Конспект урока по родному (лезгинскому) языку на тему: "Обращение"

                           5-классда Лезги ч1ал.

                         Ачух тарсунин план .

Тарсунин тема: Обращение ва ам ч1ара авун.                                                                            Тарсунин мурад: Обращение квез лугьудат1а чирун; обращение ванцелди ва препинанидин знакралди дуьз чара авунин  вердишвилер кутун.

Тадаракар: компьютер, интернет доска, ктаб, тетрадь, презентация.

                             Тарсунин финиф.

1.Тарс тешкилун.

а) классда дежурный вуж я?                                                                                                          Абдуллаева Анжела ва Гамзаев Камал къе классда дежурнияр я.                               Классда авач Абдулаева Аида .

б) К1вализ вуч ганва ?                                                                                                                                    Агъадихъ галай суалриз куьруь ва тамам жавабар гун.

2.Алатай тарс хабар кьун                                                                                                         Доскадал алай суалриз гьар са аялди къарагъиз мисаларни галаз, жавабар гун.                                                                                                                                             1.   Предложение квез лугьуда?                                                                                        2.  Туьк1уьр хьуниз килигна предложенияр гьихьтинбур жеда ?                                                                             3. Хабардин предложение гьихьтин предложенидиз лугьуда?                                                                                          4. Суалдин предложение  гьихьтин предложенидиз лугьуда?                                                                                                                                                                                                             5. Буйругъдин предложение  гьихьтин предложенидиз лугьуда?                                                                                                   6. Эвер гунин предложение  гьихьтин предложенидиз лугьуда?                                                       7. Предложенидиз гьихьтин членар жеда ?                                                                                               9. Кьилин членар гьибур я?                                                                                                                           10. Кьвед лагьай дережадинбур гьибур я ?                                                                                              11. Гегьенш тушир  ва гегьенш предложенияр гьихьтинбур жеда ?                                                             12. Са жинсинин членар гьихьтин членриз лугьуда?                                                                                                      13. Са жинсинин членар умумиламишдай гафар ва абур чара ийидай пунктуациядин лишанар гьихьтинбур жеда ?                                                                     14. Дидед ч1ал хъсандиз чирунихъ вуч метлеб ава ?                                

3. Хкягъунин диктант .

1.  Апрелдин эхирар тир. Вири колхозра,  совхозра,  карханайра суварин  гьазурвал аквазвай.   2. Гила чаз гьа и тепедилай дугуниз куьч хьана ц1ийиз эцигнавай ц1ийи Алкьвадрин къамат мадни гуьрчегдиз аквазвай   3.  Алидин  къайгъудар, гьуьрметлу ва гьахъ к1ани , хъсан  мягькем хесетар виридаз к1андай.

     Тапшуругъ: са жинсинин членар квай предложенияр хкягъна , лазим тир препинанидин лишанар эцигиз, кхьихь. Са жинсинин членар квай предложенийра ишараяр эцигунин къайдаяр жуван гафаралди ачухара.

4. Синтаксис ва пунктуация (тест тамамарун).

5. Чарарал пуд суалдиз жаваб гун ( сифте  3  аялдиз къимет эцигун).

1. Абдуллаева Анжела   5                                                                                                                            2. Ризаев Гаджи               4                                                                                                                                         3. Гамзаев Камал             5                                                                                                                

 6. Ц1ийи тема ачухарун. Доскадал кхьинар. 

1. Юлдашар чпин агалкьунрал шад я.    2. Юлдашар, зун куь агалкьунрал шад я.  3. Гьуьметлу юлдашар, зун куь агалкьунрал шад я.

Предложенияр эсерлудаказ к1елда, абура кьилин членар чара ийида. Сад ва кьвед лагьай предложенияр чеб – чпив гекъигна, юлдашар гафунин везифаяр тайинарда: сад лагьай предложенида ам подлежещее я , кьвед  лагьай предложенида юлдашар гафуни ихтилат никай физват1а  , гьа ксар къалурзва.

   Обращенидин тариф аялди доскадлай к1елда.

    Рахазвай касс нихъ ва я квехъ элкъвена рахазват1а , гьам къалурзавай гафунин ва я гафарин группадиз обращение лугьуда.

   Винидихъ галай предложенийрай аквазвайвал , обращение са ва са шумуд гафуникай жеда (юлдашар ,  гьуьрметлу юлдашар).

   Идалай кьулухъ  муаллим обращение предложенида чара ийидай къайдайрихъ  ва обращение к1елдай интонациядихъ галаз аялар танишанурал эляч1да. И мураддалди предложенияр анализ ийида.                                                                                                                                                            

Месела: Сулейман, рахамир пара, чидайдаз бес я ишара.                                                         

                Алад, чан руш , к1венк1вечи хьухь деврандин.       

                Заз ц1ийи йиис ц1ийи  агалкьунралди куьтягьиз к1анзава, юлдаш директор.

               Гуьзетунри къалурзва, обращение предложенидин кьиле, юкьва ва эхирда жеда; обращение предложенидин амай чиленрихъ галаз  алакъада авачир ва вич предложенидин са член тушир (я кьилин , я кьвед лагьай дережадин гаф я.)

               Обращение рахунра ванцелди чара ийида, адаз кьет1ен интонация хас я.Обращение ван хкажна к1елда, адалай гуьгъуьниз ч1ехи пауза хуьда. Месела:   Риза, алад , чан хва,  Саимат  халадин к1валяй  хъвадай яд гъваш.

             Эгер обращение кьет1ен интонациядалди (гужлу гьиссдалди) лагьанваз хьайит1а адан кьулухъ эвер гунин лишан эцигда:

             Аялар ! Хайи Ватандиз вафалу хьухь !

7.  Тапшуругъар тамамарун.

1. Обращенияр квай  текстиниз магнитофондай яб гун ,  ахпа текст , чешне фикирда кьуна, аялри к1елун(1-тап).                                                                                       2. Ганвай предложенияр подлежащидикай обращение жедайвал дегишариз кхьин (подлежащидин еринда вун , куьн гафар ишлемишда).                                         Надира къе гзаф гуьрчегдтиз жаваб гана. Уюзбегни тарсариз хъсан гьазур хьанва . Эхиримжи вахтара аялри гуьрчегдиз ва дуьз кхьизва.                                                               Чешне : Надир , къе вуна гзаф гуьчегдиз жаваб гана.                                                        3. Предложенийрай  обрашенияр жагъурун ва абуруз талукь препинанидин знакар эцигун ( 2-тап).                                                                                                                                  4. Обращенияр кваз предложенияр туьк1уьрун (4-тап).                                                                8. Ц1ийи ва четин гафаринни ибарайрин гъавурда тун:           

Къайгъудар, ишара , девран,   хамувал,  харувал, макъам, барза, инсанриз хас ери  ва мсб.                                                                                                                                             К1вализ к1валах: & 22 , 3-тап. ( чин 46).                                                                                                                      

Синтаксис  ва пунктуация.

Теория.

1 Са  кардин, вакъиадин  гьакъиндай  хабар  гузвай,  хабар  кьазвай  ва  теклиф  къалурзавай  алакъалу  гафарин  к1ват1алдиз _____________________________________

2 Мана  метлебдиз  килигна  предложенияр  ихьтин  жуьрейриз  пай  жезва

______________________________________

3 Предложенидин  кьилин  членар  кьвед ава  ________________

4 Сказуемиди  предложенида            ------------------------  къалурда.

5 Гьерекат,  кар  низ  талукь  ят1а,  ам  ни  ва  я  куь  кьиле  тухузват1а  къалурдай  кьилин  члендиз_______________

6 Кьвед  лагьай  дережадин  членар  пуд  жуьрединбур  ава_____________________

7 Гегьенш  предложение________________________________

8 Гегьенш  тушир  предложение______________________________

9 Чпи  са  суалдиз  жаваб  гудай  ва  са  гафуниз  талукь  членриз____________________________

10 Са жинсинин  членрилай  вилик  ва  абурулай  гуьгъуьнай_________________________________ атун  мумкин  я.

Тест «Синтаксис ва пунктуация»

1.       

2.      Хабардин предложение гьим я?

а) шакъугъваз! – лагьанаАлиди.

б) Гьеле югъ бегьем хьанвач.

в) бес чна микрофон гьинай жагъурда?

2. Гьихьтин? Гьи? Нин? Куьн? Суалриз жавабар гудай, предметрин лишанар къалурдай членриз

                    а) определение лугьуда

                    б) дополнение лугьуда

                    в) обстоятельство лугьуда

3. Гегьенш тушир предложение тайинарна.

                   а) Марф къвазмачир.

                   б) И югъ гуьзелди хьана.

                   в) Къе хуьре зегьметчийрин шад сувар я.

4. Гегьенш предложенияр ибарат жеда.

    а) анжах кьилин членрикай.

    б) анжах кьвед лагьай дережадин членрикай.

    в)  кьилин ва кьвед лагьай дережадин членрикай.

5. Са жинсинин членар квай предложение къалура.

    а) Гатфари вичин хважамжамдин къир диде чилел аладарна.

    б) Вафалувили  инсан  мягькем, уьтквем ва гужлу ийида.

    в) Багъдин гьар патахъай к1валахзавай аялрин ванер къвезвай.

6.Гьи союздин вилик садрани запятой эцигдач?

          а) амма

          б) ва

          в) – ни

7. Гьи союздин вилик гьамиша запятой эцигда?

             а) ва

             б) амма

             в) – ни

8. Обращение квай предложение къалура

              а) Эй Сулейман, вун я уста,

                  Сабурдивди рахух аста.

              б) Риза хиялар ийиз-тийиз, шаламарни валчагъ къужахда кьуна, к1вализ хтана.

              в) Вуна квекай маниярлугьузва?