Ілияс Жансугоров

Үй  тапсырмасы

. 1.Сәкен Сейфуллин қай  жылы,қай жерде дүниеге келген? 2. Сәкеннің повестерін атаңыз 3. Сәкен қай жерден білім алған? 4.Сәкеннің шын есімі? 5. Сәкеннің поэмаларын ата.

САБАҚТЫҢ  ТАҚЫРЫБЫ: І.  ЖАНСҮГІРОВ “Күй ” поэмасы

 А) Поэманың сюжеттік негізіне алынған күй  МАҚСАТЫ: А) Поэманың сюжеттік негізіне алынған күй аңызының  мазмұнын, қобызшы тартқан «Бозінген» күйі, оның күй  тарту шеберлігін тереңірек ұғындыру. аңызының мазмұнын, қобызшы тартқан  «Бозінген» күйі, оның күй тарту шеберлігін  тереңірек ұғындыру. Ә)Талдау арқылы оқушының білім дағдыларын дамыту. Текст надписи Ә)Талдау арқылы оқушының білім дағдыларын  дамыту. Б)Өнер құдіретін бағалауға, қазақтың күй өнері мен  күйшілігіне құрметпен қарауға тәрбиелеу. Б)Өнер құдіретін бағалауға, қазақтың күй өнері  мен күйшілігіне құрметпен қарауға тәрбиелеу.

І.Жансүгіров 1894 ж қазіргі  Талдықорған облысы, Ақсу  ауданында дүниеге келген.  Жастайынан анасынан  шықты. 1928 ж тұңғыш кітабы  “Сағанақ” шықты. айырылған, әкесінен хат таниды.  Қазақ ағарту институтында,  Жетісу облыстық “Қосшы”  комитетінде, губерниялық оқу  бөлімінде, “Тілші” газетінің  редакциясында қызмет етті,  ауыз әдебиеті үлгілерін жинады.  Алматыда 3 айлық мұғалімдер  курсын бітіріп шықты. 1925­ 1928 ж Москва журналистика  институтында оқыды. 1927ж  алғашқы өлеңі “Беташар”

Қызметі жазушы ақын драматург публицист аудармашы Өнер  зерттеушісі Қоғам қайраткері

ӨЛЕҢДЕРІ:  “Әнші”   “Арман”  “Өзіме”  “Сәлемдеме”  “Тұңғыш тоғысу”  “Жастар”  “Бұлбұлға”  “Мұңым”  “Жастар ұраны”   “Кедей тойы”  “Әншіге”  “Қойшы ойы”   “Бүгінгі дала”  “Ағынды менің Ақсуым”   “Бұлт”   “Желді  күн”  “Тас”   “Жазғы салым”  “Жазғытұрым”    “Күз”  “Қыс”  “Мезгіл суреттері”    “Жетісу суреттері”

Поэмалары:  “Дала” “Күй” “Күйші”  “Құлагер” “Көбік  шашқан” “Жорық”

Пьесалары: “Исатай­ Махамбет” “Кек” “Түрксіб”

Романы: “Жолдастар” “Құқ”

  Құлагер ақын Ілияс Жансүгіровтың құлағына  азан шақырып “Қызырілияс”деп есімін  қойып,  кіндік әкесі  саналатын қобызшы, күйші, ақын,  бақсы­балгер, құмалақшы, сал­сері Жетісудың  жорғасы Молықбай Байсақұлы 1857 жылы  дүниеге келген.1927 ж Ілияс пен Мұхтар  Әуезов Молықбай шалды іздеп келіп  Амантекше жайлауында кезігіп, күйлерін  тыңдайды. Сол сапардан кейін Ілияс “Күй”  поэмасын жазып , 1929 ж “Жаңа мәдениет”  журналында бастырып шығарады . Молықбай  Байсақұлы 1930 ж 30 сәуірде 73 мүшел  жасында іш ауруынан қайтыс болады. 1930  жылдан 1984 жылға дейінгі аралықта  Талдықорғандағы І.Жангүгіровтың  мұражайына өткізілгенше қобыз Молықбайдың  келіні Адасқанның үйінде болады. Үйі өртенге  кезде қара сандықтың ішінде жатқан қара  қобыз өртенбей қалған. Оны шешуі табылмаған   қобыздың киесі, қасиеті  деп түсінген.

ҚОБЫЗ – ЫСҚЫШПЕН ОЙНАЛАТЫН ІШЕКТІ МУЗЫКАЛЫҚ АСПАП. МОЙНЫ  ИМЕК КЕЛЕТІН БҰЛ АСПАП СОЛ ҚОЛ САУСАҚТАРЫ ТЫРНАҚТАРЫНЫҢ  СЫРТЫН ІШЕККЕ ТИГІЗУ АРҚЫЛЫ ОЙНАЛАДЫ. АСПАПТЫҢ ШАНАҒЫ ТЕРІМЕН  ҚАПТАЛЫП, ЫСҚЫШТАРЫ МЕН ІШЕКТЕРІ ЖЫЛҚЫНЫҢ ҚЫЛЫНАН  ЖАСАЛАДЫ. ЕРТЕДЕ ҚОБЫЗДЫ БАҚСЫЛАР ҚҰДІРЕТТІ КҮШ РЕТІНДЕ  ПАЙДАЛАНҒАН.   ҚАЗАҚТЫҢ ДОМБЫРА, ҚОБЫЗ, СЫБЫЗҒЫ, ШЕРТЕР СИЯҚТЫ ҰЛТТЫҚ  МУЗЫКАЛЫҚ АСПАПТАРЫНДА ОРЫНДАЛАТЫН ӘУЕН­САЗ КҮЙ ДЕП АТАЛАДЫ. БІЗГЕ ЖЕТКЕН ЕҢ КӨНЕ КҮЙЛЕР – КҮЙ АТАСЫ ҚОРҚЫТТЫҢ ШЫҒАРМАЛАРЫ.

Күй туралы қысқаша мәлімет КҮЙ ТУРАЛЫ МӘЛІМЕТ   Күй бағдарлы мазмұны бар,  көркемдігі жоғары аспаптық жанр.  Онда табиғат құбылыстары, тарихи  оқиғалар, халық мерекелері, жан­ жануарлар, аңыз­ертегілер, жеке  адамдар, адам сезімдері т.б  оқиғалар  мен құбылыстар  суреттеледі.

Өлеңге  әдеби талдау 1.Тақырыбы: Күй өнерінің  құдіреті туралы 2. Авторы: І.Жансүгіров 3.Жанры­ поэзия­өлең 4.Шумақ, тармақ саны­4 шумақ, 130 тармақ 5. Буын, бунақ саны­11 буын, 2­3 бунақ 6. Ұйқас түрлері­ қара өлең ұйқасы 7. Күрделі сөздер­Бақайшақ ­ аяқтың башпай тұсы.  Қорда­ заттың үйіндісі. Селеулер – селдіреу. Үргенші­ Ежелгі қала, ортағасырлық Хорезм мемлекетінің астанасы.   Саңғыраған – айқайлаған дыбыс. 8. Көркемдік айшықтаулар:  Теңеу: екі көз жасты өзендей сорғалатып Эпитет: Күл көрпе, қорда төсек, қара тас, алтын басты, құба құм, қоңыр түн, әсем күй жүйрік үн, зарлы қобыз, алтын күн, мұңды дауыс Кейіптеу Кейде күй, талмаураған, талықсыған, Кейде өжет, кейде долы албыртсынған, Сыр суы көңілі босап, сыңқылдаған, Тұнжырап,жейде, жыңғыл дым үндемей, Күйініп көкте жұлдыз жел жылаған. Селеулер жел оятқан билеген би.  Метафора – құздың күйі , жүректің қылы, інген зары .. Портрет: «Келбетті, ұзын бойлы, сүйегі сұлу, бітімі тік, сақалды, мұртты, бетінің сары шұбар  секпілі бар,  өңі сары, бүркіт мұрын, оң жақ шекесінде алақандай қалы бар, жар қабақ, арсақай,  дауысы жуан» 9. Идеясы: Қобызшылық дәстүр жайлы сыр толғап, күйшілік өнерді дәріптеу.

Сатылай кешенді талдау Шығарманың тақырыбы:Күй өнерінің  Оқиғаның басталуы: Боз інгеннің   құдіреті бошалауы Оқиғаның шиеленісуі: Ұрының енесі мен  ботаны ұрлауы Шарықтау шегі: : Ботасын қалдырып,  енесін керуенге сатуы Оқиғаның аяқталуы: Сатылған бозінген  мен құлдың Үргеншіге кетуі Шығарманың идеясы:Қобызшылық  дәстүр жайлы сыр толғап, күйшілік өнерді  дәріптеу.

ВЕНН ДИАГРАММАСЫ С.Сейфуллиннің  “Ақсақ киік” өлеңі Ортақ қасиеті І.Жансүгіровтің  “Күй” поэмасы 1. Бетпақ дала көрінісі,  киіктің  сұлулығын,мерген  қолынан жаралануы  сипатталады. Екі ақын да жануарлар  басндағы зар мен  мұңды шебер, көркем  бейнелейді. 2.Жазықсыз киіктің  мұңы. 3.Өлең  Сыршыл ақындар. 1.Қобызшы Молықбай  шалдың ерекше  орындайтын күйі,  Бозінген зары, күй  құдіреті  сипатталады. 2.Ұры қолына түскен  інген зары. 3.Поэма

2. «Күй» поэмасындағы қобызшының есімі? 2. «Күй» поэмасындағы қобызшының есімі? 2. «Күй» поэмасындағы қобызшының есімі? А) Естемес В) Молықбай С) Оразымбет А) Естемес В) Молықбай С) Оразымбет А) Естемес В) Молықбай С) Оразымбет 3. І.Жансүгіровтың поэмасын тап 3. І.Жансүгіровтың поэмасын тап 3. І.Жансүгіровтың поэмасын тап А) «Ескендір» В) «Күй» С) «Масғұ» А) «Ескендір» В) «Күй» С) «Масғұ» А) «Ескендір» В) «Күй» С) «Масғұ» 4. 4. 4. ТЕСТ ТАПСЫРМАЛАРЫ 1. І.Жансүгіровтың туған жылы? А) 1845ж    В) 1894ж    С) 1867ж “2. Күй” поэмасындағы қобызшының есімі? А) Естемес    В) Қорқыт     С) Молықбай 3. “Күй” поэмасы қай жылы жазылды? А) 1925ж    В)  1927ж     С) 1932ж 4.Поэмада қай жер бейнеленген?   А) Амантекше    В) Жетісу     С) Шиелі

ҮЙГЕ ТАПСЫРМА: “Күй ”поэмасы туралы шағын  эссе жазу Поэмадан үзінді жаттау