MA’JBURIY TERBELISLER

No’kis rayoni’ XBMXMThSHBne qarasli’

№ - 22- sanli' uluwma worta bilim beriw mektebinin'

Fizika pa'ni mug'allimi

Ag’i’lash   Saylauovti’n’

MA’JBURIY TERBELISLER

atli’ temasi’ boyi’nsha

sabaqli’q is jobasi’

2015-2016 ji’l

No’kis Rayoni’                                                                                                  22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

№48-TEMA   MA’JBURIY TERBELISLER     

Sabaqti’n’ maqseti

a)Bilimlendiriw maqseti

Woqi’wshi’larg’a Ma’jburiy terbelisler haqqi’nda uluwma tusinikler beriw ha’m bul temani’n’ basqa temalardan wo’zgesheligin ayti’p wo’tip temani’ baslaw.

b) Tarbiyali’q maqseti.

Woqi’wshi’larg’a temadan kelip shi’qqan halda wo’mirde jaqsi’ menen jamanni’n’ birdey juriwin biraq jaqsi’li’qti’n’ jen’ip shi’g’i’wi’n tusindirip, woqi’wshi’lardi’ jaqsi’li’q ruwxi’nda ta’rbiyalaw.

c)Rawajlandi’ri’w maqseti

Woqi’wshi’lardi’n’ pa’nge degen qi’zi’g’i’wshi’li’g’i’n artti’ri’w na’tiyjesinde wolardi’n’woqi’w ham jazi’w ko’nlikpelerin artti’ri’p bari’w

Sabaqti’ qurallandi’ri’w

Sabaqli’q kitap,tarqatpa materiallar, ha’m ko’rgizbeli qurallar.

Sabaqta paydalani’lg’an metodlar: «Blits» interaktiv metodi’ «Skarabey» interaktiv metodi’

Sabaq jobasi’

Sabaqti’n bari’si’

Sholkemlestiriw

Klassqa kirip woqi’wshi’lardi’n’tazali’g’i’na,klass tazali’g’ina itibar qarati’w.Woqi’wshi’lardi’n’ woqi’w qurallari’n ko’zden keshirip  na’wbettegi sabaqqa tayarli’g’i’n tekseriw

Uyge tapsi’rma soraw

Prujinag’a bekitilgen denenin’ terbelisi temasi’n soraw

Tema

Yerkin ha’m ma’jbu’riy terbelisler

No’kis Rayoni’                                                                                                  22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

No’kis Rayoni’                                                                                                  22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

Mayatniktin’ terbelisi so’nbewi ushi’n wog’an da’wirli tu’rde ku’sh ta’sir yetip turi’wi’mi’z kerek.115-suwrettegi terbelis sistemasi’nda wortasi’ bu’gilgen sterjen sabi’n u’zliksiz aylandi’ri’p,prujinali’ mayatnikke da’wirli ku’sh penen ta’sir yetiwimiz ha’m mayatnik turaqli’ amplitude menen terbeliwine ma’jbur yetiwimiz kerek.

Sistemani’n’ si’rtqi’ da’wirli ku’sh ta’sirindegi terbelisler ma’jbu’riy terbelisler dep ataladi’.

Mayatnikli saat mayatnigi si’rtqi’ ku’sh yesabi’nan amplitude menen da’wirli terbeledi.

Mayatnikli saat mayatnigi si’rtqi’ ku’sh yesabi’nan turaqli’ amplitude menen da’wirli terbeledi.

Ma’jbu’riy terbelsilerde su’ykeliw hawani’n’ qarsi’li’g’I’ ha’m basqa si’rtqi’ ku’shler saldari’nan jog’alti’lg’an energiya ma’jburlewshi ku’sh atqarg’an jumi’s yesabi’nan tolti’ri’li’p turi’ladi’

Rezonans qubi’li’si’:

Prujinani’n’ qatti’li’g’I’ ha’m bekitilgen dene massasi’ belgili bolsa,bunday prujina belgili, jiylik penen terbeledi.Bul woni’n’ menshikli jiyligi usi’g’an uqsas ha’r bir terbeliw sistemasi’ wo’z menshikli jiyligine iye.

115-suwrette suwretlengen terbelis sistemasi’ sterjennin’ sabi’n ha’r tu’rli jiylikte (tezlikte) aylandi’ri’p,prujinag’a asi’lg’an denenin’ terbeliw amplitudasi’n wo’zgertiw mu’mkin.Ma’jburiy terbelisler amplitudasi’ ma’jbu’rlewshi ku’sh (sabti’ aylandi’ri’w ku’shi) jiyligine baylani’sli’.Ma’jbu’rlewshi ku’shtin’ jiyligi prujinali’ mayatniktin’ menshikli jiyligine jaqi’nlasqan sayi’n terbeliw amplitudasi’ arti’p baradi’.Ma’jbu’rlewshi ku’shtin’ jiyligi menshikli jiylikke ten’ bolg’anda mayatniktin’ terbeliw amplitudasi’ maksimal (yen’ u’lken) ma’niske iye boladi’.(115-suwret)

Ta’biyatta sonday waqiyalar bolg’an u’skeneler ko’pirden birdey qa’dem taslap wo’tip ati’rg’anda wolardi’n’ qa’dem taslaw jiyligi ko’pirdin’ menshikli jiyligine tosattan sa’ykes kelip qalg’an ha’m rezonans ju’z Bergen.Terbelis amplitudasi’ ju’da u’lkeyip ketiw na’tiyjesinde ko’pir buzi’li’p ketken.

Bazi’bir waqi’tlari’ ko’sheden awi’r ju’k mashinasi’ wo’tip ati’rg’anda jaydi’n’ tereze aynasi’ tasi’rlap ketedi.Bug’an sebep,aynani’n’ menshikli terbelis jiyligi mashinani’n’ terbelis jiyligi menen ten’lesip qalg’anli’g’I’nan.

Rezonansti’n’ qa’wipli aqibetlerinin’ aldi’n ali’w ushi’n rezonans qubli’si’ boli’wi’na jol qoymaw kerek.Buni’n’ ushi’n ko’pir,jaydi’n’ ti’rnag’I’,transport qurallari’ ha’m basqalardi’n’ menshikli terbelis jiylikleri yesaplap shi’g’ari’ladi’.Wolardi’n’ menshikli terbeliw jiylikleri a’tirapi’mi’zda ju’z berip ati’rg’an ha’r tu’rli si’rtqi’ terbelis jiyliklerinen u’lken ayi’rmashi’li’qqa iye boli’wi’ ta’miynlenedi.

Rezonanstan paydalani’w da mu’mkin.Sonli’qtan ju’da kishi ku’sh ja’rdeminde u’lken amplitudali’ terbelisti payda yetiwge boladi’.

No’kis Rayoni’                                                                                                  22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

No’kis Rayoni’                                                                                                  22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

Sabaqti’ bekkemlew

Bekkemlew ushi’n «Debat», «klaster» interaktiv metodi’ usi’ni’s yetiledi. Tema boyi’nsha woqi’wshi’larg’a  qayta sorawlar berip ha’m qosi’msha tapsi’rma tu’rinde ha’r toparg’a krosvordlar tarqati’ladi’.tapsi’rma wori’nlani’p bolg’annan son’ bosli’qlardi’ toli’qti’ri’w maqsetinde,bilimlerin bekkemlep bari’w ushi’n yadtan formulalar jazadi’.

1.Yerkin terbelisler dep qanday terbelislerge ayti’ladi’.

2.Qanday terbelisler so’niwshi terbelisler boladi’?

3.Ma’jbu’riy terbelisler dep qanday terbelislerge ayti’ladi’?

4.Rezonans qubi’li’si’ qanday jag’daylarda ju’z beredi?

5.Rezonansti’n’ ziyani’ ha’m woni’n’ aldi’n ali’w haqqi’nda nelerdi bilesiz?

Uy tapsi’rma tapsi’ri’w

Ma’jburiy terbelisler temasi’n woqi’p keliw. 

Sabaqti’ juwmaqlaw

Uy jumi’si’n qayta yadi’na sali’p wotip,bugingi sabaqqa belsene qatnasqan woqi’wshi’larg’a tiyisli bahalari’n qoyg’an halda bugingi sabag’i’ma juwmaq jasayman

No’kis Rayoni’                                                                                                  22-mektep  Saylauov Ag’i’lash