Мұғалімге көмек Дарынды оқушымен жұмыс

Сынып Күні: Тақырыбы: Тірі табиғат дүниесі Мақсаты: Оқушыларға тірі табиғат дүниесі туралы мәлімет беру. Ағзалық әлемнің  маңызын көрсету. Тірі табиғат дүниесінің топтарға жіктелуін мәлімдеу. Міндеті: Тірі ағзаның негізгі қасиеттерімен таныстыру. Өсімдіктер мен  жануарлардың  біртұтас ағза екенін қалай дәлелдегені туралы  оқып үйрету Құрал­жабдықтар: вирустар, саңырауқұлақтар, бытыраңықтар, қыналар, өсімдіктер,  жануарлар суреттері. Электрондық көрсетілімдер. Сабақ типі: жаңа сабақ түсіндіру. Әдістемелік шешім: оқушылармен сұхбаттасу арқылы дәріс­сабақ жүргізу. І. Ұйымдастыру кезеңі: амандасу, түгендеу ІІ. Жаңа сабақ түсіндіру: Жүйелі жіктеу 1.Ағзалық әлем деген  не? 2. Тірі табиғат дүниесі 3. Вирустар дүниесі 4. Бытыранықтар  дүниесі 5. Саңырауқұлақтар  дүниесі 6. Қыналар дүниесі 7. Тірі ағзалардың  негізгі қасиеттері. Әсер етуші  факторлар 1.Климат 2. Экология 3. Адам Жаңа ұғым 1.Бүкіл дүние жүзінде тіршілік етіп, өмір  сүретін барлық ағзалар жиынтығы –  ағзалық әлем деп аталады.  2. Тірі табиғат дүниесі дегеніміз –  биологияда ағзалық әлемді жүйелеудің ең жоғарғы тобы. Дүние жүзінде ағзалық  әлем, тірі ағзалар 5 дүниеге жіктеледі.      Тірі табиғат дүниесі                          саңырауқұлақтар вирустар                        бытыраныктар өсімдіктер              жануарлар 3. Вирус – “У” деген сөз. Бұл жасушасыз  тірлік құрылымындағы затия 4. Бұлар микроскоп арқылы ғана  көрінетін, жасушасында ядросы жоқ  бактериялар мен көк­жасыл балдырлар  жатады. 5. 1­ші қасиеті өсімдіктерге ұқсас. Олар  қозғалмайды, жасушасы тығыз  қабықшамен қапталған. 2­ші қасиеті –  жанурларға тән. Жасушасында пластидтер болмағандықтан, ағзалық зат  түзбейді, дайын ағзалық заттармен  қоректенеді. 6. Қыналар – сирек кездесетін, құрам  бөлігінде көк­жасыл балдырлар мен  саңырауқұлақ үйлескен ағза. 7. Негізгі ерекшеліктері­ тыныс алады,  қоректенеді, зәр шығарады, қозғалады,  көбейеді, өседі, дамиды, тіршілігін  жояды.                                                      ІІІ. Бекіту: кесте толтыру Ағзалық әлем дүниелері Өкілдері Дүниеге бөліну себебі 1 2 3 4 5 ІV. Қорытынды: Жануарлардың өсімдіктерден айырмашылықтарына мысал келтіру.  V. Бағалау VІ. Үй тапсырмасы: 1­параграф сұрақтарына жауап беру, оқу. Сынып: 7       Күні:     Тақырыбы: Жасушасыз тіршілік құрылымы    Мақсаты: Тірі табиғатта вирустар өз алдына дербес вирустар дүниесін құрайтыны  туралы мәлімет беру      Міндеті: Вирустар туралы толық ақпарат беру   Дамытушылығы: Вирустар ауру туғызытыны, олардан сақтану шараларын оқып  үйрену Білімділігі: ИТИС ауруының вирусы туралы оқыту, иммунитет – ағзаның  қоздырғыштарын қабылдамайтын қасиеті екенін дәлелдеу Тәрбиелілігі: Вирустардан сақтану шараларын білу, өз гигиенасын сақтау Құрал­жабдықтар:флипчарт, вирустардың суреттері, ауру туғызатын вирустар  суреттері, электронды көрсетілімдер Сабақ типі: аралас сабақ І. Ұйымдастыру кезеңі: амандасу, түгендеу ІІ. Үй тапсырмасын тексеру: 1. Ағзалық әлем деген не? 2. Тірі табиғат дүниесі туралы не білесін? ІІІ. Жаңа сабақ түсіндіру: Жүйелі жіктеу 1.Вирустарға жалпы сипаттама 2. Ауру туғызытын  вирустар 3. Иммунитет Вирус­  жасушасы жоқ өте ұсақ  бөлшекті затия. Ол екі түрлі неклеин  қышқылынан және сыртында нәруызды  қабығы бар заттардан құралады.  Мөлшері 0,0000002 см.  Бактерия жасушасына енетін вирус –  фаг немесе бактериофаг.  Әсер етуші факторлар Вирус ағзаның жасушасына еніп,  тіршілігін бұзады, ауру тудырады. Олар: тұмау, балалардың сал ауруы, қызылша,  сары ауру, шешек, ИТИС. Иммунитет­ ағзаның ауру  қоздырғыштарын қабылдамайтын  қасиеті. ІV. Бекіту: Тірі  табиғатта вирустар өз алдына дербес вирустар дүниесін құрайды. Олар  бактериядан да кішкене, жай көзге көріндейді. V. Қорытынды: Вирус – жасуша ішінде тіршілік етеін паразит. Олар ауру туғызады. VІ. Үй тапсырмасы: 2 параграфты оқу, ИТИС жөнінде баяндама дайындау   VІІ. Бағалау Сынып Күні: Тақырыбы: Бактериялар дүние тармағы Мақсаты:Бактриялармен таныстыру, оның ашылу тарихын, зерттеген ғалымдарды  көрсету Міндеті: Микробиология ғылымының зерттеу саласын мәлімдеу. Дамытушылығы:Микробиология ғылымы пайда болғаннан кейін, бактериялардың  пішіні, құрылысы, тіршілік әрекеті толығырақ зерттелгені туралы білімін одан әрі  толықтыру Білімділігі: Бактерияларды өз қолымызбен өсіре алатынымызды көрсету Тәрбиелілігі: айналадағы қоршаған ортаны қорғауға, табиғатты сүюге баулу Құрал­жабдықтар: Флипчарттар, бактериялар суреттері, электронды көрсетілімдер   Сабақ типі: аралас сабақ І. Ұйымдастыру кезеңі: Амандасу, түгендеу ІІ. Үй тапсырмасын тексеру: 1. Вирустар туралы не білесін? 2. ИТИС туралы әңгімеле ІІІ. Жаңа сабақ түсіндіру: Жүйелі жүктеу 1. Ашылу  тарихы 2.  Антон Левенгук –микроскопты 150­ 270 есе  ұлғайтқан. Луи Пастер – ағзаларда ауру  тудыратын, тағамдарды бүлдіретін  Әсер етуші  факторлар Бактерияларға  жалпы  сипаттама ұсақ ағзалар бар екенін тәжірибе  жүзінде дәлелдеді. Микробиология – көзге  көрінбейтін, ұсақ тірі ағзалардың  құрылысын, қасиетін, пайдасы мен  зиянын зерттейтін ғылым. Бактерия бір жасушалы ағза.  Пішіндері: таяқша, шар, үтір,  оралма. Спора – тығыз қабықпен қапталған  ерекше жасуша Сапрофиттер ­ өлі ағза денесінде  тіршілік ететіндер Паразиттер – тірі ағзалар денесінде  тірішілік ететіндер ІV. Бекіту: Зертханалық жұмысқа қажетті бактерияларды өсіру. V. Қорытынды: Әйгілі адамдар мен ғалымдар деректері микробиология ғылымын  дамытуға үлес қосты. Солардың нәтижесінде бактериялардың пішіні, құрылысы, тіршілік  әрекеті едәуір толыө зерттелді. Қоректеуіне қарай сапрофиттер және паразиттер тобына  бөлінеді. VІ. Үй тапсырмасы: 3 параграфты оқып, сұрақтарға жауап беру. VІІ. Бағалау Сынып Күні: Тақырыбы: Ауру туғызытын бактериялар және олармен күресу шаралары.  Бактериялардың табиғаттағы, халық шаруашылығындағы маңызы және көк­жасыл  балдырлар бөлімі Мақсаты: Ауру туғызытын бактериялар түрлерімен таныстырып, олардың зияны туралы  түсіндіру. Бактериялардың халық шаруашылығына маңызы барын көрсету. Міндеті: Ауру туғызытын бактериялармен таныстыру, олардың алдын алу шараларын  сақтауды мәлім ету. Құрал­жабдықтар: “Ауру тудыратын бактериялар”, “Бактерия зақымдаған  өсімдіктер”, “Шіріту бактериялары”, “Түйнек бактериялары”, “Ашытқы бактериялары”  суреттері, электронды көрсетілімдер, флипчарт. Сабақ типі: Жаңа сабақ түсіндіру І. Ұйымдастыру кезеңі: Амандасу, түгендеу ІІ. Жаңа сабақ түсіндіру: Жүйелі жіктеу 1.Ауру туғызатын  бактериялар 2. Жұқпалы  аурулардың алдын Ауру туғызатын бактериялар – адамдарды,  жануарларды, өсімдіктерді ауруға  шалдықтыратын бактериялар тобы. Олар  туғызатын аурулар: оба, сіріспе, туберкулез,  іш сүзек, баспа, топалаң. Әсер етуші  факторлар алудың негізгі  жолы 3.Шіріту  бактериялары 4. Түйнек  бактериялары 5.  Цианобактериялар Індет­ ауру туғызатын бактериялар мен  адамдардың жаппай ауруы Жұқпалы аурулардың алдын алудың негізгі  жолы – тазалық ережелерін сақтау. Киімді  таза ұстау. Ағзаны шынықтыру. Тағамдарды  көгеруден сақтау. Пеницилл дәрісін қабылдағанда ауру  қоздырғыш бактериялар тіршілігін жояды.  Бактериоз – бактериялардың өсімдіктерді  зақымдауы. Шіріту бактериялары – біздің  ғаламшарымыздың  тазалаушысы. Олар  өсімдіктердің қалдықтары мен жануарлардың  өлекселеріндегі күрделі ағзалық заттарды  ыдыратады. 1 г қара топырақта – 5­6 млрд  бактериялар болады. Түйнек бактериялары – жоңышқа, беде,  асбұршақ, сиыржоңышқа, соя шеңгел сияқты  бұршақгүлділер тұқымдасына жататын  өсімдіктермен селбесіп тіршілік етеді. Цианобактериялар­ бактериялардың  фотосинтез процесі жүретін жасыл­қызыл  түсті өкілдері. Осциллятория трихомасы­ бұтақталмаған бір  түрі. Спирулина цианобактериясын нәруыз өндіру  үшін көптеген елдерде арнайы  суқоймаларында өсіріледі.      № 1 Зертханалық жұмыс Сүт қышқылы бактерияларын, цианобактериялар мен пішен  таяқшасын микроскоппен қарау. ІІІ. Бекіту: Бактериялар тіршілік әрекетіне қарай алуан түрлі болады және олардың  табиғаттағы маңызы өте зор. Сапрофитті бактериялардың көпшілігі өсімдіктер мен өлген  жануарлардан, саңырауқұлақтардан қалған ағзалық заттарды ыдыратады, шірітеді. ІV. Сабақ қорытындысы: Бактериялардың табиғатта және халық шаруашылығнда  маңызы зор. Олардың кейбір түрлері өсімдік қалдығымен, жануарлар өлексесімен,  саңырауқұлақтардан қалған қалдықтарды ыдыратып, шірітеді. Топырақ құнарлығын  жақсартуға қатысады. Бактериялар зат айналымына қатысып, тіршіліктің жалғасуына  себепші болады. Цианобактериялардың кейбір түрі бос азотты синтездеп, нәруызға  айналдыра алады. Сөйтіп, нәруыз өндіру үшін арнайы суқоймаларда өсіріледі. V. Үй тапсырмасы: 4,­5 параграфтарды оқып, сұрақтарға жауап беру VІ. Бағалау Сынып Күні: Тақырыбы: Саңырауқұлақтар. Төменгі сатыдағы біржасушалы саңырауқұлақтар. Зең  саңырауқұлақтары. Мақсаты: Саңырауқұлақтар туралы мәлімет беру. Білім алушыларға саңырауқұлақтар  неге бөлек дүниеге жатқызылғанын түсіндіру. Міндеті: Білім алушыларға саңырауқұлақтар дүниесін, олардың жасушаларының  құрылысын, біршасушалы саңырауқұлақтарға қандай саңырауқұлақтар жататынын  түсіндіру, таныстыру. Құрал­жабдықтар: Саңырауқұлақтың нақпішіндері, суреттері, электронды  көрсетілмдер, флипчарт. Сабақ типі: Жаңа сабақ түсіндіру І. Ұйымдастыру кезеңі:   Амандасу, түгендеу ІІ. Жаңа сабақ түсіндіру: Жүйелі жіктеу 100 мыңнан астам түрі бар. Өсімдіктерге тән:  Әсер етуші факторлар  1. Жалпы  сипаттамасы 2. Саңырауқұлақ  жасушасының  құрылысы 3. Біржасушалы  саңырауқұлақтар  4. Зең  саңырауқұлақтары қанша тіршілік етсе, сонша өсе береді,  қозғалмайды. Жануарларға тән: дайын  қорекпен қоректенеді, хитин жамылғысы  сияқты қабық болады.  Микология ғылымы – саңырауқұлақтарды  зерттейтін ғылым. Жасушаның сыртында қатты қабығы, ішінде  цитоплазма, ядро, митохондрия, лизосама,  рибосома.                              Көбею өсімді                     жынысты         жыныссыз  көбею                        көбею               көбею Біржасушалы саңырауқұлақтың мысалы ретінде ашытқы саңырауқұлақтары жатады.                      Олар бір жасушадан тұрады. Ашытқы  саңырауқұлағы бүршіктену арқылы тез  көбейеді.  Жынысты көбею кезінде екі өсімді  жасшалар қосылады. Зең саңырауқұлақтары да төменгі сатыдағы  саңырауқұлақтарға жатады. Олардың  құрылысын тек микроскоп арқылы көруге  болады.  Үйде ұннан жасалған тағамдардың  беті 2­3 күн жабық тұрса, бетін жұмсақ мақта  тәрізді мукор саңырауқұлағының жіпшумағы  пайда болады. Ол түссіз бір жасуша.  Пеницилл  мен аспергилл зең саңырауқұлақтары болып  табылады. Медицинада пенициллдің 2 түрінен  пениццлл дәрісін алады. Оны өкпе қабынуынан,  дифтериядан, ревматизмнен қолданады.  № 2 зертханалық жұмыс. Ашытқы және зең саңырауқұлақтарының тіршілігін бақылау ІІІ. Бекіту: зең саңырауқұлақтары медицинада дәрі­дәрмек ретінде, қымыз, сүт, шарап  ашытып, нан пісіруде пайдаланылады. Олардың зияны да бар: кротп, жеміс, дәнді  дақылдарды шірітеді. Адам және ауыл шаруашылық малдарына ауру туғызады.  ІV. Сабақ қорытындысы: Микроскоптармен төменгі сатыдағы саңырауқұлақтарды  қарау V. Үй тапсырмасы: 6 ­7 параграфтарды оқып, сұрақтарға жауап беру VІ. Бағалау Сынып Күні: Тақырыбы: Қына – ерекше тірі ағза. Қыналар. Мақсаты: білім алушыларды осы уақытқа дейін төменгі сатыдағы өсімдіктерге  жатқызып жүрген қыналар өсімдік тобымен таныстыру. Міндеті: білім алушыларға қыналардың құрылысын, маңызын түсіндіру Дамытушылығы: қынаның табиғатта кездесетін жерлерін көрсетіп, солар туралы  білетін білімдерін  одан әрі дамыту. Білімділігі:білім алушыларға қыналардың маңыздылығын көрсету Тәрбиелігі: табиғатты сүюге, еңбекшілікке, ұжымдық қатынастарын дамыту Құрал­жабдықтар: электрондық көрсетілім Сабақ типі: аралас сабақ І. Ұйымдастыру кезеңі:   Амандасу, түгендеу ІІ. Үй тапсырмасын тексеру: 1. Ашытқы саңырауқұлақтары туралы не айта аласын?                                                       2. Зең саңырауқұлақтарының шаруашылықтағы маңызы ІІІ. Жаңа сабақ түсіндіру: Жүйелі жіктеу 1. Қыналар  туралы жалпы  мәлімет 2. Қына пішіндері 3. Қыналардың  табиғаттағы,  шаруашылықтағы  маңызы Қыналар көбінесе тірі  табиғаттың жеке дүние  ретінде қарастырылады. Олар – ерекше және  ғажап ағзалар. Қыналар денесі саңырауқұлақтан және балдырдан тұрады. Қынаны төсеміке  саңырауқұлақ орналастырады. Қазіргі кезде  қыналардың 26 мыңға жуық түрі бар. Қынаны  зерттеушілер – лихенологтар деп атайды. Әсер етуші  факторлар Климат Экология Күн Ауа райы Ылғал Жаңы ұғым  Қына  Қыналар пішіндеріне қарай үш топқа бөлінеді: 1. ағаштың діңіне, тасқа жабысып өсетін қабық  тәрізді қына. Олар сраы­қызыл, сары, сұр,  көгілдір, қоңыр, жұқа болады. 2. орманда ағаш діңіне, түбіріне жабысып өсетін жапырақ пішініне ұқсастары – жапырақ тәрізді  қыналар. 3. қарағайлы орманда төсемікте өсетін  бұтақталған ақшыл­жасыл, ақшыл түстілер –  бұта тәрізді қыналар. Қынылар өсімді жолмен көбейеді.  Қыналардың топырақта қоректенуі нашар  жүреді. Қыналардың шаруашылықтағы маңызы  өте зор. Бұғы қынасы деп аталатын қынаның  бірнеше түрі тундра, тайгада қыс кезінде  бұғылардың негізгі азығы болып табылады. ІV. Бекіту: Қыналар қайда кездеседі?                     Қынаның қандай түрлері бар? V. Сабақ қорытындысы: қыналар – ерекше құрылымды тірі ағза. Өсімдіктер мен  жануарлардан ерекшеліктері болғандықтан, оларды өсімдіктер ретінде емес,  саңырауқұлақтардың бір бөлімі ретінде қарастырдық. VІ. Үй тапсырмасы:12 параграфты оқып, сұрақтарға жауап беру. Сынып: 7  Күні  Тақырыбы: Өсімдіктер тіршілігімен танысу және оларды жіктеу Мақсаты: Білім алушыларға өсімдіктердің жіктелу ерекшеліктерін, олардың ортақ  белгілерін түсіндіріп, оқыту. Міндеті: Өсімдіктердің жынысты және жыныссыз көбею ерекшеліктерімен таныстыру,  өсімдіктердің жүйелену жолдарымен таныстыру. Дамытушылығы: Білім алышылардың өсімдіктер дүниесі туралы білімдерін одан әрі  дамыту Білімділігі: Білім алушыларға туыс, тұқымдас, қатар, клас ұғымдарын түсіндіру. Тәрбиелігі: Білім алушыларды табиғатты сүюге, қорғай, аялай білуге баулу. Оларды  ұжымшылдыққа, топтастыруға үйрету. Сабақ типі: жаңа сабақ Құрал – жабдықтар: электронды көрсетілімдер, өсімдіктердің көбею жолдары  көрсетілген суреттер. І. Ұйымдастыру кезеңі: Амандасу, түгендеу ІІ. Жаңа сабақ түсіндіру: Әсер етуші  факторлар Жүйелі жіктеу 1.  Өсімдіктердің  бөлінуі 2. Өсімдіктерге тән белгілер 3.Өсімдіктерді ң көбеюі 4. Өсімдіктерді жіктеу 1. Өсімдіктер төменгі сатыдағы және  жоғарғы сатыдағы өсімдіктер болып  екіге бөлінеді. Төменгі сатыдағы  өсімдіктерге балдырларды  жатқызамыз. Ал жоғарғы сатыдағы  өсімдіктерге мүктерді,  қырықбуындарды, өсімдіктерді  жатқызамыз.  2. Өсімдіктерге тән ортақ белгілер: 1. Қасеттері: зат алмасу, көбюе, тыныс алу, тітіркену, қоректену, т.б 2. барлығы жасушалардан тұрады. 3. Ұлпалары: түзуші, негізгі, жабын,  тірек, фотосинтездеуші, қор жинаушы, өткізгіш, бөліп шығарушы ұлпалар  болады. 4. Мүшелері: сабығы, тамыры,  жапырағы, гүлі болады. 5. Өсімдіктер тіршілігінің соңына  дейін өсе береді 6. Көбеюі: өсімді, жынысты, жыныссыз 3. Өсімдіктердің көбеюі дегеніміз –  жеке санының артуы, өзінен кейін  ұрпақ қалдырып, түрдің сақталуын әрі  табиғатта таралуын қамтамасыз ету  қасиеті.  Өсімді көбею дегеніміз – денеден  тіршілік ете алатын бөліктердің  бөлінуі арқылы түрдің жеке санының артуы. Жыныссыз көбею споралар немесе  зооспоралар арқылы жүзеге асады.  Зооспора қозғалғыш спора деген  мағынаны береді. Зооспоралар арқылы көбюе суда, ылғалы мол топырақта  өсетін балдырларға тән.  Жынысты көбею кезінде қасиеттері  жағынан айырмасы бар гаметалар  қосылып зигота пайда болады. 4. Қазір жер бетінде 500 мыңдай түрі,  ал ҚР 5600 дей өсімдік түрлері бар.  Өсімдіктердің ұқсас түрлерін –  туысқа, ұқсас туыстарды –  тұқымдасқа,  ұқсас тұқымдастарды –  қатарға, ұқсас қатарларды – класқа,  кластарды­ бөлімге жіктейді. Жүйенің ең кіші бірлігі – түр. IІІ. Бекіту. Түр – туыс – тұқымдас – қатар – класс – бөлім. Осы қатарға мысал  келтіру. ІV. Сабақ қорытындысы:  Өсімдіктердің барлығына тән ортақ белгілер болады.  Басқа тірі ағзалар тәрізді зат алмасады, қоректенеді, тыныс алуды, көбейеді,  тітіркенеді. Жынысты және жыныссыз жолмен көбейеді. Өсімдіктер ажырату үшін  оларды жүйелейді.  V. Бағалау VІ.  Үй тапсырмасы: 13 парграфты оқып, тақырып соңындағы сұрақтарға жауап беру. Сынып: 7  Күні  Тақырыбы: Жоғарғы сатыдағы саңырауқұлақтар. Жеуге жарамды және улы  саңырауқұлақтар Мақсаты: Білім алушыларды сңырауқұлақтардың жоғарғы сатысымен таныстырып,  олардың төменгі сатыдағы саңырауқұлақтардан ерекшеліктерін көрсетіп, түсіндіру.  Улы және жеуге жарамды сңырауқұлақтарды айыра білуге үйрету. Міндеті: Білім алушыларды симбиоз, микориза терминдерімен таныстырып, олардың  маңызын, ерекшеліктерін көрсету. Дамытушылығы: Білім алушылардың осыған дейінгі саңырауқұлақтар туралы біген  ілімдерін одан әрі толықтырып, саңырауқұлақтардың улы және жеуге жарамды  түрлерімен таныстыру. Білімділігі: Білім алушыларға симбио бен микоризаның айырмашылығын түсіндіру. Тәрбиелігі: Білім алушыларды табиғатты сүюге, қорғай, аялай білуге баулу. Оларды  ұжымшылдыққа, топтастыруға үйрету. Сабақ типі: аралас сабақ Құрал – жабдықтар: Улы саңырауқұлақтар, жеуге жарамды саңырауқұлақтардың  суреттері, элктрокөрсетілімдер, флипчарт, саңырауқұлақтардың нақпішіндері І. Ұйымдастыру кезеңі: Амандасу, түгендеу ІІ. Үй тапсырмасын тексеру: 1. Зең саңырауқұлақтарының тұрмыста пайда болу  себептерін айтып бер.                                                       2. Жіпшумақ, мукор, аспергилл, пеницилл ұғымдары  нені білдіреді? ІІІ. Жаңа сабақ түсіндіру: Әсер етуші факторлар Жүйелі жіктеу 1. Қалпақшалы  саңырауқұлақтар 2. Саңырау­ құлақтардың  өсімдіктермен  селбесуі 3. Жеуге жарамды  және улы  саңырауқұлақтардың айырмашылығы 1. Қалпақшалы саңырауқұлақтар  қалпақтан және түбіртектен тұрады. Оны  жемісті денесі деп атайды. Жемісті  денесі жіпшумақтан дамиды.                           Саңырауқұлақтар    Түтікшелі                                    Қатпарлы Қалпағының астында           Қалпағының  астында майда шұрықтар болады.     қатпарлар  болады. 2. Микориза – саңырауқұлақтардың ағаш  тамырларымен селбесіп өсуі. Симбиоз – саңырауқұлақтар мен  ағаштардың пайдалу өсуі.  Қалпақшалы саңырауқұлақтар споралары арқылы дамиды, көбейеді. Споралар суыққа, құрғақшылыққа өте төзімді  келеді.  3. Жеуге жарамды саңырауқұлақтар да  жоғарғы сатыдағы саңырауқұлақтарға  жатады. Оларды өсімдік еті деп,  тағамдарға қосады. Оның құрамында 10­ 20% құрғақ затының, 2­4% нәруыз, 1%  май болады. бұлар саңырауқұлақтың  дәмін жақсартады. Жеуге жарамды  саңырауқұлақтардың 100­ге жуық түрі  бар.  Жеуге жарамды және улы  саңырауқұлақтар  Жеуге жарамды Ақ  саңырауқұлақ Арышқұлақтар Майқұлақ Ойысқұлақ Түлкіжем Қозықұйрық Бүріскі Көңқұлақ Улы Жалған  түлкіжем Боз арамқұлақ Шыбынжұт Көңілкеш Жалған  түбіртек    Жеуге жарамды және улы  саңырауқұлақтардың айырмашылығы Жеуге жарамды Кәдімгі  түлкіжем­  қалпақшасының  шеті желбіреген, үстіңгі беті  ақшыл­сары  түсті Қозықұйрық –  қалпақшасының  астынғы жағы  алқызыл түсті  болады. Улы  Жалған  түлкіжем –  қалпақшасының  үсті тегіс,  үстіңгі беті  қызғыл­сары  түсті Боз арамқұлақ – қалпақшасының  асты ақшыл­ жасыл түсті  болады. IV. Бекіту: 37 беттегі кестемен жұмыс V. Сабақ қорытындысы: Қалпақшалы саңырауқұлақтар көпжасушалы ағзалар.  Хлорофилі жоқ, сондықтан күн жарығын керек етпейді. Бұлардың түтікшелі және  қатпарлы түрі болады. саңырауқұлақтардың көбею сызбанұсқасы: қалпақша астындағы спорангий – споралар – жіпшелер – жіпшумақ – жемісті дене – пісіп жетілген  қалпақшалы саңырауқұлақтар. VІ. Бағалау VІІ.  Үй тапсырмасы: 8,9 параграфтарды оқып, сұрақтарға жауап беру. Жнуге  жарамды және улы саңырауқұлақтарды жазып келу Сынып: 7   Күні  Тақырыбы: Паразит саңырауқұлақтар. Саңырауқұлақтардың табиғаттағы және адам  өміріндегі маңызы. Мақсаты: Паразит саңырауқұлақтармен таныстырып, олардың ерекшеліктерін  көрсету.  Міндеті: Ақұнтақ, қастауыш, тат, қаракүйе, фермент, антибиотик, гибереллин,  боверин  терминдерімен таныстыру. Дамытушылығы: Паразит саңырауқұлақтарын басқа саңырауқұлақтардан айыра  білуге үйрету Білімділігі: Саңырауқұлақтардың адам өміріндегі  және табиғаттағы маңыздары  туралы білетін білімдерін одан әрі толықтыру. Тәрбиелігі: Білім алушыларды табиғатты сүюге, қорғай, аялай білуге баулу. Оларды  ұжымшылдыққа, топтастыруға үйрету. Сабақ типі: аралас сабақ Құрал – жабдықтар: Паразит саңырауқұлақтар зақымдаған өсімдіктердің суреттері,  электрокөрсетілмдер, флипчарттар, видеокөрсетілім І. Ұйымдастыру кезеңі: амандасу, түгендеу ІІ. Үй тапсырмасын тексеру: 1. Жеуге жарамды және улы саңырауқұлақтарды қалай  айыра аласын?                                 2. Жоғарғы сатыдағы саңырауқұлақтар туралы не айталасын? ІІІ. Жаңа сабақ түсіндіру: Әсер етуші  факторлар Жүйелі жіктеу 1. Паразит  саңырауқұлақтары 2. Саңырау­ құлақтардың  маңызы 1. Паразит саңырауқұлақтар тірі  ағзалардың денесінде өсіп жетіліп, тірі  жасушалардың ағзалық заттарымен  қоректенеді. Жазда әр түрлі  өсімдіктердің жапырағында,  сабақтарына аппақ ұн сеуіп тастаған  сияқты болады. Бұл – ақұнтақ  саңырауқұлағының жіпшумақтары.   Өсімдіктердің зақымдалған  жапырақтары мен сабақтарының  бетіндегі жіпшумақтың арасында көптеген қызғылт түсті. Кейінірек  қоңыр түсті жемісті денелер түзеді.  Ішіндегі түзілген жыныс жасушалары  қосылып, зигота түзіледі. Әрбір  зиготадан – қалта, оның ішінде 8 спора  түзіледі де, жемісті денелердің ішінде  қыстап шығады.  Етістікті аралап жүргенде бидай  масағынан сәл иіліп келген қара түсті  қастауышты көруге болады. Ол паразит  саңырауқұлақ. Тат саңырауқұлағы дәнді дақылдарды, қамысты және басқа  өсімдіктерді зақымдайды. Астық  дақылдарыныңғ жабайы дәнді  дақылдардың және басқа да  өсімдіктердің кейде дәндерінің  орнында, кейде сабағында үгітілп  тұрған қара тозаңдар көрінеді. Бұл –  қаракүйе саңырауқұлағы. Ағаштардың  сабағында өсетін пішіні малдың тұяғына ұқсас саңырауқұлақтар діңқұлақ деп  аталады.  2. Саңырауқұлақтар тайгада, далалы  жерлерде, тау, ормандарда,  шалғындықта, батпақта, қоймаларда,  құрылыстарда кездеседі. Сөйтіп  табиғатта зат айналымына қатысады.  Саңырауқұлақтардың қалдықтарды  ыдыратуы топырақтың тазаруына,  аурулардың таралмауына көп пайдасын  тигізеді.  Саңырауқұлақтардың құрамы  ферменттерге бай.  Олар өздерінен  арнайы зат бөліп, зиянды  бактериялардың өсуін тежейді. Оларды  антибиотиктер деп атайды. өсімдіктерді тез өсіретін зат­ гибреллин, зиянды  бунақденелілерге қарсы қолданылатын  боверин де саңырауқұлақтардан  алынады.      IV. Бекіту.42 беттегі кестемен жұмыс. V. Сабақ қорытындысы: Саңырауқұлақтар табиғатта зат айналымына қатысады, әр  түрлі қалдықтарды ыдыратып, шірітіп топырақ құнарлығын арттырады. Сондай­ақ  қауіпті аурулардың таралмауына пайдасын тигізеді. Саңырауқұлақтардың құрамында 80­90% су, 2­4% нәруыз, 1 % май болады.  Демек оларды тағамға пайдаланады. Өте  қажетті дәрі өндіруде де маңызы зор.  VІ. Бағалау VІІ.  Үй тапсырмасы: 10,11 параграфтарды оқып, тақырып соңындағы сұрақтарға  жауап беру. Сынып:  Күні  Тақырыбы: Өсімдіктер дүниесі Мақсаты: Білім алушыларға өсімдіктердің жіктелу ерекшеліктерін, олардың ортақ  белгілерін түсіндіріп, оқыту  Міндеті:Өсімдіктердің жынысты және жыныссыз көбею ерекшеліктерімен таныстыру,  өсімдіктердің жүйелену жолдарымен таныстыру. Дамытушылығы: Білім алышылардың өсімдіктер дүниесі туралы білімдерін одан әрі  дамыту  Білімділігі: Білім алушыларға туыс, тұқымдас, қатар, клас ұғымдарын түсіндіру    Тәрбиелігі: Білім алушыларды табиғатты сүюге, қорғай, аялай білуге баулу. Оларды  ұжымшылдыққа, топтастыруға үйрету.    Сабақ типі: қайталау сабағы, аралас сабақ Құрал – жабдықтар: электронды көрсетілімдер, өсімдіктердің көбею жолдары  көрсетілген суреттер. І. Ұйымдастыру кезеңі: Амандасу. Түгендеу ІІ. Үй тапсырмасын тексеру: І бөлімді тексеру: 1. Мақта өсімдігінде ауру туғызатын вирус 2. Бактерия жасушасына енетін вирус 3. Көзге көрінбейтін тірі ағзаларды зерттейтін ғылым 4. Бактерия спораларының атқаратын қызметі 5. Өлі ағза денесінде тіршілік ететін бактериялар қалай аталады? 6. Тұмау ауруын тудыратындар 7. 8. Саңырауқұлақ жасушасында жиналатын қоректік қор затынын атуы 9. Талшығы бар спораның атауы 10.Споралар түзілетін орын 11.Нан ашытуға пайдаланатын саңырауқұлақ 12.Көгілдір зең саңырауқұлағының атауы  Саңырауқұлақтарды зерттейтін ғылым 13.Лимон қышқылы алынатын саңырауқұлақ 14.Қалпақшалы саңырауқұлақтың жемісті денесі неден тұрады? 15.Саңырауқұлақтың өсімдікпен селбесуі 16.Қалпақшасы қызыл түсті улы саңырауқұлақ 17.Қалпақшалы саңырауқұлақтың топырақ ішінде көрінбей жататын бөлігі 18.Қайынқұлақ саңырауқұлағы улы ма, усыз ба? 19.Бидай масағын зақымдайтын паразит саңырауқұлақ 20.Жүгері собығында болатын паразит саңырауқұлақ 21.Тасқа жабысып өсетін қына қалай аталады? 22.Қандай балдыр қына денесін құрайды? 23.Бұғы қынасы ғылымда қалай аталады? 24.Қына жақсы өсу үшін қандай жағдай керек? 25.Қалалардың лас ауасына қына өсе ме? Неге? 26.Сыртқы орта тазалығын көрсететін ағза 27.Қынадағы фотосинтез үдерісіне қатынасатын ағза   ІІІ. Жаңа сабақ түсіндіру: Әсер етуші  факторлар Жүйелі  жіктеу 1.  Өсімдікте р  дүниесіне  жалпы  сипаттама Жалпы өсімдіктер төменгі сатыдағы  және жоғарғы сатыдағы өсімдіктер  деп үлкен екі топқа бөлінеді. Төменгі  сатыдағы өсімдіктерге тек балдырлар  ғана жатады. Бұрын төменгі сатыдағы  өсімдіктерге топтастырылған қыналар  тіршілік ерекшеліктерне байланысты  саңырауқұлақтар дүниесінің қыналар  бөлімі болып жеке қарастырылуда. Ал  балдырлар қарапайым құрылысты  біржасушалы және күрделі құбылысты көпжасушалы болып келеді. Алайда  олардың сабағы да, жапырақтары да  болмайды. Бұлардың спора түзетін  спорнгийі және жыныс жасушалары  бір жасушадан пайда болады. Мүктер,  қырықбуындар, плаундар,  қырықжапырақтар спора арқылы,  жынысты, жыныссыз жолмен көбейетін жоғары сатыдағы өсімдіктер. Олардың тамыры, сабағы, жапырағы бар.  Жыныстық мүшелері – көпжасушалы.  Ал жоғары сатыдағы өсімдіктерге  жататын ашық және жабық тұқымды  өсімдіктер тұқым арқылы көбейеді.  енді біз төменгі және жоғары сатыдағы өсімдіктердің дүние тармағын  қарастырамыз IV. Бекіту. Білім алушылармен өсімдіктер дүниесі туралы сұхбат­дәріс өткізу V. Сабақ қорытындысы: Өсімдіктер дүниесі қалай бөлінеді? VІ. Бағалау VІІ.  Үй тапсырмасы: ІІ бөлімнің кіріспесін оқып, өсімдіктер туралы білімінді  қорытындыла. Сынып: 7  Күні  Тақырыбы: Біржасушалы балдырлар Мақсаты: Білім алушыларға тірі ағзалар дүниесіндегі орын алатын төменгі сатыдағы  жасушалар тобына жататын біржасушалы балдырлар туралы мәлімет беру. Міндеті: Таллом, хламинодомонада, хлорелла терминдеріне толық анықтама беріп,  олардың маңызын түсіндіру Дамытушылығы: Білім алушылардың төменгі сатыдағы өсімдіктер ішіндегі  біржасушалы балдырлар туралы білетін білімдерін одан әрі толықтырып, дамыту. Білімділігі: Білім алушылардың біржасушалы балдырлардың көбею ерекшеліктері,  құрылысы, маңызы туралы білімдерін толықтыру Тәрбиелігі: Білім алушыларды табиғатты сүюге, отандық өсімдіктерге  қызығушылығын арттыруға, ұжымшыл болуға баулу. Сабақ типі: жаңа сабақ Құрал – жабдықтар: Біржасушалы балдырлар суреттері, электрокөрсетілімдер,  флипчарттар І. Ұйымдастыру кезеңі: Амандасу, түгендеу ІІ. Жаңа сабақ түсіндіру: Жүйелі жіктеу 1. Балдырлар  туралы жалпы  мәлімет 2. Жасыл  балдырлар 3. Хлорелла  1. Балдырлар теңіз, көл, өзендер және тоқтау  суларда, топырақта тіршілік етеді. Олардың  біржасушалы, шоғырлы, көпжасушалы түрлері  болады. Көпжасушалы өкілдерінің денесін таллом деп атайды. Таллом – денесінде ұлпалар  болмайтын және мүшелерге бөлінбейтін өсімді  бөлік. Жасшалары бір ядролы. Цитоплазмасында  Әсер етуші факторлар мен  хламидомонада балдырлары органоидтары мен вакуольдері болады. Балдыр  жасушасындағы хлоропластарды­хромотофор деп атайды. Балдырлар талшықты не талшықсыз жеке  жасушалар және шоғырлар күйінде кездеседі.  Олар өсімді, жынысты, жыныссыз көбейеді Өсімді Балдырлар  жасушалары екіге  бөлінеді.  Жіп тәрізді  балдырлар  талломы  бірнеше  бөлшекке  бөлінеді. Жыныссыз Талломдағы  арнайы  қалтадан  біржасушалы талшығы бар  зооспоралар  түзіледі.  Кейде  талшығы  болмайды.  Зооспоралар  төсемікке  бекініп өніп,  балдырға  айналады. Жынысты  Аталық  және аналық жыныс  жасушалары қосылып  зигота  түзеді. Бір  талломда  түзілген  гаметалар  не әр түрлі  талломның  бойында п.б  гаметалар  қосылады                     Балдырлар түсіне қарай Жасыл                 Қоңыр                  Қызыл 2. Біржасушалы жасыл балдырлар бұдан шамамен  1,5 млрд жыл бұрын п.б. Бір өкілі –  хламидомонада. Ол тоқтау суларда мекен етеді.  Хломидомонаданың жасуша қабықшасы  жасунықтан тұрады. Жақсы жетілген екі талшығы, алдыңғы жағында жиырылғыш вакуоль және  қызыл көзшесі болады. Жынысты және жыныссыз  жолмен көбейеді. жыныссыз көбейгенде  жасушасы 2­ге,4­ке, 16­ға 32­ге бөлінеді.  Хлорелла да біржасушалы балдырға жатады.  Оның хломидомонададан айырмашылығы оның тез қозғалатын екі талшығы және көзшесі болмайды.  Екі балдырлармен де суда жүзетін балықтар  қоректенеді.  Хлорококк – топырақта, ағаштың діңінде өседі. IІІ. Бекіту.Алгология – ботаниканың балдырларды зерттейтін бөлімі. Хлорелл  ғарышқа ұшырылған алғашқы өсімдік. ІV. Сабақ қорытындысы: Балдырлар көбіне суда, ылғалды топырақта, таста және  ағаш дініңде  тіршілік ететін төменгі сатыдағы өсімдіктер. Балдырлар хлорофиллден  және пигменттерден құралады.  V. Бағалау VІ.  Үй тапсырмасы: 14­параграфт оқып, сұрақтарға жауап беру.       Сынып: 7  Күні  Тақырыбы: Көпжасушалы жасыл балдырлар Мақсаты: Білім алушыларды көпжасушалы жасыл балдырлармен таныстырп, олардың тіршіліктегі  маңызын түсіндіру Міндеті: білім алушыларды спирогира, улотрикс, балдырларымен таныстырып, осы балдырлардың  маңызын, ерекшеліктерін түсіндіру Дамытушылығы: білім алушылардың көпжасушалы балдырлар туралы білетін мәліметтерін одан  әрі толықтыру Білімділігі: көпжасушалы жасыл балдырлардың көбею ерекшеліктерін көрсетіп, білімдерін  толықтыру Тәрбиелігі: білім алушыларды табиғатты қорғауға, табиғатты сүйіп, бағалауға баулу. Сабақ типі: аралас сабақ Құрал – жабдықтар:  флипчарт, спирогира және улотрикс, ламинария балдырларының суреті І. Ұйымдастыру кезеңі: амандасу, түгендеу ІІ. Үй тапсырмасын тексеру:  Балдыр  Көбеюі Хлорелла Хламидомонада Хлорококк ІІІ. Жаңа сабақ түсіндіру: Тіршілік  мекені Ерекшелігі  Әсер етуші  факторлар Жүйелі  жіктеу 1.  Спирогира 2. Улотрикс Спирогира – жібі бір қатарға орналасып,  ұзын жасушалардан құралған көпжасушалы  балдыр.                    Спирогира көбеюі өсімді                                              жынысты Өсімді көбею кезінде спирогира жіпшесі  бірнеше бөлшекке не жеке жасушаларының  бөлінуі арқылы жүреді. әр бөлшегінің  жасушасынан жас спирогира пайда болады. Жынысты көбею кезінде жіптеріндегі екі жасушаның қосылуы арқылы жүреді.  Улотрикс – көпжасушалы жіп тәрізді жсыл  балдырдың екінші түрі. Улотрикс ағын су  түбіндегі заттарға бекініп өседі. Әрбір  жасушасындағы жасыл түсті хромотофоры  жалпақ білезік тәрізді болып келеді.                  Улотрикс көбеюі   Жыныссыз көбею               жынысты көбею Жыныссыз көбейгенде кез келген жасыл  жасушаларында екі, төрт талшықты  зооспоралар түзіледі. Олар қозғалып  төсемікке бекінеді. Талшығын жойып, жаңа  жасуша түзе бастайды. Біртіндіп улотрикс  жіпшесі пайда болады. Жынысты көбейгенде кез келген жасушасы  бөлшектерге бөлінеді. Зооспорадан кішкене екі талшықты гамета түзіледі. Олар қоялып  зигота түзеді. Спирогира мен улотрикс  балдырлары күн сәулесінің қатысуымен  хромотофорларына судағы еріген  көмірқышқыл газын сіңіріп, ағзалық зат  түзіп қоректенеді. Оттегін бөліп шығарады. Ол оттегімен судағы тірі ағзалар демалады.  № 4 зертханалық жұмыс. Біржасушалы және көпжасушалы жасыл балдырларды көріп, зерттеу.  IV. Бекіту: кестені толтыр. Балдырлар  Спирогира  Улторикс Ерекшелігі  Көбеюі V. Сабақ қорытындысы: Табиғатта біржасушалы және көпжасушалы жасыл балдырлардың 13000  түрі бар. Солардың бірі – спирогира мен улотрикс. Олар өсімді жолмен (спирогира), жыныссыз және  жынысты жолмен (улотрикс) көбейеді. бұлар өзге жасыл балдырлар тәрізді күн сәулсінің қатысымен  хрототофорына судағы еріген көмірқышқыл газды сіңіру арқылы ағзалық зат түзіп, қоректенеді.  Фотосинтез кезінде оттегін газ түрінде бөліп шығарады. Судағы тірі ағзалар оттегі газымен тыныс  алады. VІ. Бағалау VІІ.  Үй тапсырмасы: 15 параграфты оқып, сұрақтарға жауап беру. Сынып: 7  Күні  Тақырыбы: Теңіз балдырлары Мақсаты: Білім алушыларды біржасушалы және көпжасушалы балдарлар туралы алған білімдеріне  қоса, теңізде мекен ететін басқа балдырлармен таныстыру. Міндеті: Қоңыр және қызыл балдырламен таныстырып, олардың ерекшеліктерін көрсету. Дамытушылығы: Білім алушылардың балдырлар туралы білмдерін одан әрі дамытып, толықтыру. Білімділігі: Балдырлардың табиғаттағы және шаруашылықтағы маңызын түсіндіріп, оларды қорғау  шараларына үйрету Тәрбиелігі: білім алушыларды табиғатты қорғауға, табиғатты сүйіп, бағалауға баулу. Сабақ типі:  аралас сабақ Құрал – жабдықтар: флипчарт, теңіз балдырларының суреттері. І. Ұйымдастыру кезеңі: Амандасу, түгендеу ІІ. Үй тапсырмасын тексеру: 1. Спирогира балдыры туралы не айта аласын?                                                       2. Улотрикс балдырының ерекшелігі неде? ІІІ. Жаңа сабақ түсіндіру: Жүйелі  жіктеу 1. Қоңыр  Қоңыр балдырлардың барлығы да  көпжасушалы, 1500 түрі бар. Олардың  жасуша қабықшасының сырты созылыңқы  Әсер етуші  факторлар балдырлар 2. Қызыл  балдырлар 3. Балдыр­ лардың  маңызы.  Оларды  қорғау сілемейлі қабықшамен қапталған. Бір  ядролы. Хромотофорларында  хлорофилл  және қоңыр бояулары болады. жасушаның  қор заты­ полисахаридтер.  Қоңыр балдырларға ламинария, саргассум  т.б. Ламинария теңіз жағалауындағы 5­10 км  аймақты қамтып, 20­30 м тереңдікте өседі.  Ұзындығы 50 см дейін жоғары созылған  бөлімі болады. одан ұзындығы 3­4 м жалпақ  таспа сияқты өсінділері жетіледі. Жынысты  көбейеді. Саргассум балдыр денесінде жидекке ұқсас  домалақ өсінділер болады.     Теңіздің терең түбінде (270 м) қызыл  балдырлар тіршілік етеді. Талломы – таспа,  тақташа, жіп тәрізді болады. Жасушасының  қор заты – май және қантты зат.                 Қызыл балдырдың көбеюі  Өсімді                   жыыысты           жыныссыз Өсімді көбейгенде бөлініп қалған  бөліктерінен жаңа дарақ түзілмей, жетіліп,  бөлініп, өседі. Жыныссыз көбейгенде түзілетін спораның  талшығы болмайды. Судың ағынымен  қозғалады.  Біржасушалы аталық жыныстық мүшесі  тармақтарының ұшында не денесінің үстінде  жетіледі. Онда көп аталық жыныс  жасушалары түзіледі. Аналық жыныс мүшесі  – тармақ ұшындағы жасушадан пайда  болады. Жұмыртқа жасушасы   ұрықтанғаннан соң күрделі өзгерістерге  ұшырап, жыныссыз ұрпағына айналады. 1 г топырақта 50000 балдыр болады. Қытай  мен Жапонияда порфира балдырын арнайы  табиғи жағдайға жақын ортада өсіріп,  көкөніс есебінде тамаққа пайдаланады.  Ламинария балдырын теңіз орамжапырағы  деген атпен адамның қалқанша безінің  жұмысын жақсарту, жемсау ауруынан  сақтандыру үшін тамаққа қосады. Теңіз балдырларынан йод, спирт, сірек  қышқылы, жасунық, агар­агар алынады. Кладофора жасыл балдырынан қазағ алады.    IV. Бекіту: Қандай балдырлар бар? Олар қалай көбейеді? олардың ерекшеліктері V. Сабақ қорытындысы: теңіз суында қоңыр және қызыл балдырлар тіршілік етеді. Табиғатта   қоңыр балдырлардың 1500 түрі бар. Бұлар – яролы төменгі сатыдағы өсімдіктер. Қоңыр балдырлар теңіздің 180­200 м тереңдігінде өседі. Қызыл балдырлардың 4000 жуық түрі белгілі. Ұзындығы 2 м  шамасында болады. бұлар өсімді, жыныссыз және жынысты жолмен көбейеді. VІ. Бағалау VІІ.  Үй тапсырмасы: 16 параграфты оқып, сұрақтарға жауап беру. 4 тарау параграфтарын  қайталап, тестке дайындалу Сынып: 7  Күні  Тақырыбы: Жоғарғы сатыдағы өсімдіктер дүние тармағы туралы жалпы мәлімет. Мақсаты: Білім алушыларды жоғары сатыдағы өсімдіктермен таныстыру. Олар неге  жоғары сатыдағы өсімдіктерге жататынын түсіндіру. Міндеті: білім алушыларға жоғарғы сатыдағы өсімдіктер споралы және тұқымды  болып бөлінетінін көрсетіп, түсіндіру. Дамытушылығы: Жоғарғы сатыдағы өсімдіктерге жататын өсімдіктер туралы  хабарларын әрі қарай толықтырып, дамыту. Білімділігі: Жоғары сатыдағы өсімдіктердің ерекшеліктерін көрсетіп, олар туралы  білімдерін толықтыру. Тәрбиелігі: білім алушыларды табиғатты қорғауға, табиғатты сүйіп, бағалауға баулу. Сабақ типі: аралас сабақ Құрал – жабдықтар: Жоғары сатыдағы өсімдіктер суреттері, флипчарт,  балдырлардың суреттері. І. Ұйымдастыру кезеңі: Амандас, түгендеу ІІ. Үй тапсырмасын тексеру: 4 тарау бойынша өткен тақырыптардан алған білімдерін тексеру. 1. Ұлпалары болмайтын, мүшелерге бөлінбейтін өсімді бөлігі қалай аталады? 2. Жүйенің ең кіші бірлігі 3. Балдыр жасушасындағы хлоропластардың атауы 4. Жасыл балдырдың бір жасушалы талшықты түрі 5. Ғарышқа алғаш ұшырылған бір жасушалы талшықсыз жасыл балдыр. 6. Хромотофоры оралма тәрізді орналасқан көпжасушалы жасыл балдыр.  7. Қоңыр балдырлар қайда кездеседі? 8. Ламинария су түбіне қандай бөліктері арқылы бекінеді? 9. Қағаз өндірісіне пайдаланатын жасыл балдыр? 10.Хромотофоры білезік тәрізді су түбіне бекініп өсетін жіп тәрізді жасыл балдыр. 11.Балдырлардың суға бөліп шығаратын газы 12.Қоңыр балдырларда хлорофилден басқа қандай түсті пигмент болады? 13.Балдырлар жынысты көбейгенде гаметалардың қосылуынан не пайда болады? Әсер етуші  факторлар ІІІ. Жаңа сабақ түсіндіру: Жүйелі  жіктеу 1. Жоғары  сатыдағы  өсімдіктер  дүние  тармағына  жалпы  сипаттама Бұдан бұрын біз төменгі сатыдағы  өсімдіктердің құрылысымен,  түрлерімен таныстық.. Өсімдік  мүшелеріне не жататынын 6­ сыныптан білеміз. Төменгі сатыдағы  өсімдіктерден жоғары сатыдағы  өсімдіктердің басты айырмашылығы,  олардың ұлпалары мен мүшелері  жақсы жетілген. Барлық жоғары  сатыдағы өсімдіктердің аталық және  аналық жыныс мүшелері  көпжасушалы. Жоғары сатыдағы  өсімдіктердің дамуы ұрықтық және  ұрықтан кейінгі кезеңдерден тұрады.                  Жоғары сатыдағы  өсімдіктер   Жоғары сатыдағы              тұқымды  өсімдіктер споралы  Жоғары сатыдағы өсімдіктерге.  Мүк, плаун, қырықбуын, қырықжапырақтәріздестер, ашық  тұқымдылар, жабық тұқымдылар  бөлімдері жатады. IV. Бекіту: Төменгі сатыдағы өсімдіктер мен жоғары сатыдағы өсімдіктердің  айырмашылығы неде? V. Сабақ қорытындысы: Кесте толтырайық Төменгі сатыдағы өсімдіктер  Жоғары сатыдағы өсімдіктер VІ. Бағалау VІІ.  Үй тапсырмасы: 5 тараудың кіріспесін оқып, төменгі сатыдағы өсімдіктер мен  жоғары сатыдағы өсімдіктер айырмашылығын жазып келу       Сынып: 7       Күні: Тақырыбы: Мүктәріздес өсімдіктер бөлімі Мақсаты: Мүктәріздес өсімдіктердің тірі табиғаттағы маңызы туралы жаңа  түсініктерді қалыптастыру. Міндеттері Дамытушылығы: білім алушылардың ерікті түрде тұрақты зейін қоюын дамыту.  Салыстыру және қорыту біліктілігін дамыту. Білімділігі: Мүктәріздес өсімдіктердің тірі табиғаттағы маңызы туралы жаңа  түсініктерді қалыптастыру. Мүктәріздес өсімдіктердің көбею, даму, өсу  ерекшеліктерін түсіндіру. Тәрбиелілігі: білім алушылардың диалектикалық­материалистік көзқарастарын  қалыптастыру. Өз бетінше ойлануға тәрбиелеу. Санитарлық – гигиеналық дағдыларын,  салауатты өмір сүру әдеттерін тәрбиелеу. Құрал­жабдықтар: Мүктәріздес өсімдіктер суреттері, флипчарт, электронды  көрсетілімдер. Сабақ типі: аралас сабақ Әдістемелік шешім: сұхбат, әңгіме­сұхбат, кестелер суреттер көрсету, тақтамен  жұмыс І. Ұйымдастыру кезеңі: амандасу, түгендеу, журнал толтыру. Сабақ жоспарымен  таныстыру.   ІІ. Үй тапсырмасын тексеру:  1. Жоғары сатыдағы өсімдіктер туралы не білесің? 2. Жоғары сатыдағы өсімдіктер ерекшеліктері ІІІ. Жаңа сабақ түсіндіру: Жүйелі жіктеу 1. Мүктәріздес  өсімдіктер  ерекшелігі 2. Көкек мүгі Дүние жүзінде 22 – 27 мыңға дейін түрлері бар. Бриология – мүктерді зерттейтін ғылым. Мүктәріздестер – аласа, көпжылдық, сирек  жағдайда біржылдық өсімдіктер. 1 мм – 70 см  дейін.                        Құрылысы Әсер етуші  факторлар Ризоид                     сабағы                 жапырағы Ризоид – бірнеше жасушалардан тұратын  жіңішке жіп тәрізді сыртқы қабығының өсіндісі Сабағы  ­ сыртын бірнеше қатар жасушалардан  тұратын қабықша жауып тұрады. Көкек мүгі – екіүйлі өсімдік. Аталық­  көпжылдық, аналық – біржылдық. Биіктігі – 40  см. Сабағы бұтақтанбайды. Сабағында тірек  ұлпасы болады. Фотосинтез жүреді.                              Көбеюі Жынысты                                      жыныссыз Жынысты – аталық өсімдік ең ұшында аталық  жыныс жасуша. Аналық ең ұшында аналық жасуша. Аналық + аталық – ұрықтанады –  жұмыртқажасуша – қауашақ – спора. Жыныссыз – споралар шашылып, өніп, өскін  пайда болады.  ІV. Бекіту: 1. Ризоидтың тамырдан айырмашылығы                     2. Мүктәрізділердің жынысты және жыныссыз көбеюін талдау. V. Қорытынды: Мүктәріздестер қоңыржай белдемде кең таралған. Мүктердің  көпшілігі сабақты және жапырақты болып келеді. Тамыр қызметін ризоид атқарады.  Мүктер өсімді, жыныссыз, жынысты жолмен тек суда ғана көбейеді.  Мүктәріздестердің аса кең тараған өкілі. Көкек мүгі және шымтезек мүгі. Көкек мүгі  спора арқылы, өсімді, жыныссыз жолмен көбейетін екі үйлі жасыл өсімдік. VІ. Үй тапсырмасы: 17 параграфты оқып, сұрақтарға жауап беру.    VІІ. Бағалау       Сынып: 7       Күні:     Тақырыбы: Шымтезек мүгі. Мақсаты: Мүктәріздес өсімдіктердің тірі табиғаттағы маңызы туралы жаңа  түсініктерді қалыптастыру. Шымтезек мүгінің ерекшеліктерін түсіндіру. Міндеттері Дамытушылығы: білім алушылардың анализ, синтез, салыстыру, қорытындылау,  нақтылау, жіктеу қабілеттерін дамыту. Білімділігі: Мүктәріздес өсімдіктердің тірі табиғаттағы маңызы туралы жаңа  түсініктерді қалыптастыру. Мүктәріздес өсімдіктердің көбею, даму, өсу  ерекшеліктерін түсіндіру. Шымтезек мүгінің құрылысы мен көбеюі туралы ой қозғау. Тәрбиелілігі: жинақылық пен көңіл аударуға үйрету. Салауатты өмір сүру салтын  ұстануға тәрбиелеу. өздігінше ойлануға баулу. Құрал­жабдықтар: Мүктәріздес өсімдіктер суреттері, флипчарт, электронды  көрсетілімдер. Сабақ типі: аралас сабақ Әдістемелік шешім: сұхбат, әңгіме­сұхбат, кестелер суреттер көрсету, тақтамен  жұмыс І. Ұйымдастыру кезеңі: амандасу, түгендеу, журнал толтыру. Білім алушылардың  көңіл күйін сұрау. Сабақ жоспарымен таныстыру.  ІІ. Үй тапсырмасын тексеру:  1. Мүктерді зерттейтін ғылым. Мүктер қалай қоректенеді? 2. Ризоид деген не?    ІІІ. Жаңа сабақ түсіндіру: Жүйелі жіктеу 1.Шымтезек мүгінің құрылысы 2. Маңызы  Шымтезек мүгінің сабағы жиі бұтақталған  көпжылдық өсімдік. Басқа мүктәріздес  өсімдіктерден айырмашылығы – ризоиды  болмайды. Сабақ арқылы сіңіреді.                     Жапырақ жасушалары Ұзын, жіңішке, хлорофилл     ішінде цитоплаз дәндері бар жасыл                  ­масы жоқ өлі түсті тірі жасушалар                жасушалар Әсер етуші  факторлар фотосинтез жүреді              су қоры жиналады                                                             Көбеюі Жынысты                                     жыныссыз Шымтезек мүгі – ылғалы мол жерлерде өседі.  1. Топырақтың батпақтануын тездетеді. 2. Топырақ түзеді 3. Балапан шығаратын құстардың қорегі,  тығылатын орны. 4. Шымтезек өндіреді 5. Су – тұщы су қоры.   ІV. Бекіту:  5 зертханалық жұмыс. Көкек мүгінің (жасыл мүк) құрылысы. V. Қорытынды: Шымтезек мүгінің 350­ден астам түрі бар. Ол – бірүйлі өсімдік. өте  ылғал жерлерде тамырсыз және ризоидсыз, тікелей суды сабағы және жапырағы  арқылы сіңіреді. Шымтезек мүгі суды өз салмағынан 20­25 есе көп сіңіре алады.  Құрғақшылық кезінде, су болмағандықтан, өлі жасушалардың іші ауаға толады да  мүктің түсі ағарып кетеді. Сондықтан ақ мүк деп те атайды. Шымтезек мүгінің сабағы  түпкі бөлігінен қурайды. Сөйтіп, шымтезек түзеді. Шымтезек мүгі латынша сфагнум  деп аталады. VІ. Үй тапсырмасы: 18 параграфты оқып, сұрақтарға жауап, беру.     VІІ. Бағалау         Сынып: 7 Күні: Тақырыбы: Плаунтәріздес өсімдіктер бөлімі. Қырықбуынтәріздес өсімдіктер бөлімі. Мақсаты: плаунтәріздес өсімдіктер және қырықбуынтәріздес өсімдіктердің  құрылысы, қызметі, табиғаттағы маңызы туралы білім беру. Міндеттері Дамытушылығы: тұрақты түрдегі ерікті зейін қоюды дамыту. Білім алушылардың  анализ, синтез, салыстыру, қорытындылау, нақтылау, жіктеу қабілеттерін дамыту. Білімділігі: плаунтәріздес өсімдіктер және қырықбуынтәріздес өсімдіктердің  құрылысы, қызметі, табиғаттағы маңызы туралы білім беріп, осы өсімдіктердің  ерекшелігі және көбеюі жолдары туралы білімдерін толықтыру. Тәрбиелілігі: өзін ­ өзі бақылау дағдысын тәрбиелеу. өздігінше ойлануға баулу.  Денесін жетілдіру қажеттілігін сезінуге баулу. Құрал­жабдықтар: электронды көрсетілімдер, кеппешөптер, флипчарт Сабақ типі: аралас сабақ, зертханалық жұмыс Әдістемелік шешім: сұхбаттасу, әңгімелесу, білім алушылардың ойын тыңдау,  көрсетілмдер көрсету, кітаппен жұмыс. І. Ұйымдастыру кезеңі: амандасу, түгендеу, журнал толтыру. Білім алушылардың  көңіл күйін сұрау. Сабақ жоспарымен таныстыру  ІІ. Үй тапсырмасын тексеру:  Көкек мүгі мен шымтезек мүгін салыстыру. Тақтамен жұмыс ІІІ. Жаңа сабақ түсіндіру: Жүйелі жіктеу 1.Плаунтәріздес  өсімдіктердің  сипаттамасы 2. Қырықбуынтәріз­ дес өсімдіктердің  сипаттамасы.  Сабағы жерге төселіп өседі, төселген сабақтан  жоғары қарай  ­ ұсақ жапырақтары бар  өркендері, төмен қарай қосалқы тамырлары  жетіледі. Күзде тік өркендердің ұшында 2­ден  спора түзетін масақтары дамиды.  Сабағы сыртқы  ­ өң – асты қабық. Ортаңғы – шеңберлі шоқ Сыртқы қабатында тірек ұлпасы бар.                          Көбеюі   өсімді                жынысты           жыныссыз Өсімді – төселіп өсетін өркендері, үзінділер  арқылы Жыныссыз – споралар арқылы Әсер етуші  факторлар Жынысты – споралардың өнуінен басталады. Маңызы:  1. фотосинтез, О2 бөліп шығарады. 2. топырақ түзеді 3. дәрі­дәрмек Сабағы көп буыннан тұрады. Ерекшеліктері: 1. тамырсабақ  2. көктемгі өркен – 20 см, қоңыр, масақ           Көбею                                        спора 3. жаздық өркен – хлорофилл, өсу.                               Көбеюі  өсімді                   жыныссыз           жынысты тамырсабақ             споралар          споралар ­  түйнек                                               ат+ан ­ өскін Маңызы: 1. топырақты бүлінуден сақтайды               2.медицинада               3. тамаққа   ІV. Бекіту: 6 зертханалық жұмыс. Далалық қырықбуынның құрылысы. V. Қорытынды: тақтадағы кестені толтыру Плаунтәріздес өсімдіктер Сипаттамасы  Құрылысы  Саны  Көбеюі Маңызы Қырықбуынтәріздес өсімдіктер VІ. Үй тапсырмасы: 19.20 параграфтарды оқу, сұрақтарға жауап беру.    VІІ. Бағалау Сынып: 7 Күні: Тақырыбы: Қырықжапырақтәріздес өсімдіктер бөлімі Мақсаты: қырықжапырақтәріздес өсімдіктердің құрылысы, қызметі, табиғаттағы  маңызы туралы білім беру. Міндеттері Дамытушылығы: тұрақты түрдегі ерікті зейін қоюды дамыту. Білім алушылардың  анализ, синтез, салыстыру, қорытындылау, нақтылау, жіктеу қабілеттерін дамыту Білімділігі: өсімдіктердің құрылысы, қызметі, табиғаттағы маңызы туралы білім  беріп, осы өсімдіктердің ерекшелігі және көбеюі жолдары туралы білімдерін  толықтыру. Тәрбиелілігі: өзін ­ өзі бақылау дағдысын тәрбиелеу. өздігінше ойлануға баулу.  Денесін жетілдіру қажеттілігін сезінуге баулу Құрал­жабдықтар: электронды көрсетілімдер, кеппешөптер, флипчарт Сабақ типі: аралас сабақ Әдістемелік шешім: сұхбаттасу, әңгімелесу, білім алушылардың ойын тыңдау,  көрсетілмдер көрсету, кітаппен жұмыс І. Ұйымдастыру кезеңі: амандасу, түгендеу, журнал толтыру. Білім алушылардың  көңіл күйін сұрау. Сабақ жоспарымен таныстыру ІІ. Үй тапсырмасын тексеру:  1. Плаун мен қырықбуын құрылысын салыстыр. 2. Қырықбуынның кебеюі туралы айтыңдар 3. Плаунның көбеюі жолдары ІІІ. Жаңа сабақ түсіндіру: Жүйелі жіктеу 1.Жалпы  сипаттама 2.Көбею  жолдары Қырықжапырақтәріздестер – жоғары  сатыдағы өсімдіктердің ең ертесі. 10000 астам түрі бар. Қырықжапырақтылар – тең споралы.  Қазақстанда усасыр қырықжапырағы  кездеседі. Ол ылғалды жерлерде өседі. Ол  тамырсабақты өсімдік. Тамырсабақты  Әсер етуші факторлар қысқарған сабақ дейді.  Қырықжапырақтылардың жапырақтары 2  түрлі қызмет атқарады. 1) фотосинтез, 2)  споралар түзіліп, көбеюге қатысады. Жапырақ тақтасы қауырсын тәрізді бірнеше  қайтара тілімделгендіктен, өсімдік  қырықжапырақ деп аталады.  Қырықжапырқтар өсімді, жыныссыз, жынысты жолдармен көбейеді.  Өсімді көбею тамырсабақтары және өнім  бүршіктері арқылы жүзеге асады.  Жыныссыз көбею жаз кезінде  қырықжапырақтың жапырағының астыңғы  бетінде, орталық жүйкені бойлай қоңыр  төмпешіктер түзеді.  Оларды сорустар деп  атайды. Сорус дегеніміз­ спарангийлердің  жиынтығы.  Жыныстық көбею ­ өскіншеде жүзеге асады.  өскінше жүрек пішінді, жасыл түсті, диаметрі  4 мм. Ол ризоидтары арқылы топыраққа  бекінеді.  Қырықжапырақтыларды өсімдікжайда сәндік  үшін өсіреді.  ІV. Бекіту: 7 зертханалық жұмыс. Усасыр қырықжапырағының құрылысы. V. Қорытынды: Қырықбуынтәріздес өсімдіктер мен қырықжапырақтәріздес  өсімдіктерді салыстыру, тақтамен жұмыс. VІ. Үй тапсырмасы: 21 параграфты оқып, сұрақтарға жауап беру.    VІІ. Бағалау Сынып: 7 Күні: Тақырыбы: Ашық тұқымды өсімдіктер.  Мақсаты: Жоғары сатыдағы тұқымды өсімдіктермен таныстыру. Ашық тұқымды  өсімдіктердің ерекшеліктерін, түрлерін түсіндіру. Міндеттері Дамытушылығы: тұрақты түрдегі ерікті зейін қоюды дамыту. Білім алушылардың  анализ, синтез, салыстыру, қорытындылау, нақтылау, жіктеу қабілеттерін дамыту Білімділігі: Ашық тұқымды өсімдіктермен таныстырып, олардың маңызын,  ерекшеліктерін түсіндіру, көбею жолдарымен таныстырып, сүрек, ашық тұқымды  өсімдіктерге анықтама беру. Тәрбиелілігі: білім алушылардың диалектикалық­материалистік көзқарастарын  қалыптастыру. Өз бетінше ойлануға тәрбиелеу. Санитарлық – гигиеналық дағдыларын,  салауатты өмір сүру әдеттерін тәрбиелеу Құрал­жабдықтар: кеппе шөптер, нақпішіндер, суреттер, электронды  көрсетілімдер, кестелер, сызбанұсқалар Сабақ типі: жаңа сабақ Әдістемелік шешім: сұхбат, әңгіме­сұхбат, кестелер суреттер көрсету, тақтамен  жұмыс І. Ұйымдастыру кезеңі: амандасу, түгендеу, журнал толтыру. Білім алушылардың  көңіл күйін сұрау. Сабақ жоспарымен таныстыру ІІ. Жаңа сабақ түсіндіру: Жүйелі жіктеу 1.Жалпы  сипаттама 2.Кәдімгі қарағай Біз енді тұқымды өсімдіктер бөлімімен танысамыз. Спора мен тұқымның айырмашылығы: спора –  біржасушалы түзіліс, ал тұқым – көпжасушадан  тұрады. Тұқымда қоректік заттар көп болады.  Әсер етуші  факторлар Тұқым түзіліп, өсімдіктердің түрлері жер бетінде  тұқым арқылы таралады. Сондықтан ашық  тұқымды өсімдіктерді тұқымды өсімдіктер тобына жатқызамыз.  Тұқымды өсімдіктер екі бөлімнен  тұрады: ашық тұқымдылар, жабық тұқымдылар. Ашық тұқымды өсімдіктердің ең ежелгі тобы.  Бұлардың тұқымдары қорғанышсыз, қабыршақта,  бүрде ашық орналасқандықтан, ашық тұқымды  өсімдіктер деп аталады.  Ашық тұқымдылар  бөліміне жататын өсімдіктердің барлығы – сүректі өсімдіктер, яғни бұталар, ағаштар. Ашық тұқымдылардың өсімдіктердің гүлі жоқ,  сондықтан жеміс түзбейді. Бұл бөлімге ең көп  таралған қылқан жапырақты өсімдіктер: қарағай,  шырша, самырсын, арша. Бұлар қылқан жапырақты класына жатады. Қылқан жапырақты дейтін себебі  – жапырақтары ине тәрізді жіңішке, кейтүрде ұшы  үшкір болады. 600­ге тарта түрі бар. Кәдімгі қарағай – бірүйлі өсімдік. Ол жарық  сүйгіш өсімдік, тамыры тереңге кетеді. Қылқан  жапырақтылар – кіндік тамырлы өсімдіктер. Одан  жанама тамырлар тарайды. Ағаш сабағы дің деп  аталады. Діннің сүрегі, өзегі қабығы болады.  Қылқан жапырақтылардың бір ерекшелігі:  көпшілігінің қабығында, сүрегінде шайырлы  өзекшелер болады.  Бүрлер жас өркеннің ұшында  орналасады. Аналық бүр негізгі өзекше мен оған  тығыз жанасқан қабыршақтан тұрады. Сыртқы  қабыршағы – жабын, ішкісі – тұқымды деп  аталады. Екі түрлі қабыршақтар бір­бірімен  тұтасып кетеді. Тұқымды қабыршақта 2  тұқымбастама түзіледі. Жас өркеннің түбінде  тығыз топтасып орналасқан ұсақ, жасылдау сары  түсті бүрлері болады. Бұлар аталық бүрлер. ІІІ. Бекіту:  8 зертханалық жұмыс. Қылқан жапырақты өсімдіктердің (мысалы,  қарағай) қылқаны және бүрінің құрылысымен танысу. ІV. Қорытынды: Кесте толтыру. Қылқан жапырақты өсімдіктер Қарағай  Шырша  Балқарағай  Тұрмыстағы және шаруашылықтағы маңызы V. Үй тапсырмасы: 22 параграфты оқып, сұқрақтарға жауап беру. VІ. Бағалау       Сынып: 7 Күні: Тақырыбы: Гүлді өсімдіктер, олардың маңызы және топтарға бөлінуі. Мақсаты: Жоғары сатыдағы тұқымды өсімдіктер туралы алған білімдерін толықтыру. Жоғары сатыдағы өсімдіктермен тыныстырып, олардың ерекшеліктерін түсіндіру. Міндеттері Дамытушылығы: білім алушылардың талдау, синтез, салыстыру, қорытындылау  және ойлау қабілеттерін дамыту Білімділігі: Гүлді өсімдіктер маңызын талдау, түсіндіру. Олардың топтарға бөліну  ерекшеліктерін түсіндіру. Қосарланып ұрықтану, диаграмма терминдеріне анықтама  беру. Тәрбиелілігі: білім алушыларды өз денсаулығына жауапкершілікпен және мұқият  қарауды тәрбиелеу, адам өміріндегі және іс­ әрекетіндегі денсаулығының рөлін  түсіндіру Құрал­жабдықтар: кеппе шөптер, нақпішіндер, суреттер, электронды  көрсетілімдер, кестелер, сызбанұсқалар Сабақ типі: аралас сабақ Әдістемелік шешім: сұхбат, әңгіме­сұхбат, кестелер суреттер көрсету, тақтамен  жұмыс І. Ұйымдастыру кезеңі: амандасу, түгендеу, журнал толтыру. Білім алушылардың  көңіл күйін сұрау. Сабақ жоспарымен таныстыру ІІ. Үй тапсырмасын тексеру:   1. Ашық тұқымды өсімдіктердің ерекшелігі 2. Қарағай ағашы ІІІ. Жаңа сабақ түсіндіру: Жүйелі жіктеу 1.Жалпы  сипаттама 2. Гүлді  өсімдіктердің  топтарға  бөлінуі Әсер етуші  факторлар Бұлардың көбею мүшесі –гүл. Сондықтан гүлді  өсімдіктер деп атайды. Ал гүлді өсімдіктердің  тұқымы жемістің ішінде жетіледі. Сондықтан  бұлар  жабық тұқымды өсімдіктер деп аталады.  250000 түрі бар.  Гүл тек жабық тұқымды  өсімдіктерде ғана түзілген. Аталық пен аналықтар  осы гүлде жетіледі. Аналық жатынында тұқым  бүршіктері орналасады. Гүлдері желмен  тозаңдануға, бунақденелілермен тозаңдануға  бейімделген. Осы жерде олар өніп, тозаң  түтіктеріне түзеді. Тозаң түтіктері арқылы аталық  жынысжасушалар тұқым бүршігіне өтеді. Осы  жерде тозаң түтігіндегі екі аталық  жынысжасушаларының бірі жұмыртқажасушаны  ұрықтандырады. Ал екінші аталық  жынысжасушасы тұқым бүршігінің ең үлкен  орталық жасушасымен қосылады. Ұрықтанудың  тек гүлді өсімдіктерге тән  мұндай түрін  қосарланып ұрықтану деп атайды.  Өсімдіктерді топтарға біріктіргенде олардың  біріне­бірінің ұқсастықтарын немесе  айырмашылықтарын көрсететін белгілерін  пайдаланады. Құрылысы, тіршілік етуі жағынан  бірдей және өз ата­енелеріне ұқсас, жеміс беретін,  ұрпақ түзе алатын дарақтар бір түрге  жатқызылады.  Құрылысы жағынан ұқсас түрлер  туысқа біріктіріледі. Жақын туыстар бір  тұқымдасқа жатқызылады. Тұқымдастардың  әрқайсысын қандай да бір класқа жатқызады.  Тұқымында екі тұқым жарнағы болатын гүлді  өсімдіктерді қосжарнақтылар класына жатқызады.  Егер өсімдіктің ұрығының жарнағы біреу болса,  жапырағы параллель  немесе доға тәрізді  жүйкеленсе, шашақ тамырлы болса, онда  даражарнақты класына жатады. Диаграмма дегеніміз – гүл бөлімдерінің  жазықтықтағы көлденең қимасын шартты түрде  бейнлеп, сызбанұсқасын сызу. ІV. Бекіту: мына берілген гүлдердің гүл формуласын жазыңдар V. Қорытынды: мына берілген гүлдердің диаграммасын салындар. Диаграмма мен  гүл формуласының айырмашылығы неде? VІ. Үй тапсырмасы: 23 параграфты оқып, сұрақтарға жауап беру.    VІІ. Бағалау       Сынып: 7 Күні: Тақырыбы: Көкнәр, алабота тұқымдастары. Мақсаты: Қосжарнақтылар класымен таныстыру. осы класқа жататын көкнәр,  алабота тұқымдастарымен таныстыру. Міндеттері Дамытушылығы: білім алушылардың  ерікті түрде тұрақты зейін қоюын дамыту.  Салыстыру және қорыту біліктілігін дамыту Білімділігі: көкнәр, алабота тұқымдастарының жемісі, тұқымы, мекен ететін жері,  гүл формуласымен таныстырып, әрбіреуіне анықтам беру. Тәрбиелілігі: білім алушыларды өз денсаулығына жауапкершілікпен және мұқият  қарауды тәрбиелеу, адам өміріндегі және іс­ әрекетіндегі денсаулығының рөлін  түсіндіру Құрал­жабдықтар: кеппе шөптер, нақпішіндер, суреттер, электронды  көрсетілімдер, кестелер, сызбанұсқалар Сабақ типі: аралас сабақ Әдістемелік шешім: сұхбат, әңгіме­сұхбат, кестелер суреттер көрсету, тақтамен  жұмыс І. Ұйымдастыру кезеңі: амандасу, түгендеу, журнал толтыру. Білім алушылардың  көңіл күйін сұрау. Сабақ жоспарымен таныстыру Әсер ететін  факторлар ІІ. Үй тапсырмасын тексеру:  1. Қосарланып ұрықтану деген не? 2. Гүлді өсімдіктерді топтарға бөлінуі. 3. Диаграмма деген не? ІІІ. Жаңа сабақ түсіндіру: Жүйелі жіктеу 1.Көкнәр  тұқымдастары 2. Алабота  тұқымдастары 3. Ақ алабота,  қызылша,  сексеуіл,  шпинат Көкнәр тұқымдастар – шөптекті бұта не кішкене  ағаш түрінде өсетін қосжарнақты өсімдіктер тобы:  біржылдық не көпжылдық.700 түрі бар. ҚР 44 түрі  кездеседі. Жапырағы кезектесіп орналасады. Гүл  қосжынысты. Т2 К4Ат көпАнкөп.   Жемісі – қауашақ.  Тұқымдары – ұсақ, түсі қара. ҚР Қызыл кітабы –  жіңішке көкнәр. Бунақденелілермен тозаңданады.  Кейде желмен не өзін өзі тозаңдандырады.  Алабота тұқымдастар – басым көпшіліг арамшөп.  Шала бұталы, кейде бұта және кішкене ағаш түрінде кездеседі.  1500 түрі бар. Тамыры – кіндік, көріксіз.  Жапырақтары кезектесіп қарама­қарсы орналасады.  Жемісі құрғақ. Желмен, айқас, бнақденелілермен  тозаңданады.  Ақ алабота ­ өте кең тараған біржылдық арамшөп.  Сағағы ұзын, жұмыртқа пішінді жапырақтары  өркенге кезектесіп орналасады. Гүл ірі гүлшоғырлы, күлтесі болмайды. Т4А4Ж1  Сексеуіл – бұта не кішкене ағаш түріндегі алабота  тұқымдас өсімдіктердің бір түрі. Гүлі ұсақ, бірүйлі.  Жемісі – қанатты жарғақша.  Қызылша – 6 түрі бар.  Шпинат – 3 түрі бар.  ІV. Бекіту: кесте толтыру. V. Қорытынды: алабота тұқымдастарының гүлдер суреті және көкнәр  тұқымдастарының гүлдерінің суреті, осыларға сипаттама беру. VІ. Үй тапсырмасы: 24 параграфты оқып, сұрақтарға жауап беру.    VІІ. Бағалау