Конспект открытого урока по родной (лезгинской) литературе на тему: "БАЙРАМ СЕЛИМОВАН ЯРАТМИШУНРИКАЙ "

БАЙРАМ СЕЛИМОВАН ЯРАТМИШУНРИКАЙ ТАРС

       Дагъустандин халкьдин шаир Селимов Байрам Наврузбеговичан яратмишунрихъ галаз  мектебда кlелзавай аялар 6- классда таниш жезва. Гуьгъуьнин классра абурун чирвилер артух жезва.

      9-классда за «Байрам Селимован уьмуьрдин ва яратмишунин рехъ» темадай тарс  агъадихъ галай пландай гузва.

     Тарсунин мурад: Аялар Б.Селимован уьмуьрдин ва яратмишунин рекьихъ галаз танишарун; абурук Ватан кlан хьунин гьиссер кутун; чlал гегьеншарун.

    Тарсунин тадаракар: шаирдин шикилар, ктабар ва абурун выставка, «Шарвили эпос», «Самур» журнал, Ватандин ЧIехи дяведин игитрин шикилар, проектор.

    Эпиграф патал шаирдин са куплет къачуда, ам проектордал акъатда.

                                             Тарсунин план

1.     Муаллимдин гаф

2.     Б. Селимован уьмуьрдин рекьикай (ученикдин доклад)

3.     Шаирдин яратмишунра  ватанпересвилин тема

4.     Викторина

5.     Б. Селимован яратмишунра муьгьуьббатдин тема

6.     Сатирадин шиирар

7.     Инсценировка

8.     Б.Селимов –гьикаятчи ва драматург (ученикрин малуматар)

9.     Сивин яратмишунар кIватIуникай (ученикдин малумат).

«Шарвили» эпосдай чIукар кIелун

    10.  Б. Селимов-таржумачи

    11. КIвалин кIвалах

Тарс икI кьиле фида:

Тарсунин тема, эпиграф, план проектордал пайда жеда ва аламукьда.

      1.    Муаллимдин гаф.

       Аялар, къенин чи тарс Дагъустандин халкьдин шаир Байрам Селимован уьмуьрдин ва яратмишунин рекьиз бахшнавайди я. Куьне и кардин патахъай докладар гьазурун лазим тир.

Гила , буюр, яб це!

2. Шаирдин уьмуьрдин рекьикай малуматар.

(Ученикдин доклад)

Муаллимди докладчик ацукьарда ва классдиз суалар гуда: аялриз шаирдикай вуч чир хьанатIа, тайинарда.

3.     Б. Селимован яратмишунра ватанпересвилин тема

Муаллим:

         6-классда кIелай «Ядигар» поэма рикIел хкваш.

Адан кьилин фикир вуч я? Шаирдиз вуч лугьуз кIанзава?

Аялри:- Ватан кIан хьун, халкьдиз вафалу хьун…

Муаллим:

       -Аферин! Дуьз лугьузва куьне. Ватандин ЧIехи дяведин йисара къалурай кьегьалвилерикай 56    дагъустанвидиз «Советрин Союздин Игит» лагьай зурба тIвар гана. Абурун арада лезги руухваярни ава. Чи къагьриман рухваяр рикIел хкин.(игитрин шикилар алай стенддилай Эсед Салигьован, Валентин Эмирован, Гьасрет  Алиеван, Араз Алиеван ва Мирзе Велиеван тIварар кIелда).

4. Викторина.

      Проектордал са шумуд мисал пайда жеда.(Ватандин сергьятра акъвазнавайдаз  кьникьрикай кичIе жедач . Жуван Ватан кIан хьухь! Хайин халкьди негьда . Халкь хвейиди халкьдини хуьда).

Муалим:

-Аялар, и мисалар квекай я ?

Учиник (Ватандикай, халкьдикай).

5.  -Б.Селимоваз муьгьуьббатдиз бахшнавай гзаф чIалар ава. Абурукай чун 11- классда рахада.

6.   -Гила, аялар, чун Б. Селимован сатирадикай рахада.

    Проектордал цитата пайда жеда, ам муаллимди ва аялри кIелда:

       «Шаир датIана хъуьрезва. Хъуьтуьлдиз, зарафат, айгьам кваз, рикIиз тIал тийидайвал хъуьрезва. Чи рехнейрал, татугайвилерал, чак квай тахсиррал айгьамар гьалчзава. И хъуьруьни шаир вични сагъарзава, шиирар кIелзавай ксарни. РикIер  уьмуьрдин туькьуьлвилерикай михьзава».

                                                              Мердали Жалилов

        -Сатира квез лугьудатIа, рикIел хкин.

Ученик:

       -Яшайишда авай пис гьалар, бязи инсанрик квай чIуру хесетар дуьздал акъудзавай, абур русвагьзавай художественный эсердиз сатира лугьуда.

Муаллим:

      -20 асирдин 70-80-йисалай эгечIна, лезги заридин сатирадин ва юмордин чIалар, чи республикада хьиз, «Крокодил» журналдиз, «Литературадин газет», «Литературадин Россия» газетриз акъатзавай. Б. Селимован тIвар вири создин кIелдайбуруз шаир-сатирикхьиз машгьур тир. Шаирдиз1982-йисуз, ада сатирадикни юмордик кутур пай фикирда кьуна, «Къизилдин дана» тIвар алай премия ганай.

      Б.Селимован сатирадин ва юмордин чIалара къалурзавай вакъиаяр, дуьшуьшар ва къаматар уьмуьрдай къачунвайбур я.

7. Инсценировка

 «Фу масса гузвайди» шиирдай са сегьне къалурда.

Гада:    Я ваз, вуна маса гузвай

              Фан, валлагь къен тини я.

               Мад са кIвалах:

               Буханкадкай

               Са виш грамм кими я.

Руш:       Аку гьихьтин итим ятIа,

                Виш граммар гьисабдай!

                Эгер и фу тини тиртIа,

                За ви чинал алтаддай.

Муаллим :

       -Шаирди цIийиз арадал атанвай «алверчийриз» вичин къимет гузва. Б. Селимован хци дергес «перестройкадилай» гуьгъуьниз халкьдин мал-девлет тарашзавайбурухъни галукьзава.

        Квез мад сатирадин гьихьтин шиирар чида? Заз квез «ВикIегь чIехиди» шиир кIелда.

                  Чи колхоздин машинар

                  Маса гана куьтягьай

     Председатель Фетягьа

     Гила ягъзава аршинар,

     Багълар маса гун патал.

     Ахпа никIер, яйлахар,

     Ахпа кIамар, булахар

     Маса гана, кIвалахар

     Дуьз къайдадиз гъун патал.

        Шиир, чешне фикирда кьуна, аялри кIелда.  Аялри чпи чпин      гъалатIар туькIуьр хъийида.

8. Б. Селимов- гьикаятчи ва драматург

Муаллим:

-Аферин! Б. Селимовахъ драмадин ва гьикаятдин эсерарни ава.

Абурукай куьруь малуматар нивай гуз жеда?

Гьазур хьанвай ученик:

       -Б. Селимован «Заман буба» , «Чубанар», «Куьне вуч лугьуда, инсанар?» повестар чапдай акъатна. «Гатфарин марф», «Гуьлуьшан», «Ашукь Лукьман» ва маса тамашаяр КIцарин лезгийрин драмтеатрдин ва Дагъустандин гьукуматдин лезгийрин музыкально-драматический театрдин сегьнейрал эцигнай.

9. «Шарили» эпосдикай

 Муаллим:

    -Хъсан я. Шаирди З. Ризвановахъ галаз санал сивин яратмишунар кIватIуникай низ вуч чида?

Ученик:

-Б. Селимова З.Ризвановахъ галаз санал сивин яратмишунар кIватI хъувуна, «Ашукьдин къуват» тIвар алай ктаб акъудна. Лезги халкьдин «Шарвили» эпос арадал хкун патал абуру чIугур зегьмет  чIехиди я. Яргъал йисарин зегьмет себеб яз, 1999-йисуз дидед чIалал «Шарвили» эпос авай ктаб акъатна. Ам чи халкьдин уьмуьрда лап чIехи вакъиа хьана.

Аялриз урус ва лезги чIалал акъатнавай ктабар къалурда.

Муаллим:

-Эпосдай са чIук ни кIелда?

Ученик:

               Шарвилидиз къугъварла

                Садра юкъуз гуьнейрал,

                Акуна са жанавур,

                Гьужумзавай бередал…

Муаллим:

       -Аферин. 2009-йисуз «Шарвили» эпосдин сувар кьетIен жуьреда кьиле фена: ам эпосдин игитдиз Ахцегьа эцигнавай лишанлу имарат ахъаюнилай башламиш хьана. («Самур» журнал №4, 2009-йис)

10. Б. Селимов- таржумачи

 Муаллим:

        -Б. Селимов таржумачини я. Ада дидедин чIалаз дуьньяда машгьур шаиррин чIалар элкъуьрнава. Месела, осетинрин шаир Коста Хетагурован ,азербайжан шаир Самед Вургунан , Расул Гьамзатован ва масабурун шиирар лезги чIалаз таржума авуна.

Муаллим:

       -Аферин зун квелай гзаф рази я. Тарсуна хъсан иштиракайбуруз за хъсан къиметар язава.(Къиметар малумарда ва дневникра эцигда).

11. КIвалин кIвалах: Абдулбари Магьмудовакай материалар жагъурна,  къведай тарсуниз гьазур хьун.

Муниципальное казенное общеобразовательное учреждение

«Кучхюрская СОШ»

9-КЛАССДА

ЛЕЗГИ ЛИТЕРАТУРАДАЙ ТУХВАЙ

БАЙРАМ СЕЛИМОВАН УЬМУЬРДИН ВА ЯРАТМИШУНИН РЕКЬИЗ БАХШНАВАЙ ТАРСУНИН КОНСПЕКТ

ЛЕЗГИ ЧIАЛАН ВА ЛИТЕРАТУРАДИН МУАЛЛИМ

Рзакова Д. Г.