Learning management Systems

9-sinf

Insoniyatga qadimdan ma’lum bo‘Igan kristallogidrat mavjud. U qurilish materiali sifatida imoratni pardozlash ishlarida
qo‘llanadi. Bu qaysi modda va texnikaviy nomi nima?

Kristallogidratlard birgancha nomi bilan insoniyatga qadimdan ma’lum. Uning tarkibi Ca S04* H2O dan iborat. U suv bilan qorishtirilsa, o‘ziga suv molekulasini bog‘lab gips toshiga aylanadi. Shuning uchun u muhim qurilish materiali hisoblanadi.

O‘rta asrlarda qo‘rg‘oshin tuzlari bilan zaharlanishi natijasida rimliklarning o‘rtacha umri 25 yoshni tashkil qilgan.

Qadimgi Rim shahrida o‘tuvchi suv manbalari karbonat angidridga boy bo‘lgan.

Daryo suvining tarkibidagi qo‘rg‘oshin bilan birikib suvda yaxshi eruvchi qo‘rg‘oshin karbonatlarini hosil qilgan.

Inson organizmiga tushgan ushbu tuz organizm suyagi tarkibidagi kalsiy bilan reaksiyaga kirishadi.

Bu esa surunkali kasalliklar keltirib chiqargan.

Robinzon Kruzo bir guruh sayyohlar bilan dengizga chiqibdi. Kemada kerosin
ostida bir bo‘lak noma’lum metall bor edi. Bir vaqt shamol kuchayib, to‘fon boshlanibdi. Kerosin to‘kilib, kemaga suv kiribdi. Kemada yong‘in sodir bo‘libdi.
Savol: Kemada qanday metal bor edi?
Yong‘in qanday sodir bo‘ldi?    

Javob: Na metali.

3,42 gr ishqoriy metall suv bilan reaksiyaga kirishganda 448 ml vadord (n.sh.da) ajralib chiqdi. Reaksiyaga kirishgan metallning nomi:

Reaksiya tenglamasi: Me + HOH = MeOH + ½ H2Proporsiya tuzamiz: 𝟑,𝟒𝟐 𝟎,𝟒𝟒𝟖 𝟑𝟑,𝟒𝟒𝟐𝟐 𝟑,𝟒𝟐 𝟎,𝟒𝟒𝟖 𝟎𝟎,𝟒𝟒𝟒𝟒𝟖𝟖 𝟑,𝟒𝟐 𝟎,𝟒𝟒𝟖 = 𝒙 𝟏𝟏,𝟐 𝒙𝒙 𝒙 𝟏𝟏,𝟐 𝟏𝟏𝟏𝟏,𝟐𝟐 𝒙 𝟏𝟏,𝟐 
X = 𝟑,𝟒𝟐×𝟏𝟏,𝟐 𝟎,𝟒𝟒𝟖 𝟑𝟑,𝟒𝟒𝟐𝟐×𝟏𝟏𝟏𝟏,𝟐𝟐 𝟑,𝟒𝟐×𝟏𝟏,𝟐 𝟎,𝟒𝟒𝟖 𝟎𝟎,𝟒𝟒𝟒𝟒𝟖𝟖 𝟑,𝟒𝟐×𝟏𝟏,𝟐 𝟎,𝟒𝟒𝟖 = 85,5g
Ishqoriy metallning molyar massasi 85,5 g/mol.
Bu rubidiy elementidir.

120 g mis va ruxdan iborat qotishmaning 60%ini mis tashkil etadi. Cu3Zn5 tarkibli qotishmani tayyorlash uchun necha g rux qo‘shish kerak?

2-masala

Ularni alanga rangining bo‘yalishiga qarab ajratish mumkin. Alanganing sariqqa bo‘yalgani natriy binafsha rangga bo‘yalgani kaliy, g‘ishtsimon-qizilga bo‘yalgani kaltisy, kuk-yashilga bo‘yalgani mis bo‘ladi. Javobning to‘g‘riligini amaliy ko‘rish mumkin.

Respublikamizning ayrim ekinzor yerlari sho‘rlangan bo‘ladi. Tuproq sho‘rini yo‘qotish uchun unga ohak yoki ohaktosh kukuni sepiladi. Buning natijasida kislotaligi kamayib, u yumshaydi, namlanishi va havo o‘tkazishi yaxshilanadi. Bu jarayonda nima ishlatiladi?

Tuproq holatini yaxshilash maqsadida unga ohak yoki ohaktosh kukuni solinadi.

Qaysi metall biologik ahamiyati nuqtai nazaridan eng muhim metallardan hisoblanadi?
U xlorofil tarkibida muhim hayotiy vazifani bajaradi.
Bu qaysi metall? Qanday nomlanadi?

Magniy metali xlorofil taikibida bo‘lib, muhim biologik ahamiyat kasb etadi.

Natriy sulfat kristallgidrati Na2SO4* xH2O
tarkibida 55,9 % H2O bor.
x ni toping.

Masalani yechishda Na2SO4 va H2O ning massa ulushlarini ular molekulyar massalariga bo‘lamiz:
(Na2SO4)x(H2O)y
x : y 𝟒𝟒,𝟏 𝟏𝟒𝟐 𝟒𝟒𝟒𝟒,𝟏𝟏 𝟒𝟒,𝟏 𝟏𝟒𝟐 𝟏𝟏𝟒𝟒𝟐𝟐 𝟒𝟒,𝟏 𝟏𝟒𝟐 = 𝟓𝟓,𝟗 𝟏𝟖 𝟓𝟓𝟓𝟓,𝟗𝟗 𝟓𝟓,𝟗 𝟏𝟖 𝟏𝟏𝟖𝟖 𝟓𝟓,𝟗 𝟏𝟖
0,31 : 3,1
1 : 10 Demak, n=10 ekan

Korroziyadan himoyalanish usullarini toping

Quyidagi rasmlarda metall yemirilishning qaysi himoyalanish usulidan foydanilgan? 

Massasi 11,7 g bo‘lgan natriy xloridga mol miqdor sulfat kislotani ta’sir ettirilganda olingan vodorod xlorid gazining hammasi 200 g suvda eritildi. Agar vodorod xlorid hosil bo‘lishining mahsulot unumi 70 % bo‘lsa, hosil bo‘lgan eritmadagi uning massa ulushi qanday bo‘ladi?

1) Nazariy hisoblaganda olingan vodorod xloridning massasini topish.
11,7 x
2NaCl + H2SO4 = Na2SO4 + 2HCl
117 73



2) Maxsulot unumi 70 % bo‘lganda hosil bo‘ladigan HCl ni aniqlash.
M(HCl)=7,30,7=5,11 g HCl
3) Hosil bo‘lgan eritmani konsеntratsiyasini topish.




Javob: 2,5% li HCl eritmasi

Me2CO3•8H2O ozining massasidan 3 marta ko‘p suvda eritildi. Hosil bolgan eritma massasining yarmiga teng miqdorda Me2CO3 tuzi qoshildi. Natijada 40.4 %li eritma olindi.
Me ni toping??

12 g NaH necha gr suv bilan ta’sirlashib 20 %li eritma hosil qiladi?

Qisman oksidlangan rux metali kukuni tarkibida 0,5 % kislorod borligi aniqlangan bo‘lsa, shu namunadagi rux metalining massa ulushini hisoblang.

Ushbu turdagi masalalarni yechishda ma’lum miqdor namuna (ixtiyoriy) tanlab olinadi. Masalan, 100 g namuna olingan bo‘lsa, uning tarkibidagi kislorodning massasi:
m(O)=W ×m=0,005×100=0,5 g aniqlanadi.
So‘ngra aralashmadagi metall oksidining massasi quyidagi proporsiya asosida topiladi:
81:x=16:0,5 g; x=2,5 g.
Endi aralashmadagi sof metalning massasini hisoblash mumkin:
m(Zn)=m - m(ZnO)=100-2,5=97,5 g.
Metalning massa ulushi: W= 97,5 100 97,5 97,5 100 100 97,5 100 =0,975=97,5%

Tarkibida 12 g mis sulfat bo‘lgan eritmaga noma’lum massasli kadmiy plastinkasi tushirilgan va mis batamom ajralib chiqqandan keyin plastinkaning massasi 5 % kamayganligi ma’lum bo‘lgan. Eritmaga tushirilgan plastinkaning massasi qancha bo‘lgan?

Reaksiya tenglamasi: CuSO4 +Cd→Cu+CdSO4.
8 g CuSO4 tarkibidagi misning massasi:
160 64 160 160 64 64 160 64 = 12 𝑥 12 12 𝑥 𝑥𝑥 12 𝑥 x=4,8
Plastinkadagi Cd ning qanchasi eritmaga o‘tganligini topamiz:
112 64 112 112 64 64 112 64 = 𝑥 4,8 𝑥𝑥 𝑥 4,8 4,8 𝑥 4,8 x=8,4
Plastinkaning massasi qanchaga kamayganligini topsak: m=8,4-4,8=3,6gr
Plastinkaning massasi: m= 3,6 0,05 3,6 3,6 0,05 0,05 3,6 0,05 =72 gr Javob: 72 gr

Korroziya haqida nima bilasiz? Ha yoki yo‘q

Mustaqil bajarish uchun topshiriq