Конспект урока по родной (кумыкской) литературе в 8 классе на тему: Магьаммат Атабаев «Урлангъан ажжал»

Конспект урока по родной (кумыкской)      литературе в 8 классе на тему:

Магьаммат Атабаев «Урлангъан ажжал»

                                                                                 Выполнила учительница

                                                                         родного языка и литературы                                    

                                                              «МКОУ  СОШ №5 ИМ.ГЕРОЯ России Мусалаева Т.О.»     

                                                                                           Асевова Р.А.

                                            2018 г.

Дарсны мурады: 1. Яшланы шаирни яшаву ва яратывчулугъу булан таныш этмек;

                                        2. Поэманы аслу идея маънасын ачыкъ этмек;

                              3. Тюз ва чебер охув мердешлерин беклешдирмек;

                                           4. Яшланы патриот ругьда тарбияламакъ.

Къолланагъан алатлар: китаплар, суратлар, слайдлар.

Дарсны эпиграфы: «Бирев де унутулмагъан, бир зат да эсден таймагъан».

Дарсны барышы:

1.   Яшланы дарсгъа къуршав.

(старинная кумыкская мелодия)

- Яшлар, гелигиз биз бугюн яхшылыкълар этегенлени дюньясындабыз деп, гиши учун оьзюню жанын къурбан этгенлик деген англавланы гезден гечире туруп, оьзюбюзню ювугъубуздагъылагъа, авул-хоншугъа, дос-къардашгъа, муаллимлерибизге, къачан буса да сизин кепигизни бузгъанлар болгъан буса, шолагъа да яхшылыкъ этебиз деген хыяллар булан гезлерибизни ачабыз ва адабият дарсны гек, таза, исси сувлу, денгизине чомулайыкъ .

-Гелигиз яшлар, бу дарсыбызны биз къумукъ тилге багъышлап язылгъан Магьаммат Атабаевни «Биз барбыз чы, биз барбыз» деген шиърусу булан башлайыкъ.

2. Уьйге ишни сорав.

Б. Атаевни «Сапун тавну арславны» деген асаргъа  гере соравлар бериле.

-Абдурахмангъа нечик тапшурув бериле?

-Берилген тапшурувну Абдурагьман нечик кютмеге онгарыла?

-Абдурагьман оьзюню взводу булан сапун тавну нечик ала?

-Абдурагьмангъва нечик сыйлы ат бериле?

3. Янгы дарсны гечив.

слайд (давдагъы солдатлар)

-Яшлар, гелигиз биз Уллу Ватан давну йылларында бизин халкъгъа болгъан уллу къайгъыланы, тас этивлени, ачлыкъны, сувукълукъну гьакъында айтайыкъ.

-Дав-дав. Нечик авур сездюр!

-Шу сезню сиз эшитгенде нечик ойлар геле сизге яшлар?

Дав-къатынлагъа къара гийдирген гюнлер.

Дав-ачлыкъдан оьлген адамлар.

Дав- етим къалгъан яшлар.

Дав-тул къалгъан къатынлар.

Дав-яралы яшлыкъ.

-Яшлар, бу сезню сиз кеп керенлер эшитгенсиздир. Тарихи дарсланы эсигизге алып, Уллу Ватан дав башлангъан йылны, гюнню къайсыгъыз айтмагъа боласыз?

-Яшлар, йыл сайын биз баргъан чакъы арек болабыз 1941-1945-нчи йыллардагъы агьвалардан. Уллу Ватандаш давну аз къалгъан сав шагьатлары, ортакъчылары.

-Уллу памятниклер, эсделик ташлар, къардашлыкъ къабурлар, тилсиз шагьатлар йимик эсге сала давну къоркъунчлу агьвалатларын. Уллу Ватан давда совет халкъ бек гючлю къоччакълыгъын герсетген. Савлай уьлке душманны алдында токътагъан къоркъунчну билмейген къуватлы игитлердей, батырлардай.

Дав халкъгъа гелтирген къайгъыланы, тас этивлени, заралланы бир зат булан да болмай тенглешдирип.

-Лап яшайым деп турагъан заманында минглер булан уланлар, аталар, хыйлы халкъ гетген бу дюньядан Ватаны учун.

Давну гьакъында минглер булан асарлар язылгъан.

(М.Атабаевни сезлери.Б.Осаев йырлай «Аталар»

-Уллу Ватан дав битгенли 73 йыл бола, тек гьали де белгисиз тас болгъанлар аз тюгюл. Гемюлмей къалгъан бир солдат бар чакъы, дав битген деп айтмагъа ярамай.

Совет халкъны эсинден бир заманда да блокадада болгъан Ленинград, Волгоградда болгъан ябушувлвр ва олай башгъа агьвалатлар унутулмас. Давну агьын, зарын аччысын гермеген ожакъ аздыр.

(слайд конверт)

-Муна шу уьч мююшлю кагъызлар инсанланы уьюне шатлыкъ гелтирген. Булай дертлюклери кеп ожакъланы йылатгъан. Муна шулай кагъызлар гелтире болгъан «ажжал». Шатлыкъны ва къайгъыны ташыгъан гиччи почтальонну гьакъында къумукъ шаир М.Атабаев язгъан «Урлангъан ажжал» деген поэманы гесегин бугюн гечежекбиз.

(слайд М.Атабаевни сураты)

М.Атабаев 1938-нчи йылда Хасавюрт районну Яхсай юртунда тувгъан. Башлапгъы шиъруларын «Ленин елу» газетде 1957-нчи йылда   чыкъма башлай. Биринчи китабы «Излей къалгъанман» деген ат булан чыгъа. М.Атабаев таржума булан да машгьул болгъан. Ону «Урлангъан ажжал», «Къарлыгъачлар» деген китаплары, рус тилге гечюрюлюп Москвада чыкъгъан. Артдагъы йылларда «Тангчолпан» журналны редактору болуп ишлей эди.

4. Сезлюк иш (слайд).

Эл –народ

Къайгъы – горе,скорбь

Къалам – перо, ручка.

Алатолпан – ураган, буря.

Къысмат – судьба.

5. Поэманы чебер охув.

-Поэма тогъуз йыллыкъ яшны атындан юрюле. Дав юрюлюп турагъан заман

Почтальон яш оьзюню яш заманын суратлай ва юртуну къап яртысы давда къалгъанны билдире. Шо йылларда оьзю де давну азабын гергенни айта.

Йыллар гете. Уллу болгъан яш, яшлыгъындагъы юртда бир ожакъда ананы келпетин  унутуп болмай. Шо ана герген къыйынлыкъланы эсге ала туруп, ананы жагьил заманын суратлай. Эрин кулаклар оьлтюрген сонг, анагъа уьч де уланны янгыз оьсдюрме тюше. (162 бетге ерли охув)

-Анагъа почтальон яш экинчи уланы оьлген деп кагъыз элте.

6. Беклешдирив.

-Яшлар, поэманы темасы недир?

-Ону аслу маънасын сиз нечик англайсыз?

- Поэмагъа «Урлангъан ажжал» деп неге къойгъан?

- Яшлар, сизин давда ортакъчылыкъ этген адамларыгъыз бардыр, кимни гьакъында боласыз айтмагъа?

(слайд учителя – фронтовики)

- Булар бизин школаны муаллимлери давда ортакъчылыкъ этген.

-Бизин дагъыстанлыланы арасында да шо давда ортакъчылыкъ этген, эл учун, халкъы учун жан бергенлер кеп.

- Сиз Рейхстаггъа байракъ къакъгъанланы бириси дагъыстанлы экенни билемисиз?

(слайд Абдулгьаким Исмаилов, Юсуп Акаев, Эльмурза Жумагулов).

(дав сарынлар «Верегиз, инсанлар, верегиз», «День победы»)

7.  Уьйге иш.

-«Давну агьы» деген темагъа сочинение язып гелигиз.