Конспект по чеченскому языку

78-г1а урок

Урокан  ц1е: «Мукъаза зевне   аз (Ж), элп Жж».

1алашо: мукъаза  зевне    аз (Ж)  довзийтар, элп Жж  довзийтар. Элп Жж  дешан  юьххьехь,  чаккхенгахь, юккъехь деша 1амор.

Кхочушдан лерина жам1аш:

1.Предметни:мукъаза  зевне   аз (Ж) девзар ду берашна, элп Жж   девзар ду. Нийса а , кхеташ а  элп  Жж   юкъадог1у дешнаш деша  1емар ду.

2. Метапредметни:

·        Регулятивни: берашна  1емар ду  учебника  т1ехь  ялийначу   материалах   пайда а оьцуш  , шайн белхан план  х1отто. Планан рог1алла а  ларъеш  шайн болх  д1абахьа а 1емар ду берашна. Берашна хуур  ду  шайн кхиамаш ган , царех пайдаэца. 1емар ду  кхачамбацарш  ган   уьш  д1адаха.

·        Коммуникативни:  берашна  1емар ду  хьехархочун хаттаршна дуьззина жоьпаш дала. 1емар ду  вовшашца къамеле  бовла, ладог1а. Берашна 1емар ду  шайна хеттарг д1аала, шайн накъоста дуьйцучунга  ладог1а, кхета.

·        Познавательни: берашна  1емар ду элп Жж юкъа а х1оттош  дешдакъош  кхолла , уьш деша.  Дешнашкахь элп  а  хуьйцуш керла дешнаш  кхолла а хуур  ду  берашна. Бер  алсамдер ду  дешнаш довзар, ойлаяр ,  бидаме хилар

3. Личностни: берийн безам кхоллалур бу  1алма  довза лаам, цуьнан  доладан  ойла  а кхоллалур ю.

Урок  д1аяхьар.

1.     Маршалла  хаттар.

-Де дика хуьлда шун, бераш!

-Диканца дукха  ехийла! 

2. Дешаре  шовкъ  кхоллар.

·        Ловзар: «Х1етал-металш».

Х1етал-метал хаьийла шуна:

Дийнахь - эла, буьйсанна — лай. (Ж1аьла)

 

Ша дечкан ю, амма корта аьчкан. (Ж1ов).

 

Хьоза а дац, йиш а цалокху,

Амма цхьаъ вог1уш велахь, хаам бо.(Ж1аьла)

 

-Х1ун ю уьш? (Ж1аьла ,ж1ов).

-Муьлха аз хеза Ж1АЬЛА,Ж1ОВ дешнашна юьххьехь? (Ж).

-Кхин муьлхачу дешнашна  юьххьехь хеза  аз (Ж)?

-Х1ун 1амор ду  вай  тахана?

3.1алашо  йовзийтар.

-Д1аелла  абатан   105-г1а  аг1о.  Аг1он т1ехь балийначу г1ирсан тидам бе. План  х1отта е  шайн  белхан.

Суна  девзар ду…

Суна  1емар  ду…

Суна хуур ду…

Ас  дийр ду….

-Вайна  тахана  девзар ду  аз а  , элп  а  Жж . Шуна  евзар  ю  Жж   элпан  башхаллаш . Шуна хуур ду  иза дешан  юьххьехь , юккъехь , чаккхенгахь деша. Шуна девзар ду  керла дешнаш.

4. Мукъаза  зевне   аз (Ж)  довзийтар . Элп  Жж  довзийтар.

·        Суьрташца болх бар. Дешан  юьххьехь, чаккхенгахь, юккъехь элп  Жж   довза  1амор.

-Х1ара х1ун ю? (Ж1ов).

-Маса дешдакъа ду  Ж1ОВ   дешан? (Цхьаъ  ду)

-Ала  ЖЖ1ОВ  . Муьлха аз  хеза  Ж1ОВ  дешан  юьххьехь?  (Аз (Ж)  хеза)

-Ала ЖЖЖ  . Аз (Ж)  мукъа  ду  я  мукъаза  ду? (Мукъаза ду)

-Х1унда  ду  и мукъаза? (Аз (Ж) ца  лакхало)

-Аз (Ж) зевне ду  я  къора   ду? ( Аз (Ж)  къора  ду)

-Тидам бе схемин . Х1ун  бос  бу  аз (Ж) билгалдечу еък1овн? (Сийна)

-Х1ара  х1ун ю? (Жижиг)

-Маса дешдакъа ду  ЖИЖИГ   дешан? (Шиъ ду)

-Мича  меттехь хеза  аз (Ж)    ЖИЖИГ    дашехь? (Дешан  юккъехь)

-Х1ара х1ун ю ? (БОЖ ).

-Маса дешдакъа  БОЖ  дешан? (Цхьаъ  ду)

-БОЖ  дешан  мича меттехь хеза  аз (Ж)? (Чаккхенгахь)

·        Элп  Жж  довзийтар.

-Х1ара зорбанан  доккха  элп Ж  ду , х1ара  зорбанан жима элп ж ду. И ши элп цхьатера ду  я  тайп-тайпана  ду.

-Х1ун кхиамаш бехи аша?

·        Суна девзи мукъаза  зевне  аз (Ж). Элп ж.

·        Жж  элпах лаьцна байт 1амор.

Ж1ов п1елгах  кхетта
Жема веа  чу.

Жимачух  къахетта

Жоврет йоьлхуш  ю.

 

-Муьлхачу дешнашкахь хеза  аз (Ж)?

5. Дешдакъош х1иттор , уьш дешар.

·        Жж  элпаца  дешдакъош кхоллар.

-Бераш  , вай  х1инца  1амор ду  дешдакъош деша.  Аса  хьала   ойбу   элп  Ж, аша   аз  а  ца  хадош  д1адеша  иза. (Хьехархочо   д1агойту  элп   , бераша  д1адоьшу.

-ЖЖЖ.

-Аса  цунна  улло дуьллу  кхин  цхьа  элп  А.   (Ж)  олуш  долуш долу  аз  а  ца  хадош  д1адеша   дешдакъа. (Бераша  д1адоьшу)

-ЖЖЖАА.

-Д1адеша  аса гойтуш долу  элп  юха.

-ЖЖЖ.

-Аса  дуьллу  цунна  улло кхин элп О.  (Ж)  олуш долуш долу  аз  а  ца  хадош  ший  цхьана д1адеша.

-ЖЖОО.

-Юха  аса   дуьллу  элп  У. Аз  ца  ходуьйтуш  д1адеша.

-ЖЖУУ,

-Юха  аса дуьллу  элп И. Д1адеша  аз а  ца  ходуьйтуш.

-ЖЖИИ.

-Юха  аса дуьллу  элп И. Д1адеша  аз а  ца  ходуьйтуш.

-ЖЖЕЕ

·        Жж  элп юкъадог1у  дешдакъош  дешар.

(Хьехархочо уьн т1е  д1ах1иттадо дешдакъош ,бераша  д1адоьшу)

ЖЖАА                             ЖЖУУ      ЖЖЕЕ
ЖЖОО                             ЖЖИИ      ЖЖОЬ

(1аматан аг1он т1ера а д1адоьшу бераша  дешдакъош)

-Х1ун  кхиамаш  бехи  аша?

·        Суна  1еми дешдакъош деша.

6. Дешнаш  дешар.

·        Уьн т1ера д1адоьшу дешнаш.

-Д1адеша хьалхарчу  б1ог1амалгера дешнаш. Маса  дешдакъа ду  ЖА1У    дешан? (Шиъ ду).

-Муьханиг  ду хьалхара  дешдакъа? (ЖА).

-Шолг1аниг?(1У).

-Д1адеша шолг1ачу  б1ог1амалгера  дешнаш. Муха кхета  шу ЖАМ1АТ  бохучу  дешах?

Маса  дешдакъа ду  ЖАЛИЛ дешан? (Шиъ)

-Муьханиг  ду хьалхара  дешдакъа? (ЖА)

-Шолг1аниг? (ЛИЛ  ду)

 -Муьлха  дешнаш  яздина  даккхийчу  элпашца? (Маржан, Жалил, Межед)

-Х1унда яздина  и дешнаш  даккхийчу  элпашца? (Уьш  адамийн ц1ераш ю. Адамийн ц1ераш даккхийчу  элпашца  язйо).

-Д1адеша кхоалг1ачу  б1ог1амалгера  дешнаш. Маса  дешдакъа ду  Ж1АЬЛА    дешан? (Шиъ ду).

-Муьханиг  ду хьалхара  дешдакъа? (Ж1АЬ).

-Шолг1аниг?(ЛА).

-Д1адеша боьалг1ачу  б1ог1амалгера  дешнаш. Муха  кхета шу ХАТ1  дешах ?

·        Абатан 105-г1а  аг1он т1ера д1адоьшу дешнаш.

-Х1ун кхиамаш бехи вай?

·        Суна 1еми  дешнаш  деша.

7. Сада1аран миноташ.

Накхармозий

Хьехархочо хотту: «Бераш, зезагашна а, варени т1ехула а хьийза накхармозий  гиний шуна? Цара царна т1ера дургал схьагулдо, юха цунах моз доккху. Акхаройх уггаре а дукха моз дезарг муьлхарниг ду? Нийса боху. Ча ю. Накхармозий чохь долчу яьшки т1е йоьду иза, амма вукхара т1е ца юьту «ж - ж»деш (бераша т1аьхьара олу). Ча яьшки чуьра моз даккха г1ерта, амма вукхара ца ло шаыы къа а хьоьгуш даьккхина моз. Дагардарца берашна юкъара ча хоржу:

Цхьаъ - шиъ - кхоъ, ча хир ю хьо!

Ча юьстах а йолий д1ах1утту.

Накхармозий ненан дешнаш (хьехархочун):

- Накхармозий т1емадевлла

Даха моз лахьо.

Чано кхуза схьаеъна халла

Дерриг моз д1ахьо.

Накхармозийн дешнаш (берийн):

- XIapa моз ду тхан кхача.

Яхийта ахь ц1ехьа, ча!

Ж-ж-ж-ж-ж!

Куьйгаш лестош, багахь «ж-ж-ж» деш бераш класса чухула уьду. Юха шайн ц1а чу доьлху (чоьнан соне). Ча цига йоьду,цара «т1емаш» лестошча эккхайо, цунах д1ауьду Ча уьш схьалаца г1ерта.

8.Барта  къамел кхиор.

·        Дийцар х1оттор.

-Мила  ву  жа1у? (Жалил жа1у  ву).

-И  стенга  вахана? (Иза лома  вахана).

-Х1унда вахана  и лома?  (Цо  уьстаг1ий дажадо).

-Муха  дажадо Жалила     уьстаг1ий  ? (Уьстаг1ий  Жалила  дика дажадо).

-Шу  дуй  уьстаг1ий ?  Муха 1алашдо  аша  уьш? Х1ун пайда бохьу  цара? Дийца.

-Х1ун кхиамаш  бехи вай?

·        Суна  1еми  дийцар х1отто.

9. Дийцар   дешар.

·        Меллаша  массара  цхьана  ешар.

·        Хезаш ешар.

·        З1енаца ешар.

-Х1ун  боху  хьалхарчу предложенехь? Схьадийца.

-Уьш  жа1уша  муха дажадо? (Уьш  жа1уша дика  дажадо).

-Д1аеша  т1аьххьара  предложени.  Х1ун  боху  цу т1ехь.

-Х1у  яра  аша  ешнарш? (Предложенеш).

-Текст  ю ала  мегар ду  царех? (Ду).

-Стенах лаьцна ю  уьш? (Уьстаг1ех).

-Х1ун ц1е туьллур яра аша  цунна?

·        Тхуна 1еми предложенеш  еша.

·        Кхоллараллин болх

-Массара а язде элп  Жж , дахка цунна  дог1у  сурташ.

Йилла схема Жа  дешан.

 10. Жам1 дар.

Муьлха  элп девзира  шуна? (Элп Жж)

-Элп Жж  мукъа  ду я  мукъаза ду? (Мукъаза )

-Зевне ду  я  къора ду? (Зевне ду)

11.  Рефлекси.

-Х1ун  кхиамаш  бехи аша?

 

 

 

 

79-г1а урок

Урокан  ц1е: «Мукъаза зевне   аз (Ж), элп  Жж».

1алашо: мукъаза  зевне    аз (Ж) , элп  ЖЖ кхин  д1а   довзийтар. Элп Жж дешан  юьххьехь,  чаккхенгахь, юккъехь деша 1амор.

Кхочушдан лерина жам1аш:

1.Предметни:мукъаза  зевне   аз (Ж) кхин д1а девзар ду берашна, элп  Жж   девзар ду. Нийса а , кхеташ а  элп  Жж  юкъадог1у дешнаш деша  1емар ду. Берашна  1емар ду, хьехархочун т1едилларца, къастош еша.

2. Метапредметни:

·        Регулятивни: берашна  1емар ду  учебника  т1ехь  ялийначу   материалах   пайда а оьцуш  , шайн белхан план  х1отто. Планан рог1алла а  ларъеш  шайн болх  д1абахьа а 1емар ду берашна. Берашна хуур  ду  шайн кхиамаш ган , царех пайдаэца. 1емар ду  кхачамбацарш  ган   уьш  д1адаха.

·        Коммуникативни:  берашна  1емар ду  хьехархочун хаттаршна дуьззина жоьпаш дала. 1емар ду  вовшашца къамеле  бовла, ладог1а. Берашна 1емар ду  шайна хеттарг д1аала, шайн накъоста дуьйцучунга  ладог1а, кхета.

Познавательни:  берийн алсамдер ду тидаме хилар,  ойлаяр. Берийн  алсамдер ду дешнаш довзар.

3. Личностни:берийн лаам хир бу   1алам  довза , цуьнан  доладан.

Урок  д1аяхьар.

1. Маршалла  хаттар

 -Де дика хуьлда шун, бераш!

-Диканца дукха  ехийла! 

2. Дешаре    шовкъ  кхоллар.

·        Ловзар: «Дог1у дош ала!»

-Бераш,  аса йоьшу кегийра байташ. Аша со сецча  т1етоха  цхьа дош.

Хьуна хаа дац-кха хала,

Х1усам ларъеш, лета –(Ж1аьла).

1емаш ву со тилла тхов,

            Хьостамна т1е етташ....(Ж1ов).

 

Ас хьуьнхара беа хьонка;

И бан ваха ю сан конка..

Эрна ца дай хьуьнха вахар,

-Яй чохь кхехкаш ма бу ....(Жахар).

 

Екашерг яц аьчкан бирг1а,

  Тата деш ерг ю сан..(Жирг1а)

-Муьлха дешнаш эли аша? (Жирг1а,жахар,ж1ов).

-Х1ун ду церан юкъара? (Юьххьехь ду  аз (Ж)).

-Муьлхачу элпаца билгалдо аз (Ж) йозанехь?

3 . 1алашо йовзийтар.

-Д1аелла  абатан   106-г1а  аг1о.  Аг1он т1ехь балийначу г1ирсан тидам бе. План  х1отта е  шайн  белхан.

Суна  девзар ду…

Суна  1емар  ду…

Суна хуур ду…

Ас  дийр ду….

-Вайна  кхин д1а а  тахана  девзар ду  аз а  , элп  а  Жж . Шуна  евзар  ю  Жж    элпан  башхаллаш . Шуна хуур ду  иза дешан  юьххьехь  деша. Жима дицйцар а х1оттор  ду  суьртан г1оьнца.

4.  Дешнаш  дешар.

·        Уьн  т1ера  ешар.

-Д1адеша  хьалхарчу  б1ог1амалгера дешна.  Маса дешдакъа ду  БАЖА  дешан? (Шиъ ду).

-Муьлханиг ду хьалхара ? (БА).

-Шолг1аниг?(ЖА).

-Д1адеша  шолг1ачу  б1ог1амалгера  дешнаш. Х1ун ю   НАЖ ?  (Наж- диттан   тайпа  ду).

-Х1ун ю   Ч1ОБ ?  (Олхазар ду).

-Д1адеша  кхоалг1ачу  б1ог1амалгера  дешнаш. Муха кхета шу  ХАРЖ  бохучу  дашах?  (Доьхкина  ахча).

-Х1ун кхиамаш  бехи аша?

-Д1адеша  боьалг1ачу  б1ог1амалгера  дешнаш. Маса дешдакъа ду   БЕЖА1У   дешан? (Кхоъ ду).

-Муьлханиг ду хьалхара ? (БЕ).

-Шолг1аниг?(ЖА)

-Кхоалг1аниг?  (1У).

Муьлха  дешнаш  яздина  даккхийчу элпаца ?Х1унда  яздина  уьш даккхийчу элпашца?

·        Абатан 106 -г1а  аг1он  т1ера д1адоьшу  дешнаш.

-Х1ун  кхиамаш бехи аша?

·        Суна 1еми  дешнаш  деша.

7. Сада1аран миноташ.

8. Барта  къамел кхиор.

·         Дийцар  х1оттор.

-Мила ву  суьрта  т1ехь? Ц1е тилла  цунна.

-Мила ву Жалил? (Жалил бежа1у ву).

-И стенга  вахана ? (И бажа бажо вахана).

-Муха 1алашдо цо бежнаш? (Цо бежнаш дика 1алашдо).

-Х1ун  кхиамаш  бехи аша?

·        Аса  дийцар  х1отти.

8. Предложенеш  еша  1амор.

·        Массара цхьана  ешар.

·        Шайн  дагахь ешар.

·        Дагахь 1амор байт.

-Д1аеша хьалхара  предложени . Х1ун боху  цу т1ехь?

-Мила ву Жалил? Д1адеша жоп.

-Муха  бажабо  цо бажа? Д1адеша  жоп.

-Х1ун  до Маржана? Д1адеша жоп.

-Х1ун до бежнаша? (Д1адеша  жоп).

-Х1ун  кхиамаш  бехи аша?

·        Суна 1еми дийцар  деша.

8. Жам1 дар.

-Чакхъяккха сан  ойла:

Аз (Ж) ца лакхало , цундела иза  ду ….(мукъаза).

Аз (Ж)  олуш логан пхенаш  тохало , иза  ду … (зевне)

Аз (Ж)  билгалдо элпаца …(Ж)

9. Рефлекси.

-Х1ун кхиамаш  бехи аша?