995 yilda amerikaliklarning Classmatec.com (Odnaklassniki uning ruscha analogi xisoblanadi) ijtimoiy tarmog’i yaratilishi bilan boshlandi. Bu ijtimoiy tarmoqning maqsadi sinfdoshlarni internet tarmog’i orqali qidirish, topish va muloqat o’rnatish hisoblanadi. Vazifalari esa o’zaro qiziqish to’rlarini hosil qilish va muloqatni saqlab qolishdan iboratdir.
Albatta, bu veb sahifalarni yaratishdan asosiy ko’zlangan maqsad bir tomondan mablag’ ishlash bo’lsa, ikkinchi tamondan sahifani ommalashtirish hamda bir xil dunyoqarashga ega bo’lganlar shaxslar guruhlarini shakllantirish hisoblanadi. Salbiy tomoni, esa shakllangan guruhlarni boshqarib bo’lmaydi.
Sinfdosh (sinfdosh.uz) ijtimoiy tarmog’i maqsad va vazifalari. Ushbu veb sahifa Odnoklassniki (odnoklasniki.ru) ijtimoiy tarmog’i yaratilishi maqsad va vazifalari bilan bir xil bo’lib, faqatgina O’zbekistonliklar fuqoralar uchun yaratilgan va moslashtirilgan.
O’zbekistondagi ijtimoiy tarmoqlar. O’zbekistondagi ijtimoiy tarmoq saytlarini tiliga qarab quydagilarga ajratish mumkin. O’zbek tilini xam qo’llay oladigan ijtimoiy tarmoqlar. www.sinfdosh.uz www.vsetut.uz
Feysbuk (facebook.com) ijtimoiy tarmog’i maqsad va vazifalari. Ushbu veb sahifa ham Odnoklassniki (odnoklasniki.ru), www.sinfdosh.uz ijtimoiy tarmog’lari yaratilishi maqsad va vazifalari bilan bir xil bo’lib, faqatgina ingliz tilida so’zlashuvchilar uchun yaratilgan va moslashtirilgan
Bundan tashqari qiziquvchilar quyidagi veb sahifalarni ham ko’rishlari mumkin: Last.fm, Linjedln, MySpace.
Bularning yaratilish maqsad va vazifalari ham yuqorida keltirilgan veb sahifalar bilan o’xshash.
Ijtimoiy tarmoqlarda ma’lumotlardan, shu jumladan shaxsiy ma’lumotlardan foydalanish madaniyati. E’tibor berib, keltirilgan veb sahifalar tahlil qilinsa quyidagi salbiy holatlar va kamchiliklar uchrab turadi:
6. Foydalanuvchilarning ayrimlari o’z nomlari bilan ro’yxatdan o’tishmaydi;
7. Nomaqbul foto sur’atlar qo’yishadi;
8. O’zaro muloqatlarda hurmatsizlik qilishadi;
9. Bema’ni gaplar yozadilar, ba’zan noto’g’ri ma’lumotlardan foydalanadi;
10. Sahifalar ijtimoiy bo’lishiga qaramasdan siyosiy muloqatlar o’rnatadilar va hokoza.
Demak, Ijtimoiy tarmoqlarda ma’lumotlardan, shu jumladan shaxsiy ma’lumotlardan foydalanish madaniyati deganda, yuqorida keltirilgan salbiy holatlar va kamchiliklarga yo’l qo’ymaslik tushuniladi.
Unutmaslik kerakki, ma’lum bir shaxs tomonidan Internet tizimiga qo’yiladigan ma’lumotlar boshqa shaxslar yoki ijtimoiy guruhlar tomonidan turli maqsadlarda ham foydalaniilishi mumkin. Shu jumladan ma’naviyat va ma’rifatga zid ham bo’lishi mumkin.
Ijtimoiy tarmoqlardan foydalanilganda u erdagi ma’lumotlarning haqqoniyligiga, Sizni aldashmayotganligiga iqror bo’lib, so’ngra ma’lum bir qarorga kelish kerak.
41.1. Ma’ruza mashg’ulotining ta’lim texnologiyasi modeli
|
Mashg’ulot vaqti-2 soat |
Talabalar soni: 25 –30 gacha |
|
|
Mashg’ulot shakli va turi |
Yangi bilimlarni egallash bo’yicha o’quv mashg’uloti, kirish-axborotli ma’ruza |
|
|
Ma’ruza rejasi |
|
|
|
O’quv mashg’ulotining maqsadi: Axborot texnologiyalari, axborot texnologiya-sining ichki va tashqi omillari, axborot uzatish usullari, informatikaning axborotlashgan jamiyatdagi o’rni, o’qitishda axborot texnologiyalari to’g’risidagi umumiy tushunchalarni shakllantirish. |
||
|
Pedagogik vazifalar: - Axborot texnologiyalari fanining ahamiyatini yoritib berish; - Axborotlashgan jamiyatni tushuntirish; - Axborot texnologiyalarining ichki va tashqi omillari va axborot uzatish usullarini tushuntirish - Axborot texnologiyalarining axborotlashgan jamiyatda muhim o’rin egallashini tushuntirish. |
O’quv faoliyati natijalari: - Axborot texnologiyalari fanining ahamiyatini tushunadi; - Axborotlashgan jamiyatni izohlaydi; - Axborot texnologiyalarining ichki va tashqi omillarini farqlaydi; - Axborot uzatish usullarini tushuntiradilar - Axborot texnologiyalarining axborotlashgan jamiyatda muhim o’rin egallashini tushuntiradilar |
|
|
Ta’lim berish usullari |
Kirish-axborotli ko’rgazmali ma’ruza, Venn diagrammasi, aqliy hujum |
|
|
Ta’lim berish shakllari |
Ommaviy, jamoaviy |
|
|
Ta’lim berish vositalari |
O’quv qo’llanma, proektor, kompyuter |
|
|
Ta’lim berish sharoiti |
Maxsus jihozlangan o’quv xona |
|
|
Monitoring va baholash |
Og’zaki nazorat: savol-javob, kuzatuv |
|
41.2. “Korxonaning faoliyat turi bo’yicha statistik ma’lumotlarni shakllantirish va Internet orqali taqdim etish” mavzusi bo’yicha ma’ruza mashg’ulotining texnologik xaritasi
|
Ish bosqichlari va vaqti |
Faoliyat mazmuni |
|
|
Ta’lim beruvchi |
Ta’lim oluvchilar |
|
|
1-bosqich. Mavzuga kirish (15daq.) |
1.1. O’quv fani bilan tanishtiradi. U to’g’risida umumiy tasavvurlarni beradi, mavzu doirasidagi uslubiy va tashqiliy ishlarning xususiyatlarini ochib beradi. 1.2. Ekranga fanning tuzilmaviy chizmasini (1-ilova) chiqaradi va mavzularning ro’yhatini e’lon qiladi, ularga qisqacha ta’rif beradi va amaliy mashg’ulotlar bilan o’zaroaloqasini ko’rsatadi. 1.3. Reyting-nazorat tizimi, joriy, oraliq, va yakuniy nazoratni baholash mezonlari bilan tanishtiradi Mavzu bo’yicha asosiy tushunchalarni ekranga chiqaradi; mustaqil ishlash uchun adabiyotlar ro’yxatini aytadi (2-ilova). 1.4. Ekranga tayanch terminlarni chiqaradi (3-ilova), |
Tinglaydilar
Tinglaydilar va yozadilar
Tinglaydilar va yozadilar
Tushunchalarni aytadilar
|
|
2-bosqich. Asosiy (65daq.) |
2.1. Aqliy hujum usuli (4-ilova) bilan mavzu bo’yicha avvaldan ma’lum bo’lgan tushunchalarni aytishni taklif etadi. 2.2. Fanning maqsad, vazifalarining asosiy nazariy holatlarini slaydlarni namoyish va sharxlash orqali tushuntiradi (5-ilova). Jalb qiluvchi savollar beradi; mavzuning har bir qismi bo’yicha xulosalar qiladi; eng asosiylariga e’tibor qaratadi; berilayotgan ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi 2.4. Venn diagrammasi (6-ilova) asosida axborotlashgan va industirial jamiyatlarning afzallik va kamchiliklari farqlanadi
|
Ғoyalarni aytadilar, savolga javob beradilar
Har bir asosiy tushunchalarni muhokama qiladilar, tizimlashtiradilar, yozib oladilar Topshiriqni bajaradilar |
|
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.) |
3.1. Mavzu bo’yicha talabalarda yuzaga kelgan savollarga javob beradi, yakunlovchi xulosa qiladi. 3.2. Talabalar faoliyatini tahlil qiladi va baholaydi 3.3. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi (5-ilova). |
Savollar beradilar
Vazifani yozib oladilar. |
1-Topshiriq
Bank faoliyati bo`yicha ma`lumotlarni tayyorlash va internet orqali taqdim etish ketma-ketligiga izoh bering?
_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
2-Topshiriq
Soliq to`lovchi yuridik va jismoniy shaxslar to`g`risidagi statistik ma`lumotlarni tayyorlash hamda internet orqali taqdim etishni o`zida aks ettiradigan biror bir blanka yopishtiring yoki Qo`lda chizing?
Uyga vazifa
3-Topshiriq
WWW.stat.uz sayti orqali shaxslardan undiriladigan soliqlar turlari haqida ma`lumot oling va yozing?
Nazorat savollari:
1. Bank faoliyati bo`yicha ma`lumotlarni tayyorlashda qanday dasturlardan foydalanasiz?
2. Internet orqali taqdim etish deganda nimani tushunasiz?
3. Soliq to`lovchi yuridik va jismoniy shaxslar to`g`risidagi statistik ma`lumotlarni tayyorlash hamda internet orqali taqdim etish qoidalarini ketma-ket aytib bering?
4. WWW.stat.uz sayti o`zida qanday ma`lumotlarni saqlaydi.
42.1. Amaliy mashg’ulotining ta’lim texnologiyasi modeli
|
Mashg’ulot vaqti-2 soat |
Talabalar soni: 25 –30 gacha |
|
|
Mashg’ulot shakli va turi |
Bilimlarni mustahkamlash va ko’nikma va malakalarni shakllantirish bo’yicha amaliy mashg’ulot |
|
|
Mashg’ulot rejasi |
Bank faoliyati bo’yicha ma’lumotlarni tayyorlash va Internet orqali taqdim etish
|
|
|
O’quv mashg’ulotining maqsadi: Bank faoliyati bo’yicha ma’lumotlarni tayyorlash va Internet orqali taqdim etish bo’yicha amaliy ko’nikmalarni shakllantirish |
||
|
Pedagogik vazifalar: Bank faoliyati bo’yicha ma’lumotlarni tayyorlash va Internet orqali taqdim etish - tushuntirish
|
O’quv faoliyati natijalari: Bank faoliyati bo’yicha ma’lumotlarni tayyorlash va Internet orqali taqdim etish - tushunib oladilar
|
|
|
Ta’lim berish usullari |
Amaliy ish, mashq, ko’rsatish, namoyish etish, yo’riqnoma berish |
|
|
Ta’lim berish shakllari |
Ommaviy, individual |
|
|
Ta’lim berish vositalari |
O’quv qo’llanma, proektor, kompyuter, o’quv topshirig’i |
|
|
Ta’lim berish sharoiti |
Maxsus jihozlangan o’quv xona |
|
|
Monitoring va baholash |
Yozma nazorat: o’quv topshirig’i |
|
1-Topshiriq
Bank faoliyati bo`yicha ma`lumotlarni tayyorlash va internet orqali taqdim etish ketma-ketligiga izoh bering?
_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
2-Topshiriq
Soliq to`lovchi yuridik va jismoniy shaxslar to`g`risidagi statistik ma`lumotlarni tayyorlash hamda internet orqali taqdim etishni o`zida aks ettiradigan biror bir blanka yopishtiring yoki Qo`lda chizing?
Uyga vazifa
3-Topshiriq
WWW.stat.uz sayti orqali shaxslardan undiriladigan soliqlar turlari haqida ma`lumot oling va yozing?
Nazorat savollari:
5. Bank faoliyati bo`yicha ma`lumotlarni tayyorlashda qanday dasturlardan foydalanasiz?
6. Internet orqali taqdim etish deganda nimani tushunasiz?
7. Soliq to`lovchi yuridik va jismoniy shaxslar to`g`risidagi statistik ma`lumotlarni tayyorlash hamda internet orqali taqdim etish qoidalarini ketma-ket aytib bering?
8. WWW.stat.uz sayti o`zida qanday ma`lumotlarni saqlaydi.
Tayanch iboralar:
yuridik shaxslar
Jismoniy shaxslar
42.2. “Bank faoliyati bo’yicha ma’lumotlarni tayyorlash va Internet orqali taqdim etish” mavzusi bo’yicha amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi
|
Ish bosqichlari va vaqti |
Faoliyat mazmuni |
|
|
Ta’lim beruvchi |
Ta’lim oluvchilar |
|
|
1-bosqich. Mavzuga kirish (15daq.) |
1.1. Amaliy mashg’ulot mavzusi va maqsadi bilan tanishtiradi. 1.2. Mashg’ulot individual shaklida o’tkazilishini va baholash mezonlarini ma’lum qiladi (1-ilova). 1.3. Tezkor surov texnikasini kullab talabalarni faollashtiradi, avvalgi bilimlarni egallaganlik darajasini aniqlaydi. |
Tinglaydilar
Savollarga javob beradilar Savollarga javob beradilar.
|
|
2-bosqich. Asosiy (65daq.) |
2.1. Talabalarga amaliy ishnini mazmuni bilan tanishtiradi va uni bajarish yuzasidan yo’riqnoma beradi 2.2. Talabalarni individual ishlashlarini tashkillashtiradi, o’quv topshiriqlarini tarqatadi (-ilova). 2.3. Talabalarni faoliyatini kuzatadi, yo’naltiradi, maslahatlar beradi. 2.4. Individual amaliy ishlashga ajratilgan vaqtni tugaganligini ma’lum qiladi va talabalarning topshiriqlarni to’g’ri bajarganliklarini tekshiradi |
Tanishadilar
Topshiriqlarni oladilar, bajaradilar
Topshiriqlarni taqdim etadilar
|
|
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.) |
3.1. Mashg’ulot mavzusi bo’yicha yakun yasaydi, individual ish natijasini tahlil qiladi, baholaydi. Mavzu bo’yicha talabalarda yuzaga kelgan savollarga javob beradi, yakunlovchi xulosa qiladi. 3.2. Talabalar faoliyatini tahlil qiladi va baholaydi 3.3. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi (5-ilova). |
Savollar beradilar
Vazifani yozib oladilar. |
1-Topshiriq
Bank faoliyati bo`yicha ma`lumotlarni tayyorlash va internet orqali taqdim etish ketma-ketligiga izoh bering?
_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
2-Topshiriq
Soliq to`lovchi yuridik va jismoniy shaxslar to`g`risidagi statistik ma`lumotlarni tayyorlash hamda internet orqali taqdim etishni o`zida aks ettiradigan biror bir blanka yopishtiring yoki Qo`lda chizing?
Uyga vazifa
3-Topshiriq
WWW.stat.uz sayti orqali shaxslardan undiriladigan soliqlar turlari haqida ma`lumot oling va yozing?
Nazorat savollari:
9. Bank faoliyati bo`yicha ma`lumotlarni tayyorlashda qanday dasturlardan foydalanasiz?
10. Internet orqali taqdim etish deganda nimani tushunasiz?
11. Soliq to`lovchi yuridik va jismoniy shaxslar to`g`risidagi statistik ma`lumotlarni tayyorlash hamda internet orqali taqdim etish qoidalarini ketma-ket aytib bering?
12. WWW.stat.uz sayti o`zida qanday ma`lumotlarni saqlaydi.
Tayanch iboralar:
yuridik shaxslar
Jismoniy shaxslar
43.1. Amaliy mashg’ulotining ta’lim texnologiyasi modeli
|
Mashg’ulot vaqti-2 soat |
Talabalar soni: 25 –30 gacha |
|
|
Mashg’ulot shakli va turi |
Bilimlarni mustahkamlash va ko’nikma va malakalarni shakllantirish bo’yicha amaliy mashg’ulot |
|
|
Mashg’ulot rejasi |
3. Antivirus dasturini o’rnatish
|
|
|
O’quv mashg’ulotining maqsadi: Antivirus dasturlari, kompyuter viruslaridan saqlanish bo’yicha amaliy ko’nikmalarni shakllantirish |
||
|
Pedagogik vazifalar: - Kompyuter viruslari va ularni davolashni o’rgatish - Kompyuter viruslaridan saqlanishning ehtiyotkorlik tadbirlari bilan tanishtirish - Antivirus dasturini o’rnatishni o’rgatish - Antivirus bazasini yangilashni o’rgatish - Dastur yordamida virusni tеkshirishni o’rgatish |
O’quv faoliyati natijalari: - Kompyuter viruslari va ularni davolashni o’rganadilar - Kompyuter viruslaridan saqlanishning ehtiyotkorlik tadbirlarini tashkil etadilar
- Antivirus dasturini o’rnatadilar
- Antivirus bazasini yangilashni ko’rsatib beradilar - Dastur yordamida virusni tеkshirishni ko’rsatib beradilar
|
|
|
Ta’lim berish usullari |
Amaliy ish, mashq, ko’rsatish, namoyish etish, yo’riqnoma berish |
|
|
Ta’lim berish shakllari |
Ommaviy, individual |
|
|
Ta’lim berish vositalari |
O’quv qo’llanma, proektor, kompyuter, o’quv topshirig’i |
|
|
Ta’lim berish sharoiti |
Maxsus jihozlangan o’quv xona |
|
|
Monitoring va baholash |
Yozma nazorat: o’quv topshirig’i |
|
43.2. “Internet tarmog’I orqali Tovar, ish yoki xizmatlarni taklif etish yoki xarid qilish tushunchasi” mavzusi bo’yicha ma’ruza mashg’ulotining texnologik xaritasi
|
Ish bosqichlari va vaqti |
Faoliyat mazmuni |
|
|
Ta’lim beruvchi |
Ta’lim oluvchilar |
|
|
1-bosqich. Mavzuga kirish (15daq.) |
1.1. Amaliy mashg’ulot mavzusi va maqsadi bilan tanishtiradi. 1.2. Mashg’ulot individual shaklida o’tkazilishini va baholash mezonlarini ma’lum qiladi (1-ilova). 1.3. Tezkor surov texnikasini kullab talabalarni faollashtiradi, avvalgi bilimlarni egallaganlik darajasini aniqlaydi. |
Tinglaydilar
Savollarga javob beradilar Savollarga javob beradilar.
|
|
2-bosqich. Asosiy (65daq.) |
2.1. Talabalarga amaliy ishnini mazmuni bilan tanishtiradi va uni bajarish yuzasidan yo’riqnoma beradi 2.2. Talabalarni individual ishlashlarini tashkillashtiradi, o’quv topshiriqlarini tarqatadi (-ilova). 2.3. Talabalarni faoliyatini kuzatadi, yo’naltiradi, maslahatlar beradi. 2.4. Individual amaliy ishlashga ajratilgan vaqtni tugaganligini ma’lum qiladi va talabalarning topshiriqlarni to’g’ri bajarganliklarini tekshiradi |
Tanishadilar
Topshiriqlarni oladilar, bajaradilar
Topshiriqlarni taqdim etadilar
|
|
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.) |
3.1. Mashg’ulot mavzusi bo’yicha yakun yasaydi, individual ish natijasini tahlil qiladi, baholaydi. Mavzu bo’yicha talabalarda yuzaga kelgan savollarga javob beradi, yakunlovchi xulosa qiladi. 3.2. Talabalar faoliyatini tahlil qiladi va baholaydi 3.3. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi (5-ilova). |
Savollar beradilar
Vazifani yozib oladilar. |
1-Topshiriq
Internet tarmog`i orqali tovar xarid qilish deganda nimani tushunasiz?
2-Topshiriq
Web brawser xaqidagi ma`lumotni o`qing va va tushunchangizni aytib bering?
Uyga vazifa
3-Topshiriq
Internet tarmog`i orqali tovar , ish yoki xizmatlarni elektron taqdim etish yoki xarid qilish tushunchasiga oid ma`lumotlarni internet orqali oling va tushunchangizni yozing?
______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Nazorat savollari:
1.Internetda veb saytlardan foydalanishning qanday qoidalarini bilasiz?
2.Xizmatlarni elektron taqdim etishda nimalardan foydalanamiz?
3.Elektron xaridlarni amalga oshirishning afzalliklari?
Tayanch iboralar:
Web-browzer
Elektron xarid
Nazorat savollari:
13. Bank faoliyati bo`yicha ma`lumotlarni tayyorlashda qanday dasturlardan foydalanasiz?
14. Internet orqali taqdim etish deganda nimani tushunasiz?
15. Soliq to`lovchi yuridik va jismoniy shaxslar to`g`risidagi statistik ma`lumotlarni tayyorlash hamda internet orqali taqdim etish qoidalarini ketma-ket aytib bering?
16. WWW.stat.uz sayti o`zida qanday ma`lumotlarni saqlaydi.
Tayanch iboralar:
yuridik shaxslar
Jismoniy shaxslar
44.1. Ma’ruza mashg’ulotining ta’lim texnologiyasi modeli
|
Mashg’ulot vaqti-2 soat |
Talabalar soni: 25 –30 gacha |
|
|
Mashg’ulot shakli va turi |
Bilimlarni mustahkamlash va ko’nikma va malakalarni shakllantirish bo’yicha amaliy mashg’ulot |
|
|
Mashg’ulot rejasi |
1.Elektron tijorat tushunchasi; 2.elektron tijoratning an’anaviy savdo turlaridan farqi; 3.elektron pul tushunchasi; 4.elektron pul birliklari; 5Internet to’lov tizimlari, ular orqali to’lovlar va xaridlarni amalga oshirish; 6Internet-banking; |
|
|
O’quv mashg’ulotining maqsadi: Elektron tijorat tushunchasi; elektron tijoratning an’anaviy savdo turlaridan farqi; .elektron pul tushunchasi; elektron pul birliklari; Internet to’lov tizimlari, ular orqali to’lovlar va xaridlarni amalga oshirish; bo’yicha amaliy ko’nikmalarni shakllantirish |
||
|
Pedagogik vazifalar: Elektron tijorat tushunchasi; 2.elektron tijoratning an’anaviy savdo turlaridan farqi 3.elektron pul tushunchasi; 4.elektron pul birliklari; 5Internet to’lov tizimlari, ular orqali to’lovlar va xaridlarni amalga oshirish; 6Internet-banking; to’g’risida amaliy bilimlar berish |
O’quv faoliyati natijalari: Elektron tijorat tushunchasi; 2.elektron tijoratning an’anaviy savdo turlaridan farqi; 3.elektron pul tushunchasi; 4.elektron pul birliklari; 5Internet to’lov tizimlari, ular orqali to’lovlar va xaridlarni amalga oshirish; 6Internet-banking to’g’risida amaliy bilimlarga ega bo’lish |
|
|
Ta’lim berish usullari |
Amaliy ish, mashq, ko’rsatish, namoyish etish, yo’riqnoma berish |
|
|
Ta’lim berish shakllari |
Ommaviy, individual |
|
|
Ta’lim berish vositalari |
O’quv qo’llanma, proektor, kompyuter, o’quv topshirig’i |
|
|
Ta’lim berish sharoiti |
Maxsus jihozlangan o’quv xona |
|
|
Monitoring va baholash |
O’quv topshirig’i |
|
“Elektron tijorat tushunchasi..” mavzusi bo’yicha ma’ruza mashg’ulotining texnologik xaritasi
|
Ish bosqichlari va vaqti |
Faoliyat mazmuni |
|
|
Ta’lim beruvchi |
Ta’lim oluvchilar |
|
|
1-bosqich. Mavzuga kirish (15daq.) |
1.1. O’quv fani bilan tanishtiradi. U to’g’risida umumiy tasavvurlarni beradi, mavzu doirasidagi uslubiy va tashqiliy ishlarning xususiyatlarini ochib beradi. 1.2. Ekranga fanning tuzilmaviy chizmasini (1-ilova) chiqaradi va mavzularning ro’yhatini e’lon qiladi, ularga qisqacha ta’rif beradi va amaliy mashg’ulotlar bilan o’zaroaloqasini ko’rsatadi.
1.3. Ekranga tayanch terminlarni chiqaradi , |
Tinglaydilar
Tinglaydilar va yozadilar
Tinglaydilar va yozadilar
|
|
2-bosqich. Asosiy (65daq.) |
2.1. Aqliy hujum usuli bilan mavzu bo’yicha avvaldan ma’lum bo’lgan tushunchalarni aytishni taklif etadi. 2.2. Fanning maqsad, vazifalarining asosiy nazariy holatlarini slaydlarni namoyish va sharxlash orqali tushuntiradi Jalb qiluvchi savollar beradi; mavzuning har bir qismi bo’yicha xulosalar qiladi; eng asosiylariga e’tibor qaratadi; berilayotgan ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi 2.4. Venn diagrammasi (2-ilova) electron va oddiy tijoratarning afzallik va kamchiliklari farqlanadi
|
Ғoyalarni aytadilar, savolga javob beradilar
Har bir asosiy tushunchalarni muhokama qiladilar, tizimlashtiradilar, yozib oladilar Topshiriqni bajaradilar |
|
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.) |
3.1. Mavzu bo’yicha talabalarda yuzaga kelgan savollarga javob beradi, yakunlovchi xulosa qiladi. 3.2. Talabalar faoliyatini tahlil qiladi va baholaydi 3.3. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi (3-ilova). |
Savollar beradilar
Vazifani yozib oladilar. |
1-ilova
1-Topshiriq
Berilgan ma`lumotni o`qing va tushunchangizni aytib bering?
2-Topshiriq
Elektron pul tushunchasi va uning afzalliklari haqida tushunchangizni yozing?
__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
2-ilova
Venn diagrammasi (2-ilova) electron va oddiy tijoratarning afzallik va kamchiliklari farqlanadi
Uyga vazifa
3-Topshiriq
Qanday qilib bir bino bir ofis ichidagi local tarmoqni global tarmoqqa aylantirish mumkin?Tushunchangizni yozing?
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Nazorat savollari:
1.Elektron tijorat nima?
2.An`anaviy tijorat deganda nimani tushunasiz?
3.Xaridorni jalb etish usullariga misollar keltiring?
3.LAN nima uning iqtisodiyotda tutgan o`rni
4Elektron tijorat bilan an`anaviy tijoratning farqlarini aytib bering?
Tayanch iboralar:
Elektron tijorat
An`anaviy tijorat
LAN
45.1. Amaliy mashg’ulotining ta’lim texnologiyasi modeli
|
Mashg’ulot vaqti-2 soat |
Talabalar soni: 25 –30 gacha |
|
|
Mashg’ulot shakli va turi |
Bilimlarni mustahkamlash va ko’nikma va malakalarni shakllantirish bo’yicha amaliy mashg’ulot |
|
|
Mashg’ulot rejasi |
1. Tovar, ish va xizmatlarni sotish uchun ma’lumotlarni tayyorlash va Internet tarmoғiga kiritish. 2.Tovar, ish va xizmatlarni xarid qilish uchun Internet tarmoғi orqali byurtma berish. 3Tovar, ish va xizmatlarni xarid qilish uchun Internet birja amaliyoti.
|
|
|
O’quv mashg’ulotining maqsadi: Tovar, ish va xizmatlarni sotish uchun ma’lumotlarni tayyorlash va Internet tarmoғiga kiritish. Tovar, ish va xizmatlarni xarid qilish uchun Internet tarmoғi orqali byurtma berish. Tovar, ish va xizmatlarni xarid qilish uchun Internet birja amaliyoti bo’yicha amaliy ko’nikmalarni shakllantirish |
||
|
Pedagogik vazifalar: -Tovar, ish va xizmatlarni sotish uchun ma’lumotlarni tayyorlash va Internet tarmoғiga kiritish. -Tovar, ish va xizmatlarni xarid qilish uchun Internet tarmoғi orqali byurtma berish. -Tovar, ish va xizmatlarni xarid qilish uchun Internet birja amaliyoti to’g’risida amaliy bilimlar berish
|
O’quv faoliyati natijalari: -Tovar, ish va xizmatlarni sotish uchun ma’lumotlarni tayyorlash va Internet tarmoғiga kiritish. -Tovar, ish va xizmatlarni xarid qilish uchun Internet tarmoғi orqali byurtma berish. -Tovar, ish va xizmatlarni xarid qilish uchun Internet birja amaliyoti to’g’risida amaliy bilimlarga ega bo’lish |
|
|
Ta’lim berish usullari |
Amaliy ish, mashq, ko’rsatish, namoyish etish, yo’riqnoma berish |
|
|
Ta’lim berish shakllari |
Ommaviy, individual |
|
|
Ta’lim berish vositalari |
O’quv qo’llanma, proektor, kompyuter, o’quv topshirig’i |
|
|
Ta’lim berish sharoiti |
Maxsus jihozlangan o’quv xona |
|
|
Monitoring va baholash |
O’quv topshirig’i |
|
45.2. “Tovar, ish va xizmatlarni sotish uchun ma’lumotlarni tayyorlash va Internet tarmoғiga kiritish” mavzusi bo’yicha amaliy mashg’ulotining texnologik xaritasi
|
Ish bosqichlari va vaqti |
Faoliyat mazmuni |
|
|
Ta’lim beruvchi |
Ta’lim oluvchilar |
|
|
1-bosqich. Mavzuga kirish (15daq.) |
1.1. Amaliy mashg’ulot mavzusi va maqsadi bilan tanishtiradi. 1.2. Mashg’ulot 3 ta guruhga bo’lingan shaklda shaklida o’tkazilishini va baholash mezonlarini ma’lum qiladi (1-ilova). 1.3. Tezkor surov texnikasini kullab talabalarni faollashtiradi, avvalgi bilimlarni egallaganlik darajasini aniqlaydi. |
Tinglaydilar
Savollarga javob beradilar Savollarga javob beradilar.
|
|
2-bosqich. Asosiy (65daq.) |
2.1. Talabalarga amaliy ishnini mazmuni bilan tanishtiradi va uni bajarish yuzasidan yo’riqnoma beradi 2.2. Talabalarni individual ishlashlarini tashkillashtiradi, o’quv topshiriqlarini tarqatadi (1-ilova). 2.3. Talabalarni faoliyatini kuzatadi, yo’naltiradi, maslahatlar beradi. 2.4. Individual amaliy ishlashga ajratilgan vaqtni tugaganligini ma’lum qiladi va talabalarning topshiriqlarni to’g’ri bajarganliklarini tekshiradi |
Tanishadilar
Topshiriqlarni oladilar, bajaradilar
Topshiriqlarni taqdim etadilar
|
|
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.) |
3.1. Mashg’ulot mavzusi bo’yicha yakun yasaydi, individual ish natijasini tahlil qiladi, baholaydi. Mavzu bo’yicha talabalarda yuzaga kelgan savollarga javob beradi, yakunlovchi xulosa qiladi. 3.2. Talabalar faoliyatini tahlil qiladi va baholaydi 3.3. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi (5-ilova). |
Savollar beradilar
Vazifani yozib oladilar. |
1-ilova
MUSTAQIL ISH
TOPSHIRIQ № 1
1.Internetga ulanish uchun texnik va dasturiy vositalarning kompyuterimizda o’rnatilganligini tekshirib ko’ring va xatosiz ishlashiga e’tibor bering.
2. Ishlab turgan kompyuteringizdan boshqa kompyuterga ma’lumot jo’nating va uning
xavfsizligini nazorat qiling.
3. Taqmoqdagi server kompyuterning vazifalari nimalardan iboratligini o’ylab ko’ring.
TOPSHIRIQ № 2
1.Kompyuteringizga tarmoqdagi boshqa foydalanuvchi kirish oldini olish maqsadida
kompyuteringizni himoyalang va bu bosqichni gapirib bering.
2. Internet tarmog’iga ulaning va o’zingiz uchun shaxsiy electron pochta oching va bu
jarayonni tushuntirib bering.
3. Internetda ishlashni ta’minlovchi INTERNET EXPLORER dasturi oynasidagi
xizmatlarni o’rganib chiqing.
TOPSHIRIQ № 3
1.Shaxsiy elektron pochtangiz orqali do’stingizga xat jo’nating va bu jarayonni tushuntirib bering.
2. Internet tarmog’ida o’zingizga kerakli ma’lumotlarni qidirib topish uchun qidiruv tizimidan foydalaning
3. Internetdan olgan ma’lumotlaringizni tarmoqqa joylashgan printerda chop eting.
2-ilova
Mustaqil ish
1-Topshiriq
Bank faoliyati bo`yicha ma`lumotlarni tayyorlash va internet orqali taqdim etish ketma-ketligiga izoh bering?
_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
2-Topshiriq
Soliq to`lovchi yuridik va jismoniy shaxslar to`g`risidagi statistik ma`lumotlarni tayyorlash hamda internet orqali taqdim etishni o`zida aks ettiradigan biror bir blanka yopishtiring yoki Qo`lda chizing?
Uyga vazifa
3-Topshiriq
WWW.stat.uz sayti orqali shaxslardan undiriladigan soliqlar turlari haqida ma`lumot oling va yozing?
Nazorat savollari:
17. Bank faoliyati bo`yicha ma`lumotlarni tayyorlashda qanday dasturlardan foydalanasiz?
18. Internet orqali taqdim etish deganda nimani tushunasiz?
19. Soliq to`lovchi yuridik va jismoniy shaxslar to`g`risidagi statistik ma`lumotlarni tayyorlash hamda internet orqali taqdim etish qoidalarini ketma-ket aytib bering?
20. WWW.stat.uz sayti o`zida qanday ma`lumotlarni saqlaydi.
Tayanch iboralar:
yuridik shaxslar
Jismoniy shaxslar
|
Savollar |
A |
B |
C |
|
World Wide Web deganda nimani tushunamiz? |
Xalqaro o‘rgimchak to’ri |
Xalqaro pochta tarmogi. |
Xalqaro aloqa tarmog’i; |
|
Abzasni chap tomonidan joylashtirish qaysi? |
<P ALIGN=”LEF T”> |
<HTML> |
<PRE> |
|
Abzasni o’ng tomondan joylashtirish |
<BR HTML> |
<P ALIGN=”RIGH T”> |
<P ALIGN> |
|
Fayl menyusini vazifasi nima? |
Web-sahifani qog’ozga chop etish, dasturdan chiqish. |
Web-sahifani ko’ rish. |
Web-sahifani saqlash va qayta ishlash. |
|
HTML buyruqlari qanday yoziladi? |
Qavslar ichiga |
“<” va “>” belgilar orasiga |
“ “ ichiga |
|
HTML da abzas ajratish qaysi diskriptor orqali belgilanadi |
<P> |
<BR> |
<IP> |
|
HTML nima? |
Dasturlash tili |
WEB-sahifa nomi |
Deskriptorlarda n foydalanib yoziladigan til |
|
HTML-xujjat nima? |
WEB-sayt |
Katalog |
Matnli fayl bo’lib WEB sahifani tashkil etadi |
|
Kirish menyusini vazifalari nima? |
WEB-sahifani saqlab qo’yish |
Matnni o’zgartirish |
To’g’ri javob yo’q |
|
Taxrir menyusining asosiy vazifasi. |
Joyiga qaytarib qo’yish |
Qirqib olish,nusxa olish,joylashtiris h |
WEB sahifani tanlash |
|
WEB sahifada nom kiritish uchun qaysi deskriptordan foydalanamiz? |
<HTML> |
<TITLE> |
<BR> |
|
Web –saxifadagi matn shrifti o’lchamini diskriptor belgilanadi? |
<FONT.P> |
<FONT SIZE> |
<FONT SIZE=1> |
|
Web-brauzerning asosiy vazifalari qaysilar? |
Web-saxifani xotiraga yuklash va ko’rish,saqlash, chiqarish; |
Web-saxifani xotiraga yuklash va ko’rish, chiqarish; |
Web-saxifani saqlash,chiqari s |
|
Web-saxifaga ro’yxat kiritish uchun qaysi deskriptordan foydalaniladi? |
<UL> |
<IUL> |
<OL> |
|
Web-sayt nima? |
internetdagi adres; |
Web-saxifalar to’plami; |
Web saxifadagi matn |
|
Word wide web nechanchi yillarda yaratilgan? |
1995-1996 |
1992-1993 |
2000-2001 |
|
Gиперматн (Hypertext) – bu … |
Internetda foydalaniladiga n dastur va xujjatlarni yaratishda ishlatiladigan vosita. |
Boshqa xujjatlarga ma’lum so’z yoki jumla asosida murojaat qilib o’tish yo’li bilan ularni ko’rish imkoniyatiga ega bo’lgan matnli xujjat. |
Sodda strukturaga ega bo’lgan, faqat matn va jadvaldan iborat fayl. |
|
Teg tushunchasi tarifini aniqlang. |
Web-sahifa xajmini ko’rsatuvchi o’zgarmas miqdor. |
Elementlarning boshlang’ich va oxirgi belgisi bo’lib, shu elementning ta’sir doirasini belgilaydi va bir elementni boshqa elementdan ajratib turadi |
Turli kattalikdagi shriftlardan iborat faqat matnli qiymat qabul qiluvchi o’zgaruvchi. |
|
HTML tili … |
1989 yilda Bill Geyts tomonidan yaratilgan bo’lib, dastur yaratish uchun ishlatiladi. |
1989 yilda Tim Berners-Li tomonidan yaratilgan bo’lib, Web- sahifa yaratishda ishlatiladi. |
1991 yilda Pol Allen tomonidan yaratilgan bo’lib, turli hujjatlar va makroslar yaratish uchun ishlatiladi. |
|
Brauzer (Browser) – bu … |
Internet bilan ishlashga мўлжалланган qурилма. |
Web-саҳифа яратишга мўлжалланган дастурлаш тили. |
Интернетдаги турли ресурсларни (Web- саҳифаларни) кўриб, улардан фойдаланиш имконини берувчи дастур. |
Informatika va axborot texnologiyalar fanidan mustaqil ish mavzulari.
|
№ |
Mavzuning nomi |
Ajratilgan soat |
|
1 |
Иqтисодий ахборотлар турлари, уларни компьютерда qайта ишлаш дастурлари ва уларнинг афзалликлари. Ахборотларни компьютерга киритишда qўйиладиган талаблар. |
2 |
|
2 |
Иqтисодий соҳада фоизларни ҳисоблаш бўйича амаллар. Компьютер калькуляторидан фойдаланиш. |
2 |
|
3 |
MS Word дастурида иqтисодий маълумотларни электрон кўринишда тайёрлаш. |
2 |
|
4 |
MS Word дастурида иqтисодий соҳаларда учрайдиган жадвалли маълумотлар билан ишлаш. |
2 |
|
5 |
MS Excel дастурида бухгалтерияга доир бошланғич ҳисоблаш ишларини бажариш. |
2 |
|
6 |
MS Excel дастури ёрдамида солиqларни ҳисоблашга доир ҳужжатлар билан ишлаш. |
2 |
|
7 |
MS Excel дастурида банк соҳасига доир ҳужжатлар билан ишлаш. |
2 |
|
8 |
MS Excel дастурида иqтисодий ҳисоботларни тайёрлаш усуллари ва уларда диаграммаларни яратиш. |
2 |
|
9 |
MS PowerPoint дастури ёрдамида иqтисодий мълумотлар электрон таqдимотини яратиш. |
2 |
|
10 |
Компьютерда иqтисодий ахборотлар базасини яратиш. Иqтисодий ахборотлар базасини яратишда MS Access дастуридан фойдаланиш. |
2 |
|
11 |
Статистик маълумотларни шакллантириш ва жамлаш. |
2 |
|
12 |
Интернетда иqтисодий электрон ресурслардан фойдаланиш. |
2 |
|
13 |
Электрон тижорат тизимларида электрон ҳужжат ва электрон ҳужжат алмашинуви. |
2 |
|
14 |
Интернет тармоғи орqали иqтисодий ҳисоботлар ва статистик маълумотларни таqдим этиш. |
2 |
|
15 |
Интернет тармоғи орqали товар, иш ёки хизматларни электрон таqдим этиш ёки харид qилиш тушунчаси. |
2 |
|
16 |
Статистик маълумотларни шакллантириш ва жамлаш. |
2 |
|
17 |
Интернетда иqтисодий электрон ресурслардан фойдаланиш. |
2 |
|
18 |
Электрон тижорат тизимларида электрон ҳужжат ва электрон ҳужжат алмашинуви. |
2 |
|
19 |
Интернет тармоғи орqали иqтисодий ҳисоботлар ва статистик маълумотларни таqдим этиш. |
2 |
|
20 |
Интернет тармоғи орqали товар, иш ёки хизматларни электрон таqдим этиш ёки харид qилиш тушунчаси. |
2 |
|
|
Jami: |
40 |
Referat mavzulari
1. Zamonaviy axborot texnologiyalari haqida ma’lumot.
2. Axborot texnologiyalari haqida ma’lumot.
3. Axborot tizimlari haqida ma’lumot.
4. Axborot texnologiyasining texnik ta’minoti.
5. Axborot texnologiyasining dasturiy ta’minoti.
6. Zamonaviy axborot texnologiyasining qo’llanilishi va uning ahamiyati.
7. Matn muharrirlari va matn protsessorlari.
8. WORD matn protsessori.
9. WORD matn protsessorining ishchi stoli tashkil etuvchilari.
10. WORD matn protsessori menyusi va uning tarkibi.
11. Elektron jadvallar va ularning ahamiyati.
12. EXCEL elektron jadvali.
13. EXCEL elektron jadvali ishchi stoli tashkil etuvchilari.
14. EXCEL elektron jadvali menyusi va uning tarkibi.
15. Kompyuter grafikasi va uning imkoniyatlari.
16. Microsoft Paint grafik dasturi.
17. Arxivator dasturlar va ularning ahamiyati.
18. Fayllarni arxivlash va ular ustida ishlash.
19. Kompyuter virusi va unga qarshi kurash.
20. Antivirus dasturlari va ularning ahamiyati.
21. Kompyuter tarmoqlari va ularning ahamiyati.
22. Ma’lumotlar ombori va uni boshqarish tizimlari.
23. Microsoft ACCESS dasturi va unda ishlash.
24. Kompyuter tarmoqlarining texnik va dasturiy ta’minoti.
25. Multimedia va distant tizimlari asoslari.
26. Multimedia vositalarining ahamiyati va rivojlanish istiqbollari.
27. Paint dasturi menyusi tarkibi va ularning vazifasi.
28. Kompyuterning ko’rgazmali dasturlari va ularning imkoniyatlari.
29. Power point dasturi va uning ish stoli tashkil etuvchilari.
30. Power point da slayd va prezentatsiyalar tayyorlash.
31. Power point da taqdimotlar hosil qilish va namoyish etiluvchi ob’ektlar ustida ishlash.
32. Tarmoq texnologiyasi va uning tarkibi.
33. Multimedia tizimlarining texnik va dasturiy ta’minoti.
34. Masofaviy ta’limning o’rni va ahamiyati.
35. Masofaviy ta’limni tashkil etish usullari.
“Iqtisodiy axborotlarni kompyuterda qayta ishlash” fani bo’yicha talabaning xar bir nazorat turlari ballarda ifodalangan o’zlashtirishi quyidagi mezonlarga asosan aniqlanadi:
|
Ball |
Baho |
Talabaning bilim darajasi |
|
5 |
A’lo |
Xulosa va qaror qabul qilish, ijodiy fikrlay olish, mustaqil mushohada yuritish, olgan bilimlarini amalda qo’llay olish, mohiyatini tushunish, bilish, aytib berish, tasavvurga ega bo’lish, mavjud texnik vositalarni ishlata olishi |
|
4 |
Yaxshi |
Mustaqil mushohada yuritish, olgan bilimlarini amalda qo’llay olish, mohiyatini tushunish, bilish, aytib berish, tasavvurga ega bo’lish. |
|
3 |
Qoniqarli |
Mohiyatini tushunish, bilish, aytib berish, tasavvurga ega bo’lish. |
|
2 |
Qoniqarsiz |
Aniq tasavvurga ega emaslik, bilmaslik. |
“Iqtisodiy axborotlarni kompyuterda qayta ishlash” fanidan
joriy nazoratda talabaning bilimini reyting tizimi asosida baholash
|
№ |
Ko’rsatkichlar |
Joriy nazoratdagi maksimal ball |
|
|
1 |
2 |
3 |
|
|
1. |
Darsga qatnashganlik darajasi |
3 |
|
|
2. |
Amaliy mashg’ulot darslariga tayyorgarligi, adabiyotlardan konspekti, so’zga chiqishi, tahliliy jadvallarni bajara bilishi hamda ularga xulosalar berish saviyasi, mustaqil ish mavzulari bo’yicha ma’ruzalar qilishi |
5 |
|
|
3. |
Mustaqil ta’lim soatlarida bajargan ishlari, qilgan taqdimoti hamda iqtisodiy tahlil bo’yicha berilgan qo’shimcha topshiriqlarni bajarishi |
5 |
|
|
4. |
To’garakda ma’ruza bilan chiqishi, viktorina va talabalar konferensiyalarida “Informatika va axborot texnologiyalari” fani bo’yicha ilmiy ma’ruzalar bilan qatnashishi |
5 |
|
|
5. |
Gazeta va jurnallarda “Informatika va axborot texnologiyalari” faniga taaluqli mavzularda maqolalar bilan chiqishi |
5 |
|
|
6. |
Mavzular bo’yicha multimedialar tayyorlashi, slaydlar, ko’rgazmali qurollar va chizmalar tayyorlashdagi faoliyati, “Informatika” fani bo’yicha ma’lumotlar bazasini yaratishda qatnashganligi |
5 |
|
|
7. |
Amaliy mashg’ulot (ma’ruza) darslarida faolligi, fan bo’yicha ish o’yinlarini tashkil qilishdagi faolligi |
5 |
|
|
|
Jami |
5 |
|
Oraliq va yakuniy nazoratda “Test topshiriqlari” asosida baholash
M E Z O N I
Talabalar “Informatika” fanidan oraliq va yakuniy nazoratni “Test topshiriqlari” usulida topshiradilar va ularni o’zlashtirish ko’rsatkichi 0 dan 5 ballgacha baholanadi.
Agar yakuniy nazorat “Test topshiriqlari” asosida amalga oshirilsa, sinov ko’p variantli usulda o’tkaziladi. Har bir variantda 30 tadan test topshirig’i bo’lib, talabaga savollarga tayyorlanish uchun 30 daqiqa vaqt beriladi. Har bir test topshirig’iga talaba tomonidan berilgan javoblar 1 ball bilan baholanadi.
Berilgan test topshiriqlarining 22-25 tasiga to’g’ri javob belgilagan talaba 5 ball oralig’ida baholanadi.
Berilgan test topshiriqlarining 18-21 tasiga to’g’ri javob belgilagan talaba 4 ball oralig’ida baholanadi.
Berilgan test topshiriqlarining 14-17 tasiga to’g’ri javob belgilagan talaba 3 ball oralig’ida baholanadi.
Berilgan test topshiriqlarining 13 va undan kamiga to’g’ri javob belgilagan talaba 0-2 ball oralig’ida baholanadi.
|
Iqtisodiy axborotlar turlari. |
|
Amaliy mashg’ulot №1 Axborotlarni kompyuterda kiritish |
|
Amaliy mashg’ulot №2 Iqtisodiy axborotlarni kompyuter yordamida ishlash |
|
Amaliy mashg’ulot №3 Iqtisodiy sohada foizlarni hisoblash bo’yicha amallar... |
|
Amaliy mashg’ulot №4 Kompyuter kalkulyatoridan foydalanish |
|
Amaliy mashg’ulot №5 Foiz tushunchasi. Iqtisodiy soҳalarda foizlar... |
|
Amaliy mashg’ulot №6 MS WORD dasturida iqtisodiy ma’lumotlarni electron ko’rinishda tayyorlash |
|
Amaliy mashg’ulot №7 Hujjatlar bilan ishlash va bunda Microsoft Offise imkoniyatlaridan foydalanish.. |
|
Amaliy mashg’ulot №8 MS Offise paketining tashkil etuvchilari: MS Word, MS Excel, MS Power Point, MS Access lar ҳaqida ma’lumot va ularning vazifalari |
|
Amaliy mashg’ulot №9 MS WORD dasturida iqtisodiy sohalarda uchraydigan jadvalli ma’lumotlar bilan ishlash |
|
Amaliy mashg’ulot №10 MS Word dasturi iqtisodiy ma’lumotlar bilan ishlash asoslari. |
|
Amaliy mashg’ulot №11 MS Word dasturining “Tablista” (Jadval) menyusi, uning imkoniyatlari.. |
|
MS EXCEL dasturida buxgalteriyaga oid hujjatlar bilan ishlash to’g’risida boshlang’ich ma’lumot berish |
|
Amaliy mashg’ulot №12 MS EXCEL dasturida buxgalteriyaga doir boshlang’ich hisoblash ishlarini bajarish . |
|
Amaliy mashg’ulot №13 MS EXCEL dasturida buxgalteriyaga doir boshlang’ich hisoblash ishlarini bajarish . |
|
Amaliy mashg’ulot №14 MS EXCEL dasturi yordamida soliqlarni hisoblashga doir hujjatlar bilan ishlash |
|
Amaliy mashg’ulot №15 MS Excel yordamida mutaxassislikka oid masalalarni echish va formula ҳamda funkstiyalardan foydalanish.
|
|
Amaliy mashg’ulot №16 Soliqlarni ҳisoblashda formula va funkstiyalardan foydalanish yo’llari. |
|
Amaliy mashg’ulot №17 MS EXCEL dasturida bank sohasiga doir hujjatlar bilan ishlash . |
|
Amaliy mashg’ulot №18 Bank amaliyotida qo’llaniladigan ҳujjatlar turlari, ularni elektron ko’rinishda to’ldirish usullari.. |
|
Amaliy mashg’ulot №19 Bank faoliyatida elektron to’lovlar tizimi (ETT), uning moҳiyati. |
|
Amaliy mashg’ulot №20 MS EXCEL dasturida Iqtisodiy hisobotlarni tayyorlash usulllari va ularda diagrammalarni yaratish |
|
Amaliy mashg’ulot №21 Iqtisodiy ҳisobot ko’rsatkichlarini grafik va diagrammalar bilan tasvirlash. |
|
Amaliy mashg’ulot №22 MS Excel dasturida diagramma qo’yish, diagramma turlari va uni taҳrirlash.. |
|
Amaliy mashg’ulot №23 MS PowerPoint dasturi yordamida iqtisodiy axborotlrni electron kiritish |
|
Amaliy mashg’ulot №24 Microsoft PowerPoint taqdimot dasturida ishlash. |
|
Amaliy mashg’ulot №25 Slayd va taqdimot tushunchasi. Slaydlar bilan ishlash.. |
|
Amaliy mashg’ulot №26 Kompyuterda iqtisodiy axborotlar bazasini yaratish |
|
Amaliy mashg’ulot №27 Iqtisodiy axborotlar bazasini yaratishda MS Accessdasturidan foydalanish. |
|
Amaliy mashg’ulot №28 MS Access doirasida ishlash, ishga tushirish, oynasi bilan tanishish |
|
Amaliy mashg’ulot №29 Statistik Ma’lumotlarni shakllantirish va jamlash Statistik ma’lumotlar, ularni guruҳlash. Statistik ma’lumotlar bilan ishlashning o’ziga xos xususiyatlari |
|
Amaliy mashg’ulot №30 Statistik ma’lumotlar, ularni guruҳlash |
|
Amaliy mashg’ulot №31 Statistik ma’lumotlar bilan ishlashning o’ziga xos xususiyatlari |
|
Internetda iqtisodiy electron resurslardan foydalanish |
|
Amaliy mashg’ulot №32. Internetda interaktiv xizmatlar |
|
Amaliy mashg’ulot №33 Davlat boshqaruv va xo’jalik yurituvchi organlarning veb saytlari orqali ko’rsatiladigan interaktiv xizmatlar. |
|
Amaliy mashg’ulot №34 Elektron tijorat tizimlarida electron hujjat va electron hujjat almashinuvi An’anaviy pochta xizmati. |
|
Amaliy mashg’ulot №35 Ҳujjat tushunchasi; ҳujjatlarning turlari. |
|
Amaliy mashg’ulot №36 Internet orqali muloqot qilish va izoҳ qoldirish madaniyati. |
|
Amaliy mashg’ulot №37. Internet tarmog’I orqali Iqtisodiy ma’lumotlar va statistik ma’lumotlar taqdim etish. |
|
Amaliy mashg’ulot №38. Korxonaning faoliyat turi bo’yicha statistik ma’lumotlarni shakllantirish va Internet orqali taqdim etish. |
|
Amaliy mashg’ulot №39 Bank faoliyati bo’yicha ma’lumotlarni tayyorlash va Internet orqali taqdim etish |
|
Amaliy mashg’ulot №40 Internet tarmog’I orqali Tovar, ish yoki xizmatlarni taklif etish yoki xarid qilish tushunchasi. |
|
Amaliy mashg’ulot №41 Elektron tijorat tushunchasi.. |
|
Amaliy mashg’ulot №42 Tovar, ish va xizmatlarni sotish uchun ma’lumotlarni tayyorlash va Internet tarmoғiga kiritish |
VobkentIqtisodiyot r kolleji II, III bosqich talabalari uchun « Iqtisodiy axborotlarni kompyuterda qayta ishlash » fanidan oraliq nazorat savollari.
1. Iqtisodiy axborotlar turlari.
2. Hujjatlar bilan ishlash va bunda Microsoft Offise imkoniyatlaridan foydalanish.
3. Kontekst menyu.
4. Windows operatsion tizimining ish stoli.
5.Kompyuterni o’chirish tartibi to’g’risida ma‘lumot bering.
1. Axborotlarni kompyuterda kiritish).
2. Windows oilasiga mansub operatsion tizimlar.
3. Windows Commander dasturini yuklash va undan chiqish.
4. Windows operatsion tizimi dasturlarining darchasi va menyusi.
5. MS Word dasturiga kirish va chiqish.
1. Boshqarish paneli (Panel upravleniya) haqida tushuncha.
2. Fayllarni izlash.
3.Katolog(papka) hosil qilish.
4.Hujjatni ochish va saqlash.
5. Internetda qidiruv sistemalari
1. Lokal va global kompyuter tarmoqlari.
2. Windows Commander dasturida fayl yoki katologni arxivdan chiqarish.
3. MS Excel dasturida jadval hosil qilish va tahrirlash.
4. Kompyuter viruslari haqida ma‘lumot.
5. Internetda qidiruv sistemalari
1. Operatsion tizim tushunchasi.
2. Windows Commanderda katologni qayta nomlash va o’chirish.
3. Asboblar panelidagi asosiy tugmalarning vazifalari.
4. Ish stolida fayl va papkalar hosil qilish.
5. Elektron pochtaning dasturlari va afzalliklari.
1. Taqdimot tayyorlovchi dasturlar.
2. Elektron pochta haqida ma‘lumot.
3. Fayllarni yo’qotish.
4. Kompyuter viruslaridan himoyalash.
5. Ta‘lim sohasida multimediya.
1. Tahrirlovchi dasturlar haqida ma‘lumot
2. Fayl nomini o’zgartirish.
3. «Setevoe okrujenie» ob‘ekti haqida ma‘lumot bering.
4. Ish stolida fayllardan nusha olish.
5. Windows Commanderda katolog yaratish.
1. EHMning tasniflanishi.
2. Windows Commander dasturida fayllar guruhini tashkil etilgan sanasi, hajmi, alifbo bo’yicha nomi bilan saralash.
3. MS Power Point dasturida takdimotlar ustida ishlash.
4. Tasvirlar va WordArt bilan ishlash.
5. Elektron pochtaning imkoniyatlari
1. Ma‘lumotlar bazasi haqida ma‘lumot
2. Windows Commander dasturida faylni nushalash.
3. MS Excel elektron jadvalining menyulari.
4. Windowsning multimediya imkoniyatlari.
5. .Kompyuter virusining namoyon bo’lishi.
1.Shaxsiy kompyuterlar haqida umumiy ma‘lumot.
2.Operatsion tizimlarning tasniflnishi.
3.Shaxsiy kompyuterning asosiy qurilmalari.
4.Kompyuter qo’shimcha qurilmalari va ularning bajaradigan vazifalari.
5. Fayllar haqida ma‘lumotni ko’rish.
1.Fanning predmeti va uning hozirgi kundagi ahamiyati.
2. Kompyuter viruslari haqida ma‘lumot
3. Asosiy menyu (PUSK) va uning bo’limlari bilan ishlash.
4. Fayllarni ko’chirish va nusxasini olish.
5. Windows Commanderda faylni qayta nomlash.
1. .Informatika va informatsion texnologiyalar fanining mazmuni va vazifalari.
2. Kompyuter tarmoqlari haqida ma‘lumot.
3. Jadvallar bilan ishlash.
4. Kompyuterni ishga tushirish va o’chirish tartibi.
5. MS Word dasturining oynasi.
1. Shaxsiy kompyuterlarning texnik ta‘minoti.
2. Lokal va global kompyuter tarmoqlari.
3. Klaviatura bilan ishlash tartib-qoidalari.
4. Doctor Web antivirus programmasi bilan ishlash.
5. Windows operatsion tizimi haqida tushuncha.
1. Kompyuter tarmoqlari haqida ma‘lumot.
2. Arxivlar va arxivator dasturlar.
3. Fayl va papkalarni qidirish qanday amalga oshiriladi.
4. Windows Commanderda katologlar daraxtini ko’rish haqida ma`lumot
5. MS Word dasturi menyulari.
1. Axborot tushunchasi.
2. Ish stolida yarlk va papkalar hosil qilish.
3.Windows Commander dasturida fayl yoki katologni arxivlash.
4. MS Excel dasturi haqida ma‘lumot.
5. Masofaviy ta‘lim tizimlari.
1. Internet global kompyuter tarmog’i
2.Qobiq dasturlar haqida umumiy ma‘lumot.
3.Ish stolida fayllarni o’chirish.
4. MS Word dasturida hujjatlarni tahrirlash. Pravka menyusi.
5. Faylni arxivlash va boshlang’ich holatiga qaytarish.
1. Kompyuterning ishlash printsipi va tashkil etuvchilari.
2.Arxivlashning maqsad va vazifalari.
3. Windows Commander dasturida fayl yoki fayllar guruhini nushalash.
4. Fayllarni ko’chirish va nusxasini olish.
5. MS Word dasturining asosiy imkoniyatlari.
1. MS DOS operatsion tizimi
2. Diskni formatlash.
3.«Moy kompyuter» dasturida ishlash.
4. Ish stolida yorliq tashkil qilish.
5.Fayllar guruhini ajratish.
1. Windows oilasiga mansub operatsion tizimlar
2. MS Power Point dasturi menyulari.
3. Windows Commander dasturida katologga kirish va undan chiqish.
4. MS Excelda formulalar kiritish va ular bilan ishlash.
5. Internetda ma‘lumotlarni topish va undan foydalanish.
1. Tizimli dasturiy ta‘minot.
2. Lokal va global kompyuter tarmoqlari.
3. EHMning avlodlari.
4. Klaviatura va sichqoncha haqida gapirib bering.
5. Axborotlarning miqdoriy o’lchovi.
1. Shaxsiy kompyuterlarning dasturiy ta‘minoti.
2. Operatsion tizim tushunchasi.
3. Shaxsiy kompyuterning tuzilishi.
4. Masalalar paneli.
5..Проводник dasturi bilan ishlash.
Vobkent iqtisodiyot kolleji II, III bosqich talabalari uchun « » fanidan yakuniy nazorat savollari.
VARIANT № 1
1.Fanning predmeti va uning hozirgi kundagi ahamiyati.
2.Informatika va informatsion texnologiyalar fanining mazmuni va vazifalari.
3. Asosiy menyu (PUSK) va uning bo’limlari bilan ishlash.
4. Fayllarni ko’chirish va nusxasini olish.
5. Windows Commanderda faylni qayta nomlash.
VARIANT № 2
1.Shaxsiy kompyuterlar haqida umumiy ma‘lumot.
2.Operatsion tizimlarning tasniflnishi.
3.Shaxsiy kompyuterning asosiy qurilmalari.
4.Kompyuter qo’shimcha qurilmalari va ularning bajaradigan vazifalari.
5. EHMning tasniflanishi.
VARIANT № 3
1. Kompyuterning ishlash printsipi va tashkil etuvchilari.
2.Klaviatura bilan ishlash tartib-qoidalari.
3.Axborot tushunchasi.
4. Windows operatsion tizimi haqida tushuncha.
5.Shaxsiy kompyuterlarning texnik ta‘minoti.
VARIANT № 4
1.Shaxsiy kompyuter arxitekturasi.
2.Shaxsiy kompyuterlarning dasturiy ta‘minoti.
3. Klaviatura va sichqoncha haqida gapirib bering.
4. Axborotlarning miqdoriy o’lchovi.
5.Tizimli dasturiy ta‘minot.
VARIANT № 5
1. Operatsion tizim tushunchasi.
2. Shaxsiy kompyuterning tuzilishi.
3. EHMning avlodlari.
4.MS DOS operatsion tizimi.
5. Masalalar paneli.
VARIANT № 6
1. Windows operatsion tizimining ish stoli.
2. MS DOS operatsion tizimining tashkil etuvchilari va asosiy buyruqlari.
3.Windows oilasiga mansub operatsion tizimlar.
4. EHMlarning yaratilish tarixi.
5.Kompyuterni o’chirish tartibi to’g’risida ma‘lumot bering.
VARIANT № 7
1. Viruslar bilan kurashuvchi ba‘zi dasturlar (antiviruslar).
2.Kontekst menyu.
3. Windows Commander dasturini yuklash va undan chiqish.
4. Windows operatsion tizimi dasturlarining darchasi va menyusi.
5. MS Word dasturiga kirish va chiqish.
VARIANT № 8
1. Diskni formatlash.
2.«Moy kompyuter» dasturida ishlash.
3. Ish stolida yorliq tashkil qilish.
4.«Provodnik» dasturi bilan ishlash.
5.Fayllar guruhini ajratish.
1. Arxivlashning maqsad va vazifalari.
2. Windows Commander dasturida fayl yoki fayllar guruhini nushalash.
3. Fayllarni ko’chirish va nusxasini olish.
4. MS Word dasturining asosiy imkoniyatlari.
5. Lokal va global kompyuter tarmoqlari.
1. Tahrirlovchi dasturlar haqida ma‘lumot
2. Fayl nomini o’zgartirish.
3. «Setevoe okrujenie» ob‘ekti haqida ma‘lumot bering.
4. Ish stolida fayllardan nusha olish.
5. Windows Commanderda katolog yaratish.
1. Taqdimot tayyorlovchi dasturlar.
2. Elektron pochta haqida ma‘lumot.
3. Fayllarni yo’qotish.
4. Kompyuter viruslaridan himoyalash.
5. Ta‘lim sohasida multimediya.
1. Windows Commanderda katologlar daraxtini ko’rish haqida ma`lumot
2.Fayllar haqida ma‘lumotni ko’rish.
3. Jadvallar bilan ishlash.
4. Kompyuterni ishga tushirish va o’chirish tartibi.
5. MS Word dasturining oynasi. Chizg’ichlar.
1. Boshqarish paneli (Panel upravleniya) haqida tushuncha.
2. Fayllarni izlash.
3.Katolog(papka) hosil qilish.
4.Hujjatni ochish va saqlash.
5. Internetda qidiruv sistemalari
1. Kompyuter tarmoqlari haqida ma‘lumot.
2.Arxivlar va arxivator dasturlar.
3. Fayl va papkalarni qidirish qanday amalga oshiriladi.
4. Kompyuter viruslari haqida ma‘lumot.
5. MS Word dasturi menyulari.
1. Masofaviy ta‘lim tizimlari.
2. Ish stolida yarlk va papkalar hosil qilish.
3.Windows Commander dasturida fayl yoki katologni arxivlash.
4. MS Excel dasturi haqida ma‘lumot.
5. Doctor Web antivirus programmasi bilan ishlash.
1. Qobiq dasturlar haqida umumiy ma‘lumot.
2.Ish stolida fayllarni o’chirish.
3. MS Word dasturida hujjatlarni tahrirlash. Pravka menyusi.
4. Faylni arxivlash va boshlang’ich holatiga qaytarish.
5. .Internet global kompyuter tarmog’i
1. Kompyuter virusining namoyon bo’lishi.
2. Windows Commander dasturida faylni nushalash.
3. MS Excel elektron jadvalining menyulari.
4. Windowsning multimediya imkoniyatlari.
5. Ma‘lumotlar bazasi haqida ma‘lumot.
1. Kompyuter tarmoqlari haqida ma‘lumot.
2. Windows Commander dasturida fayllar guruhini tashkil etilgan sanasi, hajmi, alifbo bo’yicha nomi bilan saralash.
3. MS Power Point dasturida takdimotlar ustida ishlash.
4. Tasvirlar va WordArt bilan ishlash.
5. Elektron pochtaning imkoniyatlari
1. Windows oilasiga mansub operatsion tizimlar.
2. Windows Commander dasturida katologga kirish va undan chiqish.
3. MS Excelda formulalar kiritish va ular bilan ishlash.
4. MS Power Point dasturi menyulari.
5. Internetda ma‘lumotlarni topish va undan foydalanish.
1. Lokal va global kompyuter tarmoqlari.
2. Windows Commander dasturida fayl yoki katologni arxivdan chiqarish.
3. MS Excel dasturida jadval hosil qilish va tahrirlash.
4. Kompyuter viruslari haqida ma‘lumot.
5. Internetda qidiruv sistemalari
1. Operatsion tizim tushunchasi.
2. Windows Commanderda katologni qayta nomlash va o’chirish.
3. Asboblar panelidagi asosiy tugmalarning vazifalari.
4. Ish stolida fayl va papkalar hosil qilish.
5. Elektron pochtaning dasturlari va afzalliklari.
Tuzuvchi: Tursunov.A
Vobkent iqtisodiyot kolleji talabalari uchun 100 ta test variantlari
(Oraliq va yakuniy nazoratlar uchun)
1. Infормаtika va axborot texnologiyalari fanining asosiy vazifasi nimadan iborat?
A. Kompyuter savodxonligi va kundalik aqliy faoliyatda undan yordamchi sifatida foydalanishga o’rgatish
B. Zamonaviy axborot texnologiyalari bilan tanishtirish
C. Windows muhitida ishlash, hujjat, jadval va grafiklar yaratish
D. Barcha javoblar to’g’ri
ANSWER: D
2. Infормаtika va axborot texnologiyalari fanining predmeti?
A. Axborotlashgan jamiyatni shakllantirish
B. Axborotlar tizimining texnik va dasturiy ta‘minoti
C. Kompyuter tarmoqlari. Kompyuter texnologiyalarini iqtisodiy va boshqa sohalarda tadbiq etish
D. Barcha javoblar to’g’ri
ANSWER: D
3. Axborot texnologiyalari fani nimani o’rgatadi?
A. Axborotlarni jamlash, saqlash, qayta ishlash, uzatish, qabul qilish va shu jarayonlarni amalga oshiruvchi barcha texnik vositalarni ishlatishni
B. Axborotlarni o’qishni
C. Axborotlarni jamlash, chop etish va uzatishni
D. Kompyuterda ishlashni
ANSWER: A
4. Ta‘lim-tarbiya jarayonida yangi axborot texnologiyalaridan qaysi masalalarni hal etishda foydalaniladi?
A. Muayyan predmetlarni kompyuter darslari orqali o’qitishda
B. Talabalarning ilmiy izlanishlarini tashkillashtirishda
C. Talabalarning o’qishdan bo’sh vaqtlarini to’g’ri tashkil qilishda
D. Barcha javoblar to’g’ri
ANSWER: D
5. Bilim olishda kompyuter tizimining roli?
A. O’qitishda yangi axborot texnologiyalaridan foydalanish
B. Olingan bilimlarni takrorlash, mustahkamlash va nazorat qilishni yengillashtiradi
C. Yangi axborot texnologiyalaridan ta‘lim tarbiya jarayonida foydalanish
D. Barcha javoblar to’g’ri
ANSWER: D
6. Xisoblash texnikasi qaysi davrlarni o’z ichiga oladi?
A. Mexanik mashinalargacha va mexanik mashinalar davri
B. Elektromexanik mashinalar va elektron hisoblash mashinalar davri
C. Mexanik mashinalar va elektron hisoblash mashinalar davri
D. Mexanik mashinalargacha va mexanik mashinalar davri, Elektromexanik mashinalar va elektron hisoblash mashinalar davri
ANSWER: D
7. Mexanik mashinalar davri qaysi yillarni o’z ichiga oladi?
A. 1592-1636 y.y
B. 1623-1645 y.y
C. 1820-1910 y.y
D. To’g’ri javob yo’q
ANSWER: B
8. Bill Geyts kim?
A. IBM PC kompyuterining operatori
B. Maykrosoft kompaniyasi prezidenti
C. Operatsion sistemalar va dasturlar yaratuvchi kompaniya prezidenti
D. Maykrosoft kompaniyasi prezidenti, Operatsion sistemalar va dasturlar yaratuvchi kompaniya prezidenti
ANSWER: D
9. Zamonaviy kompyuterlar amal bajarish tezligi va xotira hajmiga qarab nechta guruhga bo’linadi?
A. 3
B. 5
C. 4
D. 6
ANSWER: B
10. Kompyuter deganda nimani tushunasiz?
A. Musiqa va har xil o’yinlarni tomosha qiladigan qurilma
B. Hisobot tayyorlaydigan texnik vosita
C. Turli hajmdagi har xil ko’rinishdagi axborotlarni tezlik bilan ishlab berishni ta‘minlovchi universal elektron qurilma
D. Dars o’qitishda kerak bo’ladigan qurilma
ANSWER: C
11. Shaxsiy kompyuterlarning asosiy qurilmalarini aniqlang?
A. Printer, monitor, sistema bloki, klaviatura
B. Monitor, sistema bloki, klaviatura va sichqoncha
C. Klaviatura, printer, monitor, modem, sistema bloki
D. Monitor, sistema bloki, sichqoncha, printer
ANSWER: B
12. Shaxsiy kompyuterlarning qo’shimcha qurilmalarini aniqlang?
A. Printer, monitor, sistema bloki, klaviatura
B. Monitor, sistema bloki, klaviatura va modem
C. Printer, modem, skaner, strimmer, plotter va boshqalar
D. Monitor, sistema bloki, sichqoncha, printer
ANSWER: C
13. Xotira necha turga bo’linadi?
A. tezkor, ichki va tashqi xotiralar
B. tezkor, doimiy, tashqi, audio, video va boshqalar
C. tezkor va doimiy xotiralar
D. to’g’ri javob yo’q
ANSWER: B
14. Sichqonchaning vazifasi?
A. ma‘lumotlarni kiritadigan qurilma
B. u yordamida foydalanuvchi operatsion sistema boshqaruvi ostida ishlaydigan dasturlarga buyruqlar beradi
C. dasturlarga kerak bo’lgan ma‘lumotlar ham kiritib turiladi
D. barcha javoblar to’g’ri
ANSWER: D
15. Printerlar necha xil bo’ladi?
A. 2
B. 3
C. 4
D. 5
ANSWER: B
16. MS DOS ning vazifalari?
A. qurilmalar va dasturlarni boshqarish
B. ma‘lumotlarni kiritish va bosib chiqarish
C. buyruqlar va ko’rsatmalarni bajarish
D. qurilmalar va dasturlarni boshqarish, buyruqlar va ko’rsatmalarni bajarish
ANSWER: D
17. Quyidagi operatsion sistemalarning qobiq dasturlarini aniqlang?
A. NC, VC, Windows-95
B. Windows (Total) Commander, VC, NC, Windows-XP
C. NC, VC, Windows (Total) Commander
D. to’g’ri javob yo’q
ANSWER: C
18. Windows so’zining ma‘nosi nima?
A. oyna, deraza
B. darcha
C. oynalar
D. barcha javoblar to’g’ri
ANSWER: C
19. Zamonaviy Windows da fаyllar nomi nechtagacha belgidan tashkil topadi?
A. 8 ta
B. 255 ta
C. 128 ta
D. 230 ta
ANSWER: B
20. fаyl deb nimaga aytiladi?
A. dastur yoki hujjatlar to’plami
B. dastur, hujjat, turli matn va boshqa ma‘lumotlar ketma ketligining xotirada biror nom bilan saqlanish sohasi
C. dasturlar va hujjatlar
D. barcha javoblar to’g’ri
ANSWER: B
21. Katalog nima?
A. diskdagi fаyllar va papkalar saqlanadigan maxsus joy
B. dasturlar saqlanadigan fаyl
C. diskdagi fаyllar saqlanadigan maxsus joy, dasturlar saqlanadigan fаyl
D. to’g’ri javob yo’q
ANSWER: A
22. Windows da “Проводник” ni ishga tushurish qanday amalga oshiriladi?
A. Пуск →Все программы→Стандартные→Проводник
B. «Мой компьютер» elementida sichqoncha (kontekst) o’ng klavishi bosilib, ochilgan oynadan «Проводник»
C. Пуск →Все программы→Стандартные→Проводник, «Мой компьютер» elementida sichqoncha (kontekst) o’ng klavishi bosilib, ochilgan oynadan «Проводник»
D. Папка yoki yorliqlarda sichqoncha (kontekst) o’ng klavishini bosib, ochilgan oynadan «Проводник»
ANSWER: C
23. Windows ning «Ish stoli» da yangi «Папка» hosil qilish?
A. Пуск →Все программы bandi orqali
B. Ekranning ixtiyoriy joyida sichqoncha (kontekst) o’ng klavishini bosish orqali
C. Ekranning ixtiyoriy joyida sichqoncha o’ng klavishi bosilib, ochilgan oynadan «Создать→Папка» orqali
D. barcha javoblar to’g’ri
ANSWER: C
24. Ish stolidagi «Папка» qanday o’chiriladi?
A. «Папка» ga sichqoncha o’ng klavishi bosilib, ochilgan oynadagi «Удалить» ni bosish orqali
B. klaviaturadagi «Delete» klavishini bosish orqali
C. klaviaturadagi [F8] klavishini bosish orqali
D. barcha javoblar to’g’ri
ANSWER: A
25. Microsoft Word-bu:
A. matn muharriri
B. Microsoft Office paketidagi programma
C. elektron jadval
D. matn muharriri, Microsoft Office paketidagi programma
ANSWER: D
26. «Мои документы» papkasida «Sarlavha» nomi bilan MS Word faylini saqlang? (fayl birinchi marta saqlanyapti)
A. «Правка» menyusidan «Сохранить» bandi tanlanib, ochilgan muloqat oynasidagi «Папка» ruyxatidan «Мои документы» tanlanadi va «Ok» bosiladi
B. klaviaturadan F7 ni bosish bilan
C. «Сервис» menyusidan «Сохранить как» → «Папка» → «Мои документы» tanlanadi, «Имя файла» maydoniga “Sarlavha” kiritiladi va «Ok» bosiladi
D. «Файл» → «Сохранить как» → «Папка:» ro’yxatidan «Мои документы» tanlanadi, «Имя файла» maydoniga «Sarlavha» kiritiladi va «Ok» bosiladi
ANSWER: D
27. Kompyuterni o’chirish tartibi qanday amalga oshiriladi?
A. barcha faol oynalar (dasturlar) yopiladi, «Alt+F4» bosiladi, ochilgan oynadan «Выключение» bandi bosiladi.
B. elektr manbaidan uziladi.
C. barcha faol (aktiv) oynalar (dasturlar) yopiladi, «Пуск» bosilib, ochilgan oynadan «Выключить компьютер» bandi tanlanadi va «Выключение» bosiladi
D. barcha faol oynalar (dasturlar) yopiladi, «Alt+F4» bosiladi, ochilgan oynadan «Выключение» bandi bosiladi, barcha faol (aktiv) oynalar (dasturlar) yopiladi, «Пуск» bosilib, ochilgan oynadan «Выключить компьютер» bandi tanlanadi va «Выключение» bosiladi
ANSWER: D
28. Arxiv nima?
A. bir yoki bir nechta fayllarni siqilgan holda maxsus dastur asosida bir faylga joylashtirilgan fayllar majmuasi
B. vaqtincha ishlatilmaydigan fayllar
C. o’chirilgan fayllar
D. barchasi to’g’ri
ANSWER: A
29. Quyidagilarning qaysi biri arxivlovchi dasturlar.
A. arj, rar, windows, word
B. pkzip, arj, rar, lha, winzip, winrar
C. rar, ms dos, nc, far
D. pkzip, arj, rar, lha, winzip, rar, ms dos, nc, far
ANSWER: B
30. Kompyuter virusi nima?
A. maxsus yozilgan dastur bo’lib, u boshqa dasturlarni zararlaydi
B. boshqa dasturlarni topadi va zararlaydi
C. buzg’unchi harakatlarni bajaradi va diskdagi fayllarni ishdan chiqaradi
D. barcha javoblar to’g’ri
ANSWER: D
31. Virus faoliyati nechta fazaga ega?
A. uxlash, vayron qilish, buzilish, zararlanish
B. uxlash, ko’payish, ishga kirishish, buzilish
C. uxlash, vayron qilish, buzilish, ishga kirishish
D. uxlash, ko’payish, ishga kirishish, vayron qilish
ANSWER: D
32. Kompyuter (virus bilan) zararlanganda nimalar yuz beradi?
A. ba‘zi bir dasturlar ishlamaydi yoki yomon ishlay boshlaydi
B. ekranda turli simvollar chiqa boshlaydi
C. kompyuter ishlashi sekinlashadi, fayllar buziladi yoki fayllarning hajmi ortadi, operativ xotiraning bo’sh joyi qisqaradi
D. barcha javoblar to’g’ri
ANSWER: D
33. Antivirus programmalarni aniqlang?
A. doktor, detektor, doktor mom, doktor don
B. aids, doctor web, virus scan, nuvs, kav, avp, adinf va boshqalar
C. doctor don, kasparov, doctor web,doktor mom, avp, adinf
D. barcha javoblar to’g’ri
ANSWER: B
34. MS Word matn muharririning menyular satrini toping?
A. Файл, Правка, Вид, Вставка, Формат, Сервис, Таблица, Окно, Справка
B. Файл, Правка, Вид, Вставка, Проводник, Папка, Сервис, Disk, Справка
C. Файл, Правка, Вид, Вставка, Формат, Сервис, Данные, Папка, Окно, Справка
D. Файл, Правка, Вид, Вставка, Формат, Сервис, Окно, Папка, Справка
ANSWER: A
35. MS Word dasturi qanday ishga tushiriladi?
A. Пуск →Все программы→Microsoft Office Word
B. Пуск →Microsoft Office Word
C. Ish stolidagi документ Microsoft Office Word
D. barcha javoblar to’g’ri
ANSWER: D
36. MS Word dasturida hujjatlarni formatlash qanday amalga oshiriladi?
A. menyular satridagi Правка menyusi bandlari orqali
B. menyular satridagi Сервис menyusi bandlari orqali
C. menyular satridagi Формат menyusi bandlari orqali
D. to’g’ri javob yo’q.
ANSWER: C
37. MS Word dasturida abzatsni klaviaturada formatlashning qaysi biri to’g’ri?
A. CTRL+L, CTRL+R
B. CTRL+E, CTRL+J
C. CTRL+M, CTRL+J
D. barcha javoblar to’g’ri
ANSWER: D
38. MS Word hujjat matnidagi yozuvlarni orfografik xatolarni tekshirish, sinonimlar tanlash, pochta konvertlarini yaratish qaysi menyuda bajariladi?
A. menyular satridagi Формат/Шрифт orqali
B. menyular satridagi Правка orqali
C. menyular satridagi Сервис orqali
D. menyular satridagi Таблица orqali
ANSWER: C
39. MS Word da Окно menyusining vazifasi?
A. hujjatlar oynasini tartiblash, yangi oynalar ochish, bir oynadan boshqasiga o’tish
B. bir paytning o’zida hamma oynalarni ko’rish
C. ish sohasini ikkiga bo’lish
D. barcha javoblar to’g’ri
ANSWER: D
40. MS Word da formulalar bilan ishlash qanday amalga oshiriladi?
A. WordArt orqali
B. Paint orqali
C. Math Type (Equation) orqali
D. menyular satridagi Вставка menyusi orqali
ANSWER: C
41. Turli shakl va yozuvlarni animatsiya qaysi distur yordamida tayyorlanadi?
A. WordArt dasturi yordamida
B. Power Point dasturi yordamida
C. Math Type (Equation) yordamida
D. MS Word dasturi yordamida
ANSWER: B
42. Elektron jadval qaysi dastur yordamida amalga oshiriladi?
A. MS Publisher dasturi yordamida
B. MS Power Point dasturi yordamida
C. MS Excel dasturi yordamida
D. MS Publisher dasturi yordamida, MS Power Point dasturi yordamida
ANSWER: C
43. MS Excel dasturida hosil qilingan hujjat kengaytmasini toping?
A. .doc
B. .rtf
C. xls
D. arj
ANSWER: C
44. MS Word dasturida hosil qilingan hujjat kengaytmasini toping?
A. doc
B. rtf
C. xls
D. doc, rtf
ANSWER: D
45. MS Excel dasturining menyular satrini toping?
A. Файл, Правка, Вид, Вставка, Формат, Сервис, Таблица, Окно, Справка
B. Файл, Правка, Вид, Вставка, Проводник, Папка, Сервис, Disk, Справка
C. Файл, Правка, Вид, Вставка, Формат, Сервис, Данные, Окно, Справка
D. Файл, Правка, Вид, Вставка, Формат, Сервис, Окно, Папка, Справка
ANSWER: C
46. MS Excel dasturida diagrammalar qaysi menyuda bajariladi?
A. Формат menyusida
B. Вставка menyusida
C. Вид menyusida
D. to’g’ri javob yo’q
ANSWER: B
47. MS Excel dasturida qiymatlar ustida amallar qaysi menyuda bajariladi?
A. Формат menyusida.
B. Вставка menyusida.
C. Данные menyusida.
D. Сервис menyusida.
ANSWER: C
48. MS Excel elektron jadvali nechta qator va ustundan iborat?
A. 16384 qator 156 ustun
B. 16569 qator 256 ustun
C. 16304 qator 286 ustun
D. 16384 va undan ortiq qator va 256 ustun
ANSWER: D
49. MS Excel dasturida formulalar bilan ishlash qaysi menyuda bajariladi?
A. Формат menyusida
B. Вставка menyusida
C. Вид menyusida
D. Сервис menyusida
ANSWER: C
50. MS Excel da faylni kompyuter xotirasida saqlash qaysi menyuda bajariladi?
A. Формат menyusida
B. Вставка menyusida
C. Данные menyusida
D. Файл menyusida.
ANSWER: D
51. MS Excel da yacheyka (katak) nima?
A. qatorlarga kiritilgan ma‘lumot
B. ustunlarga kiritilgan ma‘lumot
C. qator va ustun kesishmasi
D. qator va ustun kesishmasidagi ma‘lumot
ANSWER: C
52. Ma‘lumotlar bazasi nima?
A. borliq dunyoning aniq bir ob‘ektlari haqidagi ma‘lumotlar to’plami
B. o’zaro bog’langan va tartiblangan ma‘lumotlar majmuasi
C. ob‘ektning xususiyatini, xolatini va ular orasidagi munosabatni tavsiflaydi
D. barcha javoblar to’g’ri
ANSWER: D
53. Ma‘lumotlar bazasining modellari turini aniqlang?
A. 4 ta
B. 3 ta
C. 2 ta
D. 1 ta
ANSWER: B
54. Ma‘lumotlar bazasini yaratish va o’nga xizmat ko’rsatish qaysi dasturlar yordamida amalga oshiriladi?
A. MS Word, MS Excel, MS Power Point, Paradox for DOS, MS Access
B. Clipper, Dbase, MS Word, MS Excel, Paradox for DOS, MS Fox Pro
C. MS Access, Clipper, MS FoxPro for Windows, MS Word, MS Excel
D. Clipper, Dbase, Paradox for DOS, MS Fox Pro, MS Access, MS FoxPro for Windows
ANSWER: D
55. MS Access dasturining menyular satrini toping?
A. Проводник, Файл, Папка, Формат, Сервис, Данные, Справка
B. Файл, Правка, Вид, Вставка, Формат, Сервис, Таблица, Окно, Справка
C. Файл, Правка, Вид, Вставка, Формат, Сервис, Данные, Окно, Справка
D. Файл, Правка, Вид, Вставка, Формат, Сервис, Окно, Справка
ANSWER: D
56. Kompyuter tarmoqlari deb nimaga aytiladi?
A. turli ma‘lumotlar junatish va qabul qilish
B. turli ma‘lumotlar, dasturlar almashish maqsadida maxsus simlar orqali kompyuterlarning birlashtirilishi
C. kompyuterda ma‘lumot tayyorlash
D. barcha javoblar to’g’ri
ANSWER: B
57. Server nima?
A. oddiy kompyuter
B. bir-biri bilan maxsus simlar orqali boglangan 2 ta kompyuter
C. tarmoq bo’ylab axborotni tez uzatish uchun dasturiy ta‘minot yordamida turli vazifalarni bajaruvchi kompyuter
D. barcha javoblar to’g’ri
ANSWER: C
58. Tarmoqlar nechta xil bo’ladi?
A. 3
B. 2
C. 1
D. to’g’ri javob yo’q.
ANSWER: A
59. Mintaqaviy tarmoqda kompyuterlar orasidagi masofa qancha bo’lishi kerak?
A. 500 metrgacha
B. 1 km dan 10 km gacha
C. 10 km dan 1000 km gacha
D. chegaralanmagan
ANSWER: C
60. Global-internet tarmog’ida kompyuterlar orasidagi masofa qancha bo’lishi kerak?
A. 500 metrgacha
B. 1 km dan 10 km gacha
C. 10 km dan 1000 km gacha
D. chegaralanmagan
ANSWER: D
61. Ilk bor tarmoq qaysi yilda namoyish etildi?
A. 1957 yil
B. 1960 yil
C. 1972 yil
D. 1981 yil
ANSWER: C
62. Internet qachon tashkil etildi?
A. 1983 yil
B. 1981 yil
C. 1980 yil
D. 1975 yil
ANSWER: A
63. Internetga ulanish uchun qaysi jixozlar talab qilinadi?
A. kompyuter, telefon va modem
B. ichki va tashki modem uchun portga ega bo’lgan kompyuter, telefon, modem, kommunikatsion dastur, qaydnomalar dasturi, internet provayderida axborot almashish qaydnomasi
C. kompyuter, modem va dastur
D. barcha javoblar to’g’ri
ANSWER: B
64. HTML nima?
A. matn muharriri
B. elektron jadval
C. protokol
D. dasturlash tili
ANSWER: D
65. HTTP nima?
A. matn muharriri
B. elektron jadval
C. protokol
D. dasturlash tili
ANSWER: C
66. Web server nima?
A. Web sahifa va saytlardan foydalanish imkoniyatini yaratib beruvchi programma
B. oddiy kompyuter
C. Web resurslari saqlanayotgan va uning programma ta‘minoti ishlab turgan kompyuter
D. Web sahifa va saytlardan foydalanish imkoniyatini yaratib beruvchi programma, Web resurslari saqlanayotgan va uning programma ta‘minoti ishlab turgan kompyuter
ANSWER: D
67. Elektron pochta orqali qanday ma‘lumotlar junatiladi?
A. matnli xat
B. matn, rasm, grafik va turli dasturlar
C. tovushli, video va boshqalar
D. matn, rasm, grafik, tovushli, video, turli dasturlar, va boshqalar
ANSWER: D
68. Internetdagi asosiy protokolni aniqlang?
A. HTML, HTTP
B. HTTP, IP, TCP
C. HTML, TCP
D. IP, TCP
ANSWER: B
69. WWW nima?
A. xalqaro axborot tarmog’i
B. server
C. jahon axborot tarmog’i
D. xalqaro axborot tarmog’i, jahon axborot tarmog’i
ANSWER: D
70. Internetga bog’lanish uchun qaysi dasturdan foydalaniladi?
A. Мои документы
B. Internet Explorer
C. Сетевое окружение
D. Mail.ru
ANSWER: B
71. Klaviaturaning klavishlari nechtagacha bo’ladi?
A. 100-108 ta
B. 101-105 ta
C. 108-115 ta
D. 100-109 ta
ANSWER: B
72. Klaviaturani nechta guruhga bulib o’rganish mumkin?
A. 2
B. 3
C. 4
D. 5
ANSWER: D
73. MS Excel dasturida funktsiyalarni tanlash qanday amalga oshiriladi?
A. «Вид» menyusining [Строка формул] bandida
B. «Вставка» menyusining [функция] bandida
C. uskunalar panelidagi [Вставка функция] tugmasida
D. «Вставка» menyusining [функция] bandida, uskunalar panelidagi [Вставка функция] tugmasida
ANSWER: D
74. MS Excel dasturida «Вид» menyusining vazifasi?
A. varaqni tabiiy ko’rinishini ekranda hosil qiladi
B. varaqni chop etishga tayyorlaydi
C. formulalar bilan ishlash satrini ekranda hosil qiladi
D. barcha javoblar to’g’ri
ANSWER: D
75. MS Excel dasturida «Правка» menyusining vazifasi?
A. kataklarni belgilangan yunalishda nusxasini oladi yoki tozalaydi
B. fayl nomini olib Outlook kitobiga joylashtiradi, varaqni yo’qotadi
C. varaqni chop etadi
D. kataklarni belgilangan yunalishda nusxasini oladi yoki tozalaydi, fayl nomini olib Outlook kitobiga joylashtiradi, varaqni yo’qotadi
ANSWER: D
76. Diagrammalar hosil qilish uchun qaysi dasturdan foydalaniladi?
A. matn muharriri
B. elektron jadval
C. grafik muharrir
D. ma‘lumotlar bazasi
ANSWER: B
77. MS Excel dasturida chizma va gistogrammalar hosil qilishda qaysi menyudan foydalaniladi?
A. Формат
B. Сервис
C. Вставка
D. Правка
ANSWER: C
78. MS Excel dasturida yangi jadval tashkil etish qanday amalga oshiriladi?
A. Файл→Создать orqali.
B. Sichqonchaning kontekst menyusi orqali.
C. vositalar panelidagi «Создать» piktogrammasi orqali.
D. Файл→Создать orqali, uskunalar panelidagi «Создать» piktogrammasi orqali
ANSWER: D
79. MS Word ning imkoniyatlari?
A. diagrammalar bilan ishlashni osonlashtiradi
B. elektron jadval va dastur bilan ishlash
C. vazifalar bajarilishi va yordam olishning avtomatlashuvi, avtoalmashuv, avtoformat, avtoto’ldirish, avtoreferat
D. dasturlar tuzishni osonlashtiradi
ANSWER: C
80. Kontekst menyu nima?
A. oynaning ixtiyoriy joyida “sichqoncha” ning o’ng klavishini bosish bilan ochiladi
B. qaysi element ajratilgani, qanday operatsiya bajarilayotgan holatlarga bog’liq holda o’zgaradi
C. uning yordamida buyruqlarni bajarish qulay
D. barcha javoblar to’g’ri
ANSWER: D
81. Asosoy menyu «Пуск» ning vazifasi?
A. dasturni ishga tushurish, hujjatni ochish
B. tizim parametrlarini sozlash, fayllarni topish
C. ma‘lumot olish
D. barcha javoblar to’g’ri
ANSWER: D
82. Masalalar paneli qanday faollashtiriladi?
A. masalalar panelining bo’sh joyida “sichqoncha” chap klavishini bir marta bosish bilan
B. Ctrl+Esc klavishlar kombinatsiyasini, ya‘ni avval «Ctrl» va undan so’ng «Esc» klavishini bosish bilan
C. ish stoli faol bo’lgan holda «Tab» klavishini bosish bilan
D. barcha javoblar to’g’ri
ANSWER: D
83. Сетевое окружение (tarmoq doirasi) ning vazifasi?
A. internetdagi Web sahifalarni ko’rish
B. mahalliy tarmoq kompyuterlari ro’yxatini ko’rish va ularning resurslariga kirish
C. fayllarni so’nggi namunalarga almashtirish
D. olib tashlangan papka va fayllarni vaqtincha saqlash
ANSWER: B
84. Internet Explorer ning vazifasi?
A. internetdagi Web sahifalarni ko’rish
B. mahalliy tarmoq kompyuterlari ruyxatini ko’rish va ularning resurslariga kirish
C. fayllarni so’nggi namunalarga almashtirish
D. olib tashlangan papka va fayllarni vaqtincha saqlash
ANSWER: A
85. «Корзина» ning vazifasi?
A. mahalliy tarmoq kompyuterlari ruyxatini ko’rish va ularning resurslariga kirish
B. fayllarni so’nggi namunalarga almashtirish
C. o’chirilgan papka va fayllarni vaqtincha saqlash
D. internetdagi Web sahifalarni ko’rish
ANSWER: C
86. «Портфель» ning vazifasi?
A. fayllarni so’nggi namunalarga almashtirish
B. internetdagi Web sahifalarni ko’rish
C. mahalliy tarmoq kompyuterlari ro’yxatini ko’rish va ularning resurslariga kirish
D. o’chirilgan papka va fayllarni vaqtincha saqlash
ANSWER: A
87. «Мой компьютер» ning vazifasi?
A. kompyuter resurslariga ulanish va kirish
B. barcha javoblar to’g’ri
C. qattiq hamda yumshoq disklarga ulanish va kirish
D. CD ROM, tarmoq disklariga kirish va ulanish
ANSWER: B
88. Shaxsiy kompyuterlarning dasturiy ta‘minoti?
A. sistemali va amaliy dasturlar, printer
B. sistemali, amaliy, xizmatchi, kontsert dasturlar
C. sistemali, amaliy, dasturlash tillari va xizmatchi dasturlar
D. sistemali blok, monitor, dasturlash tillari
ANSWER: C
89. Printer nima vazifani bajaradi?
A. ma‘lumotlarni chop etish
B. ma‘lumotlarni kiritish
C. ma‘lumotloarni uzatish va qabul qilish
D. ma‘lumotlarni chaqirish
ANSWER: A
90. Scan Disk (diskni tekshirish) ning vazifasi?
A. fayllarni uz joyiga to’plash va ularni ixchamlash
B. papka va asosiy diskdagi fayl larning xatoliklarini aniqlash
C. disklardagi nosozliklarni tekshirish, papka va asosiy diskdagi fayllarning xatoliklarini aniqlash
D. disklardagi nosozliklarni tekshirish
ANSWER: C
91. Texnologiya so’zining ma‘nosi qaysi bandda to’g’ri ko’rsatilgan?
A. mahorat
B. san‘at, mahorat, uquv
C. texnika
D. fan
ANSWER: B
92. Axborot texnologiyasining qanday uskunaviy vositalari mavjud
A. plotter, operatsion sistema, protsessor, elektron doska
B. skaner, maykrosoft ilova programmalari, plotter
C. tarmoq tizimi, plotter, elektron doska, video ko’z
D.skaner, plotter,multimediya, elektron doska, video ko’z
ANSWER: D
93. Interfeys qanday vazifani bajaradi?
A. ma‘lumotlarni ekranga chiqaruvchi qurilma
B. kompyuter imkoniyatlarini kengaytiruvchi qurilma bo’lib, tashqi qurilmalardan kiritiladigan ma‘lumot (signal) larni kompyuterga qayta ishlash uchun qulay holatga keltirishdan iborat
C. ma‘lumotlarni saqlovchi qurilma
D. hamma javoblar to’g’ri
ANSWER: B
94. Axborotlarning qanday uzatish usullarini bilasiz?
A. so’zlashuv orqali
B. texnik qurilmalar orqali
C. aloqa bo’limi orqali (yozma ravishda), telefon tarmog’i orqali (og’zaki), zamonaviy telekomunikatsion vositalar orqali
D. to’g’ri javob yo’q
ANSWER: C
95. Vinchestr (qattiq disk) nima vazifani bajaradi?
A. ma‘lumotlarni ko’chiradi
B. ma‘lumotlarni doimiy xotirada saqlaydi
C. ma‘lumotlarni o’chiradi.
D. ma‘lumotlarni to’g’rilaydi
ANSWER: B
96. Arxivlash dasturlari nima ishni bajaradi?
A. fayllar hajmini kichraytirishga imkon beradi
B. fayllarni ochadi
C. fayllarni buzadi
D. fayllarni o’chiradi
ANSWER: A
97. Ma‘lumotlar ombori nima?
A. ma‘lumotlar ombori kompyuterning uzoq muddatli xotirasida saqlanayotgan axborotlar
B. matnlardan iborat fikrlar
C. ular ustida aniq bir ishlash imkonini beradigan ma‘lumotlar yig’indisi
D. to’g’ri javob yo’q
ANSWER: C
98. Server nima?
A. tarmoq ishini ta‘minlovchi maxsus kompyuter
B. kompyuterlar to’plami
C. kompyuterlar aloqasi
D. foydalanuvchining kompyuterga ko’rsatgan xizmatlari
ANSWER: A
99. Sayt nima ?
A. axborotalr ketma-ketligi
B. grafika va multimedia elementlari joylashtirilgan gipermediya hujjatlar ko’rinishidagi mantiiqan butun axborot hajmidir
C. axborotlarni xotiraga joylashtiradi va qayta o’qiydi
D. to’g’ri javoblar yo’q
ANSWER: B
100. Bugungi kunda Internet orqali qanday ishlarni amalga oshirish mumkin?
A. butun dunyo miqyosida axborot uzatish va qabul qilish
B. masofali o’qishni rejali amalga oshirish
C. boshqa davlatlardagi nufuzli o’quv dargohlarida bilim olish
D. barcha javoblar to’g’ri
ANSWER: D
“Iqtisodiy axborotlarni kompyuterda qayta ishlash” FANIDAN QO’SHIMCHA TEST SAVOLARI.
(Oraliq va yakuniy nazoratlar uchun)
1.Ta'lim-tarbiya jarayonida axborot texnologiyalaridan qanday shakllarda foydalanish mumkin?
a) muayyan predmetlarni o'qitishda kompyuter darslari;
b) kompyuter darslari ko'rgazmali material sifatida;
c) talabalarning ilmiy izlanishlarini tashkillashtirishda;
d) talabalarning bo'sh vaqtlarini to'g'ri tashkil qilishda;
e) barcha javoblar to'g'ri.
2. Axborot texnologiyasi - bu
a) Obyekt jarayon yoki hodisaning holati haqida sifat axboroti olish uchun ma'lumotlar yig'ish, qayta ishlash va uzatish vosita va uslublari jamlanmasidan foydalanadigan jarayon;
b) yangi bilimlarni ishlab chiqish uchun texnologiyalar, uslublar, texnik vositalarni ishlab chiqish bilan bog'liq axborot sanoati;
c) telekommunikatsiyalarning barcha turli, axborot sanoatini eng muhim tarkibiy qismi;
d) kompyuter tarmoqlari va zamonaviy texnik aloqa vositalari negizida ma'lumotlarni masofadan uzatishdir;
e) istalgan turar joyning turli elektron uskunalar va kompyuterlashgan moslamalar bilan jihozlanishi.
3. Jamiyatni axborotlashtirish jarayonining asosiy yo'nalishlari to'g'ri ko'rsatilgan qatorni ko'rsating.
a) mehnat, texnologik va ishlab chiqarish jarayoni vositalarini kompleks avtomatlashtirish;
b) ilmiy tadqiqotlar, loyihalash va ishlab chiqarish jarayonlarini axborotlashtirish;
c) tashkiliy-iqtisodiy boshqarishni avtomatlashtirish;
d) ta'lim va kadrlar tayyorlash jarayoni hamda alohida xizmat ko'rsatish sohasini axborotlashtirish;
e) barchajavoblar to'g'ri.
4. Bugunki kunda axborot texnologiyasini shartli ravishda qanday turlarga ajratish mumkin?
a) tezkor, asosiy, saqlovchi;
b) saqlovchi, tezkor, ratsionallashtiruvchi;
c) ratsionallashtituvchi, asosiy, saqlovchi;
d) yaratuvchi, saqlovchi, tezkor;
e) saqlovchi, ratsionallashtiruvchi, yaratuvchi.
5. Axborot texnologiyalari industriyasi majmuini nimalar tashkil qiladi?
a) kompyuter, aloqa tizimi, televedenie, radio bilan bog'liq faoliyat sohalari;
b) kompyuter, aloqa tizimi, ma'lumotlar ombori, bilimlar ombori va u bilan bog'liq faoliyat sohalari;
c) telekommunikatsiya, axborot, dasturiy ta'minot bilan bog'liq faoliyat sohalari;
d) alohida xizmat ko'rsatish sohasini axborotlashtirish sohalari;
e) b vac javoblar to'g'ri.
6. Axborot tizimlari deganda ....
a) katta hajmdagi axborotni saqlash va uzatish usullari tushuniladi;
b) turli elementlardan tashkil topgan, axborotlarni qayta ishlash prinsiplari, usullari tushuniladi;
c) axborotni saqlash, izlash, turlarga ajratish, uni qayta ishlash prinsiplari, usullari, vositalari tushuniladi;
d) axborotni yig'ish, saqlash, qayta ishlash vositalari, telekommunikatsiya tizimlari tushuniladi;
e) axborotni saqlash, ma'lumotlar va bilimlar omborini boshqarish usullari va vositalari tushuniladi.
7. Axboropt tizimini tashkil qiluvchi elementlar tog'ri ko'rsatilgan?
a) kompyuterlar, elektromexanik qurilmalar, dasturlar;
b) kompyuter, kommunikatsiya vositalari, elektron qurilmalar, binolar, odamlar va boshqalar;
c) elektromexanik qurilmalar, odamlar, binolar, axborot manbalari, elementlar, kompyuterlar, dasturlar va boshqalar;
d) kompyuterlar, kompyuter tarmoqlari, odamlar, axborot, dasturiy ta'minot va boshqalar;
e) kompyuterlar, dasturlar, dasturiy ta'minot, aloqa kanallari, binolar, axborot, bilimlar omborini boshqarish tizimlari.
8. Axborot tizimining asosijy vazifasiga nimalar kiradi?
a) berilgan turdagi axborotlarni yig'ish va uni qayta ishlash usullarini o'rganish kiradi;
b) berilgan turdagi axborotlarni izlash, uni qayta ishlash va qisqa vaqt ichida kerakli joyga uzatish masalalarini hal qilish kiradi;
c) berilgan turdagi axborotlarni izlash, uni qayta ishlash, telekommunikatsiya vositalari, elementlari va aloqa kanallaridan unumli foydalanish masalalarini hal qilish kiradi;
d) a vac javoblar to'g'ri
e) to'g'rijavob yo'q.
9. Kompyuer tizimining asosiy maqsadi nima?
a) ma'lumotlarni qayta ishlash; d) axborotlarni uzatish;
b) axborotlarni izlash va saqlash; e) barcha javoblar to'g'ri.
c) ma'lumotlarni to'plash va uzatish;
10. Axborot tizimining asosiy maqsadi - bu....,
a) ma’lumotlarni yaratish, yig’ish, qayta ishlash va masofaga uzatish;
b) axborot aloqa kanallari orqali uzatish va qayta ishlash;
c) axborotlarni avtomatlashgan holda qayta ishlah;
d) axborotlarni Internet tarmoqlari orqali izlash va uzatish.
e) to'g'ri javob yo'q.
11. Bu - kiritish klavish. Matn terish paytida ushbu klavish bosilsa, kursor yangi abzasga (satrga) o'tadi. Bu klavishning nomi....
a) Shift; c) Delete; e) Tab.
b) Space; d) Enter;
12. MS DOS (Microsoft Disk Operatsion Sustem) operatsion sistemasi qachon yaratildi?
a) 1981 yil avgust; c) 1982 yil avgust; е) 1986 yil avgust.
b) 1980 yil sentyabr; d) 1984 yil sentyabr;
13. Kompyuterning fizik va dasturiy resurslarini taqsimlash va ularai boshqarish uchun ishlatiladigan boshqamv dasturiga....
a) amaliy dastur deyiladi; d) MS DOS deyiladi;
b) dastur ta'minoti deyiladi; e) Operatsion sistema deyiladi.
c) dasturiy vositalar deyiladi;
14. Kompyuter resurslari necha xil bo'ladi va qaysilar?
a) bir xil: dasturiy resurslar; d) ikki xil: fizik va vositali dasturlar;
b) ikki xil: fizik va dasturiy resurslar; e) bir xil: fizikaviy qurilmalar resursi.
c) ikki xil: fizik va amaliy dasturlar;
15. Xotira, vinchestr, monitor va tashqi qurilmalar kompyuterning ... .ga kiradi
a) fizik resurslari; d) asosiy qurilmalari;
b) dasturiy resurslari; e) dasturlash sistemasi hisoblanadi.
c) ichki qurilmalari;
16. Kiritish va chiqarishni boshqaruvchi dasturlar, kompyuterlarni boshqaruvchi dasturlar, tahlil qiluvchi dasturlar, drayverlar, virtual ichki va tashqi xotirani tashkil qiluvchi va boshqaruvchi dasturlar kompyuterning .
a) fizik resurslari; d) boshqamv resurslari;
b) dasturlash sistemasi resurslari; e) vositaviy va dasturlar resursi
c) dasturiy resurslari; deyiladi.
17. Ishonchlilik, himoya, bashorat, qulaylilik, effektivlik, moslashuvchanlik, kengaytiruvchanlik, aniqlik.
Kompyuterda undan foydalanish uchun yuqoridagi xususiyatlarga ega bo'lishi talab qilinadi. Bu nima?
a) protsessor; d) dasturlash sistemasi;
b) operatsion sistema; e) kompyuterning fizik resursi.
c) axborot tizimi;
18. Quyidagi ta'rif operatsion sistemaning (OS) qaysi xususiyatiga nisbatan berilgan: OS foydazlanuvchining aybi bilan vujudga kelgan xatoni aniqlashi, uni tahlil qilishi va tiklash imkoniyatiga ega bdlishi kerak. OS o'zi ishlayotgan qurilmalar bilan birga ishonchli bo'lishi kerak. OS foydalanuvchi tomonidan qilingan xatodan himoyalashi, hech bo'lmaganda dasturiy muhitga keltiriladigan zararli milimullarga olib kelishi kerak?
a) aniqlik; d) qulaylilik;
b) himoya; e) kengaytiruvchanlik.
c) ishonchlilik;
19. Kompyuterdagi fizik va dasturiy resurslar taqsimoti OS foydalanuvchi uchun maksimal holda foydalanish darajasini oshirish kerak. Sistemaning o'zi esa iloji boricha kamroq resurslardan foydalanishi kerak, aks holda foydalanuvchi imkoniyatlarini kamaytirishga olib keladi. Bu ta'rif OS ning qaysi xususiyatiga berilgan?
a) kengaytiruvchanlik; d) moslashuvchanlik;
b) qulaylik; e) effektivlik.
c) ishonchlilik;
20. OS amallari foydalanuvchiga qarab sozlanishi mumkin. Kompyuterdagi fizik va dasturiy resurslar majmuasi OS effektivligi va samaradorligini oshirish maqsadida ko'paytirilishi yoki kamaytirilishi mumkin. Bu OS ning qaysi xususiyatiga tegishli?
a) effektivlik; d) kengaytiruvchanlik;
b) moslashuvchanlik; e) aniqlik.
c) qulaylilik;
21. Foydalanuvchi sistema interfeysdarajasidan pastda sodir bo'ladigajarayondan bexabar qolishi mumkin. Shu bilan birga foydalanuvchi sistema haqida ko'proq bilish imkoniyatiga ega bo'lishi kerak. Bu holatda bu xususiyat interfeys sistemasida qabul qilingan qoida va fizik qurilmalar ulanishi va o'zaro bog'liqligining funksional xarakteristikasi asosida amalga oshiradi. Bu xususiyat -...
a) ishonchlilik; d) effektivlik;
b) aniqlik; e) qulaylik.
c) kengaytiruvchanlik;
22. Bu papka siz ishlayotgan kompyuterning obrazi bo'lib, uning yordamida kompyuter resurslariga (ya'ni qattiq va yumshoq disklar, SD ROM, tarmoq disklariga) ulanish va kirishingiz mumkin. Bu qanaqa papka?
a) boshqaruv paneli; d) мои документы;
b) asboblar paneli; e) korzina
c) мой компьютер;
23. Windows ish stolida qaysi tizim papkalari bo'lishi shart?
a) moy kompyuter va portlari; d) moy kompyuter va korzina;
b) moy kompyuter va boshqaruv paneli; e) Korzina va мои документы;
c) Korzina va boshqaruv paneli;
24. Tizim papkalar oddiy papkalardan qaysi xunsusiyatlariga ko'ra farqlanadi?
a) Ularni yo'qotish mumkin emas, nomini o'zgartirib bo'lmaydi, ba'zilarining konteks menyusida o'ziga xos buyruqlar mavjud;
b) Ular oddiy papkalarga nisbatan juda ko'p joyni egallaydi, ular Windowsning xabarchi dasturlaridir;
c) Ular internetga ulanish imkonini beradi. Disklar bilan ishlash, qurilmalar bilan bog'lashish va qo'shimcha qurilmalar ulaydi;
d) Skaner va lazerli printerlar bilan ishlashni osonlashtiradi. Hujjatlarni xoxlagancha o'zida saqlaydi. Ularda saqlangan hujjatlarni o'chirish mumkin emas;
e) b vadjavoblarto'gri.
25. Agar Norton Utilites komplekti o'raatilmagan bo'lsa qaysi papkaning nomini o'zgartirib bo'lmaydi.
a) мой компьютер; d) Сетевое окружение;
b) мои документы; e) Korzina.
c) Internet explorer;
26. Masalalar panelini faollashtirish usullari qaysi qatorda to'g'ri ko'rsatilgan?
a) uning ixtiyoriy bo'shjoyjga "sichqoncha" tugmasini bir marta bosish;
b) Ctrl+Esc tugmalar kombinatsiyasi bilan;
c) Ish stoli faol bo'lgan holda Tab tugmasini bosish bilan;
d) Alt+Shift;
e) a, b, cjavoblar to'g'ri.
27. Klaviaturadan masalalar panelining kontekst menyusi qanday hosil qilinadi?
a) Alt+ Shift; d) Ctrl+Esc;
b) Ctrl+FlO; e) Tab+FlO
c) Shift+FlO;
28. Bu biror operatsiyani bajarish imkonini beruvchi buyruqlar majmuidir. Uning bandlari orasida buyruqlardan tashqari uning qismiga kirish imkonini beruvchi bandlari ham bo'lishi mumkin. Bu nima?
a) algoritm; c) oyna; e) Pusk.
b) dastur; d) enyu;
29. Boshqaruv paneli, printerlar, masalalar paneli bosh menyuning qaysi bandida joylashgan?
a) Поиск (qidirish); d) Выполнить (bajarmoq);
b) Настройка (sozlash); e) Программы (dasturlar).
c) Справка (ma'lumot);
30. Biror ob'yektning konteks menyusi qanday hosil qilinadi?
a) sichqonchaning chap tugmasini o'sha ob'yekt ustiga bir marta bosish bilan;
b) masalalar panelidan;
c) sichqonchaning o'ng tugmasini o'sha ob'yekt ustiga bir marta bosish bilan;
d) klaviaturadan Alt tugmasi orqali;
e) barchajavoblar to'g'ri.
31. Sana/vaqt, tovush, klaviatura, modemlar, multimedia, "sichqoncha" kabilarni sozlash qanday amalga oshiriladi.
a) настройка → masalalar panelidan;
b) настройка → панель управлениеёап;
c) программы → стандартныеёап;
d) панель управление → поиск файлов;
e) выполнить → панель управление.
32. Ish stolining ko'rinishi qanday o'zgartiriladi?
a) панель управление dagi "Ekran" piktogrammasi orqali;
b) панель управление dagi "Система";
c) панель управление dagi "Установка оборудования";
d) masalalar panelidan "Автоматические убрать с экрана
e) Masalalar paneli „Расположить поверх всех окон"
33. Bu qanaqa menyu?
a) bosh menyu; d) masalar pasalining konteks menyusi;
b) qism menyusi; e) ekranning muloqot oynasi;
c) ish stolining konteks menyusi;
34 Masalalar panelining parametrlari qanday o'zgartiriladi ?
a) пуск →настройка→ панель задач
b) пуск→ поиск → панель задач
c) пуск→ выполнить→ панель задач
d) пуск → программы→ панель задач
e) пуск→ справка→ выстроить значки
35 Kompyuterda vaqtincha ishlaganda monitor ekrani ma'lum vaqtdan so'ng o'zi o'chib, ekranda biror - bir rasm yoki harakatdagi tasvir paydo bo'ladi. Bu qanday hosil qilinadi ?
a) свойства: ekran muloqot oynasining "Фон" bandidan;
b) свойства: ekran oynasidan "Оформление" bandidan;
c) свойства: ekran oynasidan "Параметры" bandidan;
d) свойства: ekran oynasidan "Заставка" bandidan;
e) barchajavoblarto'g'ri
36 Bir hujjatdan ikkinchisiga tez o'tish klaviatura yordamida qanday amalga oshiriladi?
a) Shift d) Ctrl + Tab;
b) Ctrl+ Shift: e) Shift + Tab
c) Alt+ Tab;
37. Windows oynasi bilan ishlaganda oynani piktogramma ko'rinishida yig'imi va masalalar paneliga joylashtinsh quyidagi qaysi tugma orqali amalga oshiriladi ?
a) b)
с) d)
38 Windows oynalanda oynani katta qilib ochish quyidagi qaysi tugma orqali amalga oshiriladi ?
a)
b) c) d)
39 Windows oynalanda yig'ilgan yoki katta qilib ochilgan oynani o'z holiga qaytahsh quyidagi qaysi tugma orqali amalga oshiriladi ?
a) b) c) d)
40. Agar ekranda asboblar paneli ko'rinmasa, uni qanday qilib ekranga chiqarish mumkin?
a) menyu sathning Вид bo'limidan, menyu'satrining bo'sh joyiga "sichqoncha"ning o'ng tugmasini bosish va hosil bo'lgan menyudan;
b) menyu satrining Правка bo'limidan va sarlavha satndan;
c) menyu satrining Формат bo'limidan va masalalar paneli dan;
d) menyu satrining Вставка bo'limidan va masalalar panelidan;
e) to'g'rijavob yo'q.
41 Papkadagi hamma fay 11 arm ajratish usullari qaysi qatorda to'ri ko'rsatilgan ?
a) Правка menyusidan va Shift+A klavishlar birikmasidan,
b) Вид menyusidan va Ctrl+A klavishlar birikmasidan;
c) Вставка menyusidan Alt+A klavishlari birikmasidan;
d) Правка menyusidan va Ctrl+A klavishlari birikmasidan;
e) Файл menyusidan Shtft+Ctrl klavishlar birikmasidan.
42 Проводник dasturining vazifasi qaysi qatorda to'g'n ko'rsatilgan?
a) fayl va kataloglar bilan ishlaydi;
b) papkalar mundarijasini ko'rish mumkin;
c) kompyuterdagi disklarni ko'rish raumkin;
d) u ikki oynadan iborat: birinchisida barcha papkalar, ikkinchisiga papkalar mundarijasi joylashgan;
e) Barcha javoblar to'g'ri.
43. Ketma-ket joylashgan fayllar guruhini ajratish usulini ko'rsating.
a) oldin birinchi fayl, keyin Shift klavishini bosgan holda oxirgi fayl ajratiladi;
b) Oldin birinchi fayl, keyin Ctrl+A bosgan holda oxirgi fayl ajratiladi;
c) Правка menyusidan "Выделить все" buyrug'I;
d) Вид menyusidan "панел инструментов" buyrug'I bilan;
e) Ctrl +A klavishlar kombinatsiyasi bilan.
44. Alohida fayllarni ajratish usulini ko'rsating.
a) Shift klavishini bosib turgan holda →, ↓ strelkalar yordamida
b) Ctrl+A klavishlar kombinatsiyasi;
c) Ctrl klavishini bosib turgan holda ayrim fayllarning nomlari ustida sichqoncha tugmasi ketma-ket bosiladi;
d) Shift klavishini bosib turgan holda ayrim fayllarning nomlari ustida sichqoncha tugmasi ketma- ket bosiladi;
e) Alt klavishini bosib turgan holda ayrim fayllarning nomlari ustida sichqoncha tugmasi ketma- ket bosiladi;
45. Bu amal bajarilganda faylning asl nusxasi eski joyida saqlanib qoladi va yangi joyda xuddi shu faylga o'xshagan fayl paydo bo'ladi. Bu amal:
a) faylni ko'chirish; c) faylni "buferga ko'chirish";
b) faylni jo'natish; d) faylni "buferdan olib qo'yish";
46. Faylni ko'chirish to'g'ri ko'rsatilgan usulini toping.
a) ko'chiriladigan faylni ajratish, asboblar panelidan Copy asbobini tanlash orqali;
b) ko'chiriladigan faylni ajratish, asboblar panelidan Paste asbobini tanlash;
c) ko'chiriladigan faylni ajratish, fayl menyusining Отправить buyrug'I tanlanadi;
d) ko'chiriladigan faylni ajraish, asboblar panelidan Вырезать/cut asbobini tanlash;
e) b va с j avoblar to' g' ri
47. Fayl va papka nomini o'zgartirish usuli qaysi qatorda to'g'ri ko'rsatilgan?
a) Мой компьютер oynasida nomi o'zgartiriladigan fayl yoki papka tanlanadi va ularning nomi ustida " sichqoncha " tugmasi bir marta bosiladi. Yangi nom klaviatura yordamida terilib ENTER tugmasi bosiladi;
b) Проводник oynasida nomi o'zgartiriladigan fayl yoki papka tanlanadi va ularning nomi ustida " sichqoncha " tugmasi bir marta bosiladi. Yangi nomi klaviatura yordamida terilib ENTER bosiladi;
c) menyu satrining fayl bandidan yoki ПРАВКА menyusining qayta tanlash buyrug'idan;
d) barcha javoblar to'g'ri;
e) a va b javoblar to'g'ri
48 Ish stolidagi belgining nomi qanday o'zgartiriladi ?
a) kerakli belgi tanlanadi va uning konteks menyusidagi Создать bandidan;
b) kerakli belgi tanlanadi uning nomi ustiga "sichqoncha " tugmasi bosiladi va yangi nom kiritiladi;
c) kerakli belgi tanlanib sichqonchaning chap tugmasi ikki marta qisqa intervalda bosiladi;
d) kerakli belgi tanlanib "sichqoncha"ning o'ng tugmasi ikki marta qisqa intervalda bosiladi;
e) to'g'rijavob yo'q
49.Tanlab olingan fayllar qanday yo'qotiladi?
a) konteks menyudagi "Очистить корзину" buyrug'i orqali;
b) asboblar panelidagi "buferga ko'chirish" asbobi orqali;
c) klaviaturadan Delete klavishi orqali;
d) fayl menyusining "Удалить" buymg'I orqali;
e) b, с va d javoblar to'g'ri
50. Windows fayllarini izlash tartibi qaysi qatorda to'g'ri ko'rsatilgan?
a) bosh menyudagi поиск- файлы и папки -поиск: все файлы oynasi yordamida
b) проводник dasturidagi сервис menyusining найти buymg'I yordamida
c) поиск: все файлы -папка- дополнительно buyrug'lari yordamida
d) поиск: все файлы - поиск - открыть buyrug'i yordamida
e) a va b javoblar to'g'ri
51 .Yangi katalog ya'ni papka qaysi dasturlar yordamida hosil qilinadi?
a) Microsoft word yordamida; d) Windows commander dasturi yordamida;
b) мой компьютер oynasi yordamida; e) b, c, d javoblar to'g'ri.
c) проводник oynasi yordamida;
52.Windowsda hujjatni ochishning to'g'ri usulini ko'rsating ?
a) Мой компьютер yoki Проводник oynasida hujjat nomi oldidagi belgi ustida "sichqoncha" tugmasini ikki marta bosish bilan;
b) Пуск tugmasi orqali bosh menyudan "Документы" tanlanadi, uning qism menyusida oxirgi ishlatilgan 15 ta hujjat nomlari ro'yxati beriladi. Kerakli hujjat nomida "sichqoncha " tugmasi bosiladi;
c) fayl menyusining Открыть ochish buyrug'i orqali kerakli hujjat topib ochiladi;
d) Найти muloqot oynasida fayl nomining belgisida "sichqoncha" tugmasi ikki marta bosiladi;
e) barcha javoblar to'g'ri.
53. Hujjatni saqlash menyu satrining qaysi birida amalga oshiriladi?
a) Файл; c) Правка; e) Вставка.
b) Вид; d) Формат;
54. Windowsda hujjatdan nusxa olish menyu satrining qaysi birida amalga oshiriladi?
a) Файл; c) Правка; e) Формат.
b) Вид; d) Вставка;
55. Windowsning ma'lumotli tizimi qanday chaqiriladi?
a) Пуск bosilib asosiy menyudagi Поиск - izlash bo'limi tanlanadi;
b) Пуск bosilib asosiy menyudagi Выполнить - bajarish bo'limi tanlanadi;
c) Menyu satridagi Справка bandidan;
d) Пуск bosilib, asosiy menyudagi Справка bo'limi tanlanadi;
e) Пуск→ Программы → Стандартные.
56. Kompyuter o'chirish tartibi to'g'ri ko'rsatilgan qatorni toping.
a) Завершение работы→ Пуск→ Перезагрузить компьютер;
b) Пуск→ Завершение работы→ Перезагрузить компьютер;
c) Завершение работы→ Стандартные→ Служебные;
d) Пуск→ Завершение работы→ Выключить компьютер;
e) Выключить компьютер.
57. Diskni tekshirish tartibini aniqlang.
a) Пуск→ Программы → Стандартные→ Служебные → Дефрагментация;
b) Пуск→Программы → Стандартные→ Служебные → Scan Disk;
c) Пуск→ Программы → Стандартные→ Развличные;
d) Пуск→ Программы → Стандартные→ Служебные → Полное проверка;
e) Barchajavoblar to'g'ri.
58. Diskni defragmentatsiya qilish tartibini aniqlang.
a) Пуск→ Программы → Стандартные→ Служебные → Дефрагментация;
b) Пуск→ Программы →Стандартные→ Paint;
c) Пуск→ Завершение работы→ Выключить компьютер;
d) Пуск→ Программы → Стандартные→ Служебные → Scan Disk;
e) Пуск→ Программы → Стандартные→ Служебные →Полное проверка;
59. Fayllarni to'plash va ularni siqishjarayoni...
a) Scan Disk (diskni tekshirish);
b) Исправлять ошибки (xatolarni to'g'rilash);
c) Дефрагментация;
d) Полное проверка;
e) Стандартная проверка deyiladi.
60. Windowsda papka hosil qilish usuli qaysi qatorda to'g'ri ko'rsatilgan?
a) Пуск→ Программы orqali;
b) ishchi stolning konteks menyusi→ Создать→ Папка;
c) ishchi stolida sichqonchaning chap tugmasini ikki marta bosish orqali;
d) ishchi stoldagi birorta piktogrammaning kontekstli menyudagi Создать fayli orqali;
e) ishchi stolidagi kontekstli menyusidagi Свойства bandi orqali.
61. Muharrir dasturlar necha guruhga bo'linadi va qanday nomlanadi?
a) 2 ga: tashqi va tahrirlovchi;
b) 1 taga: faqat tahrirlovchi;
c) 3 ga: tashqi, tahrirlovchi, yozuvchi muharrirlar;
d) 2 ga: tashqi va ichki muharrirlar;
e) 1 taga: faqat yozuvchi muharrirlar.
62. Microsoft Word dasturidagi Word so'zining lug'aviy ma'nosi nima?
a) yozuv; c) grafik;
b) so'z; d) tasvir.
63. Tashqi va ichki tahrirlovchilarning asosiy farqi nimada?
a) tashqi tahrirlovchi oddiy rejimda ishlaydi;
b) ichki tahrirlovchi oddiy rejimda ishlaydi;
c) faqat tashqi tahrirlovchi formatlash imkoniyatiga ega;
d) faqat ichki tahrirlovchi formatlash imkoniyatiga ega;
e) ularda hech qanday farq yo'q.
64. Sichqoncha chap tugmasining vazifalari qaysi qatorda to'g'ri ko'rsatilgan?
a) kontekst menyuni ochadi; d) ko'chirish;
b) ob'yektni belgilaydi; e) b, c, d javoblar to'g'ri.
c) bajarish;
65 - "sichqoncha" ko'rsatkichining bu ko'rinishining funksiyasi nimadan iborat?
a) buyruqni tanlash;
b) oyna, rasm va kadrlar o'lchamini o'zgartirish;
c) element holatini tanlagh;
d) ekran elementlari haqida ma'lumot olish;
e) matrmi kiritish.
66. - sichqoncha ko'rsatkichining bu ko'rinishining funksiyasi
nimadan iborat'
a) matnni kiritish;
b) buyruqni tanlash;
c) oyna, rasm va kadrlar ko'rinishini o'zgartirish;
d) element holatini tanlash;
e) ekran elementlari haqida ma'lumot olish.
67 -
sichqoncha ko'rsatkichining bunday holati funksiyasi nimadan iborat?
a) matnni kiritish;
b) buyruqni tanlash;
c) o'yna, rasm va kadrlar o'lchamini o'zgartirish
d) element holatini tanlash;
e) ekran elementi haqida ma'lumot.
68. - sichqoncha ko'rsatkichining
bunday holati funksiyasi nimadan
iborat?
a) element holatini tanlash; d) buyruqni tanlash;
b) matnni kiritish; e) o'yna, rasm va kadrlar o'lchamini o'zgartirish.
c)
ekran elementi haqida ma'lumot olish;
?
69. -
sichqoncha ko'rsatkichining bunday holati funksiyasi
nimadan iborat?
a) buyruqni tanlash; d) element holatini tanlash;
b) o'yna, rasm va kadrlar o'lchamini o'zgartirish; e) ekran elementi haqida ma'lumot olish.
c) matnni kiritish;
70. Bu qanaqa menyu?
a) asosiy menyu; d) закрыт menyusi;
b) menyu satri; e) hujjatlarni ochish menyusi.
c) sistema menyusi;
71. Sistema menmyusini qayerdan ochish mumkin?
a) masalalar panelidan;
b) oynaning chap yuqgri qismida sichqonchaning o'ngtugmasini bosish orqali;
c) oynaning o'ng yuqon qismida sichqonchaning o'ng tugmasmi bosish orqali;
d) oynaning chap va o'ng yuqori qismida sichqonchaning snap tugmasmi ikki marta qisqa mtervalda bosish orqali.
e) avabjavoblarto'g'ri.
72. "Informatsiya atamasi qanday so'zdan olmgan?
a) "inform" c) "informatika"
b) "information" d) "info"
73. Informatika so'zi dastlab qaysi shaharda vujudga kelgan?
a) Fransiya. c) Germaniya.
b) AQSH d) Yaponiya.
74. Ushbu qurulmalardan qaysi bin kompyuteming qo'shimcha qurilmasi hisoblanadi?
a) Skaner c) Klaviatura
b) Monitor d) Sistema bloki.
75.Windows so'zi qanday ma'noni bildiradi?
a) Kompyuter c) Dastur
b) Sistema d) Oynalar
76. Windows operatsion sistemani qaysi firma tomonidan ishlab chiqilgan?
a) Aplle c) Microsoft
b) Sun d) Toshiba
77 .Windows operatsion sistemasi nechanchi yilda ishlab chiqilgan?
a) 1985 yil c) 1992yil
b) 1989yil d) 1990yil
78. Ushbu qurilmalardan qaysi biri kompyuteraing qo'shimcha qurilmasi hisoblanmaydi?
a) Skaner c) Strilir
b) Printer. d) Monitor.
79. Printerlar necha xil bo'ladi?
a) 2 xil: lazerli va matrisali printerlar; c) 2 xil: matritsali va sepuvchi printerlar;
b) 3 xil: lazerli, matrisali, purkovchi printerlar; d) to'g'rijavobberilmagan.
80. Monitorning tez ishlashi nimaga bog'liq?
a) videoadapterga bog'liq; c) piksellar soniga bog'liq
b) ishlab chiqarilgan firmasiga bog'liq; d) monitorlarning o'lchamiga bog'liq.
81. Matn, grafika va tasvirlarning kompyuterga kiritishning avtomatlashtirish uchun xizmat qiluvchi qurilmaning nomini ko'rsating.
a) printer; c) skaner;
b) strimer, d) plotter.
82. Ushbu firmalardan qaysi biri modem ishlab chiqarmaydi?
a) Robotics c) Hewlett Packard;
b) ZYXEL; d) Rockwell.
83. BIOSnima?
a) tezkor xotira; c) videoxotira;
b) yarim doimiy xotira; d) doimiy xotira.
84. Sistema blokidagi parallel portlar nima deb ataladi?
a) COM; c) USB; b) LPT; d) PS/2.
85. Quyidagi mikroprotsessorlarning qaysi birini Intel firmasi ishlab chiqarmagan?
a) AMD Duron; c) Pentium MMX;
b) Intel 80286; d) Pentium IV.
86. Windowsda foydazlanuvchilar necha turdagi menyular bilan ishlashi mumkin?
a) 2 turdagi; c) 3 turdagi;
b) 5 turdagi; d) 4 turdagi.
87. ESC klavishasining vazifasi nima?
a) berilgan vazifani bekor qilish; c) kursorni satr oxiriga olib boorish;
b) tasdiqlash; d) kursorni bir belgi chapga surish.
88. 1 Mb necha Kbaytga teng?
a) lOOOKilobayt; c) 1024Kilobayt;
b) 1024.102Kilobayt; d) 1000.102 Kilobayt.
89. Oynaning ixtiyoriy joyida sichqonchaning o'ng tugmasi bosilganda qanday menyu hosil bo'ladi?
a) bosh menyu; c) dastur menyusi;
b) konteks menyu; d) muloqot oynasining menyusi.
90. Windowsning standart dasturlarini ishga tushirish qanday amalga oshiriladi?
a) Пуск→ Программы→ Стандартные;
b) Пуск→ Стандартные;
c) Пуск→ Программы→ Служебные→ Стандартные;
d) Пуск→ Настройка→ Стандартные.
91. Tarmoqlar necha xil bo' ladi?
a) 3 xil: local, global, mintaqaviy; c) 2 xil: local va mintaqaviy;
b) 2 xil: local va global; d) 2 xil global va mintaqaviy.
92. Ushbu qurilmalardan qaysi biri global tarmoqda mavjud bo'lishi shart.
a) konsentrator; c) modem;
b) koaksial kabellar; d) optik tolali kabellar.
93. Kompyuterning qo'shimcha qurilmalari ko'rsatilgan qatorni aniqlang.
a) skaner, monitor, printer; c) printer, klaviatura, monitor;
b) skaner, printer, plotter; d) printer, sistema bloki, printer.
94. Quyida berilgan qaysi qurilma sistema bloki ichida joylashgan?
a) monitor; c) printer;
b) sichqoncha; d) CD-ROM.
95. Printerlar kompyuterning qaysi portiga ulanadi?
a) LPT; c) PS/2;
b) COM 1; d) COM 2.
96. Kompyuterning ichki qurilmalarini bir-biriga ulovchi maxsus simlar nima deyiladi?
a) chipset; c) shina;
b) shlyuz; d) kabel
97. Ma'lumotlarni bosmaga chiqarish qurilmasi nima deb ataladi?
a) skaner; c) strimmer;
b) printer; d) plotter.
98. Alt + F4 klavishlari kombinatsiyasi qanday vazifa uchun ishlatiladi?
a) oynani tiklash uchun; c) kursorni bir abzats pastga tushirish;
b) dastur oynasini yopish uchun; d) oynani o'ngga surish.
99. Windowsda disklarni tekshirish uchun qanday dasturdan foydalaniladi?
a) Spee Disk; c) Instalyatsiya;
b) Defragmantatsiya; d) Scan Disk.
100. Microsoft firmasining direktori?
a) Bill Geyts; c) Bill Hepton;
b) Charlz Geyts; d)Charli Tomson.
101. Asosiy qurilmalarni toping
a) Monitor, protsessor, klaviatura, sichqoncha
b) Printer, modem, skaner
c) Monitor, printer, modem, skaner
d) Protsessor, strimer
102. Microsoft Word ning mefryu satri
a) Файл, Правка, Вид, Вставка, Формат, Сервис, Таблица, Окно, Справка
b) Файл, Правка, Вид, Сервис, Таблица, Окно
c) Справка, Файл, Правка, Вид, Вставка, Формат, Сервис
d) Справка, Файл, Правка, Вид, Вставка, Формат, Сервис, Справка
103. Microsoft Word dasturida xujjatni saqlash uchun qaysi buyruqni ishlaush kerak?
a) Soxranit, Soxranit kak... c) Udalit, Dobavit
b) Qtkrbit, Zakrbit d) Vid, Vstavka
104. Microsoft Word qanday dastur?
a) Matn muharrir c) Elektronjadval
b) Ma'lumotlar ombori d) Operatsion tizim
105. Microsoft Windows 95 qanday dastur?
a) Operatsion tizim c) Elektronjadval
b) Malumotlar ombori d) Matn muharrir
106. Microsoft Excel qanday dastur?
a) Elektronjadval c) Operatsion tizim
b) Ma'lumotlar ombori d) Matn muharrir
107. Microsoft Word m ishga tushirish usulli
a) Пуск- Программы- Microsoft Word c) Панель задач - Microsoft Word
b) Панель управления- Microsoft Word d) to'g'njavob yo'q
108. Microsoft Excel ni ishga tushirish usulli
a) Пуск- Программы- Microsoft Excel c) Панель задач - Microsoft Excel
b) Панель управления- Microsoft Excel d) TVg'ri javob yo'q
109. Paint qanday dastur?
a) Grafik muharrir c) Operatsion tizim
b) Elektronjadval d) Matn muharrir
110. Paint m ishga tushirish usulli
a) Пуск- Программы- Microsoft Paint c) Панель задач - Microsoft Excel
b) Панель управления- Microsoft Excel d) To'g’ri javob yo'q
111. Microsoft Excel dastunda xujjatni saqlash usulli
a) Сохранить, Сохранить как... c) Удалить, Добавить
b) Открыть, Закрыть d) Вид, Вставка
112. Paint dastunda rasmni saqlash usulli
a) Сохранить, Сохранить как... c) Удалить, Добавить
b) Открыть, Закрыть d) Вид, Вставка
113. Microsoft Power Point qanday dastur?
a) Prezentatsiya yaratish c) Operatsion tizim
b) Elektronjadval d) Matn muharrir
114. Microsoft Power Point dasturida prezentatsiyani saqlash usulli
a) Сохранить, Сохранить как… c) Удалить, Добавить
b) Открыть, Закрыть d) Вид, Вставка
115. Microsoft Power Point dasturida yangi prezentatsiyani hosil qilish usulli
a) Сохранить, Сохранить как… c) Удалить, Добавить
b) Открыть, Закрыть d) Вид, Вставка
116. Klaviaturaning vazifasi
a) Matimi kiritish c) Axborotni saqlash
b) Skanerdan o'tkazish d) Axborotni qayta ishlash
117. Vinchester (HDD) ning vazifasi
a) Axborotni saqlash c) Mam ni kiritish
b) Skanerdan o'tkazish d) Axborotni qayta ishlash
118. Monitor ning vazifasi
a) Axborotni ekranga chikarish c) Matni kiritish
b) Skanerdan utkazish d) Axborotni qayta ishlash
119. Printer ning vazifasi
a) Axborotrji qog'ozga chop etish c) Matnni kiritish
b) Skanerdan o'tkazish d) Axborotni qayta ishlash
a) Internet tizimiga kirish c) Matnni kiritish
b) Skanerdan o'tkazish d) Axborotni qayta ishlash
121. Fayl nima?
a) Axborotni saqlash uchun maxsus ob'ekt c) Matnni kiritish maxsus ob'ekt
b) Skanerdan utkazish maxsus ob'ekt d) Axborotm qayta ishlash maxsus ob'ekt
122. Katalog (papka) nima?
a) Fayllarni saqlash uchun maxsus ottekt c) Matnni kiritish maxsus ob'ekt
b) Skanerdan o'tkazish maxsus ob'ekt d) Axborotni qayta ishlash maxsus ob'ekt
123. Windows dasturidan chiqish vakompyutenii o'chirish usulli
а) Пуск - Завершение работы-выключит комрьютер
b) Открыть, Закрыть
c) Пуск - Удалить, Добавить
d) Пуск -Вид-закрыт
124. Internet Explorer qanday dastur?
a) Internet tizimida ishlash c) Operatsion tizim
b) Elektron jadval d) Matn muharrir
125. Windows dasturida oynaning asosiy elementlari
a) Menyu sastri, uskunalar panelt c) Matn muharrir
b) Elektron jadval d)Tugrijavobyo'q
126.Shaxsiy kompyuterlar qanday qurilmalardan tashkil topgan?
a. protsessor, klaviatura, sichkoncha, monitor
b. printer, modem, monitor
c. skaner, protsessor, sichkon
d. sichkon, skaner, klaviatura, modem
127.Protsessor nima?
a. axborotni qayta ishlash va saqlash uchun c. axborotni chop etish
b. axborotni ekranga chiqarish d. internet tizimida ishlash
128. Printerning vazifasi
a. Axborotni qogfozga chop etish c. Axborotni ekranga chiqarish
b. Internet tizimida ishlash d. Axborotni qayta ishlash va saqlash uchun
129. Modem nima uchun ishlatiladi?
a. Internet tizimiga kirish va ishlash uchun
b. Axborotni ekranga chiqarish
c. Axborotni qog'ozga chop etish
d. Axborotni qayta ishlash va saqlash uchun
130. Microsoft Word matn muharririning yorlig'i qaysi qatorda to'g'ri ko'rsatilgan.
a) 
b) 
c) 
d) 
131. Bosh menyu orqali Word matn muharririga kirish usuli qaysi qatorda to'g'ri ko'rsatilean.
a) Pusk → Programme→ Standartnie→ Microsoft Word
b) Pusk → Programme → Standartnie → Razvlechenie → Microsoft Word
v) Pusk → Programmie → Microsoft Word
c) to'g'ri javobyo'q
132.
nomi qaysi qatorda to'g’ri ko'rsatilgan.
a) menyu satri v) uskunalar qatori
b) holat satri c) sarlavha satri
133. Bajarilgan operatsiyani rad etish vaqayta takrorlash, belgilangan joyni qirqib olish va kerakii joyga qo'yish, hujjatning barcha joyini tanlash. Bu vazifalar menyuning qaysi bo'limiga tegishli.
a) Fayl b)Pravka c) Vid d) Vstavka
134. 
bu piktogrammalaraing vazifalari qaysi qatordato'g'ri ko'rsatigan.
a) yig'ib olish, yoyish, qirqish, c) yig'ib o3ish? yoyish,yopish
b) qirqish, yig'ib olish, yopish, d) yig'ib olish, yopish, qirqish.
135. 
bu qanday uskunalar paneliga kiradi.
a) Standartnaya b) Formatirovanie c) Risovanie d) Avtotekst
136 . 
tasmadagi bu belgilarning vazifasini
klaviaturadagi qaysi tugma bajaradi
a) Page Up,Page Down, Enter c) Home, End, Enter
b) Page Down, Page Up, Caps Lock d) Page Up, Page Down.
137. 
bu pikto gram malar menyuning
qaysi bo'limida mavjud
a) Fayl b) Pravka c) Vid d) Vstavka
138. Matn nimalardan tashkil topadi.
a) simvol, so'z. v) abzats, sahifa.
b) qator, parcha, c) barcha javoblar to'g'ri.
139. Klaviaturadagi Backspace (→) tugmasining vazifasi nimadan iborat.
a) Kursordan o'ngga turgan simvolni o'chirish,
b) Kursorni chapga bitta so'zga siljitish.
v) Kursordan chapga turgan simvollarni o'chirish.
c) Kursorni matnning oxirgi harfiga siljitish.
140. Kursorni bir abzats pastga siljitish klaviaturadagi qaysi tugma orqali bajariladi.
a) Ctrl +↓ b) Ctrl +→ c) Ctrl + ← d) Ctrl+ ↑
141. Kompyuterga belgilarni kiritish qurilmasini toping.
a) Klaviatura c) Monitor
b) Skaner d) to'g'rijavob yo'q
142. Matnli yoki grafik ko'rinishdagi ma'lumotlarni ekranda tasvirlaydi.
Bu nimaga berilgan ta'rif.
a) Klaviatura c) Monitor b) Printer d) Skaner
143. Kursorni oldingi qatorning oxirgi simvolidan keyin qo'yib Enter tugmasi bosilsa nimahosilbo'ladi.
a) bitta qatorni ikiga bo'ladi c) ikkita qatorni birlashtiradi.
b) bitta bo'sh qator kiritadi. d) a va b javoblar to'g'ri.
144 . 
bu piktogrammaning vazifasi nimadan iborat.
a) ma'lumotni xotiraga saqlash.
b) ma'lumotni buferga olish.
v) olingan ma'lumotni kerkli joyga qo'yish.
c) belgilangan matnni qirqish.
145. Kursordan o'ngga turgan simvolni belgilash klaviaturadagi qaysi tugma orqali bajariladi.
a) Shift +→ b) Shift + ← c) Shift + ↓ d) Shift +↑
146. 
bu piktagrammaning vazifasi qaysi
qatorda to'g'ri ko'rsatilgan
a) matnni o'ng chegara bo'yicha chegaralaydi,
b) matnni butun en bo'yicha chegaralaydi.
c) matnni markaz bo'ylab chegaralaydi.
d) matnni ustun holatida tasvirlaydi.
147. " Границы и заливка " bandi menyuning qaysi bo'limiga tegishli.
a) Вид c) Формат b) Вставка d) Сервис.
148. "Символ" bandi nima vazifani bajaradi.
a) matnga grafik obektlar kiritish mumkin.
b) matnni ustunlar ko'rinishida tasvirlash mumkin.
c) matnga klaviauraga yo'q belgilarni kiritish mumkin.
d) matnga jadval kiritish mumkin.
149. 
quyidagi piktogrammaning vazifasini
menyuning qaysi bandi orqali bajarist mumkin
a)Vid c) Servis b) Vstavka d) Format
150. Paint tasvir muharririning menyu bo1 limlari qaysi javobda to'g'ri ko'rsatilgan?
a) Файл, Правка, Вид, Рисунок, Палитра, Справка
b) Файл, Правка, Сервис, Переход, Избранное
c) Файл, Правка, Вид, Вставка, Рисунок, Справка
d) Файл, Правка, Вид, Избранное, Рису
151 Grafik muharrirlari qaysi qatorda to'g'riko’rsatilgan?
a) Corel Draw, Corel Xara, Paint, Adobe, Lexicon
b) Word, Paint, Corel, Excel
c) Lexicon, Paint, Corel, Word, Excel
d) Adobe Photoshop, Paint, Macromedia Fiash, Corel Draw
152. Hujjatni rasimylashtirish va sahifaga tasvirlar tushrish uchun menyuning qaysi bo'limidan foydalaniladi?
a) Формат b) Вставка c) Сервис d) Правка
153. Paint tasvirlariga yozuv tushirish jihozlar majmuasidagi qaysi tugma yordamida amalga oshiriladi?
a) 
b) 
c) 
d) 
154. Paint tasvir munamriaa rasmrang qismirn ixnyony qirqisnjmoziarmajmuasiaagi qaysi tugma yordamida amalga oshiriladi?
a) 
b) 
c) 
d) 
155. Qaysi piktogramma yordamida diagramma hosil qilish mumkin?
a) 
b)
c) 
d) 
156. Pover Pointda sana va vaqt menyuning qaysi bo'limi orqali o'rnatiladi?
а) Формат b) Сервис с) Вставка d) Правка
157. Kalkulyatorni bir rejimdan ikkinchi rejimga o'tkazish menyuning qaysi bo'limi orqali amalga oshirilladi?
а) Вид b) Правка с) Справка d) Сервис
158. Sistema menyusi ishga tushirish qaysi klavishlar kombinasiyasi yordamida amalga oshiriladi?
a) "Ctrl" "Пробел" b)
"Ctrl + "Shift"
c) "Alt" + "Пробел" d)
"Ctrl" + "Alt"
159. Word muharririning asboblar panelidagi bar bir piktograma nimani anglatadi?
a) asvimi b) Tahrirlashni c) Matn kiritishni d) Buyruqni
160. Paintda formatlash panelini ekranga chiqarish qanday amalga oshiriladi?
a) Вид ► Панель атрибутов текста c) Рисунок►Атрибуты
b) Вид ► Набор инструментов d) Вид ► Строка состояния
161.Chop etishdan avval hujjatni qog'ozda joylashishini ko'zdan kechirish asboblar panelidagi qaysi piktogramma orqali amalga oshiriladi?
a) 
b) 
c) 
d) 
162. Matnda turli xil shriftlardan foydalanish menyuning qaysi bo'limidan amalga oshiriladi?
а) Формат ► Шрифт... с) Вставка ► Символ...
b) 
d)
163. Matnni sahifalarga bo'Iish qanday amalgam oshiriladi ?
a) 
c)
Вставка ► Номера страниц...
b) 
d)
b va c javoblar to'g'ri
164. Paintda rasmning o'lchamini o'zgartirish qanday amalgam oshiriladi?
a)
Asboblar panelidan 
c) 
b) Вид ► Масштаб d) a va b javoblar to'gri
165. Power Point tasvir niuharririning asboblar panelidagi piktogramma nimani anglatadi?
a) yangi slaydlar hosil qilish b) Tasvirm ko'rish
c) Hujjatga tasvir qo'yish d) Fon rangini belgilash
166. Xotiradagi rasmni ekranga
chaqirish menyuning qaysi bandida amalgam oshiriladi
а) Файл ► Открыть... с) 
b)Ctrl+O d) barcha javoblar to'g'ri
167. Asboblar paneli nima?
a) Asboblar paneli- tugmalar majmuidan iborat bo'lgan panel bo'lib, menyu satridan so'ng joylashadi.
b) Asboblar paneli- tugmalar majmuidan iborat bo'lgan panel bo'lib, uni yo'lakcha yoki oyna shaklida o'rnatish mumkin.
c) Asboblar paneli- tugmalar majmuidan iborat bo'lgan panel.Bunda, bar bir tugma aniq vazifa va nomga ega bolib, tugmani bosish natijasida biror buyruq bajariladi.
d) a) va b) javoblar to'g'ri
168. Matn belgilarini formatlash usullari to'g'ri ko'rsatilgan qatorai belgilang.
a) 
piktogrammalardan foydalanib
b) 
piktogrammalardan foydalanib hamda yordamida o'zgartirish
c) piktogrammalar hamda klaviatura yordamida o'zgartirish
d) 1. «Форматирование» asbobiar panelidan foyalanib o'zgartirish
2. «ФОРМАТ» menyusidagi Шрифт buyrug'idan foydalanib
3. Matn belgisini klaviatura yordamida o'zgartirish
169, Microsoft Word muhamri «Формат» menyusining «Буквица» buyrug'i qanday amalni bajaradi?
a) Belgilarning o'lchamini o'zgartiradi.
b) Abzasning birinchi harftni kattalashtiradi.Bunda birinchi harthing o'lchami, shu harf yonida necha satr ma'lumot yozishga bog'liq.
c) Kattalashayotgan harf uchun shrift tanlanadi,
d) Kattalashayotgan harming abzasda joylashish ko'rinisM tanlash, katta-lashayotgan harfiiing to'grisiga yozish mumkin bo'lgan satrlar soni ko'rsatish mumkin.
170. Klaviaturadan foydalanib rnatn yoki
grafikni to'liq belgilash qanday amalga oshiriladi?
a) Ctrl+S yoki Ctrl+C. b) Shift+A
c) Ctrl+A yoki Ctrl+Num5 d) Ctrl+A
171. Sarlavha satri nima?
a) Dastur nomi ko'rsatiladigan maxsus qator.
b) Bu yerda bir necha boshqarish tugmalari joylashgan bolib, ular yordamida oynaning tashqi ko1rinishini o'zgartirish mumkin.
c) Bu satrda turli tugmalar joylashgan bo'lib, unda oynalarning holati akslanadi,
d) Bu yerda dasturning nomi ko'rsatilishi bilan bir qatorda, bir necha boshqarisli tugmaiari joylashgan bo'lib, ulardan oynaning tashqi ko'rinishini o'zgartirishda foydalanish munakin.
172. Matn qismidan nusxa olish qaysi klavisMar kombinasiyasi orqali amalga oshiriladi?
a) Ctrl+X yoki Ctrl+V b) Shift+S
c) Ctrl+C yoki Ctr Insert; d) a) va b) javoblarto'g'ri
173. 
, 
, 
darchalarning
vazifasi nima?
a) Harf o'lchamini o'zgartiradi, ishchi oynaning masshtabini o'zgartiradi, harf ko'rinishini o'zgartiradi.
b) Harf o'lchamini o'zgartiradi, ishchi oynaning masshtabini o'zgartiradi, tilni tanlaydi.
c) Harf o'lchamini o'zgartiradi, harf ko'rinishini o'zgartiradi, oynaning o'lchamini o'zgartiradi.
d) Harf o'lchamini o'zgartiradi, oynaning o'lchamini o'zgartiradi, belgilarni quyuq ko'rinishga o'tkazadi.
174. Shrift o'lchamini o'zgartirish maydonchasini tanlash klavisMar kombinasiyasi orqali amalga oshiriladi?
a) Alt+Shift+P b) Ctrl+Shift+A c) Alt+Shift d)Ctrl+SMft+P
175. piktogrammalarqaysiasboblarpaneligategishli?
а) «Стандартная» asboblar panehga
b) «Форматирование» asboblar paneliga
с) «Формы» asboblar paneliga
d) «Автотекст» asboblar paneliga
176. Klaviaturada mayjud bo'hoagan belgilarni hyjatga joylashtirish qanday amalga oshiriladi?
a) «Вставка» menyusiniog «Объект» buyrag'ini tanlash orqali
b) «Вставка» menyusining «Шрифт» buyrag'ini tanlash orqali
c) «Вставка» menyusining «Символ» buyrag'ini tanlash orqali
d) «Вставка» menyusining «Рисунок» buyrag'ini tanlash orqali
177. Hujjatni chop etish usullari to'g'ri korssatilgan qatorai belgilang.
а) «Файл» menyusining «Печать» buyrag'idan yoki Ctrl+P klavishlar
kombinasiyasidan, yoki
asboblar panelidagi
piktogrammadan
b)
«Файл» menyusinmg «Печать» buyrag'idan yoki asboblar panelidagi
piktogrammadan
c)
asboblar panelidagi 
piktogramtnadan yoki Ctrl-HP
klavishlar kombinasiyasidan
d) Barchajavoblarto'g'ri
178. 
ushbu ikkita belgining farqini
toping ?
a) Xotiralash va joylashtirish
b) Nusxalash va qirqib olish
c) Nusxalasrmmg pasiv va aktiv holatlari
d) Bir-biridan farq qilmaydi
179. Параметр страницы… buyrug'i nima vazifani bajaradi?
a) sahifa holati ko'rib chiqadi. b) yangi sahifa ochadi
c) Ekran parametrlarini ko’rib chiqiladi. d) Sahifani chop etadi
180. Windows xizmatchi dasturlarini ko'rsating?
a) Scandisk, Дефрагментация диска, Очистка диска, Мастер обслуживания.
b) Word, Paint, Excel.
c) MS DOS, Windows, NC.
d) Сведения о системе ,Word, Paint,.Excel., Power Poin
181. 
Ushbu asboblarni menyu satrining qaysi
bo'limidan hosil qilish mumkin?
а) Файл. b) Формат. с) Вид d) Окно
182. Masalalar panelining konteks menyusi klaviatura orqali qanday ochiladi?
a) Ctrl+Esc b) Ctrl+ F10 c) Ctrl+Tab d) Shift+F
183. Excelda hosil qilingan fayl nima deb ynritiladi?
a) Hujjat oynasi b) Ish kitobi c) Ma'lumot d) Jadval
184. Excelda jadvalning har bir yacheykasida kiritiladigan ma'lumotning turlari to'g'ri ko'csatilgan qatorm belgilang
a) matn, son, tasvir
b) matn, son, diagramraa, jadval
c) matn, son, formula
d) matn, son, formula, diagrarama
185.Yacheyka nima?
a) Jadvaldagi kataklar c) Jadvalning qatorlari
b) Jadvalning ustunlari d) Qator va ustun kesishmasi
186. Excelda yacheykani tozalash qanday amalga oshiriladi?
a) Yacheykani ajratib, Delete klavishi bosiladi
b) Yacheykani ajratib, Правка ► Очистить ► Содержимое ketma-ketligini bajarish bilan
c) Формат ► Удалить ► Ячейки
d) a va b javoblar to'g'ri
187.Excelda ish kitobini yopish to'g'ri ko'rsatilgan qatorni belgilang.
a) Файл ► Закрить yoki ish kitobining o'ng yuqori burchagida joylashgan закрить tugmasi bosiladi
b) Файл ► Закрить, Файл ► Выход .
c) Alt+F4
d) Barcha javoblar to'g'ri
188. Ma'lumot o'zgartirilishi lozim bo'lgan yacheykada "sichqoncha" tugmasini ikki marta bosib, kursorni (ko'rsatkichni) o'zgaradigan joyga keltirib, yangi matn terilsa yoki Back Space klavishi orqali eski matnni o'chirib yangisini kiritilsa, yacheyka ustida qanday amal bajariladi?
a) Ma'lumotlarni kiritish b)
Ma'lumotlarni tuzatish
c) Yacheykani tozalash d) a va b
javoblar to'g'ri
189.Chizilgan rasmdan va uning
qismlaridan nusxa olish, boshqa joyga ko'chirish yoki noto'g'ri bajarilgan
amalni bekor qilish amallari PAINT dasturi menyusining qaysi bo'limida
bajariladi?
а) Рисунок b) Вид с) Правка d) Файл
190. ACCESS so'zining ma'nosi,
a) ma'lumot b) kirish c) dastur d) bilim
191. Klaviaturada mavjud bo'lmagan belgilarni hujjatga joylashtirish qanday amalga oshiriladi?
а) Формат ► Шрифт b) Вставка ► Символ
с) Правка ► Найти d) Вставка ► Рисунок
192. ExceIda bajarilgan biror amalni bekor qilish usullari to'g'ri ko'rsatilgan qatorni belgilang.
a) Правка► Отменить, Ctrl+Z, 
b) Правка► Отменить, Ctrl+Z, 
,Esc
c) Правка► Отменить, 
d) Правка► Отменить, 
, Esc
193. Quyidagi elementlar
• Arifmetik amallar, masalan: +(qo'shish), *(ko'paytirish)
• Katak yoki maydon adresi yoki ularning nomi
• Sonlar
• Ishchi jadval funksiyalari, masalan СУММ jadval katagiga kiritiladigan ma'lumot turining qaysi biriga tegishli
a) matn b) formula с) sonli qiymat d)barchajavoblar to'g'ri
194. Formulani katakka yozishning usuli to'g'ri to'g'ri ko'rsatilgan qatorni belgilang
a) Klaviatura yordamida yoki katak adreslarini ko'rsatish yordamida
b) Klaviatura yordamida yoki asboblar paneli yordamida
c) Asboblar paneli yordamida yoki unda ishtirok etayotgan kataklarni ishchi jadvalda to'g'ri ko'rsatish
d) b va с javoblar to'g'ri
195. Excelda Фомат ячеек dialog oynasini qanday usul bilan
chiqarish mumkin?
а) Формат►
Ячейки... b) Вставка►
Ячейки...
с)
Ctrl+1 d) a vac javoblar
to'g'ri
196 .Ma'lumotlar ombori qaysi dasurda yaratiladi?
a) Microsoft Excel b) Microsoft Word
c) Microsoft Access d) a va с javoblar to'g'ri
197. Aniq electron adres bo'yicha xabarlarni uzatishning electron usuli nima deb ataladi?
a) Internet b) E-mail
c) Gipertekst d) WWW (World Wide Web)
198. 
Bu
piktogramfnaiar Microsoft Word menyu satrining qaysi bo'limiga joylashgan?
a) Вид c) Сервис
b) Формат d) Bcтaвкa
199. 
- Bu piktogrammaning vazifasi
nima?
a) chiziq rangini o'zgartiradi c) chiziq chizishda ishlatiladi
b) Shrift rangini o'zgartiradi d) fon rangini o'zgartiadi.
200. 
- Bu piktogrammaning vazifasi
nima?
a) rasm qo'shish uchun c) diagramma qo'shish uchun
b) kartinka qo'shish uchun d) WordArt dan obyekt qo'shish uchun
GLOSSARIY
ADSL
сокращенный: Asymmetric Digital Subscriber
Line
Asimmetrik raqamli abonent liniyasi. Ma’lumotlarni telefon liniyalari bo‘ylab yuqori
tezlik bilan uzatish texnologiyasi. DSL oilasiga mansub texnologiyalardan biri.
Ommaviy foydalanuvchilarga mo‘ljallangan nisbatan arzon texnologiyadir. Nomidan
shaklicha, ma’lumotlarni uzatish asimmetrik, ya’ni, dastlabki trafikga nisbatan
chiqish trafikiga ancha kattaroq chastota oralig‘i ajratiladi. 8 Mbit/s. tezlikkacha
signallarni qabul qilib, 1 Mbit/c. gacha tezlik bilan uzatadi. ADSL-modemlar orasidagi
telefon simlarining uzunligi 7 kmdan ortmasligi kerak. Ish vaqtida ma’lumotlarni
uzatish tezligi telefon liniyasining ahvoliga (shovqin darajasiga, to‘siqlar soniga
va h.k.) qarab o‘zgarishi mumkin. Bundan tashqari ADSL-ulanish shovqinlarga, ayniqsa
shu telefon kabelidan o‘tkazilgan boshqa raqamli aloqa liniyalaridagi shovqinlarga
sezgirdir.
AGP
сокращенный: Accelerated Graphics
Port
Tezlashtirilgan grafik port, AGP-port. Videokartani shaxsiy kompyuterga ulash
uchun interfeys spetsifikatsiyasi.
algoritm
на английском
языке: algorithm
на русском языке: алгоритм
на узбекском языке (кириллица): алгоритм
1. Vazifani bajarishga qaratilgan aniq
belgilangan qoidalarning tartiblangan chekli to‘plami.
2. Dastlabki ma’lumotlarni oxirgi natijaga o‘tkazuvchi hisoblash jarayoni
orqali masala yechimini aniq ko‘rsatuvchi amallar mazmuni va ketma-ketligi.
Algoritm tavsifnomalariga quyidagilar kiradi:
- berilgan dastlabki ma’lumotlar bilan natijaning bir turliligi;
- jarayonni inson yoki hisoblash mashinasi tomonidan bajarilishi mumkin bo‘lgan
ayrim amallarning chekli soniga bo‘lish mumkinligi;
- ko‘p sinfga oid masalalarga mos ko‘p dastlabki ma’lumotlar uchun natija olish
mumkinligi.
Hisoblash mashinasiga algoritm dastur shaklida beriladi. Bitta masalani
yechishning bir necha algoritmi mavjud bo‘lishi mumkin. Ular orasida eng
samaralisini, bajarilishi uchun eng kam amallar, mashina vaqti, xotira va
h.k.ni talab qiluvchi algoritmni tanlash lozim. Samarali algoritmlar mavjud
bo‘lishi shartlari va ularni qurish (ishlab chiqish)ni o‘rganish algoritmlar
nazariyasi asosini tashkil etadi.
Algoritm atamasi o‘rta asrlarda yashab ijod etgan buyuk o‘zbek matematigi
Al-Xorazmiy nomidan kelib chiqqan. U o‘zi kashf etgan o‘nli sanoq tizimida IX
asrning 825 yilidayoq to‘rt arifmetika amallarini bajarish qoidalarini bergan.
Arifmetika amallarini bajarish jarayoni esa alxorazm deb atalgan. Bu atama 1747
yildan boshlab algorismus, 1950 yilga kelib algorifm deb ham ataldi.
Kompyuterlar paydo bo‘lishi bilan algoritm atamasi hozirgi ma’nosi bilan
axborot texnologiyalari sohasida eng asosiy atamalardan biri bo‘lib qoldi.
aloqa kanali
на русском языке: канал связи
на английском языке: communication channel
на узбекском языке (кириллица): алоqа канали
смотрите: ma’lumotlar uzatish kanali
analog
на узбекском языке
(латиница): analog
на русском языке: аналоговый
на узбекском языке (кириллица): аналог
Uzluksiz shaklda aks etuvchi to‘xtovsiz o‘zgaruvchi fizikaviy kattaliklar yoki ma’lumotlar hamda ushbu ma’lumotlardan foydalanuvchi jarayonlar va funksional qurilmalarga tegishli ta’rif.
analog signal
на узбекском языке
(латиница): analog signal
на русском языке: аналоговый сигнал
на узбекском языке (кириллица): аналог сигнал
To‘xtovsiz o‘zgaruvchi elektr kuchlanish yoki elektr toki shaklidagi axborot tashuvchisi. Vaqt davomida o‘zgaruvchan analog signal amplitudasi u tashuvchi axborotning miqdoriga mos bo‘lib, odatda o‘lchangan fizikaviy kattalikni bildiradi, masalan, harorat, tezlik va h.k. Analog signal tashuvchi axborotga kompyuterda ishlov berish uchun analog-raqamli o‘zgartgich zarur.
animatsiya
на английском
языке: animation
на русском языке: анимация
на узбекском языке (кириллица): анимация
Bir necha tasvir yoki kadrlarni ko‘rsatish orqali
yaratiladigan harakat taqlidi. Televideniyedagi multfilmlar animatsiyaning bir turidir.
Kompyuterlardagi animatsiya ko‘ptashuvchili taqdimotlarning eng asosiy tarkibiy
qismlaridandir. Kompyuter monitorida ko‘rish mumkin bo‘lgan animatsiyalarni yaratish
imkonini beruvchi ko‘plab dasturiy qo‘llanmalar mavjud.
Animatsiya va video o‘rtasidagi farqqa e’tibor bering. Video davom etuvchi harakatdan
iborat bo‘lib, diskret kadrlarga bo‘lingan bo‘lsa, animatsiya mustaqil rasmlar bilan
boshlanib, ularni davom etuvchi harakat tasavvurini yaratish uchun birlashtiradi.
apparat ta’minoti
на английском
языке: hardware
на русском языке: аппаратное обеспечение
на узбекском языке (кириллица): аппарат таъминоти
Hisoblash tizimi tarkibiga kiruvchi uning faoliyat ko‘rsatish uchun zarur bo‘lgan jami apparat vositalari. Apparat ta’minotiga kompyuter, tashqi qurilmalar, aloqa tarmoqlari va h.k. kiradi. Ular texnik nuqtai nazardan tizimning samarali ishini, uning foydalanuvchiga ma’lum xizmat turlarini ko‘rsatishni ta’minlaydi. Ushbu atama hisoblash tizimining dasturiy ta’minot bo‘lmagan qismini bildiradi.
arxiv
на русском языке: архив
на английском языке: archive
на узбекском языке (кириллица): архив
Arxivator yordamida ochish mumkin bo‘lgan, tarkibida bir yoki ko‘p (odatda kompressiyalangan) fayllar va axborot bo‘lgan fayl. Arxivlar odatda dasturiy mahsulotlar yoki rezerv nusxalarni tarqatish uchun yaratiladi. tar, gzip formatidagi arxivlar UNIX; zip, rar, arj formatidagi arxivlar esa Windows amaliy tizimlarida ishlatiladi.
arxivator
на русском
языке: архиватор
на английском языке: archiver
на узбекском языке (кириллица): архиватор
Tashqi qurilmada ixcham va uzoq muddatli saqlash uchun
fayllarni zichlash (arxivlash) va zichlangan fayllarni dastlabki shaklga
qaytarish (arxivsizlash) uchun mo‘ljallangan dastur yoki dasturlar majmui.
Shaxsiy kompyuterlarda eng keng tarqalgan axrivatorlar – PKZIP, ARJ, RAR.
Ularning barchasi fayllarni ixchamroq saqlash imkonini berishdan tashqari
quyidagilarga imkoniyat yaratadi:
- ish katalogining barcha, ba’zi yoki muayyan qolipga mos fayllarini arxiv
fayliga qo‘shish;
- fayllarni arxiv fayliga qo‘shish;
- fayllarni arxiv fayldan o‘chirish;
- arxiv fayli tarkibini ko‘rish;
- arxiv faylidan alohida fayllarni olish yoki barcha fayllarni arxivsizlash;
- boshqa tizimda arxivsizlash dasturi mavjudligini talab qilmaydigan o‘zi
ochiladigan arxiv fayllarni yaratish.
avtomatlashtirilgan
tizim
на английском
языке: automatized system
на русском языке: автоматизированная система
на узбекском языке (кириллица): автоматлаштирилган тизим
Inson faoliyati jarayonini avtomatlashtirishga qaratilgan dasturiy va apparatli vositalar tizimi. Avtomatik tizimdan farqli o‘laroq. Avtomatlashtirilgan tizim har doim inson ishtirokida faoliyat ko‘rsatadi va inson uning asosiy bo‘g‘inidir.
axborot
на английском
языке: information
на русском языке: информация
на узбекском языке (кириллица): ахборот
1. Taqdim etilish shaklidan qat’iy nazar shaxs, predmet,
dalil, voqea, hodisa va jarayonlar haqidagi ma’lumotlar.
2. Dalil, voqea, hodisa, predmet, jarayon kabi obyektlar haqidagi bilim
(ma’lumotlar) hamda tushunchalar yoki buyruqlar.
3. Ma’lum xos matnda aniq ma’noga ega bo‘lgan tushunchalarni ichiga oluvchi
dalil, voqea, hodisa, predmet, jarayon, taqdimot kabi obyektlar haqidagi bilim
(ma’lumotlar).
4. Qiziqish uyg‘otishi mumkin bo‘lgan va saqlanishi va qayta ishlanishi lozim
bo‘lgan jami dalil va ma’lumotlar. Kitob matni, ilmiy formulalar, bank hisob
raqamidan erkin foydalanish va to‘lovlar, dars jadvali, o‘lchash majmualarining
Yer va fazo stansiyasi o‘rtasidagi masofa to‘g‘risidagi xabarlar va h.k.
axborotlar bo‘lishi mumkin. Hisoblash mashinasi ishi uchun zarur bo‘lgan
axborot qayta ishlanishi lozim bo‘lgan ma’lumot va dasturdan iborat bo‘lib,
dastur ushbu ma’lumotlar bilan nima va qaysi tartibda bajarilishi lozimligini
belgilaydi (yoki foydalanuvchiga belgilash imkonini beradi). Axborot nur, tovush va radio to‘lqinlari, elektr toki yoki kuchlanishi, magnit maydoni, qog‘ozdagi belgilar shaklida yaratilishi va tashilishi mumkin. Umuman olganda, xohlagan moddiy tuzilma
yoki energiya oqimi axborotni tashishi mumkin. Axborotdan foydalanish ko‘lamlari
jamiyat rivojlanishi darajasini belgilaydi.
5. Turli obyektlarning o‘zaro ishlashida ro‘y beruvchi aks etish jarayonining faol
harakatlarni ta’minlash uchun yaroqli natijalari. Shuningdek, birov, biror narsa
to‘g‘risidagi ma’lumotlar.
6. Aks etgan xilma-xillik.
axborot jarayonlari
на русском
языке: информационные процессы
на английском языке: information processes
на узбекском языке (кириллица): ахборот жараёнлари
1. Axborotni yaratish, yig‘ish, ishlov
berish, to‘plash, saqlash, izlash, tarqatish va iste’mol qilish jarayonlari.
2. Hujjatlashtirilgan axborotni foydalanuvchi uchun yig‘ish, ishlov berish,
to‘plash, saqlash, dolzarblashtirish va taqdim etish jarayonlari.
3. Axborotni yaratish, yig‘ish, saqlash, ishlov berish, aks ettirish, uzatish,
tarqatish va foydalanish jarayonlari.
axborotlashtirish
на английском
языке: informatization
на русском языке: информатизация
на узбекском языке (кириллица): ахборотлаштириш
1. Yuridik va jismoniy shaxslarning axborotga bo‘lgan
ehtiyojlarini qondirish uchun axborot resurslari, axborot texnologiyalari hamda
axborot tizimlaridan foydalangan holda sharoit yaratishning tashkiliy
ijtimoiy-iqtisodiy va ilmiy-texnikaviy jarayoni. (qonun)
2. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan (AKT) foydalanishga asoslangan
ishlab chiqarish va bilim va axborotni tarqatishning jadallashtirish jarayoni.
3. Jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va madaniy hayotining barcha
sohalarida axborot va bilimlardan foydalanish samaraliligini oshirish,
fuqarolar, tashkilotlar va davlatning axborot ehtiyojlarini qondirish va
axborot jamiyatiga o‘tish uchun sharoitlar yaratish maqsadida AKTdan keng
ko‘lamli foydalanish jarayoni.
4. Davlat hokimiyati organlari, yuridik va jismoniy shaxslarning axborot
resurslariga ishlov berish va foydalanuvchiga hujjatlashtirilgan axborotni
taqdim etishni amalga oshiruvchi axborot tizim va tarmoqlari asosida shaxslar,
predmetlar, dalillar, voqealar, hodisalar va jarayonlar to‘g‘risidagi
ma’lumotlarni olish ehtiyojlarini qondirishning ijtimoiy-iqtisodiy va
ilmiy-texnikaviy jarayoni.
Bayonnoma
на русском языке: протокол
на английском языке: protocol
на узбекском языке (кириллица): баённома
1. Biror jarayon haqidagi axborotni davriy tartibda
ro‘yxatga olish natijasi.
2. Qurilma, dastur va ma’lumotlarga ishlov berish tizimlariga hamda jarayonlar yoki
foydalanuvchilarning o‘zaro ishlashiga oid algoritmni belgilovchi jami qoidalar.
Masalan, aloqa liniyasi bayonnomasi – bu ma’lumotlar ulushining tuzilmasi va kodlash
usullarini va uning aloqa liniyalari orqali uzatish jarayonini tartibga soluvchi
qoidalar. Xalqaro Internet kompyuter tarmog‘i bayonnomalari – bu IP bayonnomalaridir.
Bayt
на русском языке: байт
на английском языке: byte
на узбекском языке (кириллица): байт
Sakkiz bitga teng bo‘lgan axborot miqdorining asosiy o‘lchov birligi. Keng ishlatiladigan qisqartirishlar: Kb = Kilobayt = 210 bayt, Mb = Megabayt = 220 bayt, Gigabayt (Gb) =230 bayt, Terabayt (Tb) =240 bayt, Petabyte (Pb), Exabyte (Eb), Zettabyte (Zb), Yottabyte (Yb
bilimlar ombori (BO)
на русском языке: база
знаний (БЗ)
на английском языке: knowledge base (KB)
на узбекском языке (кириллица): билимлар омбори (BO)
qarang: bilimlar bazasi (BB)
BIOS
сокращенный: Basic Input/Output System
1. Kiritish-chiqarishning asosiy tizimi. Shaxsiy kompyuterning ona platasidagi
DXQ (doimiy xotira qurilmasi) yoki QDDXQ (qayta dasturlanadigan doimiy xotira
qurilmasi) mikrosxemasiga yozilgan dastur. BIOS kompyuterning operatsion
tizimdan kelayotgan kirish-chiqish, qurilmalarni boshqarish so‘rovlariga xizmat
ko‘rsatadi. Shuningdek, kompyuter yoqilganda uskunalarni boshlang‘ich
tekshirish (POST tartiboti), MBR ni yuklash va operatsion tizimga boshqaruvni
uzatish ham BIOS vazifasiga kiradi, BIOS da shaxsiy kompyuterni ona platasining
tarkibiy tuzilmasini asosiy ko‘rsatkichlarini qo‘lda sozlash uchun o‘zaro faol
nimdasturi ham mavjud.
2. BIOS ni o‘z ichiga olgan mikrosxema.
BLUETOOTH
Kichik faoliyat doirasiga ega (chastotalar oralig‘i 2,4 GGs) bo‘lgan simsiz aloqa texnologiyasi. Tarmoq qurilmalari orasidagi o‘zaro ishlashni va ularning Internetga ulanishini osonlashtiradi. U, shuningdek, Internet qurilmalari va boshqa kompyuterlar orasida ma’lumotlar sinxronlashtirilishini osonlashtiradi. Bluetooth katta ma’lumotlar oqimlarini uzatish uchun mo‘ljallanmagan bo‘lgani uchun u mahalliy va global tarmoq texnologiyalarining o‘rnini bosa olmaydi.
brauzer
на русском языке: браузер
на английском языке: browser
на узбекском языке (кириллица): браузер
1. Gipermatnni o‘qish, veb-resurslarda navigatsiyalash
va ko‘rib chiqish dasturi. Veb-brauzeri gipermatnlarni o‘qishdan tashqari, tovushni
va video ma’lumotlarni qaytadan chiqarish, ya’ni, gipermediani qayta chiqarish,
tarmoqning boshqa kompyuterlari bilan ulanishni o‘rnatish va ularda ishlayotgan
serverlarga veb-hujjatlarga so‘rovlarni yuborish, tarmoqni boshqa foydalanuvchilari
bilan muloqat tashkil qilish va uni quvvatlash kabi qo‘shimcha imkoniyatlarga ega
bo‘lishi mumkin.
Eng ommaviy tarqalgan veb-brauzerlar — Microsoft Internet Explorer va Netscape
Navigator.
2. Obyektga-yo‘naltirilgan dasturiy tizimlarda sinfiy shajarani tahlil qilish
uchun ishlatiladigan vosita.
Buffer
на русском языке: буфер
на английском языке: buffer
на узбекском языке (кириллица): буфер
Ma’lumotlarni vaqtincha saqlash uchun ishlatiladigan kompyuterning tezkor xotira yacheykalarining bir qismi. Boshqa (masalan, kompyuterga kiruvchi) qurilmalardan kelgan ma’lumotlar bilan birgalikda qayta ishlash zarurati tug‘ilganda, ular buferdan chaqirib olinadi. Ma’lumotlarni buferga yozish va vaqtincha eslab qolish jarayoni buferlashtirish deb ataladi. Yuqori tezlikli katta bufer kesh-xotira deb ataladi.
CD
сокращенный: Compact Disc
смотрите: ixcham disk
CD-ROM
сокращенный: Compact Disk Read-Only
Memory
“Faqat o‘qish uchun” ixcham-diski. CD-ROM yuritmalar uchun axborot tashuvchisi.
Qator formatlarda yozilishi mumkin:
– CD-DA - Digital Audio – mumtoz audio disk. Amalda barcha yuritmalar tomonidan
quvvatlanadi.
– High Sierra Format - HSF, yoki HSG - High Sierra Group - DOS, UNIX va boshqa
operatsion tizimlar muhitidagi ma’lumotlardan erkin foydalanishning amaldagi
standarti. Boshlang‘ich yo‘lkachasi - VTOC - Volume Table Of Contents diskni
tashkillashi haqidagi axborotga ega.
– ISO 9660 - CD-ROM da axborotlar saqlash uchun birinchi standart (1988 yil),
fayl tizimi MS-DOS nikiga o‘xshash, fayllar nomi 8 belgili - nom sxemasiga ega,
3 nom kengaytmasi bor, kataloglarni ichiga joylashtirilishi 8 gacha boradi.
– PhotoCD – Kodak firmasi tomonidan yuqori sifatli tasvirlarni saqlash uchun
ishlab chiqilgan.
– CD-I - CD Interactive –tovush hamrohligidagi video yozuv, standart
televizorda videoo‘ynatgich bilan qayta eshittirish uchun ishlab chiqarilgan.
Ayrim yuritmalar tomonidan quvvatlanmaydi.
– CD-ROM XA - eXtended Architecture – kengaytirilgan arxitekturasi, ISO 9660 va
High Sierra disklar bilan uyg‘unlashadi. Asl nusxani yaratishda Interleaving –
audio-va videoaxborot ma’lumotlarini segmentlarini navbatlashtirish
ishlatiladi. Aidio signal ADPCM (Adaptive Differential Pulse Code Modulation)
usuli bilan zichlashtiriladi.
–Video CD - MPEG formatda yuqori sifatli raqamli video yozuv, dasturiy yoki
apparat MPEG-dekoderli kompyuterda qayta eshittirilishi mumkin.
– CD Plus – musiqiy ko‘p tashuvchi disklar, ikki sessiyaga ega – audio
(ixtiyoriy standart audioo‘ynatgichda qayta eshittiriladigan) va CD-ROM.
Ci tili
на русском языке: язык C
на английском языке: C language
на узбекском языке (кириллица): Си тили
Yuqori pog‘onadagi dasturlash tili. Bell Labs kompaniyasida Dennis Ritchie tomonidan 1970 yil o‘rtalarida ishlab chiqilgan. Si tilidagi birinchi ahamiyatli dastur UNIX operatsion tizimi bo‘ldi, bundan keyin bir necha yil davomida Si tili UNIX bilan chambarchas bog‘landi. Ammo, hozirga kelib, Si tili UNIX dan mustaqildir. Soddalik, samaradorlik va boshqa operatsion tizimlarga yengil ko‘chirish imkoni bu tilni keng tarqalgan tillardan biriga aylantirdi. Si tilida zamonaviy yuqori pog‘onadagi tillarning alomatlari va Assembler tili bilan uyushadigan kompyuterni texnika vositalarini manzillash imkoni muvaffaqiyatli qo‘shilib ketgan. Si tili kasbiy dasturchilarni jalb qiladigan qulay sintaksisga ega. Si tili ISO tomonidan standart sifatida tasdiqlangan. Obyektga-yo‘naltirilgan me’moriy tuzilmadan foydalanilishi kengaytirilgan C++ tili paydo bo‘lishiga olib keldi.
CMOS
qisq.:
1. Complementary Metal-Oxide Semiconductor - Komplementar metall-oksidli
yarimo‘tkazgich, KMOP-texnologiya. Elementlarni yuqori zichlikda joylashtirish
va kam energiya talab qilishni ta’minlaydigan mikrosxema yasash texnologiyasi.
2. Shaxsiy kompyuterning ona platasidagi CMOS-xotira mikrosxemasi.
Kompyuterning tarkibiy tuzilmasini saqlash uchun xizmat qiladigan hajmi katta
bo‘lmagan energiyaga mustaqil xotira.
dastur
на русском
языке: программа
на английском языке: software
на узбекском языке (кириллица): дастур
1. Hisoblash mashinasiga algoritmni beruvchi
ko‘rsatmalar (buyruq yoki tasnif va operatorlar)ning ketma-ketligi. Dastur kompyuter
tomonidan qaysi tartibda, qaysi ma’lumotlar ustidan va qaysi amallar bajarilishi
va natija qaysi shaklda taqdim etilishini ko‘rsatadi. Kompyuterning boshqarish qurilmasi
mashina buyruqlari ketma-ketligi shaklida berilgan dasturni qabul qiladi. Dasturni
mashina tilida yaratish – noqulay va katta mehnat talab qiluvchi jarayon. Shuning
uchun kompyuter uchun dastur inson tomonidan dasturlash tillaridan birida yaratilib,
keyin esa kompyuterning o‘zi ushbu dasturni mashina tiliga o‘giradi.
2. Ma’lum natijani olish uchun kompyuter va boshqa kompyuter qurilmalari faoliyati
uchun mo‘ljallangan jami ma’lumot va buyruqlarni taqdim etishning obyektiv shakli.
dasturiy ta’minot
на русском
языке: программное обеспечение
на английском языке: software
на узбекском языке (кириллица): дастурий таъминот
Axborotga ishlov berish tizimining barcha yoki ba’zi dasturlari, tartiblari, qoidalari va ularga tegishli hujjatlar. Dasturiy vositalar ular yozilgan tashuvchidan qat’iy nazar intellektual mahsulot hisoblanadi.
dasturlash
на русском
языке: программирование
на английском языке: programming
на узбекском языке (кириллица): дастурлаш
1. Dasturni yaratish jarayoni. Dasturlash o‘z ichiga dasturga
bo‘lgan talablar tahlili va uni ishlab chiqish va yaratishning barcha
bosqichlarini oladi:
- algoritm, ma’lumotlar tuzilmasi va dasturlash tizimini tanlash;
- dasturni yozish (kodlash) va ma’lumotlarni tayyorlash;
- dasturni sozlash va sinovdan o‘tkazish;
- dastur uchun qo‘shimcha hujjatlarni yaratish.
2. Hisoblash mashinalari uchun dasturlar tuzish va amalga oshirish uslublari va
vositalarini ishlab chiqish bilan shug‘ullanuvchi fan.
dasturlash tili
на русском языке: язык
программирования
на английском языке: programming language
на узбекском языке (кириллица): дастурлаш тили
Kompyuterlar uchun dasturlar (ko‘rsatmalar yig‘masi)
yoziladigan, uni u yoki bu harakatlarni bajarishiga majbur qiladigan rasmiy
til. Dasturlash tilida yozilgan ko‘rsatmalar dastlabki kod deb ataladi.
Dastlabki kod kompyuterda amalda bajarilishidan avval, uni mashina kodiga yo
bo‘laklab talqin qilish, yo batamom talqin qilish zarur. Dasturlash
tilining ta’rifi quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
1. Mumkin bo‘lgan belgilar ro‘yxatini.
2. Zahiralangan so‘zlar ro‘yxatini.
3. Sintaksisni (belgilarni va zahiralangan so‘zlarni birikmalash usullarini).
4. Semantikani (dasturlash tilining birikmalar ma’nosi).
Dasturlash tillari quyi pog‘ona tillariga (Assembler tili va mashina tili) va yuqori
pog‘onadagi tillariga (BASIC, C, C++, COBOL, FORTRAN, Ada, Pascal va b.) bo‘linadi.
Yana, to‘rtinchi avlod tillarini (4GL) ham ajratiladi.
Delphi tili
на английском
языке: Delphi language
на русском языке: язык Delphi
на узбекском языке (кириллица): Delphi тили
Borland International, Inc kompaniyasi tomonidan ishlab chiqilgan qo‘llanmalarni tezkor ishlab chiqish tizimi. Delphi tili Microsof kompaniyasining Visual Basic tiliga o‘xshash, lekin, Visual Basic tili BASICga asoslangan bo‘lsa, Delphi tili esa Pascal ga asoslanganligi bilan farqlanadi.
digital signal
на узбекском языке
(латиница): raqamli signal
на русском языке: цифровой сигнал
на узбекском языке (кириллица): раqамли сигнал
смотрите: diskret signal
domain name
на узбекском языке
(латиница): domen nomi
на русском языке: доменное имя
на узбекском языке (кириллица): домен номи
Domen nomlar tizimiga binoan kompyuter tarmog‘i bog‘lamasiga berilgan noyob belgili nom. Internet tarmog‘ida bu doimiy IP-manzilga ega bo‘lgan qurilma nomidir. Odatda u bog‘lamaning umumiy joylashishini belgilaydi. Har bir domen nomi tarmoqda ro‘yxatdan o‘tkazilib, alohida kompyuter yoki funksional guruh (domen)ga birlashtirilgan identifikator bo‘lib xizmat qiladi.
DOS operatsion tizimi
на английском языке: DOS
на русском языке: операционная система DOS
на узбекском языке (кириллица): DOS операцион тизими
DOS (disk operating system) atamasi ixtiyoriy operatsion tizimga tegishli bo‘lishi mumkin, ammo u, ko‘pincha, Microsoft kompaniyasining MS-DOS (Microsoft disk operating system) operatsion tizimiga nisbatan ishlatiladi.
DSL
сокращенный: Enhanced Data GSM Environment
Ma’lumotlarni uzatish uchun yaxshilangan GSM. Alohida modulyatsiya turi tufayli
standart chastotalar oralig‘i GSMdan foydalanganda ma’lumotlarning yuqori tezlikda
(384 Kbit/s gacha) uzatilishiga erishish imkonini beradi.
ekspert
tizim
на английском
языке: expert system
на русском языке: экспертная система
на узбекском языке (кириллица): эксперт тизим
Boshqa holda ekspert-inson tomonidan bajarilishi mumkin bo‘lgan vazifani bajaradigan kompyuter tizimi. Masalan, bemorlarni tashxislaydigan, moliyaviy bashoratlaydigan, tovarni yetkazishning eng yaxshi yo‘llarini belgilaydigan ekspert tizimlar mavjud. Ayrim ekspert tizimlar ekspert – insonni almashtirish uchun yaratilgan bo‘lsa, boshqalari unga faqat ko‘mak berish uchun yaratilgan. Ekspert tizimlar bilimlarga asoslangan va inson tajribasi asosida yaratilgan bilimlar bazasidan xulosalardan foydalanib, maxsus yoki amaliy sohalarda masalar yechishni ta’minlaydi. Ayrim ekspert tizimlar o‘zining bilimlar bazasini takomillashtirishi va xulosa chiqarish uchun, bundan avvalgi muammolar bilan bog‘liq tajribalarga asoslangan holda yangi qoidalarni rivojlantirishi mumkin. Ekspert tizimlar bundan ham umumiyroq kompyuter tizimlari, sun’iy tafakkur deb ataluvchi, toifasining qismidir.
eksport
на английском
языке: export
на русском языке: экспорт
на узбекском языке (кириллица): экспорт
1. Tovarlar va xizmatlarni chet elga uzatish.
Informatikaning rivojlanishi bilan tovarlarni mamlakat hududidan olib chiqmay
eksport qilish imkoni yaratildi. Masalan, pullarni o‘tkazish, videofilm, dastur
va MB dagi axborotlarni sotish, maslahatlar berish va tarmoqlar yordamida
masofadan o‘qitish.
2. Ma’lumotlarni bir axborot tizimidan boshqasiga uzatish.
elektron do‘kon
на английском
языке: electronic store (e-shop)
на русском языке: электронный магазин
на узбекском языке (кириллица): электрон дуqон
Onlayn maromida va mavjud assortiment doirasida zarur tovarni xarid qilish imkonini beradigan elektron savdo nuqtasi. Unda mahsulotlar katalogi, sotib olish uchun virtual savat, savdo asboblari va ba’zi hollarda buyurtmalar yetkazish tizimi mavjud. Xaridorni elektron do‘konga “tashrifi” tarmoqqa ulangan shaxsiy kompyuter yordamida amalga oshiriladi. Xaridor sotib olingan tovar uchun haq to‘lashda, bankka o‘z hisobidan zarur pul miqdorini sotuvchiga o‘tkazish uchun ko‘rsatma beradi. Elektron do‘konlarda axborot vitrinalaridan keng foydalaniladi, u kerakli tovarni topishga, virtual borliq vositalari yordamida ko‘rib chiqishga, tovar haqidagi barcha zarur ma’lumotlarni olishga yordam beradi.
elektron jadval
на английском
языке: spreadsheet program
на русском языке: электронная таблица
на узбекском языке (кириллица): электрон жадвал
Jadval shaklida ifodalangan ma’lumotlarga ishlov
berishga mo‘ljallangan amaliy dasturlar majmuasi. Elektron jadval bilan ishlash
quyidagilarga imkon beradi:
- xilma xil ma’lumotlarni qulay shaklda taqdim qilish;
- jadval kataklaridagi yozuvlarni o‘zgartirish;
- vertikal va gorizontal yo‘nalish bo‘yicha raqamlar qiymatlarining yig‘indisini
avtomatik tarzda hisoblash, kataklardagi yozuvlar o‘zgarganda qayta hisoblash;
- kataklardagi yozuvlarning o‘zaro bog‘likligini aniqlash va yozuvlardan biri o‘zgarganda
boshqalarini avtomatik tarzda o‘zgartirish;
- argumentlari katakdagi yozuv bo‘lgan funksiyalar qiymatini aniqlash. Boshida elektron
jadvallar tijorat va moliya hisob-kitoblarida foydalanildi. So‘nggi yillarda bu
jadvallar ilmiy va texnik masalarni yechishda, buxgalteriya hisoblarini bajarishda,
ma’lumotlarni grafik tasvirlashda taboro keng foydalanilmoqda. Elektron
jadvallar bozorida eng mashhurlari Lotus 1-2-3 va Excel hisoblanadi.
elektron marketing
на английском
языке: electronic marketing
на русском языке: электронный маркетинг
на узбекском языке (кириллица): электрон маркетинг
Axborot tizimlari va tarmoqlari yordamida marketingni amalga oshirish texnologiyasi. Elektron texnologiyalar asosida marketing olib borish.
elektron pochta
на английском
языке: electronic mail (e-mail)
на русском языке: электронная почта
на узбекском языке (кириллица): электрон почта
1. Kommunikatsiya tarmog‘i orqali kompyuterdan
kompyuterga xabarlar uzatish. Elektron pochta o‘z ichiga matnlar, nutq va tasvirlarni
olgan ixtiyoriy xabarlarni foydalanuvchilar orasida uzatishni avtomatlashtirish
uchun mo‘ljallangan. Elektron pochtaning asosiy vazifalari bo‘lib quyidagilar hisoblanadi:
- tizimga hujjatlar kiritish va chiqarish;
- foydalanuvchilarning pochta qutilariga hujjatlar uzatish va boshqa foydalanuvchilardan
hujjatlar qabul qilish;
- uzatishda yuzaga kelgan xatoliklarni tekshirish va tuzatish;
- hujjatlar yetkizilganligi haqida tasdiqnoma yuborish;
- manzillar ro‘yxati bo‘yicha hujjatlar tarqatish.
Turli ishlab chiqaruvchilar turli turga va tuzilmaga ega bo‘lgan elektron pochtalarni
taklif qiladilar. Keng tarqalgan MHS/MOTIS tarmoq xizmati ITU tomonidan qabul qilingan
va X.400 tavsiyanoma deb atalmish standart tomonidan belgilanadigan pochtani taqdim
qiladi. Internet tarmog‘i taklif qilgan SMTP “pochta uzatishning sodda bayonnomasi”
ham keng foydalaniladi.
2. Xabarlarni kompyuterda to‘g‘ridan-to‘g‘ri terib jo‘natish va boshqalar yuborgan
xatlarni olish imkonini beradigan dastur.
3. Inson yoki tashkilotning jo‘natmalari kelib tushadigan elektron manzili.
elektron pochta qutisi
на английском
языке: electronic mail box
на русском языке: электронный почтовый ящик
на узбекском языке (кириллица): электрон почта qутиси
1. Internet tarmog‘i bo‘ylab xabarlar jo‘natish va qabul
qilish uchun noyob tartib raqamidan (elektron pochta manzili) dan
foydalanadigan dasturiy-texnika vositalari majmuasi.
2. Qabul qiluvchi so‘ramaguncha elektron pochta xabari
saqlanadigan serverdagi o‘rin. Aksariyat hollarda pochta qutisidan erkin
foydalanish uchun parol talab qilinadi.
elektron pul
на английском
языке: electronic money
на русском языке: электронные деньги
на узбекском языке (кириллица): электрон пул
1. Keng ma’noda – axborot tarmoqlarida pul aylanishini
tashkil qilish shakli.
2. Elektron vositalar yordamida muomala qilinadigan naqd pulsiz sarmoya.
Elektron pullarni boshlang‘ich rivojlanish bosqichida, kompyuterlar bir birlariga,
sotilgan tovar uchun xaridorlarni sotuvchi bilan to‘lov hisoblarini belgilaydigan
pul hujjatlari matnlarini jo‘natganlar. Keyingi bosqichda, kompyuterlar mahalliy
tarmoqlarga birlashib tovarlar aylanishini ta’minlaydigan, pul muomalasi bilan bog‘liq,
hamda notovar hisoblarga tegishli amallarning barchasini bajara boshladilar. Banklararo tizimlar va elektron to‘lovlar tizimlari paydo bo‘ldi.
Nihoyat, magnit va kompyuter kartochkalarini qo‘llash elektron pullar
tarqalishining yangi bosqichi bo‘ldi. Savdo, transport va boshqa
tashkilotlarda, pul hisob-kitoblari uchun kartochkalardan foydalaniladigan,
elektron kassalarni yaratish va o‘rnatish elektron pullarning yaratilishini
yakunladi. Elektron pullarni qog‘oz pullarga almashtiradigan bankomatlar paydo
bo‘ldi.
elektron raqamli imzo (ERI)
на русском языке: электронная
цифровая подпись
на английском языке: electronic digital signature
на узбекском языке (кириллица): электрон
раqамли имзо (ERI)
1. Elektron hujjatdagi mazkur elektron hujjat
axborotini elektron raqamli imzoning yopiq kalitidan foydalangan holda maxsus
o‘zgartirish natijasida hosil qilingan hamda elektron raqamli imzoning ochiq
kaliti yordamida elektron hujjatdagi axborotda xatolik yo‘qligini aniqlash va
elektron raqamli imzo yopiq kalitining egasini identifikatsiya qilish imkoniyatini
beradigan imzo. (qonun)
Qonunda talab etilgan shartlarga rioya etilgan taqdirda elektron raqamli imzo
qog‘oz hujjatga shaxsan qo‘yilgan imzo bilan bir xil ahamiyatga egadir.
2. Elektron ma’lumotlarni kriptografik o‘zgartirish natijasida hosil qilingan
belgilar ketma-ketligi. Elektron raqamli imzo ma’lumotlar blokiga qo‘shib
qo‘yiladi va blokni qabul qiluvchiga, manbani va ma’lumotlarning butunligini
tekshirish hamda soxtalashtirishdan muhofazalanish imkonini beradi. Hozirgi
kunga kelib, ayrim mamlakatlar qonunchilik yo‘li bilan raqamli imzodan
foydalanishni layoqatliligini qonunlashtirib qo‘yganlar. Elektron raqamli imzo
kalitlari sertifikatlari ro‘yxatga olish markazlari tomonidan beriladi.
Fayl
на русском языке: файл
на английском языке: file
на узбекском языке (кириллица): файл
Yagona yaxlit deb qaraladigan ma’lumotlar yoki dasturlar majmuasi. Fayl o‘z nomiga ega bo‘lgan va tizimda saqlanadigan ma’lumotlarning asosiy elementi bo‘lgan obyektdir. Foydalanuvchi faylni yaratishi, tahrirlashi, bir qurilmadan boshqasiga jo‘natishi va yo‘q qilishi mumkin. Har bir fayl atributlar va undagi axborotdan iborat. Faylning atributlariga, birinchi navbatda, uning ismi, axborot turi, yaratilish kuni va vaqti, undan erkin foydalanish usuli, uni ishlatishga ruxsat berish shartlari kiradi. Faylni kuzatib borish muhim tushunchalardandir. U davriy zahira nusxalarini yaratishni va faylni samaraliroq izlash imkonini beradigan tarzda tashkil qilishni nazarda tutadi. Matn, grafik va tovush fayllari ajratilad
fayl turlari
на русском языке: типы
файлов
на английском языке: file types
на узбекском языке (кириллица): файл турлари
Bir xil tuzilmaga ega bo‘lgan fayllar guruhi. Aksariyat hollarda fayllar turlari kengaytmalariga, fayl ismining nuqtadan keyin joylashgan qismiga qarab farqlanadi. Masalan, “def.exe” fayl ismida “exe” qismi kengaytma hisoblanadi. Operatsion tizim kengaytmaga qarab fayl bilan nima qilish mumkinligini bilib oladi.
filtr
на русском языке: фильтр
на английском языке: filter
на узбекском языке (кириллица): филтр
1. Filtrlashni bajarish uchun ishlatiladigan qurilma (sodda
elektrik sxema) yoki dastur. Filtr kirishdagi signallar yoki ma’lumotlar
oqimini bir necha kerakli qismlarga bo‘ladi.
2. Muayyan turdagi erkin foydalanish ma’lumotlarini qabul qilib, unga ishlov berib,
so‘ngra chiqarib beruvchi dastur. Masalan, saralash dasturi filtrdir. U saralanmagan
shaklda so‘zlarni qabul qiladi, so‘ngra ularni saralaydi va foydalanuvchiga saralangan
ko‘rinishda beradi. Gohida, filtr deganda, tashqi dasturlardan ma’lumotlarni import
- eksport qilish vositalari ham tushuniladi.
3. Ma’lumotlarni tanlab olish sharti. Filtr faqat berilgan shartlarni qanoatlantiruvchi
ma’lumotlarni chiqarib beradi.
4. Grafik muharrirlarda, tasvirga tatbiq qilish mumkin bo‘lgan zo‘r hodisa filtrdir.
Ayrim shunday filtrlar, tasvirni tanib bo‘lmaydigan darajagacha o‘zgartirib yuborishi
mumkin.
5. Pochta mijoziga ko‘rsatmalar. Ularning vazifasi – xabarlarni avtomatik tarzda
saralash. Tarkibiga xabarlarni ajratish qoidalari va ajratilgan xabarlar bilan bajariladigan
harakatlar kiradi. Gohida filtrlarni xabarlar uchun qoidalar deb ham ataladi.
Flash texnologiyasi
на русском
языке: технология Flash
на английском языке: Flash technology
на узбекском языке (кириллица): Flash технологияси
Brauzerdan mustaqil va aloqa kanalining ixtiyoriy kengligi quvvatlaydigan vektorli grafika va animatsiya texnologiyasi. Flash animatsiyasini namoyish qilish uchun brauzer kerakli plug-in bilan jihozlangan bo‘lishi zarur. Macromedia Inc. kompaniyasi 1997 yilda ishlab chiqaruvchi kompaniyani sotib olmaguncha, Flash texnologiyasi FutureSplash sifatida ma’lum edi.
flesh
на русском языке: флэш
на английском языке: flash
на узбекском языке (кириллица): флеш
Macromedia Flash – tarmoqda, o‘zaro faol vektorli grafikani va animatsiyani yaratish imkonini beradigan dastur. Veb-dizaynerlar Flash ni turli tugmachalarni, aylantirish chizg‘ichlarini, menyuni, animatsiyalashgan logoturlarni va boshqa elementlarni, shu jumladan tovushni, yaratish uchun ishlatadilar. Flash fayllari ixcham va tez yuklanadi (oqim (streaming) texnologiyasi ishlatiladi).
flesh-xotira
на русском
языке: флэш-память
на английском языке: flash memory
на узбекском языке (кириллица): флеш-хотира
Ma’lumotlar butun bloklab o‘chiriladigan va qayta yoziladigan maxsus xotira qurilmasi. Flesh-xotira qurilmasi yarim o‘tazgichlar texnologiyasi asosida yaratiladi. Ular disk va tasmalardan farqli o‘laroq, darhol ishga tayyor turadilar, kamroq energiya sarflaydilar, lekin ancha qimmat. Zamonaviy kompyuterlarning ko‘pchiligi o‘zlarining BIOS larini flesh-xotirada saqlaydilar, bunda ularni yangilab turish osonlashadi. Bunday BIOS larni flesh BIOS deb ataladi. Flesh-xotira modemlarda ham ommaviy ishlatilmoqda. U yangi bayonnomalarni standartlashtirilgani sari modem ishlab chiqaruvchilarni quvvatlashni ta’minlashda davom etmoqda.
floppy disk
на узбекском языке
(латиница): egiluvchan disk
на русском языке: гибкий диск
на узбекском языке (кириллица): эгилувчан диск
смотрите: epchil disk
format
на узбекском языке
(латиница): format
на русском языке: формат
на узбекском языке (кириллица): формат
Axborot obyektining tuzilmasi. Format, ma’lumotlarni turli obyektlarda, ya’ni, jadvallarda, MB da, printerlarda, ma’lumotlar bloklarida joylashish va ifodalanish usullarini belgilaydi. Manzillar, kodlar, buyruqlar, sahifalar, qatorlar va h.k. larning formatlarini ajratadilar. Kompyuter bilan bog‘liq barcha tushunchalar o‘zining formatiga egadir.
formatlash
на русском
языке: форматирование
на английском языке: formatting
на узбекском языке (кириллица): форматлаш
1. Xotira qurilmasini, odatda diskni yozishga
va o‘qishga tayyorlash. Diskni formatlashda, operatsion tizim diskda joylashgan
barcha axborotni o‘chiradi, diskni hamma sohalarining ishonchliligini
tekshiradi, yaroqsiz sohalarni belgilaydi va manzillar jadvalini yaratadi.
Bular, keyinchalik diskdagi axborotni topish uchun ishlatiladi.
2. Tanlangan formatga monand bajarilayotgan harakat. Maxsus dasturlar yordamida
bajariladi. Masalan, matnni formatlash, uni saqlash, uzatish, choplash yoki
ekranga yoki printerga chiqariladigan ko‘rinishga keltirishdir. Bu jarayonga
sarlavhalar va xat boshlarini shakllantirish, qatorlarni o‘ng tarafdan
tekislash, sahifalarga bo‘lish kiradi.
frame
на узбекском языке
(латиница): kadr
на русском языке: кадр
на узбекском языке (кириллица): кадр
Kanal sathida uzatiladigan ma’lumotlar bloki. Tarmoqda kadrlar, birinchi galda, tutash tizimlarni o‘zaro ishlashini ta’minlab beradi. Kanallar bo‘yicha yo‘naltirilgan kadrlar ikki turga bo‘linadi. Axborot kadrlari ma’lumotlarni uzatadi. Boshqaruvchi kadrlar tarmoqni boshqaruvchi axborot uzatadi
gateway
на узбекском языке
(латиница): shluz
на русском языке: шлюз
на узбекском языке (кириллица): шлуз
1. Tashqi yoki boshqa tarmoq bilan aloqa stansiyasi.
Bir biri bilan uyg‘un bo‘lmagan tarmoqlar aloqasini, hamda bir tarmoq doirasida
bir biri bilan uyg‘unlashmagan qo‘llanmalarni o‘zaro ishlashini ta’minlashi mumkin.
2. Xilma xil arxitekturali kompyuter tarmoqlarini ulaydigan, funksional qurilma
yoki dastur. Buning evaziga, ular orasida ma’lumotlar almashuvi sodir bo‘lishi mumkin
bo‘ladi.
gipermurojaat
на русском
языке: гиперссылка
на английском языке: hyperlink
на узбекском языке (кириллица): гипермурожаат
1. Faol (rang bilan ajratilgan) matn, veb-sahifadagi
tasvir yoki tugma. Uni chertish (gipermurojaatni faollashtirish) boshqa sahifaga
o‘tishga yoki galdagi sahifaning boshqa qismiga o‘tishga olib keladi.
2. Gipermatn shaklida amalga oshirilgan, hujjatdagi yozuvlar yoki turli hujjatlar
orasidagi aloqa. Aloqa joyi biror usul bilan (masalan, rang bilan, shrift bilan
va h.k.) ajratiladi.
3. Gipermurojaat amalga oshiruvchi dastur.
grafika
на русском языке: графика
на английском языке: graphics
на узбекском языке (кириллица): графика
Predmetlarni rang ishlatmasdan, kontur chiziqlar
va shtrixlar vositasida aks ettirish san’ati. Shu sababli, dastlab oq - qora chizmalarni
va sxemalarni tayyorlash jarayoni kompyuter grafikasi deb nomlangan edi. Biroq,
tezda turli tusdagi ranglar ishlatilgan rasmlar paydo bo‘ldi. Harakatsiz rangli
tasvirlardan keyin videofilmlar yuzaga keldi. Hozirga kelib, uch o‘lchamli tasvirlar
tobora keng ishlatilmoqda. Shu kunlarda, kompyuter grafikasi uni yangicha anglashda,
hatto virtual haqiqiylikni yarata olishi mumkin. Vizuallashtirish tobora katta ahamiyat
kasb etmoqda. Kompyuter grafikasi yordamida vektorli tasvirlar va rastrli tasvirlar
yaratilmokda. Kompyuter grafikasining muhim vositasi bo‘lib grafik muharrir hisoblanadi,
u zarur tasvirlarni sintezlash imkonini beradi.
смотрите: kompyuter grafikasi
hardware
на узбекском языке
(латиница): apparat ta’minoti
на русском языке: аппаратное обеспечение
на узбекском языке (кириллица): аппарат таъминоти
Hisoblash tizimi tarkibiga kiruvchi uning faoliyat ko‘rsatish uchun zarur bo‘lgan jami apparat vositalari. Apparat ta’minotiga kompyuter, tashqi qurilmalar, aloqa tarmoqlari va h.k. kiradi. Ular texnik nuqtai nazardan tizimning samarali ishini, uning foydalanuvchiga ma’lum xizmat turlarini ko‘rsatishni ta’minlaydi. Ushbu atama hisoblash tizimining dasturiy ta’minot bo‘lmagan qismini bildiradi.
hisoblash texnikasi
на русском языке: вычислительная
техника
на английском языке: computer technology
на узбекском языке (кириллица): ҳисоблаш техникаси
1. Axborotni qayta ishlash va saqlash uchun apparat
vositalarini yaratishga ixtisoslashgan ilm-fan va texnika sohalari majmui.
2. Vazifalarni bajarish jarayonini avtomatlashtirish uchun mo‘ljallangan
hisoblash vositalari majmui: kompyuterlar, tashqi qurilmalar, abonent
punktlari, alohida terminallar, ma’lumotlarni uzatish vositalari.
hub
на узбекском языке
(латиница): xab
на русском языке: хаб
на узбекском языке (кириллица): хаб
Kompyuterlarni mahalliy tarmoqqa ulash uchun qurilma. Odatda signal kuchaytiruvchisi bilan birlashtiriladi. Bir necha ulash uyali quti shakliga ega. Xab yordamida bog‘langan kompyuterlar muloqoti “bittasi uzatadi – barcha eshitadi” tamoili bo‘yicha amalga oshiriladi. Eng oddiy xablar ko‘p portli takrorlovchilardir. Xablar BNC, RJ-45, AUI ulash uyalari to‘plamiga ega bo‘lib, manbadan qabul qiluvchiga uzatish uchun kabel tanlashni ta’minlashi mumkin. Xab portiga alohida bog‘lama ham, boshqa xab ham ulanishi mumkin. Turli xil portlar to‘plamiga ega bo‘lgan xablar turli kabel tizimli tarmoq qismlarini birlashtirish imkonini beradi. Murakkabroq va qimmatroq xillari ham mavjud: Switched HUB, Stackable HUB.
interface
на узбекском языке
(латиница): interfeys
на русском языке: интерфейс
на узбекском языке (кириллица): интерфейс
Ikki tizim o‘zaro samarali aloqada bo‘lgan
makon.
1. Ikkita funksional qurilmalar orasida birgalikda foydalaniladigan berk makon.
U vazifa, jismoniy o‘zaro ishlash va signal almashinuvlari hamda boshqalarga
xos turli tavsifnomalar bilan belgilanadi.
2. Qurilma va dasturlarning o‘zaro yoki foydalanuvchi bilan o‘zaro ishlashiga
oid jami qoidalar va ushbu o‘zaro ishlashni amalga oshiruvchi vositalar. Interfeys
tushunchasi turli qurilma yoki dasturlarni o‘zaro yoki foydalanuvchi bilan
bog‘lovchi apparatli va dasturli vositalarni ham, ushbu vositalar asoslanib
yaratilgan qoida va algoritmlarni ham o‘z ichiga oladi. Masalan, qurilmalar
interfeysi – bu ular orasidagi aloqa liniyalari ham, biriktirish qurilmalari
ham, qurilmadan qurilmaga uzatiluvchi signal va ma’lumotlarni o‘girish usuli
ham, aloqa kanalining jismoniy xususiyatlari ham.
Internet
на узбекском языке
(латиница): Internet
на русском языке: Интернет
на узбекском языке (кириллица): Internet
1. Butun jahon global tarmog‘i. U davlat,
ta’lim, tijorat, harbiy va korporativ tarmoqlarni birlashtirib, IP
(Inter-network Protocol) ma’lumotlarni uzatish bayonnomasiga asoslangan.
2. Ommaviy yoki xususiy ravishda yuqori darajali kommunikatsiya xizmatlarini
ta’minlovchi global axborot tizimi. Uning qismlari IP bayonnomasiga asoslangan
noyob manzil makoni orqali o‘zaro bog‘liqdir.
3. Yer sharini qamrab olgan o‘zaro bog‘liq kompyuter tarmoqlari to‘plami. Internet,
barchasi IP bayonnomasidan foydalanuvchi kompyuterlar, elektron pochtasi, e’lonlar
doskalari, ma’lumotlar bazalari va mulohaza guruhlaridan erkin foydalanishni ta’minlaydi.
Internet portali
на английском
языке: Internet portal
на русском языке: Интернет-портал
на узбекском языке (кириллица): Internet портали
Foydalanuvchilarga Internet orqali kerakli axborotni izlashda yordam beruvchi sayt. Ba’zan bunday saytlar navigatsiya saytlari deyiladi.
IP
сокращенный: Internet Protocol
Internet – bayonnoma. TCP/IP bayonnomalari yig‘masidan iborat tarmoq pog‘onasi bayonnomasi.
IP bayonnomada tarmoqdagi xar bir kompyuterga to‘rt xonalik IP – manzil (4 bayt)
mos qo‘yiladi. Shu bilan birga nimtarmoqdagi kompyuterlar manzilning umumiy boshlang‘ich
bitlari bilan birlashtiriladi. Hamma joyda IP bayonnomaning 4 rusumi (IPv4) tarqalib
ketgan, u RFC 791 da tavsiflangan. Shuningdek, bayonnomaning yangi 6
rusumi (IPv6) ishlab chiqilmoqda.
IP bayonnomalari
на английском языке: IP
protocol
на русском языке: протокол IP
на узбекском языке (кириллица): IP баённомалари
Xalqaro Internet kompyuter tarmog‘ining asosiy bayonnomalari to‘plami. Ular Internetda birlashgan hududiy tarmoqlarning ham, tarmoqqa alohida ulangan kompyuterlarning ham o‘zaro ishlash qoidalarini belgilaydi. Tarmoqlararo IP bayonnomasi 40 baytdan 32 Kbaytgacha bo‘lgan axborotning apparatli vositalar va axborot tashuvchilariga ko‘ra “paketlar” shaklida uzatilishi hamda har bir paketning tarmoq orqali boshqa paketlardan mustaqil ravishda uzatilishini belgilaydi. Bunday texnologiya biror bir foydalanuvchining tarmoqqa yakka hokim bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaydi. Paketlar ularni yetkazish uchun yetarli bo‘lgan Internet manzillari va sarlavhalarga ega bo‘ladi. Ma’lumotlarni uzatishning boshqarish bayonnomasi TCP (Transmission Control Protocol) ma’lumotlarni paketlarga ajratish va ularga tartib raqami berish qoidalarini, hamda alohida paketlar olinganda axborotning to‘liq olinganligi, ma’lumotlar esa to‘g‘ri tartibda joylashganligini tekshirish qoidalarini belgilaydi. Paketni uzatayotganda xato paydo bo‘lganligi aniqlanganda uning qayta uzatilishi so‘raladi. Internet orqali ma’lumotlar uzatilishini amalga oshiruvchi apparatli va dasturiy ta’minot TCP/IP bayonnomalariga binoan ishlaydi.
kabel
на английском языке: cable
на русском языке: кабель
на узбекском языке (кириллица): кабел
Ma’lumotlarni uzatish uchun mo‘ljallangan izolatsiya qilingan o‘tkazgich yoki o‘tkazgichlar guruhi. Ishlatilayotgan fizik muxitga qarab, kabellar ikki guruhga bo‘linadi. Birinchi guruhni yassi kabellar, o‘rama juft va koaksial kabellar tashkil qiladi. Ularda metall, aksariyat holda, mis orqali elektr signallari uzatiladi. Koaksial kabellar, eng qimmatbaho bo‘lib, signallarni katta tezlikda uzata oladilar va shovqindan yaxshi muhofazalanganlar. Ikkinchi guruhga yorug‘lik uzatuvchi optik kabellar kiradi. Ularning asosini, elektromagnit shovqinlardan ideal muhofazalangan yorug‘lik uzatgichlari tashkil qiladi. Optik kabellar koaksial kabellardan qimmatroq bo‘lib, ular yuqoriroq tezlikda ma’lumot uzatishni ta’minlaydilar.
KB
qisq.:
1. KiloByte - Kilobayt.
2. Knowledge Base - Bilimlar bazasi (BB). Aniq bir predmet sohasi bo‘yicha
dalillar va qoidalar shaklida rasmiylashtirilgan bilimlar to‘plami.
kriptografik algoritm
на русском
языке: криптографический алгоритм
на английском языке: cryptographic algorithm
на узбекском языке (кириллица): криптографик алгоритм
Axborotni (ma’lumotlarni) buzishga to‘sqinlik qilish va undan ruxsatsiz erkin foydalanish dan muhofazalash maqsadida uni o‘zgartirishning matematik algoritmi.
kursor
на русском языке: курсор
на английском языке: cursor
на узбекском языке (кириллица): курсор
Kompyuter ekranida siljib boradigan obyekt nomini yoki bajarilayotgan amalning joyini ko‘rsatuvchi nishon, belgi. U klaviatura, “sichqoncha”, yorug‘lik perosi yoki dastur boshqaruvidan olingan buyruqlarga monand siljiydi. Ekranda kursor to‘rtburchak, nishon, strelka yoki qisqa chiziqcha shaklida aks etadi. Inson va kompyuter muloqatining muhim elementi.
LAN
сокращенный: Local Area Network
Ma’lumotlar uzatishning mahalliy tarmog‘i, mahalliy hisoblash tizimi.
ma’lumotlar bazasi (MB)
на русском языке: база
данных (БД)
на английском языке: database (DB)
на узбекском языке (кириллица): маълумотлар базаси (MB)
1. Elektron hisoblash mashinalari yordamida
qidirib topilishi va qayta ishlanishi mumkin bo‘lgan tarzda tartibga solingan ma’lumotlar
to‘plami (masalan: maqolalar, hisob-kitob).
2. Aniq qoidalar asosida tashkil qilingan va amaliy dasturlarga bog‘liq bo‘lmagan
ma’lumotlar to‘plami. Bu qoidalar ma’lumotlarni ta’riflash, saqlash va joyini o‘zgarishga
oid umumiy tomoyillarni nazarda tutadi.
Ma’lumotlar bazasi (MB) yetarlicha to‘la, to‘g‘ri tashkil qilingan, hozirgi kunga
doimo mos keluvchi va foydalanish uchun qulay bo‘lishi lozim. Bu ma’lumotlar bir-biriga
zid bo‘lmasligi zarur. Ma’lumotlarni tahrirlash, to‘latish va yo‘qotib tashlash,
hamda ularni qidirib topish va saralash MBni boshqarish tizimi (MBBT) yordamida
amalga oshiriladi. MBlari shaxsiy va jamoaviy foydalanishga mo‘ljallangan bo‘ladi.
Jamoa foydalanadigan yirik MBlarni kuzatib borishni ma’lumotlar bazasining boshqaruvchisi
amalga oshiradi. Bitta kompyuterda joylashgan mahalliy bazalar va bir-biri bilan
bog‘langan bir nechta kompyuterda taqsimlangan bazalar farqlanadi.
masofaviy ta’lim
на русском
языке: дистанционное образование
на английском языке: distance education
на узбекском языке (кириллица): масофавий таълим
Masofaviy ta’lim uslublariga asoslangan holda aholining keng qatlamlariga taqdim etiluvchi zamonaviy ta’lim xizmatlari majmuasi.
modellashtirish
на русском
языке: моделирование
на английском языке: simulation
на узбекском языке (кириллица): моделлаштириш
Obyekt harakatlarining ayrim tavsifnomalarini boshqa obyekt, masalan kompyuter yordamida aks ettirish texnologiyasi. Modellashtirish turli xil obyektlar tahlilini ta’minlaydi: tarmoqlar, tizimlar, qurilmalar, jarayonlar. U yangi texnika namunalari va texnologiyalarni loyihalashtirish va ishlab chiqish hamda xodimlarni o‘qitishda muhim vosita sifatida qo‘llaniladi. Modellashtirishda kompyuterlar va boshqa hisoblash texnikasi vositalari keng qo‘llaniladi. Modellashtirish odatda ishlab chiqishning asosidir. Uning asosida pastga yo‘nalgan loyihalashtirish amalga oshiriladi.
modem
на русском языке: модем
на английском языке: modem
на узбекском языке (кириллица): модем
“Modulyator-demodulyator”ning qisqartmasi. Ushbu qurilmaning ish tamoyilini belgilaydi: kompyuterdan olingan raqamli signalni uzatish uchun analog shaklga aylantirish va qabul qilingan signalni analog shakldan raqamli shaklga qaytarish. Modem signalning telekommunikatsiya kanallari bo‘ylab uzatishni ta’minlaydi. Modem yordamida Internetda oddiy analog telefon tarmog‘i orqali ishlash mumkin. Bunday modemlarning nazariy jihatdan eng ko‘p erkin foydalanish tezligi – 56 Kbit/s. Mazkur atama ba’zan tezkor kabel yoki DSL modemlari hamda ISDN terminal adapterlariga nisbatan qo‘llanilsa ham, ushbu qurilmalarning barchasi texnik nuqtai nazardan ma’lumotlarning raqamli uzatilishini amalga oshirib modem hisoblanmaydi.
MP3
сокращенный: MPEG-1 Audio Layer 3
MP3 tovushni zichlash texnologiyasi. Internetda tovushni zichlashtirish uchun ishlatiladigan
eng mashhur format. MP3 tovushni kodlashning samarali sxemasini beradi, u tovush
fayllarining hajmini 12 martagacha zichlashtiradi.
MPEG standartlari
на русском
языке: стандарты MPEG
на английском языке: MPEG standards
на узбекском языке (кириллица): MPEG стандартлари
Filmlar, video va musiqa kabi audiovizual axborotni raqamli zichlash bilan formatga kodlash uchun mo‘ljallangan standartlar oilasi. MPEG fayllari hajmi odatda ko‘pchilik videofayllarga qaraganda kichikroq bo‘lsa ham, sifati ularga yaqin. MPEG formatidagi fayllar .mpeg yoki .mpg nom kengaytmasiga ega.
multimedia
на русском
языке: мультимедиа
на английском языке: multimedia
на узбекском языке (кириллица): мултимедиа
inglizchadan olingan: multi – ko‘p va media –
tashuvchi, muhit
1. Axborotni turli shakldagi tashuvchilari bo‘lmish tovush, tasvir va matnlar
birikmasi.
2. Vizual va audio effektlarning o‘zaro muloqotli dasturiy ta’minot
boshqaruvida birgalikda nomoyoi bo‘lishi. Odatda bu matn, tovush va
grafikaning, so‘nggi vaqtlarda esa – animatsiya va videoning ham birlashishini
bildiradi. Multimedia veb bog‘lamalari va ixcham disklarning tavsifli, agar eng
muhimi bo‘lmasa, xususiyatli – gipermurojaatlardir.
3. Videotasvir va tovush bilan ishlash uchun apparatli va dasturiy vositalar
majmui. Multimediaga ega kompyuterlar odatda kuchli videotizimga,
videomagnitofon va videokameralarni qo‘shish imkoniyatiga, tasvirni ushlash va
uni raqamli shaklda qattiq magnit diskka yozishning apparatli vositalari,
tasvirni ustiga qo‘shish vositalariga ega. Shuning bilan bir qatorda, ular
tovushni aks ettirish va uning sintezi uchun tovush platasiga, axborotni ixcham
diskdan o‘qish uchun uzatmaga, akustik tizimni qo‘shish imkoniyatlariga egadir.
4. Xohlagan turdagi ma’lumotlarni majmuaviy tarzda taqdim etish texnologiyasi.
Multimedia birgalikda tasvirlarga ishlov berish, nutqni qayta ishlash va
hujjatlarga ishlov berishni ta’minlaydi. Bu ekranga tasvirni mant va tovush
bilan birgalikda chiqarish imkonini beradi. Multimedianing muhim
yo‘nalishlaridan biri o‘rgatuvchi tizimlarni yaratishdir. Bu foydalanuvchining
multimediada faol ishlashda ishlatilayotgan axborotning 75 foizini eslashi
bilan bog‘liq. Faqat eshitilgan axborotdan esa
foydalanuvchi 25 foizinigina eslab qolishi mumkin.
OLE
сокращенный: Object Linking and Embedding
смотрите: obyektlarni
bog‘lash va joylash texnologiyasi
ona platasi
на русском
языке: материнская плата
на английском языке: motherboard
на узбекском языке (кириллица): ona платаси
Shaxsiy kompyuterlar tizim blokining asosiy platasi. Shaxsiy kompyuterlarning ona platasida markaziy protsessor, tezkor xotira, tizim va mahalliy shinalar hamda alohida platalar shaklida bo‘lgan displey adapteri, qattiq va egiluvchan disklarning nazoratchilari va portlar solinadigan uyalar joylashgan. Hozirgi paytda kompyuter ishlab chiqaruvchilari kompyuter qurilmalarining asosiy qismini ona platasida joylashtirishga harakat qiladi, chunki zamonaviy mikrosxemalar bunday imkoniyatlarga ega va bunday texnik yechim eng arzon va ishonchlidir
onlayn
на русском языке: онлайн
на английском языке: online
на узбекском языке (кириллица): онлайн
1. On-line (ot). Sizning kompyuteringiz xost-tizim bilan
ulangan marom, hamda kompyuteringiz FTP-server, WWW-server, BBS va boshqa
umumiy foydalanish mumkin bo‘lgan tizim bilan ulanganda bevosita xizmatni
taqdim qilish. O‘zgacha qilib aytganda, foydalanuvchi bilan bevosita o‘zaro
aloqada ishlash maromi (foydalanuvchi talabnomalarini paket ishlash
tizimlaridan farqli).
2. On-line (sifat).
- elektron, tarmoqli nashrlarga, ma’lumotlar bazalariga nisbatan. Masalan, online
magazine - tarmoq jurnali;
- online documentation – tarmoq dasturining ichiga o‘rnatilgan elektron shakldagi
hujjatlar; online help – ichiga o‘rnatilgan aytib turish.
optik disk
на русском
языке: оптический диск
на английском языке: optical disk
на узбекском языке (кириллица): оптик диск
Disk shaklida yasalgan optik to‘plovchi. Magnit diskdan farqli o‘laroq, optik diskda ma’lumotlar yozish va o‘qish yorug‘lik nuri yordamida, lazerda amalga oshiriladi. Ma’lumotlar diskning bir yoki har ikki tomoniga yoziladi. Optik disklar yuqori ishonchlilikka va yuqori darajadagi yozuv zichligiga ega.
protocol
на узбекском языке
(латиница): bayonnoma
на русском языке: протокол
на узбекском языке (кириллица): баённома
1. Biror jarayon haqidagi axborotni davriy tartibda
ro‘yxatga olish natijasi.
2. Qurilma, dastur va ma’lumotlarga ishlov berish tizimlariga hamda jarayonlar yoki
foydalanuvchilarning o‘zaro ishlashiga oid algoritmni belgilovchi jami qoidalar.
Masalan, aloqa liniyasi bayonnomasi – bu ma’lumotlar ulushining tuzilmasi va kodlash
usullarini va uning aloqa liniyalari orqali uzatish jarayonini tartibga soluvchi
qoidalar. Xalqaro Internet kompyuter tarmog‘i bayonnomalari – bu IP
bayonnomalaridir.
provayder
на английском
языке: Internet Services Provider (ISP)
на русском языке: провайдер
на узбекском языке (кириллица): провайдер
смотрите: Internet provayderi
rastr
на английском
языке: raster
на русском языке: растр
на узбекском языке (кириллица): растр
Tasvirlarni to‘g‘ri burchakli matritsaviy tasvir elementlari – piksellar shaklida taqdim qilishning raqamli vositasi. Ular tasvirlarni yoki fazoviy obyektlarni rastrli ifodalash asosidir.
robot
на узбекском языке (латиница): robot
на русском языке: робот
на узбекском языке (кириллица): робот
O‘zgaruvchan tashqi sharoitda maqsad sari yo‘nalgan
hulq-atvorga qodir tizim. “Robot” atamasi chex tilidagi “robata” ish so‘zidan kelib
chiqqan. Bu g‘oya ilk bor 1921 yili Karel Chapekning “RUR” (Rossumnmning hammabop
robotlari) pyesasida ifodalangan. Fantast yozuvchi Ayzek Azimov ularni 1951yili
chiqqan “Men, Robot” hikoyasi va “Robotlar seriyasi”
kitoblari seriyasi bilan mashhur qildi. Robot-sun’iy intellekt va mexanikaning qorishmasidir.
Uning asosi kompyuter yoki kompyuterlar guruhidan iborat. Kompyuter tashqi qurilmalar-rivojlangan
a’zolarni boshqaradi. Tashqi qurilmalar detallar, asboblar yoki robotning o‘zini
fazoda va burchak ostida harakatlarini ta’minlaydi. O‘z vazifalarini bajarish uchun
robot datchiklardan (sun’iy ko‘rish, eshtish a’zolari, sensor qurilmalar) kelayotgan
axborotga ishlov beradi. “Robot” atamasi “bot”sifatida ham ishlatiladi, uning ma’nosi,
dasturiy agent bo‘lib, u masalan, veb-resurslarni izlashda qo‘llaniladi.
scaner
на узбекском языке
(латиница): skaner
на русском языке: сканер
на узбекском языке (кириллица): сканер
1. Kompyuterga qog‘oz varag‘i, tasma va
h.k.lardan grafika va matn axborotini kiritish qurilmasi. Skaner yordamida
kompyuter xotirasiga ikkio‘lchamli tasvirni kiritish mumkin (bosma matn, rasm,
xarita, fotosurat va h.k.). Qo‘l va stolusti (planshet) skanerlari eng keng
tarqalgan. Qo‘l skaneri bilan ishlaganda u kiritilayotgan hujjat bo‘yicha
qo‘lda harakatlantiriladi. Stolusti skanerda kiritish avtomatik ravishda amalga
oshiriladi. Stolusti skanerning kiritish aniqligi yuqoriroq. Skanerlar,
shuningdek, rangliligi, ya’ni rangli tasvirlarni kiritish qobiliyati bo‘yicha
ham farq qiladi.
2. Dasturlashtirish tizimlarida leksikaviy tahlilchi atamasiga teng kuchli.
3. Tarmoq xavfsizligini ta’minlash tizimlarida – tarmoqlararo ekranlar va
boshqa tarmoq dasturiy ta’minotida avtomatik ravishda zaifliklarni topish
dasturi.
server
на узбекском языке
(латиница): server
на русском языке: сервер
на узбекском языке (кириллица): сервер
1. Tarmoqda joylashgan fayllar va boshqa resurslardan erkin
foydalanishni taqdim etuvchi tarmoqdagi kompyuter. Internetda server
deganda, veb-sahifalar joylashgan va veb-brauzerlari so‘rovlariga javob beruvchi
kompyuterga tushuniladi.
2. Mijoz deb nomlanuvchi dasturlarga ma’lum xizmatlarni ko‘rsatuvchi dastur. Server
dasturi va mijoz dasturlari bitta yoki turli kompyuterlarda bajarilishi mumkin.
Masalan, kompyuterda o‘rnatilgan elektron pochtasi dasturi mijoz dasturidir. U pochta
qutisi bilan ushbu quti joylashgan kompyuter bilan server dasturi orqali muloqotda
bo‘ladi. Serverlarning eng muhim turlari quyidagicha:
- WWW serverlari ko‘ptashuvchi axborot va ma’lumotlar bazalari tarkibini taqdim
etish uchun mo‘ljallangan;
- elektron pochtasi serverlari;
- fayllarni almashish uchun mo‘ljallangan FTP serverlari;
- vokeiy vaqtda muloqot qilish serverlari (chatlar);
- Internet telefoniyasi faoliyatini ta’minlovchi serverlar;
- Internet orqali radio va videoni uzatish tizimlari.
3. Server dasturi bajarilayotgan kompyuter.
смотрите: Mijoz-server
arxitekturasi
software
на узбекском языке
(латиница): dastur
на русском языке: программа
на узбекском языке (кириллица): дастур
1. Hisoblash mashinasiga algoritmni beruvchi
ko‘rsatmalar (buyruq yoki tasnif va operatorlar)ning ketma-ketligi. Dastur kompyuter
tomonidan qaysi tartibda, qaysi ma’lumotlar ustidan va qaysi amallar bajarilishi
va natija qaysi shaklda taqdim etilishini ko‘rsatadi. Kompyuterning boshqarish qurilmasi
mashina buyruqlari ketma-ketligi shaklida berilgan dasturni qabul qiladi. Dasturni
mashina tilida yaratish – noqulay va katta mehnat talab qiluvchi jarayon. Shuning
uchun kompyuter uchun dastur inson tomonidan dasturlash tillaridan birida yaratilib,
keyin esa kompyuterning o‘zi ushbu dasturni mashina tiliga o‘giradi.
2. Ma’lum natijani olish uchun kompyuter va boshqa kompyuter qurilmalari faoliyati
uchun mo‘ljallangan jami ma’lumot va buyruqlarni taqdim etishning obyektiv shakli.
tarmoq
на английском
языке: network
на русском языке: сеть
на узбекском языке (кириллица): тармоq
Bog‘lamalar va ularni birlashtiruvchi
shoxchalar chizmasi.
смотрите: Kompyuter tarmog‘i
TCP/IP
сокращенный: Transmission Control Protocol/Internet
Protocol
TCP/IP bayonnomalari oilasi. Internetda ma’lumotlar uzatish uchun
ishlatiladigan bayonnomalar to‘plami. Dastlab UNIX operatsion tizimlari uchun
yaratilgan. Hozirgi paytda barcha asosiy operatsion tizimlarga o‘rnatiladi.
telefon
tarmog‘i
на английском
языке: telephone network
на русском языке: телефонная сеть
на узбекском языке (кириллица): телефон тармоғи
Nutq uzatishga mo‘ljallangan tarmoq. Telefon tarmog‘i, ATS “avtomatik telefon stansiyalari” (telefon stansiyalari) deb nomlanuvchi uzib-ulash bog‘lamalaridan tashkil topgan. Telefon stansiyalari kanallarni uzib-ulashni ta’minlaydi, abonent tizimlar sifatida esa, birinchi galda, telefon apparatlari ishlatiladi. Tarmoq va uning tarkibiy qismlari ITU standartlari bilan belgilanadi. Odatda, telefon tarmog‘i kabelli tarmoqqa tayanadi. Shu bilan birga, telefon radiotarmog‘i ham ishlatiladi.
telekommunikatsiya
на английском
языке: telecommunications
на русском языке: телекоммуникации
на узбекском языке (кириллица): телекоммуникация
1. Simli, radio, optik yoki boshqa elektromagnit tizimlardan
foydalanib signal, belgi, matn, tasvir va tovushlarni yoki boshqa ko‘rinishdagi
axborotni uzatish, qabul qilish va unga ishlov berish jarayoni.
2. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari asosida ma’lumotlarni masofadan
uzatish jarayoni.
3. Predmeti axborot uzatish uslublari va vositalari bo‘lgan faoliyat sohasi.
terminator
на узбекском языке
(латиница): terminator
на русском языке: терминатор
на узбекском языке (кириллица): терминатор
Murakkab bo‘lmagan qurilma. U ma’lumotlarni yuqori tezliklarda uzatishda signallar umumiy bo‘g‘in oxiridagi nuqtalardan akslanishi mumkin bo‘lganda yakka kanalning umumiy bo‘g‘ini uchlariga (oxiriga) o‘rnatiladi. Ko‘p hollarda, terminator vazifasini rezistor o‘taydi. Terminator tufayli, signallar umumiy bo‘g‘in uchlarida yoyilib ketadi.
texnologiya
на английском
языке: technology
на русском языке: технология
на узбекском языке (кириллица): технология
Muayyan ishlab chiqarish sohasidagi usullar va jarayonlar majmuasi. Informatikada turli tuman axborot texnologiyalari ishlatiladi, birinchi navbatda, kompyuter texnologiyalari.
transaction
на узбекском языке
(латиница): tranzaksiya
на русском языке: транзакция
на узбекском языке (кириллица): транзаксия
1. Maqsadga erishish yo‘lida qilingan
harakat.
2. Obyektlarning vaqt bo‘yicha qisqa o‘zaro ishlash davri. U o‘z ichiga
talabnoma – topshiriqni bajarish – javob ketma-ketligini oladi. Odatda, muloqot
maromida bajariladi.
3. MB sida ma’lumotlarni kiritish yoki o‘zgartirish amallari.
Update
Ma’lumotlarning yangilanishi. Ko‘p dasturlar o‘z ishida ma’lumotlar bazalaridan foydalanadi. Dastur ishlab chiqaruvchilari ma’lumotlarni bazalarga qo‘shib, foydalanuvchilarga ma’lumotlar bazalarini yangilash imkonini beradi. Misol sifatida viruslar bazalaridan foydalanuvchi g‘ayrivirus dasturlarini keltirish mumkin. Ushbu bazalar doimo yangilanib borib, foydalanuvchilar ularni Internet orqali yangilash imkoniga ega.
UPS
qisq.:
1. Uninterruptible Power Supply – Uzluksiz oziqlantirish manbai. Ichiga
o‘rnatilgan akkumulatorli tarmoq kuchlanishi stabilizatori.
2. United Parcel Service – Birlashgan jo‘natmalar xizmati, UPS xizmati. Pochta
va yuklarni tezkor yetkazish xizmatlarini ko‘rsatuvchi transmilliy kompaniya.
USB (Universal Serial Bus)
на узбекском языке
(латиница): USB shinasi
на русском языке: шина USB
на узбекском языке (кириллица): USB шинаси
Tashqi shina standarti 12 Mb/s.gacha tezlik bilan ma’lumotlar uzatishni quvvatlaydi. USB (ommabop ketma-ket shina) shinasining spetsifikatsiyasi Compaq, DEC, IBM, Intel, Microsoft, NEC va Northern Telecom kompaniyalari tomonidan “plug-and-play” standarti bo‘yicha tashqi kompyuter qurilmalarini ulash uchun ishlab chiqilgan. Natijada, kengaytirish slotlariga qo‘shimcha platalarni o‘rnatish va tizimni qayta tarkibini tuzish extiyoji yo‘qoladi. USB shinasi bir vaqtning o‘zida ketma-ket 127gacha sichqoncha, modem, klaviatura kabi tashqi qurilmalarni ulash imkonini beradi. iMac kompyuterining paydo bo‘lishi bilan, 1998 yildan USB keng joriy etila boshlandi. Yaqin kelajakda USB ketma-ket va parallel portlarni butunlay almashtirishi kutilmoqda.
veb
на русском языке: веб
на английском языке: web
на узбекском языке (кириллица): веб
qarang: umumjahon o‘rgimchak to‘ri (UO‘T)
veb-dizayn
на русском языке: веб-дизайн
на английском языке: web-design
на узбекском языке (кириллица): веб-дизайн
Veb-sahifalarini bezash. Veb-dizayn qog‘oz nashri uchun poligrafik dizayn va sahifalash qanday vazifani bajarsa, sayt uchun ham xuddi shunday vazifani bajaradi. Veb-dizayn deganda odatda nafaqat sayt uchun grafik elementlarni yaratishni, balki uning tuzilmasi, navigatsiyasi va ba’zan sayt ishi uchun zarur bo‘lgan skriptlarni loyihalashtirish, ya’ni saytni to‘liq yaratish nazarda tutiladi. Dizayn saytning aqlli tuzilishi ma’nosida uning “chiroyliligi”dan ancha muhimroq. Sayt dizayni odatda ixtisoslashtirilgan veb-dizayn studiyalari tomonidan bajariladi. Sayt uchun dizayn yaratish bahosi sayt hajmi, grafik elementlar soni, uning ustida ishlovchi mutaxassislar saviyasi, dasturlashtirish zarurligi va h.k.larga bog‘liq.
veb-sahifa
на русском
языке: веб-страница
на английском языке: webpage
на узбекском языке (кириллица): веб-саҳифа
Internet manzili (URL) bilan bir xil ma’noda belgilanuvchi mantiqiy birlik. U veb-saytning tarkibiy qismidir. Veb-saytlardan iborat bo‘lsa, saytlar esa o‘z navbatida sahifalardan iborat deyish mumkin. Jismoniy nuqtai nazardan u HTML fayldir. Matn, tasvirlar, JAVA appletlari va boshqa elementlardan iborat bo‘lishi mumkin. Sahifa statik yoki dinamik shakllantirilgan bo‘lishi mumkin. Freymlardan foydalangan holda har bir freym alohida sahifa hisoblanadi.
virtual card (e-card)
на узбекском языке
(латиница): elektron ochiqxat
на русском языке: электронная открытка
на узбекском языке (кириллица): электрон очикҳат
(sinonimi - virtual ochiqxat)
O‘zining oshnasiga xushfe’l xabar (tabriknoma, taklifnoma va sh.k.) yubormoqchi
bo‘lgan odam, veb-xizmatdan - elektron ochiqxatlar xizmatidan foydalanishi
mumkin. Ochiqxatlar saytida mos keladigan rasmni tanlab unga matn
qo‘shib, oluvchi manzilini (e-mail) ko‘rsatish kifoya. Goho, ochiqxatlar sayti topshirish
vaqtini ham ko‘rsatishni taklif qiladilar. Ayrim hollarda, ochiqxat animatsiyali
yoki musiqali bo‘lishi mumkin. Manzil egasi “dalolatnoma” xat olgach, unda saytning
sahifasiga murojaat bo‘lib, u o‘z ochiqxatini ko‘rib, o‘qishi mumkin.
Visual С++ тили
на узбекском языке
(латиница): Visual C++ tili
на русском языке: язык Visual C++
на английском языке: Visual C++
Dasturchilar uchun C++ tilida, Microsoft kompaniyasi tomonidan ishlab chiqilgan qo‘llanmalarni ishlab chiqish vositasi. Visual C++ IDE ishlab chiqish muhiti bilan uyg‘unlashgan 32 – bitli Windows qo‘llanmalarni obyektga-yo‘naltirilgan tarzda dasturlashni, Ci/C++ kompilyatorini va Microsoft Foundation Classes (MFC) deb ataladigan sinflar kutubxonasini quvvatlaydi. Visual C++ tili 1993 yili chiqqan.
web
на узбекском языке
(латиница): to‘r
на русском языке: паутина
на узбекском языке (кириллица): тўр
qarang: umumjahon o‘rgimchak to‘ri (UO‘T).
window
на узбекском языке
(латиница): oyna
на русском языке: окно
на узбекском языке (кириллица): ойна
1. Dasturiy qo‘llanmani yoki hujjatni ko‘rsatadigan displey
ekranining to‘rtburchakli qismi, dastur yoki foydalanuvchi ayrim ekran bilan
ishlagandek ishlaydigan, ekran qismi. Foydalanuvchining grafik
interfeysining muhim elementi.
2. Ma’lumotlarga ishlov berishda va ularni uzatishda bo‘laklash vositasi. Oyna,
ma’lumotlar manbai, ularni qabul qiluvchiga yetib borganligi va xatosi yo‘qligi
tasdig‘ini olmay turib, uzatishi mumkin bo‘lgan ulushni aniqlaydi. Shu usul bilan,
tarmoqda ma’lumotlar oqimini boshqarish va qabul qiluvchi – tizimni imkoniyatlaridan
oshadigan tezlik bilan uzatishga yo‘l qo‘ymaslik mumkin.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR VA INTERNET SAYTLARI:
Asosiy adabiyotlar:
1. A.A.Abduqodirov, A.G.Hayitov Axborot texnologijyalari. Toshkent “O’qituvchi” 2003 y.
2. A.A.Abduqodirov, A.G.Hayitov Informatika va axborot texnologijyalari. Toshkent “O’qituvchi” 2006 y.
3. S.S.G’ulomov, A.T.Shermuxammedov, B.A.Begalov. Axborot tizimlari va texnologijyalari. Toshkent “O’zbekiston” 2001 y.
4. S.S.G’ulomov, A.T.Shermuxammedov, B.A.Begalov. Iqtisodiy informatika. ToSHKent “O’zbekiston” 1999 y.
5. 3.С.Симонович,Г.Евсеев,А.Алексеев «Специальная информатика» М-1999г
6. Брябрин В.М.«Программное обеспечение Персоналных ЭВМ» М. Наука 1989г.
7. Фигурнов В.Э.«IBM PC для пользователя» М:Финансыи статистика 1991 г.
8. Под редакции Савельева А.Я. «Электронные вычислительные машины» М: Высшая школа 1991 г.
9. A.Ortiqov, A.Mamatqulov “IBM PC komp’yuteridan foydalanish” T. 1992 y.
10. A.Sattorov, B.Qurbonboev “Informatika va hisoblash texnikasi asoslari”.
11. А.Алексеев, В.Ваулин «Вычилительная техника и программирование».
12. Н.А.Кучура «Персональние ЭВМ» Бейсик.
13. A.A’zamov, A.Yo’ldoshev “Beysik MSX-haqida qisqacha ma’lumot”.
14. M. M. Aripov va boshqalar. Informatika. Axborot texnologiyalari. Toshkent-2002.
15. G’ulomov S.S., Begalov B., Shermuhamedov A. va boshq. Iqtisodiy Informatika. 1999. Toshkent.
16. Sh.Razzoqov, Sh.Yo’ldoshev Kompyuter grafikasi «Talqin», Toshkent, 2012.
17. Sh.Razzoqov, Sh.Yo’ldoshev Vektor va rastr grafikasi «O’qituvchi», Toshkent, 2010.
18. G’ulomov S.S.,Begalov B., Shermuhamedov A. Axborot tizimlari va texnologiyalari. «Sharq», Toshkent, 2000.
19. O’zbekiston Respublikasi. “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”// Barkamol avlod – O’zbekiston taraqqiyotining poydevori.-T.: 1998.-31-61 b.
20. O’zbekiston Respublikasi. Ta’lim to’g’risidagi qonun.// Barkamol avlod –O’zbekiston taraqqiyotining poydevori.-T.: 1998.-20-29 b.
21. A.A.Abduqodirov, R.R. Boqiev, M.E.Mamarajabov. Akademik litsey va kasb-hunar kollеjlarda “Informatika” fanidan takomillashtirilgan fan dasturi.
22. Алексеев А.П. «Введение в Wеб-дизайн». Москва – 2008г.
23. Акопов А.И. Глобалное средство массовой информасии // Мир медиа
24. А.И. Тихонов. «Публикация данных в Интернете» Учебное пособие. Москва Издателство «Мир» 2000 г.
25. S.Q.Tursunovning nomzodlik dissertasiyasi “Ta’limda elektron axborot resurslarini yaratish va ularni joriy qilishning metodik asoslari” (Pedagogika oily ta’lim muassasalari “Web-dizayn” fani misolida). 2011y.
26. X.Sh.Turmatovning magistrlik dissertasiyasi “Ixtisoslashgan kasb-hunar kollejlarida Dreamweaver dasturini o’qitish metodikasi”. 2009y.
27. X.E.Ochilovning magistrlik dissertatsiyasi “Kasb-hunar kollejlari talabalariga Java Script dasturidan foydalanib Web-sahifa yaratishni o’rgatish metodikasini ishlab chiqish”. 2011y.
28. Raxmonqulova S.I., Roziev F. Z. Virtual kutubxona. Toshkent-2000.
29. A.Denisov, I.Vixarev, A. Belov. Internet. Sankt-Piterburg -2001.
30. Работа с электронными таблицами. Microsoft Office Excel 2003
31. Калугина О.Б., Люцарев В.С. Интернет-университет информационных технологий – intuit.ru, 2005 г., 240 стр.
32. Работа с
текстовой информацией. Microsoft Office Word 2003
Калугина О.Б., Люцарев В.С.
33. Интернет-университет информационных технологий - intuit.ru, 2005 г., 152 стр.
34. Основы баз данных. Кузнецов С.Д. Интернет-университет информационных технологий - intuit.ru, 2005 г., 488 стр.
35. Я могу работать в Microsoft Windows. Уразалина З.К. Интернет-университет информационных технологий - intuit.ru, БИНОМ. Лаборатория знаний, 2006 г., 232 стр.
Qo‘shimcha adabiyotlar:
1. Raxmonqulova S. IBM PC Shaxsiy komputerida ishlash. -Toshkent, 1998.
2. Maraximov S., Raxmonqulova S. Internet va undan foydalanish asoslari. -Toshkent, 2001.
3. A.Norov, L. Safarov, B.Shovaliyev. Informatika va informatsion texnologiyalardan laboratoriya ishlari. -Qarshi “Nasaf” nashriyoti, 2004.
4. N. Dilmurodov, O. Turgunov, F.Qorayev. Informatsion va kommunikatsion texnologiyalarga kirish. -Karshi “Nasaf” nashriyoti, 2003.
5.Микляев А. Настольная книга пользователя IBM PC.-М."Солон",1998. 620 б.
6.A. Kenin. Foydalanuvchilar uchun IBM PC (rus tilida). ARD-LTD, 1997, 496 b.
7.B. Fok. Internet boshidan boshlab (rus tilida). Piter, 1996, 250 b.
8.Ed. Krol. Hammasi Internet to’g’risida (rus tilida). Kiyev, 1995, 590 b.
9.Абдурахимов Б.Ф. Арипов М. Введение в реляционной базы данных в ORACLE, язык SQL.
11.Aripov M. Internet va elektron pochta asoslari. O’zMU. 2001. 126 b.
12.Долженков В. Самоучитель MS Excel-2000. 420 б.
13.Aripov M. Informatika va hisoblash texnikasi asoslari.Toshkent.2001."Universitet". 360 b.
14.С. Симонович, Г. Евсеев, А. Алексеев. Специальная информатика. Москва. АСТ пресс. 1999. 480 б.
15. Sagatov M.V., Yakubov A.X., Irmuxamedova R.M. va boshqalar. Informatika. Axborot texnologiyalari (Ma’ruzalar matni), 2-nashri, ToshDTU, T.: 20
Internet-resurslar ro‘yxati
1. http://kitob.uz
2. http://referat.uz
3. http://arxiv.uz
4. http://edunet.uz
5. http://soft.uzdc.uz/
6. http://uzfiles.uz/
7. http://e-dastur.uz/
8. http://inter-vuz.tuit.uz
9. http://uz.denemetr.com
10. http://www.titli.uz
11. http://www.res.guldu.uz
12. http://eduportal.uz
13. http://www.uzvip.uz
14. http://www.tuit.uz
15. http://www.intuit.ru.
16. Сервер техническая документация по информационным технологиям, http://www.emanual.ru.
17. Информатика и информационные технологии Практическая информатика. Учебное пособие. Универсальный курс www.ozon.shoptop.ru
18. Информатика и информационные технологии - web-конспект и тесты. www.junior.ru
19. Информатика и информационные технологии - market.shoptop.ru
20. Информатика информационные технологии - javeke.land.ru
21. Информатика и информационные технологии - humanities.edu.ru
Скачано с www.znanio.ru
Скачано с www.znanio.ru
Материалы на данной страницы взяты из открытых источников либо размещены пользователем в соответствии с договором-офертой сайта. Вы можете сообщить о нарушении.
