Արտարեգակնային մոլորակների հայտնաբերման մեթոդները
Տրանզիտի մեթոդ: Արտարեգակնային մոլորակների արդի մեթոդը հիմնված է աստղի պայծառության նվազման վրա, երբ մոլորակն անցնում է աստղի սկավառակի վրայով: Այդ լուսաչափական մեթոդը թույլ է տալիս որոշել մոլորակի շառավիղն այն ժամանակ, երբ ավելի վաղ բերված մեթոդները թույլ էին տալիս ստանալ մոլորակի զանգվածի մասին տեղեկություններ: Եթե մոլորակն անցնում է աստղի սկավառակի առջևով, ապա նրա դիտելի պայծառությունը փոքր ինչ թուլանում է և այդ մեծությունը կախված է մոլորակի և աստղի հարաբերական չափերից: Օրիանկ՝ տրանզիտի ժամանակ HD 209458 մոլորակի դեպքում աստղը թուլանում է 1.7%-ով: Տրանզիտի մեթոդն ունի 2 հիմնական թերություններ: Առաջինը՝ տրանզիտը դիտվում է միայն այն մոլորոկների մոտ, որոնց ուղեծրերն անցնում են աստղի սկավառակի վրայով: Այսինքն՝ որքան մեծ է աստղի չափը և մոտ է նրան մոլորակի ուղեծիրը, այնքան մեծ է հավանականությունն այն բանի, որ Երկրից դիտողի համար մոլորակը կանցնի աստղի սկավառակի վրայով, իսկ այդ հավանականությունը կփոքրանա մոլորակի ուղեծրի մեծացմանը զուգընթաց: Այն մոլորակի համար, որը պտտվում է Արեգակի չափերի աստղի շուրջը 1 ա.մ. հեռավորության վրա, ուղեծրի դիրքի հավանականությունը հնարավորություն է ընձեռում դիտման համար և կազմում է 0.47%: Այդպիսով, տվյալ մեթոդը թույլ չի տալիս պատասխանել ինչ-որ կոնկրետ աստղի շուրջը մոլորակի առկայության հարցին: Այնուհանդերձ, երկնքի մեծ չափերով տիրույթների դիտումները, որում կան հազարավոր և հայրուր հազարավոր, և ավելի աստղեր, թույլ է տալիս գտնել արտարեգակնային մոլորակների զգալի քանակություն: Այս մեթոդի երկրորդ թերությունն է՝ կեղծ գրանցումների բարձր մակարդակը, դրա համար էլ հայտնաբերված տրանզիտները պահանջում են լրացուցիչ ստուգում: Իսկ տրանզիտ մեթոդի հիմնական առավելությունը կայանում է մոլորակի չափի որոշման հնարավորությունը՝ ելնելով աստղի պայծառության կորից, ինչը թույլ է տալիս ստանալու մոլորակի ֆիզիկական կառուցվածքի և խտության մասին ինֆորմացիա: Տրանզիտային մեթոդի լրացուցիչ հնարավորությունը՝ դա մոլորակի մթնոլորտի ուսումնասիրությունն է: Տրանզիտի ժամանակ լույսը աստղից անցնում է մոլորակի մթնոլորտի վերին շերտերի միջով: Հետևաբար, ուսունասիրելով այդ լույսի սպեկտրը կարելի է հայտնաբերել մոլորակի մթնոլորտում առկա քիմիական տարրեր: Մթնոլորտը նույնպես կարելի է հայտնաբերել նրանով անցնող և անդրադարձող աստղի լույսի բևեռացման չափումների միջոցով: Բացի այդ, երկրորդական խավարումը թույլ է տալիս անցկացնել մոլորակի ճառագայթման ուղղակի չափումներ: Եթե այդ երկրորդական խավարման ժամանակ աստղի լուսաչափական ինտեսիվությունը հանվում է մինչև խավարում և խավարումից հետո ինտենսիվությունից, ապա մնում է միայն մոլորակին վերաբերող ազդանշան: Դա հնարավորություն է տալիս չափել մոլորակի ջերմաստիճանը և անգամ հայտնաբերել ամպերի առկայության նշանները:
Դոպլերի կամ տեսագծային արագությունների մեթոդ: Արտարեգակնային մոլորակների հայտնաբերման մեթոդ, որի էությունը կայանում է աստղի տեսագծային արագության լուսաչափական չափման մեջ: Աստղը, որն ունի մոլորակային համակարգ, կշարժվի իր սեփական ոչ մեծ ուղեծրերով ի պատասխան մոլորակի ձգողության: Դա իր հերթին կհանգեցնի այն արագության փոփոխությանը, որով աստղը շարժվում էր դեպի Երկիր և Երկրից հակառակ ուղղություններով: Ներկայումս տեսագծային արագությունների մեթոդը համարվում է ավելի արդյունավետ մեթոդ արտարեգակնային մոլորակների հայտնաբերման համար: Դոպլերի մեթոդը թույլ է տալիս հեշտությամբ գտնել իրենց աստղի շուրջը պտտվող զանգվածեղ մոլորակներ: Տեսագծային մեթոդի հիմնական թերություններից մեկը դա մոլորակի միայն փոքր զանգվածի որոշման հնարավորությունն է: Տեսագծային արագությունների մեթոդը կարող է կիրառվել որպես մոլորակի առկայության ստուգման հավելյալ, լրացուցիչ միջոց: Թվարկենք Դոպլերի մեթոդով արտարեգակնային մոլորակների որոնման արդյունավետ շրջահայումները կատարված հետևյալ աստղադիտակներով.
¾ AFOE (Advanced Fiber Optic Echelle)`ժամանակից սպետրագիր: Այն գործում է Մաունթ Վիլսոն աստղադիտարանում՝ տեղադրված 2,5 մ աստղադիտակ-ռեֆլեկտորի վրա
¾ AAOPS (Aglo-Australian Planet Search)` Անգլիա-Ավստրիական աստղադիտարանի 2,9 մ աստղադիտակ:
¾ Coralie` Ժենեվյան աստղադիտարանի 1.23 աստղադիտակ, բարձր լուծող ուժով սպեկտրագիր:
¾ Elodie և SOPHIE՝ մեծ ճշգրտությամբ սպեկտրագիրներ, որոնք տեղադրված են Վերին Պրովանսի աստղադիտարանում՝ 1.93 մ աստղադիտակի վրա
¾ HARPS (High Accuracy Radial velocity Planetary Search)` 3,6 մ աստղադիտակ:
Աստղաչափական մեթոդ: Այն հիմնված է աստղի սեփական շարժման փոփոխության վրա մոլորակի գրավիտացիոն փոխներգործությամբ: Աստղաչափության միջոցով որոշվել են մի քանի արտարեգակնային մոլորակների զանգվածները:
Միկրոլինզավորման մեթոդ: Երբ երկու աստղեր և Երկիրը գտնվում են մի ուղղի վրա, տեղի է ունենում ֆոնի աստղի ճառագայթման ֆոկուսացում աստղ-ոսպնյակի գրավիտացիոն դաշտի շնորհիվ: Ֆոնի աստղի և աստղ-ոսպնյակի տեսագծի ճշգրիտ համատեղման ժամանակ առաջանում են «Այնշտայնի օղակը»: Ֆոկուսացման շնորհիվ ֆոնի աստղի պայծառությունը շատ անգամ մեծանում է: Աստղի բնութագրական արագությունների դեպքում (հազարավոր կիլոմետրեր վայրկյանում) կարելի է դիտել մինչև մեկ ամիս լինզավորման էֆեկտը, այսինքն այնքան, որքան տևում է աստղ-ոսպնյակ անցումը լինզավորված աստղի ֆոնի վրա: Միկրոլինզավորման մեթոդի ամենահաջողված դիտումները՝
¾ OGLE (Optical Gravitational Experiment)` դիտումները կատարվում են 1.3 մ աստղադիտակով, որը տեղակայված է Լաս-Կամպանաս աստղադիտարանում:
MOA (Microlensing Observations in Astrophysics)՝ դիտումները կատարվում են Մաունթ Ջոն աստղադիտարանի 1.8 մ աստղադիտակով:
HD 209458 մոլորակի դեպքում աստղը թուլանում է 1
AFOE (Advanced Fiber Optic Echelle)`ժամանակից սպետրագիր: Այն գործում է Մաունթ Վիլսոն աստղադիտարանում՝ տեղադրված 2,5 մ աստղադիտակ-ռեֆլեկտորի վրա ¾
Elodie և SOPHIE՝ մեծ ճշգրտությամբ սպեկտրագիրներ, որոնք տեղադրված են Վերին Պրովանսի աստղադիտարանում՝ 1
© ООО «Знанио»
С вами с 2009 года.
