Күні: _______________
2. Тақырыпты аша отырып, оқушылардың пәнге
деген қызығушылықтарын арттыру;
3 Оқушы бойындағы адамгершілік құндылықтарын жетілдіру.
Сабақ типі: жаңа тақырыпты түсінідіру.
Сабақ барысы:
1.Ұйымдастыру кезеңі.
Оқушылармен амандасу, сынып бөлмесінің тазалығын, оқу құралдарының толықтығын тексеріп, оқушы назарын сабаққа аудару.
2. Өткенді қайталау.
- Құрмалас сөйлем дегеніміз не? Ол нешеге бөлінеді?
- Салалас сөйлем, оның түрлері.
- Сабақтас сөйлем дегеніміз не?
- Сабақтас сөйлемдер құрамындағы бағыныңқы сөйлемдерінің басыңқы сөйлемдерімен мағыналық қарым – қатынасына қарай нешеге бөлінеді?
- Қарсылықты бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлемнің жасалу жолдары.
- Үй тапсырмасын тексеру.
3. Жаңа тақырыпты түсіндіру.
Анықтамасын оқып, талдау.
Құрамындағы жай сөйлемдердің біріншісінде айтылған іс екіншісінде айтылған істің мезгілін білдіретін құрмаластың түрін мезгіл бағыныңқы сабақтас дейміз.
Мысал арқылы табу. Абай үйге кіргенде, Әбіш конверттегі бар қағазды оқып шыққан еді. Еселі далға шықса, таң құланиектен атып келеді екен.
Жасалу жолдары:
-ған,-ген |
-ша,-ше |
Барғанша |
-ған,-ген |
-да,-де |
Барғанда |
-ған,-ген |
Соң, кейін, шейін,сайын, бері |
Барған соң, келген сайын |
-ған,-ген |
Кезде, шақта, уақытта |
|
-ғалы,-гелі, -а,-е,-й |
|
Барғалы, |
-са, се,-ысымен,-ісімен |
|
Барса,келісімен |
Аттылар жалт-жалт қарасқанда, жақын жерде отырған көп адамның жиыны көрінді.
4. Бекітіу.
132-жаттығу.
Мезгіл бағыныңқы сабақтастардың бағыныңқы, басыңқы сыңарларды сызып, бағыныңқы болып тұрған баяндауыштардың жасалу жолдарын түсіндіру.
Торғай қаласына келісімен, ол мектеп салдырды.
1. Сөйлемге синтаксистік талдау жасау.
2. Фонетикалық талдау. Нөсері.
133-жаттығу.
Төмендегі берілген сөйлемдердің басыңқы сыңарларын өздерің ойлап тауып, мезгіл бағыныңқы сабақтас жасаңдар.
5. Қорытынды.
6. Бағалау
7. Үй тапсырмасы:
«Қаздар қайтып барады» шығармасынан мезгіл БСҚС тауып жаз
Күні: _______________
Сабақтың тақырыбы: Қатемен жұмыс. Қарсылықты бағыныңқылы сабақтас
құрмалас сөйлем.
2. Тақырыпты аша отырып, оқушылардың пәнге
деген қызығушылықтарын арттыру;
3 Оқушы бойындағы адамгершілік құндылықтарын жетілдіру.
Сабақ типі: жаңа тақырыпты түсінідіру.
Сабақ барысы:
1.Ұйымдастыру кезеңі.
Оқушылармен амандасу, сынып бөлмесінің тазалығын, оқу құралдарының толықтығын тексеріп, оқушы назарын сабаққа аудару.
2. Қатемен жұмыс
1. ә дыбысы дауысты дыбыс. Ол жалаң сөздердің бірінші буындарында, қос сөз бен біріккен сөздердің екінші сыңарларының бірінші буында жазылады. Мысалы: әңгіме, сәкі, бәлкім, дәстүр, Әсемгүл, Кәмшат, Кәмила. Жәнібек, Есенәлі, Үмбетәлі.(Ділда)
Кейде ә дыбысы екінші буындарында да жазылады. Мұндай сөздер қазақ тілінде көп емес. Мысалы: сірә, іңкәр, куә, күнә.
2. Орыс тілінен енген сөздер: класс, семинария
3. Орыс тілінен енген қосарлы сс, лл, мм, тт дыбыстарына біткен сөздерге қосымша жалғанғанда, қосарлы дауыссыз дыбыстың соңғысы түсіп қалып отырады.
класс |
Тың,тық |
кластың |
металл |
Дар, мен |
Металдар |
грамм |
Дап, ның |
грамдап |
прогресс |
тік |
прогрестік |
4. Есімдіктің септелуі.мен, ол, сол, бұл.
Қарсылықты бағыныңқы сабақтас құрмалас . Кестемен жұмыс. Анықтамасын, жасалу жолдарын талдау.
Барса да, бармаса, барғанмен, барғанша, бармастан, бара тұра.
129-жаттығу.
Талдау жұмыстары
Бекіту.
Үйге тапсырма: 130131 жаттығу.
Бағалау.
Күні: _______________
Сабақтың тақырыбы: Сабақтас құрмалас сөйлем түрлері. Шартты
бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлем.
2. Тақырыпты аша отырып, оқушылардың пәнге
деген қызығушылықтарын арттыру;
3 Оқушы бойындағы адамгершілік құндылықтарын жетілдіру.
Сабақ типі: жаңа тақырыпты түсінідіру.
Сабақ барысы:
1.Ұйымдастыру кезеңі.
Оқушылармен амандасу, сынып бөлмесінің тазалығын, оқу құралдарының толықтығын тексеріп, оқушы назарын сабаққа аудару.
2. Үй тапсырмасын тексеру.
3. Өткенді қайталау .
Тест
1. Құрмалас сөйлемді табыңыз.
А/ Әкесі баласына сүйсініп те, мақтанып та қарады.
В/ Олар кеше келгенмен , ешкімге жолыға қойған жоқ еді.
С/ Баласы қатты ауырған-ды.
Д/ Марат кеше көш соңында қалып қойды.
Е/ Болат ренжи қалды.
2. Түсіндірмелі салалас сөйлемді көрсетіңіз.
А/ Жайлаудың көлдеріне сене беруге болмайды құрғақшылық жылы олардың көбі тартылып қалды.
В/ Бұл істің шындығын не көзімен көрген айтар немесе құлағымен естіген айтар.
С/ Сережа өлеңінің балаларға әсер еткендігі сонша- олар әлгі партизан шалды көз алдарында шын көріп тұрғандай болды.
Д/ Бұл жерде не сен тұрарсың, не мен тұрармын.
Е/ Күш- білімде, шешендік- тілде.
3. «Дегенмен» шылауының қатысуы арқылы қандай құрмалас
жасауға болады, белгілеңіз.
А.Ыңғайлас салалас. Д.Қарсылықты салалас.
В.Кезектес салалас. Е.Себеп-салдар салалас.
С.Талғаулы салалас.
4.Толықтауыш қатысып тұрған сөйлемді табыңыз.
А.Жарасов шопандарға дем бере сөйледі. Д.Ол телефон арқылы сөйлесті.
В.Ердің еңбегі зор. Е.Жаздағы оқиға.
С.Біз асыға жүрдік.
5.Сөйлемдер ішінен жақты сөйлемді табыңыз.
А.Ұлық болсаң, кішік бол.
В.Билетті екі-екіден екі вагщнға алуға тура келді.
С.Сауын биені онда апарып байлауға болмайды.
Д.Өңінен ештеңені болжап болмайды.
Е.Ойланбай, өзіңе-өзің есеп бермей сөйлеуге болмайды.
4. Жаңа тақырып.
1. Сабақтас құрмалас сөйлемнің түрлері
1. Шартты бағыныңқы
2. қарсылықты бағыныңқы
3. Себеп бағыныңқы
4. Мезгіл бағыныңқы
5. Қимыл-сын бағыныңқы
6. Мақсат бағыныңқы
2. Шартты бағыныңқы сабақтас
Шартты бағыныңқылы сабақтас деп құрамындағы жай сөйлемдердің біріншісі екіншісіндегі істің жүзеге асу я аспау шартын білдіретін құрмаласты айтамыз.
Мысалы: екпей, егін бітпес; үйренбей, білім бітпес.(Мақал). Бір елді бір ел жақсы білсе, жақсы өнегесін де алар еді.(М.Әуезов).
Кестемен жұмыс.
Бағыныңқының баяндауышы |
Тұлғалық белгісі |
Сұрауы |
Сөйлемдердің сызбасы |
1. Шартты рай |
-са, -се |
Қайтсе? (Не етсе?) |
/............./ тыңдаса, /----------/. |
2. Көсемше |
-ма + й (-ме + й)
-майынша (-мейінше) |
Қайтпей? (Не етпей?)
Қайтпейінше? (Не етпейінше?) |
/............./ таппай, /----------/.
/.........../ үйренбейінше, /--------/. |
3. Есімше |
-ған + да (-ген + де) |
Қайткенде? (Не еткенде?) |
/............./ болмағанда, /----------/. |
123-жаттығу, 124-жаттығу
Сөйлемдердің сұрақтарын қойып, баяндауыштарының жасалу жолдарын түсіндіру.
Талдау жұмыстары:
5.Қорытынды.
6. Үйге тапсырма: 127-128 жаттығу
7. Бағалау.
Тест
1. Құрмалас сөйлемді табыңыз.
А/ Әкесі баласына сүйсініп те, мақтанып та қарады.
В/ Олар кеше келгенмен , ешкімге жолыға қойған жоқ еді.
С/ Баласы қатты ауырған-ды.
Д/ Марат кеше көш соңында қалып қойды. Е/ Болат ренжи қалды.
2. Түсіндірмелі салалас сөйлемді көрсетіңіз.
А/ Жайлаудың көлдеріне сене беруге болмайды құрғақшылық жылы олардың көбі тартылып қалды.
В/ Бұл істің шындығын не көзімен көрген айтар немесе құлағымен естіген айтар.
С/ Сережа өлеңінің балаларға әсер еткендігі сонша- олар әлгі партизан шалды көз алдарында шын көріп тұрғандай болды.
Д/ Бұл жерде не сен тұрарсың, не мен тұрармын. Е/ Күш- білімде, шешендік- тілде.
3. «Дегенмен» шылауының қатысуы арқылы қандай құрмалас
жасауға болады, белгілеңіз.
А.Ыңғайлас салалас. В.Кезектес салалас. С.Талғаулы салалас.
Д.Қарсылықты салалас. Е.Себеп-салдар салалас.
4.Толықтауыш қатысып тұрған сөйлемді табыңыз.
А.Жарасов шопандарға дем бере сөйледі. Д.Ол телефон арқылы сөйлесті.
В.Ердің еңбегі зор. С.Біз асыға жүрдік.Е.Жаздағы оқиға.
5.Сөйлемдер ішінен жақты сөйлемді табыңыз.
А.Ұлық болсаң, кішік бол.
В.Билетті екі-екіден екі вагщнға алуға тура келді.
С.Сауын биені онда апарып байлауға болмайды.
Д.Өңінен ештеңені болжап болмайды.
Е.Ойланбай, өзіңе-өзің есеп бермей сөйлеуге болмайды.
Күні: _______________
Сабақтың тақырыбы: Өтілген тақырыптар бойынша деңгейлік тапсырмалар.
2. Әр түрлі тапсырмалар арқылы оқушылардың
таным қызығушылықтарын арттыру;
3 Оқушы бойындағы адамгершілік құндылықтарын жетілдіру.
Сабақ типі: бекіту сабағы.
Сабақ барысы:
1.Ұйымдастыру кезеңі.
Оқушылармен амандасу, сынып бөлмесінің тазалығын, оқу құралдарының толықтығын тексеріп, оқушы назарын сабаққа аудару.
2.Үй тапсырмасын тексеру.
- 127-128 жаттығу
3. Деңгейлік тапсырмалар
І деңгей.
1. Жалғаулықтарын сәйкестендір.
Себеп-салдар |
талғаулы |
кезектес |
қарсылықты |
ыңғайлас |
|
|
|
|
|
Бірақ, сонда да, себебі, және, әрі, әлде, бірде, немесе, алайда, да, де, дегенмен, сол себепті, өйткені, біресе, кейде, я,яки, сөйтсе де.
2.
Екінші жай сөйлем |
Жалғаулық шылау |
Бірінші жай сөйлем |
1. оның даусы да пәлендей қоңыраулы болмайтын. |
1. я болмаса |
1. Ол бұрынғы Виллиге ұқсамайды, |
2. оған барғым келді. |
2.әтсе де |
2Асқар онша әнші жігіт емес еді |
3. қызып жанып, лапылдайды. |
3.өйткені |
3.Мен, әрине, оның менен нені білгісі келіп тұрғандығын түсіндім, |
4. шапқан аттай шаңдатқан сөздерді жақсы көруші ем. |
4. кейде |
4. Ол кезде мен толқындай шапшыған сөздерді жақсы көруші ем, |
5. ащы дауыс оны тез-ақ есінен тандырған. |
5. және |
5. қазан аспаның аузында от кейде жылтылдайды, |
Бірінші сөйлем реті:_____________________________
Екінші сөйлем реті______________________________
Үшінші сөйлем реті:____________________________
ІІ деңгей
1. Сөйлемге синтаксистік талдау жаса
Жеке бастың ісіне көпшіліктің ісін айырбастауға болмайды, сондықтан бұл пікірден қайтуыңды өтінемін.
1. Бұл сөйлем айтылу сазы мен мазмұнына қарай:_______________________
2. Құрлысына қарай:____________________________
А) құрамындағы жай сөйлемдердің байланысу тәсілдеріне қарай-____________
Ә) құрмалас сөйлемнің мағыналық түрлеріне қарай-_______________________
3. Баяндуыштары:____________________________________________________
Бастауышы:_________________________________________________________
Толықтауыштары____________________________________________________
Анықтауыштары____________________________________________________
Пысықтауыштары___________________________________________________
Сөз тіркесіне талдау:
Көпшіліктің ісі
І. Тіркесу тәсілі: ___________________________________________________
ІІ. Байланысу формасы_____________________________________________
ІІІ. Синтаксистік қатынас___________________________________________
ІV. Басыңқы сыңарына қарай: ______________________________________
Айырбастауға болмайды
І. Тіркесу тәсілі: ___________________________________________________
ІІ. Байланысу формасы_____________________________________________
ІІІ. Синтаксистік қатынас___________________________________________
ІV. Басыңқы сыңарына қарай: ______________________________________
2. Анықтау тест
Жауабы |
Сұрақтары |
р/с |
|
Екі немесе бірнеше жай сөйлемнен құрылып, күрделі ойды білдіретін қандай сөйлем? |
1 |
|
Құрамындағы жай сөйлемдердің баяндауыштары тиянақты болып, өзара тең дәрежеде байланысатын қай құрмалас сөйлем? |
2 |
|
Салалас құрмалас сөйлемнің неше түрі бар? |
3 |
|
Жай сөйлемдерінің мағыналары бір-біріне қарама-қарсы болып келетін салалас түрі қандай? |
4 |
|
Салалас құрмалас сөйлемнің арнайы жалғаулықтары жоқ салалас түрі қандай? |
5 |
|
Жай сөйлемдеріндегі іс-қимылдың кезектесіп келетінін білдіретін салалас түрі |
6 |
|
Және, да, де жалғаулықтары арқылы байланысқан салаластың қай түрі? |
7 |
|
Не, немесе, я, яки, я болмаса жалғаулықтары қай салаластың түрі? |
8 |
|
Құрмалас сөйлем нешеге бөлінеді? |
9 |
|
Құрамындағы жай сөйлемдердің алғашқысының баяндауышы тиянақсыз болып, екінші сөйлемге бағына байланысатын қай құрмалас сөйлем? |
10 |
ІІІ деңгей
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
3 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
4 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
6 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
7 |
|
|
|
1. Аптаның 2-ші күні
2. Сүттен жасалатын тағам
3. Жаман қылықтарының бірі
4. Пән атауы
5. төл
6. Әнұран әнін кім жазды
7. көктем айы
Дәптерлерін жинап алу
Үйге тапсырма беру
Деңгейлік тапсырмалар І деңгей.
1. Жалғаулықтарды орналастыр
Себеп-салдар |
талғаулы |
кезектес |
қарсылықты |
ыңғайлас |
|
|
|
|
|
Бірақ, сонда да, себебі, және, әрі, әлде, бірде, немесе, алайда, да, де, дегенмен, сол себепті, өйткені, біресе, кейде, я,яки, сөйтсе де.
2. Сөйлемдерді сәйкестендір
Екінші жай сөйлем |
Жалғаулық шылау |
Бірінші жай сөйлем |
1. оның даусы да пәлендей қоңыраулы болмайтын. |
1. я болмаса |
1. Ол бұрынғы Виллиге ұқсамайды, |
2. оған барғым келді. |
2.әйтсе де |
2Асқар онша әнші жігіт емес еді |
3. қызып жанып, лапылдайды. |
3.өйткені |
3.Мен, әрине, оның менен нені білгісі келіп тұрғандығын түсіндім, |
4. шапқан аттай шаңдатқан сөздерді жақсы көруші ем. |
4. кейде |
4. Ол кезде мен толқындай шапшыған сөздерді жақсы көруші ем, |
5. ащы дауыс оны тез-ақ есінен тандырған. |
5. және |
5. Қазан аспаның аузында от кейде жылтылдайды, |
Бірінші сөйлем реті:_________________төртінші сөйлем____________
Екінші сөйлем реті___________________бесінші сөйлем___________
Үшінші сөйлем реті:____________________________
ІІ деңгей
1. Сөйлемге синтаксистік талдау жаса
Жеке бастың ісіне көпшіліктің ісін айырбастауға болмайды, сондықтан бұл пікірден қайтуыңды өтінемін.
1. Бұл сөйлем айтылу сазы мен мазмұнына қарай:_______________________
2. Құрлысына қарай:____________________________
А) құрамындағы жай сөйлемдердің байланысу тәсілдеріне қарай-____________
Ә) құрмалас сөйлемнің мағыналық түрлеріне қарай-_______________________
3. Баяндуыштары:____________________________________________________
Бастауышы:_________________________________________________________
Толықтауыштары____________________________________________________
Анықтауыштары____________________________________________________
Пысықтауыштары___________________________________________________
Сөз тіркесіне талдау: Көпшіліктің ісі
І. Тіркесу тәсілі: ___________________________________________________
ІІ. Байланысу формасы_____________________________________________
ІІІ. Синтаксистік қатынас___________________________________________
ІV. Басыңқы сыңарына қарай: ______________________________________
Айырбастауға болмайды
І. Тіркесу тәсілі: ___________________________________________________
ІІ. Байланысу формасы_____________________________________________
ІІІ. Синтаксистік қатынас___________________________________________
ІV. Басыңқы сыңарына қарай: _____________________________________
2. Анықтау тест
Жауабы |
Сұрақтары |
р/с |
|
Екі немесе бірнеше жай сөйлемнен құрылып, күрделі ойды білдіретін қандай сөйлем? |
1 |
|
Құрамындағы жай сөйлемдердің баяндауыштары тиянақты болып, өзара тең дәрежеде байланысатын қай құрмалас сөйлем? |
2 |
|
Салалас құрмалас сөйлемнің неше түрі бар? |
3 |
|
Жай сөйлемдерінің мағыналары бір-біріне қарама-қарсы болып келетін салалас түрі қандай? |
4 |
|
Салалас құрмалас сөйлемнің арнайы жалғаулықтары жоқ салалас түрі қандай? |
5 |
|
Жай сөйлемдеріндегі іс-қимылдың кезектесіп келетінін білдіретін салалас түрі |
6 |
|
Және, да, де жалғаулықтары арқылы байланысқан салаластың қай түрі? |
7 |
|
Не, немесе, я, яки, я болмаса жалғаулықтары қай салаластың түрі? |
8 |
|
Құрмалас сөйлем нешеге бөлінеді? |
9 |
|
Құрамындағы жай сөйлемдердің алғашқысының баяндауышы тиянақсыз болып, екінші сөйлемге бағына байланысатын қай құрмалас сөйлем? |
10 |
ІІІ деңгей
Сөзжұмбақты шеш
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
3 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
4 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
6 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
7 |
|
|
|
1. . Аптаның 2-ші күні
2. Сүттен жасалатын тағам
3. Жаман қылықтарының бірі
4. Пән атауы
5. төл
6. Әнұран әнін кім жазды
7. көктем айы Орындаған: _________________________ Бағасы____________
Күні: _______________
Сабақтың тақырыбы: Талғаулы салалас жасалу жолдары. Тыныс белгілері.
Сабақтың мақсаты: 1.Талғаулы салалас құрмалас сөйлемдердің
жасалу жолдары жайынды білімдерін қалыптастыру;
2. Сөйлемдер ішінен таба білуіне үйрету,
синтаксистік талдау жұмысын жетілдіру;
3 Оқушы бойындағы адамгершілік құндылықтарын жетілдіру.
Сабақ типі: жаңа тақырыпты түсіндіру.
Сабақ барысы:
1.Ұйымдастыру кезеңі.
Оқушылармен амандасу, сынып бөлмесінің тазалығын, оқу құралдарының толықтығын тексеріп, оқушы назарын сабаққа аудару.
Өткенді қайталау.Балама тест.
3. Жаңа тақырыпты түсіндіру.
Талғаулы салаластың құрамындағы жай сөйлемдер бір – біріне тәуелсіз, дербес әрекеттерді баяндайды да, солардың тек біреуі ғана жүзеге асатынын білдіреді.
Талғаулы салалас жалғаулықтары: не, немесе, я, яки, я болмаса, әлде
Көзге ілінетін ұзын шидің басын, селдір қамысты талшық етеді, немесе анда-санда кездесетін тікенді шеңгелді, қарағанның басын түйелер үзіп-жұлып талшық етеді.
-хабарлы
-құрмалас
-салалас-талғаулы(жалғаулықты)
-жаттығу.
1. Сөйлем ішінен талғаулы салалас құрмалас сөйлемді тауып, жалғаулықтарын атау.
Кестені толтыр2
113 – жаттығу.
Төмендегі сөйлемдердің қайсысы жай сөйлем, қайсысы талғаулы салалас құрмалас? Ойларыңды ережелерге сай дәлелдеңдер.
Қорытынды
Бағалау
Үйге тапсырма:
115 – жаттығу.
Екі топтағы жай сөйлемдерді талғаулы салалас етіп құрап, тыныс белгілерін қойыңдар.
Кестені толтыр
Жалғаулық шылаулары |
Салалас құрмалас түрлері |
|
Ыңғайлас |
|
Себеп-салдар |
|
қарсылықты |
|
Түсіндірмелі |
|
талғаулы |
|
Кезектес |
Кестені толтыр
Жалғаулық шылаулары |
Салалас құрмалас түрлері |
|
Ыңғайлас |
|
Себеп-салдар |
|
қарсылықты |
|
Түсіндірмелі |
|
талғаулы |
|
Кезектес |
Кестені толтыр
Жалғаулық шылаулары |
Салалас құрмалас түрлері |
|
Ыңғайлас |
|
Себеп-салдар |
|
қарсылықты |
|
Түсіндірмелі |
|
талғаулы |
|
Кезектес |
Кестені толтыр
Жалғаулық шылаулары |
Салалас құрмалас түрлері |
|
Ыңғайлас |
|
Себеп-салдар |
|
қарсылықты |
|
Түсіндірмелі |
|
талғаулы |
|
Кезектес |
Кестені толтыр
Жалғаулық шылаулары |
Салалас құрмалас түрлері |
|
Ыңғайлас |
|
Себеп-салдар |
|
қарсылықты |
|
Түсіндірмелі |
|
талғаулы |
|
Кезектес |
Балама тест
Жоқ |
Иә |
сұрақтар |
р/с |
|
|
Екі немесе бірнеше жай сөйлемнен құралған сөйлем құрмалас сөйлем бе? |
1 |
|
|
Құрмалас сөйлем 4-ке бөліне ме? |
2 |
|
|
Салалас құрмалас сөйлем 6 түрге бөліне ме? |
3 |
|
|
Сондықтан,өйткені жалғаулықтары кезектес салаластікі ме? |
4 |
|
|
Талғаулы салалас бірде, біресе, кейде жалғаулықтары ма? |
5 |
|
|
Салаластың баяндауыштары тиянақты ма? |
6 |
|
|
Кемінде үш сөйлемнен құралып, бір-бірімен салаласа да, сабақтаса да байланысатын сөйлем аралас па? |
7 |
|
|
Жай сөйлемдерінің мағыналары бір-біріне қарама-қарсы болып келетін салалас түрі кезектес пе? |
8 |
Жоқ |
Иә |
сұрақтар |
р/с |
|
|
Құрмалас сөйлем 3-ке бөліне ме? |
1 |
|
|
Құрамындағы жай сөйлемдердің алғашқысының баяндауышы тиянақсыз болып, екінші сөйлемге бағына байланысатын сабақтас құрмалас сөйлем бе? |
2 |
|
|
Сабақтас құрмалас сөйлемнің 6 түрі бар? |
3 |
|
|
Не, немесе, я, яки, я болмаса жалғаулықтары кезектес салаластың түрі ме? |
4 |
|
|
Кемінде үш сөйлемнен құралып, бір-бірімен салаласа да, сабақтаса да байланысатын сөйлем түрі аралас па? |
5 |
|
|
Көп бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлемнің түрі жарыспалы мен сатылы болып бөліне ме? |
6 |
|
|
Және, да, де жалғаулықтары арқылы байланысқан салалас ыңғайлас па? |
7 |
|
|
Жай сөйлемдерінің мағыналары бір-біріне қарама-қарсы болып келетін салалас түрі кезектес пе? |
8 |
Күні: _______________
Сабақтың тақырыбы: Қарсылықты салалас мағынасы, сұрақтары
Сабақтың мақсаты: 1.Қарсылықты салалас құрмалас сөйлемдердің
жасалу жолдары жайынды білімдерін қалыптастыру;
2. Сөйлемдер ішінен таба білуіне үйрету,
синтаксистік талдау жұмысын жетілдіру;
3 Оқушы бойындағы адамгершілік құндылықтарын жетілдіру.
Сабақ типі: жаңа тақырыпты түсіндіру.
Сабақ барысы:
1.Ұйымдастыру кезеңі.
Оқушылармен амандасу, сынып бөлмесінің тазалығын, оқу құралдарының толықтығын тексеріп, оқушы назарын сабаққа аудару.
Өткенді қайталау.Кестені толтыру
Құрмалас сөйлемнің баяндауыштары тиянақсыз болатын сөйлем |
Құрмалас сөйлемнің баяндауыштары тиянақты болатын сөйлем |
|
|
Анықтамасын оқу, талдау
Құрамындағы жай сөйлемджердің біріндегі іс, оқиға екіншісіндегі іс, оқиғаға қарама – қарсы болатын салаластың түрін қарсылықты салалас дейміз.
Жалғаулықсыз |
Жалғаулықты |
Үтір, үтір мен сызықша |
Бірақ, алайда, дегенмен, әйтсе де, сөйтсе де, сонда да. |
Жалғаулықсыз: Сөз бергенде ерме,-бөз бергенге ер. Баршагүл сәлем беріп еді,-ол қырын қарап кетті.
Жалғаулықсыз: Сөз бергенде ерме, бірақ бөз бергенге ер. Баршагүл сәлем беріп еді, алайда ол қырын қарап кетті.
108-жаттығу.
Қарсылықты салалас |
Себеп-салдар салалас |
Ыңғайлас салалас |
Түсінен шошынып, дүниенің төрт бұрышын тегіс кезіп шығады, бірақ қайда барса да көретіні-қазып жатқан көр болды. |
Адамдарға мұғалімнің еткен әсері мәңгі қалып қояды, сондықтан да мұғалім өзін-өзі бақылай жүруге тиіс. |
Мұғалімнің жұмысында қиындықтар өте көп және мұғалімнің жауаптылығы да өте зор. |
Құдайдың қаһарынан жалбарынып құтылуға болады,-халықтың қарғысынан ешқашан да құтылуға болмайды.(хабарлы, құрмалас, салалас, қарсылықты, жалғаулықсыз)
Үйге тапсырма: 106-107-жаттығу
Рефлексия. Бағалау.
Сөйлесіп болған соң, телефон құлағын іліп қойды. Қоңырау соғылып еді, окушылар да орындарынан тұрды. Ол қасқа айғырғы ұмтыла түсіп еді, Бақы тізгінге жармаса кетті.Абай үйге кіргенде, Әбіш конверттегі бар қағазды оқып шыққан екен. Тоқашты іздеп, ертеңіне екеуі қалға барды.Бас болмақ оңай,-бастамақ қиын. Мен үндемедім, бірақ қз пікірімде қалдым.
Құрмалас сөйлемнің баяндауыштары тиянақсыз болатын сөйлем |
Құрмалас сөйлемнің баяндауыштары тиянақты болатын сөйлем |
|
|
Сөйлесіп болған соң, телефон құлағын іліп қойды. Қоңырау соғылып еді, окушылар да орындарынан тұрды. Ол қасқа айғырғы ұмтыла түсіп еді, Бақы тізгінге жармаса кетті.Абай үйге кіргенде, Әбіш конверттегі бар қағазды оқып шыққан екен. Тоқашты іздеп, ертеңіне екеуі қалға барды.Бас болмақ оңай,-бастамақ қиын. Мен үндемедім, бірақ қз пікірімде қалдым.
Құрмалас сөйлемнің баяндауыштары тиянақсыз болатын сөйлем |
Құрмалас сөйлемнің баяндауыштары тиянақты болатын сөйлем |
|
|
Сөйлесіп болған соң, телефон құлағын іліп қойды. Қоңырау соғылып еді, окушылар да орындарынан тұрды. Ол қасқа айғырғы ұмтыла түсіп еді, Бақы тізгінге жармаса кетті.Абай үйге кіргенде, Әбіш конверттегі бар қағазды оқып шыққан екен. Тоқашты іздеп, ертеңіне екеуі қалға барды.Бас болмақ оңай,-бастамақ қиын. Мен үндемедім, бірақ қз пікірімде қалдым.
Құрмалас сөйлемнің баяндауыштары тиянақсыз болатын сөйлем |
Құрмалас сөйлемнің баяндауыштары тиянақты болатын сөйлем |
Күні: _______________
Сабақтың тақырыбы: Себеп-салдар салалас мағынасы, сұрақтары
Сабақтың мақсаты: 1.Себеп-салдар салалас құрмалас сөйлемдердің
жасалу жолдары жайынды білімдерін қалыптастыру;
2. Сөйлемдер ішінен таба білуіне үйрету,
синтаксистік талдау жұмысын жетілдіру;
3 Оқушы бойындағы адамгершілік құндылықтарын жетілдіру.
Сабақ типі: жаңа тақырыпты түсіндіру.
Сабақ барысы:
1.Ұйымдастыру кезеңі.
Оқушылармен амандасу, сынып бөлмесінің тазалығын, оқу құралдарының толықтығын тексеріп, оқушы назарын сабаққа аудару.
Өткенді қайталау.Кестені толтыру
|
Салалас құрмалас сөйлемнің анықтамасын жаз |
|
Салалас құрмалас сөйлемнің жасалу жолдары. |
|
Ыңғайлас салалас құрмалас сөйлемнің жалғаулықтары |
|
Себеп-салдар |
|
Қарсылықты |
|
Талғаулы |
3. Жаңа тақырыпты түсіндіру.
Анықтамасын оқу, мысалдар арқылы талдау
Құрамындағы жай сөйлемдердің алдыңғысы соңғысының немесе соңғысы алдыңғысының себебін білдіретін салалас құрмаластың түрін себеп – салдар салалас дейміз
Қазір ол сақалын да қырған, киімін де өзгерткен, сондықтан кескін-кейпі де
Жойқын алыптарды үңгірде, көрде тұрғызу-салт-сананың ең ескі түрінің бірі: үңгір-адам баласының ежелгі тұрғағы. хабарлы, құрмалас, салалас, себеп-салдар салалас, жалғаулықсыз.
Жалғаулықтары: өйткені, сол себепті, себебі, сондықтан.
101-жаттығу.
Сөйлем мүшесіне талдау.
102-жаттығу. Тыныс белгілерін қою.
Бекіту кезеңі: Сұрақтар қою.
Үйге тапсырма: 103-104-жаттығу.
Бағалау.
|
Салалас құрмалас сөйлемнің анықтамасын жаз |
|
Салалас құрмалас сөйлемнің жасалу жолдары. |
|
Ыңғайлас салалас құрмалас сөйлемнің жалғаулықтары |
|
Себеп-салдар |
|
Қарсылықты |
|
Талғаулы |
|
Салалас құрмалас сөйлемнің анықтамасын жаз |
|
Салалас құрмалас сөйлемнің жасалу жолдары. |
|
Ыңғайлас салалас құрмалас сөйлемнің жалғаулықтары |
|
Себеп-салдар |
|
Қарсылықты |
|
Талғаулы |
|
Салалас құрмалас сөйлемнің анықтамасын жаз |
|
Салалас құрмалас сөйлемнің жасалу жолдары. |
|
Ыңғайлас салалас құрмалас сөйлемнің жалғаулықтары |
|
Себеп-салдар |
|
Қарсылықты |
|
Талғаулы |
|
Салалас құрмалас сөйлемнің анықтамасын жаз |
|
Салалас құрмалас сөйлемнің жасалу жолдары. |
|
Ыңғайлас салалас құрмалас сөйлемнің жалғаулықтары |
|
Себеп-салдар |
|
Қарсылықты |
|
Талғаулы |
Күні: _______________
Сабақтың тақырыбы: Салалас құрмалас сөйлемдердің жасалу жолдары
Сабақтың мақсаты: 1.Салалас құрмалас сөйлемдердің жасалу жолдары
жайынды білімдерін қалыптастыру;
2. Сөйлемдер ішінен таба білуіне үйрету,
синтаксистік талдау жұмысын жетілдіру;
3 Оқушы бойындағы адамгершілік құндылықтарын жетілдіру.
Сабақ типі: жаңа тақырыпты түсіндіру.
Сабақ барысы:
1.Ұйымдастыру кезеңі.
Оқушылармен амандасу, сынып бөлмесінің тазалығын, оқу құралдарының толықтығын тексеріп, оқушы назарын сабаққа аудару.
Ақ көңіл,адал ниетті жас жігіт ел сенімін ақтап, әділетті сот билігін жүргізді.
3. Өткенді қайталау. Тірек сызбаға түсіру
І топ. Жай сөйлем ІІ топ Құрмалас сөйлем ІІІ топ құрмалас пен жай сөйлем
Тест тапсырмалары
І топ. Құрмалас пен жай сөйлем. ІІ топ. Жай сөйлем ІІІ топ Құрмалас сөйлем
4. Жаңа тақырыпты түсіндіру.
Салалас құрмалас сөйлем - құрамындағы жай сөйлемдерінің баяндауыштары тиянақты болып, өзара тең дәрежеде байланысқан құрмалас сөйлемнің түрін салалас құрмалас сөйлем дейміз.
Мысалы:
Күн жауып кетті,-оны елеген ешкім болмады.
Еңбек адамды көрікті етеді және ойды тазартады.
Енді сөйлемдерге назар аударайық.
Сонда салалас құрмалас сөйлемдер екі жолмен байланысады екен.
1. Мағыналарының жақындығына қарай, іргелес тұрып, ұласпалы интонация арқылы байланысады.
2. Салаластың құрамындағы жай сөйлемдер өзара жалғаулық шылаулар арқылы байланысады.
Мысалдар |
Жалғаулық шылаулар |
р/с |
|
Да,де,та,те, және, әрі |
1 |
|
Бірақ, алайда, дегенмен, сонда да, әйтсе де |
2 |
|
өйткені, себебі, сондықтан, неге десеңіз |
3 |
|
Не, немесе, я, яки, я болмаса, яки болмаса, әлде |
4 |
|
Кейде, бірде, біресе |
5 |
Дәметкеннің жүрегі тулап кетті келген адамды ол бірден таныды.
Нұржан жауап іздеп көріп еді орынды сөз ойына орала қоймады.
Бұл істің шындығын көзімен көрген айтар құлағымен естіген айтар.
Дәметкеннің жүрегі тулап кетті , келген адамды ол бірден таныды. Нұржан жауап іздеп көріп еді, орынды сөз ойына орала қоймады.
Бұл істің шындығын көзімен көрген айтар, құлағымен естіген айтар.
Және , де, де, , бірде, өйткені бірақ,кейді, , не, не, я, яки, немесе
96-жаттығуды орындау.
Жалқаудың жаны тәтті |
Еңбектің наны тәтті |
Қол батыр. |
Көз қорқақ, |
Көптің түбі-мереке |
Еңбек түбі-береке, |
Батырды намыс өлтіреді |
Қоянды қамыс өлтіреді |
Терең басырады. |
Көп қорқытады |
Жаяудың щаңы шықпас |
Жалғыздың үні шықпас |
Адамның баласы бол |
Атаның баласы болма |
|
Ат аяғынан семірер |
Етікші бізге жарымас |
Ұста пышаққа жарымас |
Шеше көрген тон пішер |
Ата көрген –оқ жонар |
Білекті мыңды жығар |
Білекті бірді жығар |
Көп көрген біледі |
Көп жасаған білмейді |
білім өмір қазығы |
Оқу-білім азығы, |
Білім басқа бітеді |
Қына тасқа бітеді |
|
|
1. Бірыңғай мүшелі жай сөйлем жасау керек. Мақал-мәтелдердегі баяндауыштарының қайталаунан болған мүшенің біреуін ғана қалдырып, салалас құрмалас сөйлемдерді бірыңғай мүшелі жай сөйлемге айналдыру.
2. Өздеріне ұнаған мақал-мәтелдердің мәнін ашу.
3. Мақал-мәтелдердің бір ерекшелігі антонимдердің жиі кездесуі
Сөйлем мүшелеріне талдау жұмыстары.
1 сөйлем салалас құрмалас сөйлем(жалғаулықсыз) Олар төмен түсіп еді, жол екіге бөлінді.(Дина)
1 сөйлем салалас құрмалас сөйлем (жалғаулықты) Биыл жайлауда болдым және ауылдағы ағаларымның үйіне бардым.(Асель)
Сөйлем мүшелеріне талдау
Сөз тіркесіне талдау
Лек-грамм талдау: үйіне,(Мақсат) барады. Фон. талдау(Қарлығаш)
Бекіту . Сұрақтар арқылы
Бағалау.Оқушылардың бір-бірін бағалауы
Үйге тапсырма: 1. жалғаулық шылауларжы жаттап алу. Қазақ әдебиеті оқулығындағы М.Әуезовтің «Қараш-қараш» әңгімесінің ішінен 5-6 салалас құрмалас сөйлем теріп жазу.
ІІІ топ. Сәйкестендіру тест.Құрмалас сөйлем
А)Екі немесе бірнеше жай сөйлемнен құрылып, күрделі ойды білдіретін сөйлем |
1. салалас құрмалас сөйлем |
В)Құрамындағы жай сөйлемдердің баяндауыштары тиянақты болып, өзара тең дәрежеде байланысатын құрмалас сөйлем |
2. сабақтас құрмалас сөйлем |
С) сөз тіркесі мен сөйлем түрлерін зертттейтін сала |
3. аралас құрмалас сөйлем |
Д) Құрамындағы жай сөйлемдердің алғашқысының баяндауышы тиянақсыз болып, екінші сөйлемге бағына байланысатын қай құрмалас сөйлем? |
4. құрмалас сөйлем |
Е) Кемінде үш сөйлемнен құралып, бір-бірімен салаласа да, сабақтаса да байланысатын сөйлем түрі? |
5. синтаксис |
ІІ топ. Балама тест.Жай сөйлем мен құрмалас сөйлем
Жоқ |
Иә |
сұрақтар |
р/с |
|
|
Құрмалас сөйлем төртке бөліне ме? |
1 |
|
|
Олар үйге тезірек жетпек болып, аттарына қамшы басты.Бұл сөйлем сабақтас құрмалас сөйлем бе?. |
2 |
|
|
Сөйлем бір-бірімен салаласа, сабақтаса байланысқан сөйлем аралас құрмалас сөйлем бе? |
3 |
|
|
Жай сөйлемдердің баяндауыштары тиянақты болып, тең дәрежеде байланысатын сөйлем сабақтас па |
4 |
|
|
Жай сөйлем де, құрмалас сөйлем екеуі де ойды білдіре ме? |
5 |
|
|
Жүсіп сөйлемекші еді,-оны жұрттың ду көтеріле шапалақтаған қолы бөліп, бірсыпыра уақытқа шейін сөйлетпеді. Бұл сөйлем сабақтас құрмалас сөйлем бе? |
6 |
І топ. Анықтау тест. Жай сөйлем
Жауабы |
Сұрақтары |
р/с |
|
Құрамында бастауыш қатысқан жай сөйлемнің түрін қандай сөйлем дейді? |
1 |
|
Тұрлаусыз мүше қатыспаған жай сөйлем түрі қандай? |
2 |
|
Сөйлем құрауға қатысқан толық мағыналы, белгілі бір сұраққа жауап беретін не? |
3 |
|
Жасырын тұрған бастауышты баяндауыш арқылы табуға болатын сөйлем түрі |
4 |
|
Айтылуға тиісті тұрлаулы не тұрлаусыз мүшелерінің бірі түсіп қалған жай сөйлемді не дейді? |
5 |
|
Баяндауыштың өзі сөйлемге ұйытқы болатын қай сөйлем түрі? |
6 |
Жауабы |
Сұрақтары |
р/с |
Сөйлем |
Біршама тиянақты ойды білдіретін сөздер тобын не деп атайды? |
1 |
жақты |
Құрамында бастауыш қатысқан жай сөйлемнің түрін қандай сөйлем дейді? |
2 |
жалаң |
Тұрлаусыз мүше қатыспаған жай сөйлем түрі қандай? |
3 |
толымды |
Айтылуға тиісті мүшелері түгел қатысқан жай сөйлемді не дейді? |
4 |
атаулы |
Іс-оқиғаның, құбылыстың атауын ғана көрсететін қандай сөйлем? |
5 |
Сөйлем мүшесі |
Сөйлем құрауға қатысқан толық мағыналы, белгілі бір сұраққа жауап беретін не? |
6 |
жақты |
Жасырын тұрған бастауышты баяндауыш арқылы табуға болатын сөйлем түрі |
7 |
Толымсыз |
Айтылуға тиісті тұрлаулы не тұрлаусыз мүшелерінің бірі түсіп қалған жай сөйлемді не дейді? |
8 |
жақсыз |
Баяндауыштың өзі сөйлемге ұйытқы болатын қай сөйлем түрі? |
9 |
Оңашаланған анықтауыш |
Өзінен бұрын тұрған сөзді айқындап, дәлелдеп түсіндіретін бір немесе бірнеше сөзді не деп атайды? |
10 |
Балама тест
Жоқ |
Иә |
сұрақтар |
р/с |
|
+ |
Бір ғана тиянақты ойды білдіретін сөйлем жай сөйлем бе? |
1 |
+ |
|
Айтылу сазы мен мазмұнына қарай сөйлем 3-ке бөліне ме? |
2 |
+ |
|
Бастауыш пен баяндауыш арасындағы байланыс меңгеру ме? |
3 |
|
+ |
Тұраулы мүшелерден ғана құрылған сөйлем жалаң ба? |
4 |
|
+ |
Ол үйге кірді. Жайылма сөйлем бе? |
5 |
+ |
|
Іс-оқиғаны, құбылыстың атауын ғана көрсететін сөйлем толымсыз ба? |
6 |
+ |
|
Бастауышы мүлдем жоқ сөйлем жақты ма? |
7 |
+ |
|
Сұраулы сөйлемнен кейін леп белгісі қойыла ма? |
8 |
+ |
|
-Балам қайдан келдің? -Астанадан. Бұл сөйлем толымды ма? |
9 |
|
+ |
Бізге көбірек оқу керек. Жақсыз сөйлем бе? |
10 |
+ |
|
Тұрлаусыз мүше 2-ге бөліне ме? |
11 |
+ |
|
Кімнің?, ненің? сұрақтары толықтауыштікі ме? |
12 |
|
+ |
Кімді?, нені? сұрақтары тура толықтауыш сұрақтары ма? |
13 |
|
+ |
Сөз тіркесінде басыңқы, бағыныңқы сөздер бола ма? |
14 |
Жай сөйлем синтаксисі
Жауабы |
Сұрақтары |
р/с |
|
Біршама тиянақты ойды білдіретін сөздер тобын не деп атайды? |
1 |
|
Құрамында бастауыш қатысқан жай сөйлемнің түрін қандай сөйлем дейді? |
2 |
|
Тұрлаусыз мүше қатыспаған жай сөйлем түрі қандай? |
3 |
|
Айтылуға тиісті мүшелері түгел қатысқан жай сөйлемді не дейді? |
4 |
|
Іс-оқиғаның, құбылыстың атауын ғана көрсететін қандай сөйлем? |
5 |
|
Сөйлем құрауға қатысқан толық мағыналы, белгілі бір сұраққа жауап беретін не? |
6 |
|
Жасырын тұрған бастауышты баяндауыш арқылы табуға болатын сөйлем түрі |
7 |
|
Айтылуға тиісті тұрлаулы не тұрлаусыз мүшелерінің бірі түсіп қалған жай сөйлемді не дейді? |
8 |
|
Баяндауыштың өзі сөйлемге ұйытқы болатын қай сөйлем түрі? |
9 |
|
Өзінен бұрын тұрған сөзді айқындап, дәлелдеп түсіндіретін бір немесе бірнеше сөзді не деп атайды? |
10 |
Күні: _______________
Сабақтың тақырыбы: Құрмалас сөйлем жөнінде түсінік
Сабақтың мақсаты: 1.Құрмалас сөйлем түрлерін қайталау арқылы білімдерін жинақтау;
2. Сөйлемдер ішінен таба білуіне үйрету,
синтаксистік талдау жұмысын жетілдіру;
3 Оқушы бойындағы адамгершілік құндылықтарын жетілдіру.
Сабақ типі: жаңа тақырыпты түсіндіру.
Сабақ барысы:
1.Ұйымдастыру кезеңі.
Оқушылармен амандасу, сынып бөлмесінің тазалығын, оқу құралдарының толықтығын тексеріп, оқушы назарын сабаққа аудару.
Құрмалас сөйлем
Құрмалас сөйлем |
Ортақ белгілері |
Жай сөйлем |
Күрделі ойды білдіреді. Сөйлемнің бірінші сыңары екіншімен ұласпалы интонациямен айтылады. Ол басқарма мәжілісіне шығып, пәтеріне қарай бет алды. |
Екеуі де ойды білдіреді, ойды жарыққа шығарады, оны басқаларға білдіреді, сол арқылы қоғам мүшелерінің өзара түсінісу қызметін атқарады. |
Жеке сөзден құралады, бір ойды білдіреді. Жай сөйлем айырым интонациямен айтылады Ол басқарма мәжілісінен шықты |
Анықтамасын оқып, талдау.
93-жаттығу.
Құрмалас сөйлем |
Жай сөйлем |
Үлкен келсе, аяғыңды аяма. Досыңды барда да сына, жоқта да сына. Сыйлағанды сыйла, илегенді иле. |
Мінезі жақсы төрге озар. Ыстық асқа үрме. Кісі айыбын ашқаннан жапқан жақсы.Жасында әдеп үйренбеген кісіден өскенде қайран жоқ. |
Талдау жұмыстары:
Анадан туған әр адамның жүрегінің түбінде достық пен махаббаттың ұрығы жатады.
Сөйлем мүшесіне талдау.
Сөз тіркесіне талдау
Лек-грамм.талдау: Анадан, жатады.
Бекіту: сұрақтар арқылы
Үйге тапсырма
95-жаттығу. Оқып келу. Достыққа арналған мақал-мәтелдерді тауып айту, мағынасын ашу.
Күні: _______________
Сабақтың тақырыбы: Жай сөйлем тұрлеріне арналған жаттығулар.
Сабақтың мақсаты: 1.Жай сөйлем түрлерін қайталау арқылы білімдерін жинақтау;
2. Сөйлемдер ішінен таба білуіне үйрету,
синтаксистік талдау жұмысын жетілдіру;
3 Оқушы бойындағы адамгершілік құндылықтарын жетілдіру.
Сабақ типі: бекіту
Сабақ барысы:
1.Ұйымдастыру кезеңі.
Оқушылармен амандасу, сынып бөлмесінің тазалығын, оқу құралдарының толықтығын тексеріп, оқушы назарын сабаққа аудару.
І топ Балама тест
ІІ топ. Анықтау тест
Жай сөйлем синтаксисі
ІІІ топ Сәйкестендіру тест
Жаттығу жұмыстары:
87-жаттығу.
І топ. 5 сөйлем. ІІ топ 5 сөйлем ІІІ топ 5 сөйлем
88-жаттығу.
Талдау жұмыстары
І топ. Бұлаққа қиялап түсетін тар соқпақпен келе жатырмын.
ІІ топ. Қорыққанымнан денем түршігіп кетті.
ІІІ топ. Құздың етегінде бұлақ сылдырайды.
Пысықтау сұрақтары:
1. Жай сөйлем мағынасына қарай нешеге бөлінеді?
2. Жақты, жақсыз сөйлемдердің айырмашылығы неде?
3. Жалаң мен жайылма сөйлемдердің айырмасы неден көрінеді?
4. Толымды, толымсыз сөйлемдердің ерекшеліктерін қандай?
Атаулы сөйлем дегеніміз не?
Үйге тапсырма:90-жаттығу ауызша, 91-жаттығу. «Ана тілін қастерлеу» тақырыбында ой толғау.
Бағалау.
Анықтау тест
Жауабы |
Сұрақтары |
р/с |
Сөйлем |
Біршама тиянақты ойды білдіретін сөздер тобын не деп атайды? |
1 |
жақты |
Құрамында бастауыш қатысқан жай сөйлемнің түрін қандай сөйлем дейді? |
2 |
жалаң |
Тұрлаусыз мүше қатыспаған жай сөйлем түрі қандай? |
3 |
толымды |
Айтылуға тиісті мүшелері түгел қатысқан жай сөйлемді не дейді? |
4 |
атаулы |
Іс-оқиғаның, құбылыстың атауын ғана көрсететін қандай сөйлем? |
5 |
Сөйлем мүшесі |
Сөйлем құрауға қатысқан толық мағыналы, белгілі бір сұраққа жауап беретін не? |
6 |
жақты |
Жасырын тұрған бастауышты баяндауыш арқылы табуға болатын сөйлем түрі |
7 |
Толымсыз |
Айтылуға тиісті тұрлаулы не тұрлаусыз мүшелерінің бірі түсіп қалған жай сөйлемді не дейді? |
8 |
жақсыз |
Баяндауыштың өзі сөйлемге ұйытқы болатын қай сөйлем түрі? |
9 |
Оңашаланған анықтауыш |
Өзінен бұрын тұрған сөзді айқындап, дәлелдеп түсіндіретін бір немесе бірнеше сөзді не деп атайды? |
10 |
Балама тест
Жоқ |
Иә |
сұрақтар |
р/с |
|
+ |
Бір ғана тиянақты ойды білдіретін сөйлем жай сөйлем бе? |
1 |
+ |
|
Айтылу сазы мен мазмұнына қарай сөйлем 3-ке бөліне ме? |
2 |
+ |
|
Бастауыш пен баяндауыш арасындағы байланыс меңгеру ме? |
3 |
|
+ |
Тұраулы мүшелерден ғана құрылған сөйлем жалаң ба? |
4 |
|
+ |
Ол үйге кірді. Жайылма сөйлем бе? |
5 |
+ |
|
Іс-оқиғаны, құбылыстың атауын ғана көрсететін сөйлем толымсыз ба? |
6 |
+ |
|
Бастауышы мүлдем жоқ сөйлем жақты ма? |
7 |
+ |
|
Сұраулы сөйлемнен кейін леп белгісі қойыла ма? |
8 |
+ |
|
-Балам қайдан келдің? -Астанадан. Бұл сөйлем толымды ма? |
9 |
|
+ |
Бізге көбірек оқу керек. Жақсыз сөйлем бе? |
10 |
+ |
|
Тұрлаусыз мүше 2-ге бөліне ме? |
11 |
+ |
|
Кімнің?, ненің? сұрақтары толықтауыштікі ме? |
12 |
|
+ |
Кімді?, нені? сұрақтары тура толықтауыш сұрақтары ма? |
13 |
|
+ |
Сөз тіркесінде басыңқы, бағыныңқы сөздер бола ма? |
14 |
Жай сөйлем синтаксисі
Жауабы |
Сұрақтары |
р/с |
|
Біршама тиянақты ойды білдіретін сөздер тобын не деп атайды? |
1 |
|
Құрамында бастауыш қатысқан жай сөйлемнің түрін қандай сөйлем дейді? |
2 |
|
Тұрлаусыз мүше қатыспаған жай сөйлем түрі қандай? |
3 |
|
Айтылуға тиісті мүшелері түгел қатысқан жай сөйлемді не дейді? |
4 |
|
Іс-оқиғаның, құбылыстың атауын ғана көрсететін қандай сөйлем? |
5 |
|
Сөйлем құрауға қатысқан толық мағыналы, белгілі бір сұраққа жауап беретін не? |
6 |
|
Жасырын тұрған бастауышты баяндауыш арқылы табуға болатын сөйлем түрі |
7 |
|
Айтылуға тиісті тұрлаулы не тұрлаусыз мүшелерінің бірі түсіп қалған жай сөйлемді не дейді? |
8 |
|
Баяндауыштың өзі сөйлемге ұйытқы болатын қай сөйлем түрі? |
9 |
|
Өзінен бұрын тұрған сөзді айқындап, дәлелдеп түсіндіретін бір немесе бірнеше сөзді не деп атайды? |
10 |
Балама тест
Жоқ |
Иә |
сұрақтар |
р/с |
|
|
Бір ғана тиянақты ойды білдіретін сөйлем жай сөйлем бе? |
1 |
|
|
Айтылу сазы мен мазмұнына қарай сөйлем 3-ке бөліне ме? |
2 |
|
|
Бастауыш пен баяндауыш арасындағы байланыс меңгеру ме? |
3 |
|
|
Тұраулы мүшелерден ғана құрылған сөйлем жалаң ба? |
4 |
|
|
Ол үйге кірді. Жайылма сөйлем бе? |
5 |
|
|
Іс-оқиғаны, құбылыстың атауын ғана көрсететін сөйлем толымсыз ба? |
6 |
|
|
Бастауышы мүлдем жоқ сөйлем жақты ма? |
7 |
|
|
Сұраулы сөйлемнен кейін леп белгісі қойыла ма? |
8 |
|
|
-Балам қайдан келдің? -Астанадан. Бұл сөйлем толымды ма? |
9 |
|
|
Бізге көбірек оқу керек. Жақсыз сөйлем бе? |
10 |
|
|
Тұрлаусыз мүше 2-ге бөліне ме? |
11 |
|
|
Кімнің?, ненің? сұрақтары толықтауыштікі ме? |
12 |
|
|
Кімді?, нені? сұрақтары тура толықтауыш сұрақтары ма? |
13 |
|
|
Сөз тіркесінде басыңқы, бағыныңқы сөздер бола ма? |
14 |
|
|
Жақсы сөз сөз тіркесі орын тәртібі арқылы байланысқан ба? |
15 |
Сәйкестендіру тест
Синтаксис
1. Байланысу тәсілдерін сәйкестендір
А) біз сабақ туралы сөйлестік |
1. жалғау арқылы |
В) әдемі көйлек |
2. шылау арқылы |
С) Мектептің алаңы |
3. орын тәртібі арқылы |
Д) 4 түрі бар |
4. дауыс ырғағы арқылы |
Е) Асан-белгілі ақын. |
5.сөздердің байланысу тәсілдері |
2. Байланысу формаларын сәйкестендір
А) Ілік септігіндегі сөз бен тәуелдік жалғаулы сөздің байланысуы |
1. қиысу |
В) есім сөздерді байланысуы |
2. матасу |
С) Негізінен үстеу мен етістік арасындағы байланысуы |
3. меңгеру |
Д) Сөздердің ілік септігінен басқа септіктердің жалғаулары арқылы байланысуы |
4. жанасу |
Е) Сөздердің жіктік жалғауы арқылы байланысуы немесе бастауыш пен баяндауыштың байланысуы |
5. қабысу |
3. Жай сөйлем түрлерін сәйкестендір
А) тұрлаулы мүшемен бірге тұрлаусыз мүшенің қатысуы арқылы жасалған жай сөйлем |
1. жалаң |
В) Айтылуға тиісті тұрлаулы не тұрлаусыз мүшелерінің бірі түсіп қалған жай сөйлем |
2. жайылма |
С) Тұраусыз мүше қатыспаған жай сөйлем |
3. жақты |
Д) Баяндауыштың өзі сөйлемге ұйытқы болатын жай сөйлем |
4.жақсыз |
Е) Құрамында бастауыш қатысқан жай сөйлемнің түрін қандай сөйлем |
5. толымсыз |
Күні: _______________
Сабақтың тақырыбы: Атаулы сөйлем оның стильдік мәні
Сабақтың мақсаты: 1.Атаулы сөйлемдер, олардың жазылуы жайлы
білімдерін қалыптастыру;
2. Сөйлемдер ішінен таба білуіне үйрету,
синтаксистік талдау жұмысын жетілдіру;
3 оқушы бойындағы адамгершілік құндылықтарын жетілдіру.
Сабақ типі: жаңа тақырыпты түсіндіру
Сабақ барысы:
1.Ұйым кезеңі: Амандасу. Сабақтың мақсатымен таныстыру.
№ |
Түрлері
|
Жалаң |
жайылма |
жақты |
жақсыз |
толымды |
толымсыз |
Мысалдар |
А |
Ә |
Б |
В |
Г |
Ғ |
|
1 |
Күн суытты. |
|
|
|
|
|
|
2 |
Баланы жаман үйретуге болмайды. |
|
|
|
|
|
|
3 |
Сәбит ұшақпен кетті. |
|
|
|
|
|
|
4 |
Немен? |
|
|
|
|
|
|
5 |
Бұдан ешнәрсені біліп болмайды. |
|
|
|
|
|
|
6 |
Тон сыртынан қайыс белбеуін буып алды. |
|
|
|
|
|
|
7 |
Оның тал-талқаны шықты. |
|
|
|
|
|
|
8 |
Олжабек ойланып қалды. |
|
|
|
|
|
|
9 |
Арынғазы көлге қарай төте жөнелгісі келді ме? |
|
|
|
|
|
|
10 |
Ертең қашан келесің? |
|
|
|
|
|
|
3. Жаңа тақырыпты меңгерту.
Іс-оқиға жайында баяндамай, тек соған байланысты жағдайды атап көрсететін жай сөйлемнің түрін атаулы сөйлем дейміз.
Оқулықтағы мысалдарды оқып, талдау
Атаулы сөздердің жасалуы
Бір сөз. Дала, Кеш.
Сөз тіркесінен: Егін даласы. Қамсыз шақ. Қоңыр кеш.
Күрделі сөзден:
85-жаттығу. Атаулы сөйлемдерді теріп жазу, мағынасын білдіру.
Мекендік мағына |
Мезгілдік мағына |
Заттық мағына |
|
|
|
Талдау жұмыстары. Синтаксистік талдау
І топ Абай бір топ кісімен үйге кірді.
ІІ топ. Бұл кезде Абайдың да денесі іріленген.
Лексика-грамматикалық талдау.
І топ. Кірді.
ІІ топ. Абайдың
Сөз тіркесіне талдау.
І топ. Үлкен кісінің шақыруымен келеді.
ІІ топ. Екі қыздың сұрағына жауап берді.
Бекіту. Сұрақтар арқылы
Үй тапсырмасы: 86-жаттығу. Әдеби шығармалардан мысалдар теру.
№ |
Түрлері
|
Жалаң |
жайылма |
жақты |
жақсыз |
толымды |
толымсыз |
Мысалдар |
А |
Ә |
Б |
В |
Г |
Ғ |
|
1 |
Күн суытты. |
|
|
|
|
|
|
2 |
Баланы жаман үйретуге болмайды. |
|
|
|
|
|
|
3 |
Сәбит ұшақпен кетті. |
|
|
|
|
|
|
4 |
Немен? |
|
|
|
|
|
|
5 |
Бұдан ешнәрсені біліп болмайды. |
|
|
|
|
|
|
6 |
Тон сыртынан қайыс белбеуін буып алды. |
|
|
|
|
|
|
7 |
Оның тал-талқаны шықты. |
|
|
|
|
|
|
8 |
Олжабек ойланып қалды. |
|
|
|
|
|
|
9 |
Арынғазы көлге қарай төте жөнелгісі келді ме? |
|
|
|
|
|
|
10 |
Ертең қашан келесің? |
|
|
|
|
|
|
№ |
Түрлері
|
Жалаң |
жайылма |
жақты |
жақсыз |
толымды |
толымсыз |
Мысалдар |
А |
Ә |
Б |
В |
Г |
Ғ |
|
1 |
Күн суытты. |
|
|
|
|
|
|
2 |
Баланы жаман үйретуге болмайды. |
|
|
|
|
|
|
3 |
Сәбит ұшақпен кетті. |
|
|
|
|
|
|
4 |
Немен? |
|
|
|
|
|
|
5 |
Бұдан ешнәрсені біліп болмайды. |
|
|
|
|
|
|
6 |
Тон сыртынан қайыс белбеуін буып алды. |
|
|
|
|
|
|
7 |
Оның тал-талқаны шықты. |
|
|
|
|
|
|
8 |
Олжабек ойланып қалды. |
|
|
|
|
|
|
9 |
Арынғазы көлге қарай төте жөнелгісі келді ме? |
|
|
|
|
|
|
10 |
Ертең қашан келесің? |
|
|
|
|
|
|
Күні: _______________
Сабақтың тақырыбы: Толымды және толымсыз сөйлемдер.
Сабақтың мақсаты: 1.Жай сөйлем түрлерін қайталай отырып, толымды және толымсыз сөйлемдер жайлы білімдерін қалыптастыру;
2. Жұмысты түрлендіру барынсында, деңгейлік
тапсырмалар арқылы оқушылардың белсенділіктерін
арттыру, шығармашылыққа баулу, синтаксистік
талдау дағдыларын жетілдіру;
3. Ұжымдық іскерлікке ұштау, деңгейлеп-саралап оқытуда оқушы бойындағы адамгершілік құндылықтарын жетілдіру.
Сабақ типі: жаңа тақырыпты түсіндіру
Сабақ барысы:
1.Ұйым кезеңі: Амандасу. Сабақтың мақсатымен таныстыру.
3. Жаңа тақырыпты меңгерту.
Ойға қатысты сөйлем мүшелерінің барлығы қатысқан сөйлемдерді толымды сөйлем дейді.
Ойға қатысты сөйлем мүшесінің бірі түсіп қалған сөйлемнің тірін толымсыз сөйлем дейміз.
Толымсыз сөйлем жасалуы жолдары:
1. Өзара желілес сөйлем тобы
2. Сөйлемнің қажетті мүшелерінің айтылмай қалуы, әсіресе диалог дағдайында жиі кездеседі.
толымды сөйлем |
Толымсыз сөйлем |
-Ныгметжан!-деді Балуан Шолақ,-анау Ақбоз сенікі ме? -Ақбоз менікі -Ақбоз асау ма, өзі? - Ақбозға жүген-құрық тимеген - Ақбозды сатуға әкелдің бе? -Әрине, сатуға әкелдім. |
-менікі -Асау ма, өзі? -Жүген-құрық тимеген -Сатуға әкелдің бе? - әрине |
Біз ол кезде жайлауда тұрамыз. Дәуімбай деп аталады. Аудан орталығынан қашық емес. Екі арада темір жол жатыр. Менің балдай балалық шағым сол әсем жайлауда қалды. Қандай алаңсыз еді, шіркін! Ертеңнен кешке шейін асыр салып ойнаймыз. Өрістен сауын кезінде жылқыларды қуып келеміз. Әжем бие саууға шығады. Не бары екі биеміз бар.
толымды сөйлем |
Толымсыз сөйлем |
|
- |
80-жаттығу, 81-жаттығу. (ауызша)
Сөйлем мүшелеріне талдау.
Әуелде айдың туғанынын байқамай қалдым. Өрістен сауын кезінде жылқыларды қуып келеміз.
Лек-грамм.талдау : өрістен, қуып келеміз.
Бекіту сұрақтар арқылы
Бағалау
Үйге тапсырма: 82-83-жаттығу
толымды сөйлем |
Толымсыз сөйлем |
-Ныгметжан!-деді Балуан Шолақ,-анау Ақбоз сенікі ме? -Ақбоз менікі -Ақбоз асау ма, өзі? - Ақбозға жүген-құрық тимеген - Ақбозды сатуға әкелдің бе? -Әрине, сатуға әкелдім. |
-менікі -Асау ма, өзі? -Жүген-құрық тимеген -Сатуға әкелдің бе? - әрине |
Біз ол кезде жайлауда тұрамыз. Дәуімбай деп аталады. Аудан орталығынан қашық емес. Екі арада темір жол жатыр. Менің балдай балалық шағым сол әсем жайлауда қалды. Қандай алаңсыз еді, шіркін! Ертеңнен кешке шейін асыр салып ойнаймыз. Өрістен сауын кезінде жылқыларды қуып келеміз. Әжем бие саууға шығады. Не бары екі биеміз бар.
толымды сөйлем |
Толымсыз сөйлем |
-Ныгметжан!-деді Балуан Шолақ,-анау Ақбоз сенікі ме? -Ақбоз менікі -Ақбоз асау ма, өзі? - Ақбозға жүген-құрық тимеген - Ақбозды сатуға әкелдің бе? -Әрине, сатуға әкелдім. |
-менікі -Асау ма, өзі? -Жүген-құрық тимеген -Сатуға әкелдің бе? - әрине |
Біз ол кезде жайлауда тұрамыз. Дәуімбай деп аталады. Аудан орталығынан қашық емес. Екі арада темір жол жатыр. Менің балдай балалық шағым сол әсем жайлауда қалды. Қандай алаңсыз еді, шіркін! Ертеңнен кешке шейін асыр салып ойнаймыз. Өрістен сауын кезінде жылқыларды қуып келеміз. Әжем бие саууға шығады. Не бары екі биеміз бар.
Күні: _______________
Сабақтың тақырыбы: Жалаң және жайылма сөйлемдер.
Сабақтың мақсаты: 1.Жай сөйлем түрлерін қайталай отырып, жалаң
және жайылма сөйлемдер жайлы білімдерін қалыптастыру;
2. Жұмысты түрлендіру барынсында, деңгейлік
тапсырмалар арқылы оқушылардың белсенділіктерін
арттыру, шығармашылыққа баулу, синтаксистік
талдау дағдыларын жетілдіру;
3. Ұжымдық іскерлікке ұштау, деңгейлеп-саралап оқытуда оқушы бойындағы адамгершілік құндылықтарын жетілдіру.
Сабақ типі: жаңа тақырыпты түсіндіру
Сабақ барысы:
1.Ұйым кезеңі: Амандасу. Сабақтың мақсатымен таныстыру.
3.Жаңа тақырыпты меңгерту.
І деңгей
1. Сұрақтарға жауап беру.
- Жай сөйлем дегеніміз не?
- жай сөйлемнің неше мағыналық түрелір бар?
- жақты сөйлем дегеніміз не?
- жақсыз сөйлем дегеніміз не?
- жақсыз сөйлемнің жасалу жолдары қандай?
2. Сөйлемге синтаксистік талдау.
І топ. Тәуелсіздік тірегі-білімді ұрпақ.
ІІ топ. Бұл өмірден жылап кеткім келмейді!
ІІІ топ. Семантикалық кестені толтыру.
бастауыш |
баяндауыш |
толықтауыш |
анықтауыш |
пысықтауыш |
мен |
Түстім. |
Сөзін |
Құрманбайдың |
қызықтай |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Мен Құрманбайдың сөзін қызықтай түстім. Біз әдейі саған келдік. Тәуелсіздікті аңсамайтын халық ешқашан болмайды. Қаһарлы қыс биыл ерте түсті.
ІІ деңгей
1. Тірек сызбаға түсіру
І топ. Жалаң сөйлем Венн диаграммасына түсіру.
ІІ топ. Жайылма сөйлем
ІІІ топ Синтаксис
І топ.
|
Сиыр |
|
жылқы |
|
Ит |
|
Мысық |
|
доңыз |
ІІ топ. Қыс келді. Күн суытты. Қар жауды. (шағын мәтін құру)
ІІІ топ.
Грамматикалық белгісі |
Жай сөйлемнің түрлері |
|
Жақты сөйлем |
|
Жақсы сөйлем |
|
Жалаң сөйлем |
|
Жайылма сөйлем |
ІІІ деңгей.
«Ұстаз» сөзіне бес жолды өлең құрастыру.
1-жол. Бір сөз-зат есім
2-жол. Екі сөз-сын есім(қандай)
3 –жол. Үш сөз-етістік (не істейді)
4- жол. Төрт сөзді сөйлем.
5-жол. Синоним.
Ұстаз
Білімді, мейірімді
Оқытады, тәрбиелейді, үйретеді.
Ұстазы оқушыларға білім береді. Ұстазы жақсының ұстамы жақсы.
Мұғалім.
Сабақты қайталау.
Үйге тапсырма. 79-жаттығу.
Бағалау.
|
Сиыр |
|
жылқы |
|
Ит |
|
Мысық |
|
доңыз |
ІІІ топ. Семантикалық кестені толтыру.
бастауыш |
баяндауыш |
толықтауыш |
анықтауыш |
пысықтауыш |
мен |
Түстім. |
Сөзін |
Құрманбайдың |
қызықтай |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Мен Құрманбайдың сөзін қызықтай түстім. Біз әдейі саған келдік. Тәуелсіздікті аңсамайтын халық ешқашан болмайды. Қаһарлы қыс биыл ерте түсті.
Грамматикалық белгісі |
Жай сөйлемнің түрлері |
|
Жақты сөйлем |
|
Жақсы сөйлем |
|
Жалаң сөйлем |
|
Жайылма сөйлем |
Күні: _______________
Сабақтың тақырыбы: Жақсыз сөйлемдер жасалу жолдары
Сабақтың мақсаты: 1.Жақсыз сөйлем туралы, оның жасалу жолдарын
меңгерту;
2. Жақсыз сөйлемді сөйлем ішінен таба алуына дағдыландыру, сөйлем мүшелеріне талдау дағдыларын, ойлау қабілеттерін арттыру.
3. оқушы бойындағы адамгершілік құндылықтарын жетілдіру, ұжымдыққа тәрбиелеу.
Сабақ типі: жаңа тақырыпты түсіндіру
Сабақ барысы:
1.Ұйым кезеңі: Амандасу. Сабақтың мақсатымен таныстыру.
3.Жаңа тақырыпты меңгерту.
Жақсыз сөйлемнің баяндауышының жасалу жолдары:
1. Етістік жұрнағы –қы, -ғы, -кі, -гі тәуелденіп кел көмекші етістіктің тіркесуі арқылы: айт+қы+м келді.
2. у- тұйық етістікке (ға, ге)барыс септік жалғауы жалғанып, бол, жара, тура, кел сөздерімен тіркеседі:
айт+у+ға тура келді.
3. у-тұйық етістікке тәуелдік жалғау жалғанып, керек, жөн, мүмкін сөздерімен тіркеседі:
кел+у+іміз керек
4. –ып,-іп,-п көсемше жұрнақтарынан кейін бол сөзі болымсыз тұлғада (ма,ме,ба,бе,па,пе):
айт+ып болмайды.
5. Баяндауышы тұрақты сөз тіркесінен келу
Енді біраздан кейін көз байлануға айналды
73-жаттығу.
-Жан ашырдың жоқ болғаны ғой! Бірақ тобыңа бөтендігім жоқ. Әлі жауап қатпаған Абайды Асылбектің сөйлеткісі келді. Базаралыға қамшы жұмсамаса, қарап қалуға болмайды. Абайдың ішек-сілесі қатып еді.
Сөйлем мүшелеріне талдау.
І топ. Әлі жауап қатпаған Абайды Асылбектің сөйлеткісі келді.
ІІ топ. Базаралыға қамшы жұмсамаса, қарап қалуға болмайды.
Сөйлемдер |
Жақты сөйлем |
Жақсыз сөйлем |
Менің оқығым келеді. |
|
|
Маған сабақтан қалуға болмайды |
|
|
Арман сүзіле қарады. |
|
|
Тұқымды құрғатпай-ақ себе беруге болады. |
|
|
Қазақ хандығының алғашқы кезеңінде жаңа мемлекетті сақтап қалу жолында қанша түрлі қауіп-қатер болды. |
|
|
Сол кезде де үлкен мәмлегерлік іске жүгінуге тура келді. |
|
|
Оның төбе шашы тік тұрды. |
|
|
Камарға кінә қойып болмайды. |
|
|
Бекіту: Сұрақтар арқылы
Үйге тапсырма: 75-76 жаттығу.
Жақсыз сөйлемнің баяндауышының жасалу жолдары:
1. Етістік жұрнағы –қы, -ғы, -кі, -гі тәуелденіп кел көмекші етістіктің тіркесуі арқылы: айт+қы+м келді.
6. у- тұйық етістікке (ға, ге)барыс септік жалғауы жалғанып, бол, жара, тура, кел сөздерімен тіркеседі:
айт+у+ға тура келді.
7. у-тұйық етістікке тәуелдік жалғау жалғанып, керек, жөн, мүмкін сөздерімен тіркеседі:
кел+у+іміз керек
8. –ып,-іп,-п көсемше жұрнақтарынан кейін бол сөзі болымсыз тұлғада (ма,ме,ба,бе,па,пе):
айт+ып болмайды.
9. Баяндауышы тұрақты сөз тіркесінен келу
Енді біраздан кейін көз байлануға айналды
Сөйлемдер |
Жақты сөйлем |
Жақсыз сөйлем |
Менің оқығым келеді. |
|
|
Маған сабақтан қалуға болмайды |
|
|
Арман сүзіле қарады. |
|
|
Тұқымды құрғатпай-ақ себе беруге болады. |
|
|
Қазақ хандығының алғашқы кезеңінде жаңа мемлекетті сақтап қалу жолында қанша түрлі қауіп-қатер болды. |
|
|
Сол кезде де үлкен мәмлегерлік іске жүгінуге тура келді. |
|
|
Оның төбе шашы тік тұрды. |
|
|
Камарға кінә қойып болмайды. |
|
|
Сөйлемдер |
Жақты сөйлем |
Жақсыз сөйлем |
Менің оқығым келеді. |
|
|
Маған сабақтан қалуға болмайды |
|
|
Арман сүзіле қарады. |
|
|
Тұқымды құрғатпай-ақ себе беруге болады. |
|
|
Қазақ хандығының алғашқы кезеңінде жаңа мемлекетті сақтап қалу жолында қанша түрлі қауіп-қатер болды. |
|
|
Сол кезде де үлкен мәмлегерлік іске жүгінуге тура келді. |
|
|
Оның төбе шашы тік тұрды. |
|
|
Камарға кінә қойып болмайды. |
|
|
Сөйлемдер |
Жақты сөйлем |
Жақсыз сөйлем |
Менің оқығым келеді. |
|
|
Маған сабақтан қалуға болмайды |
|
|
Арман сүзіле қарады. |
|
|
Тұқымды құрғатпай-ақ себе беруге болады. |
|
|
Қазақ хандығының алғашқы кезеңінде жаңа мемлекетті сақтап қалу жолында қанша түрлі қауіп-қатер болды. |
|
|
Сол кезде де үлкен мәмлегерлік іске жүгінуге тура келді. |
|
|
Оның төбе шашы тік тұрды. |
|
|
Камарға кінә қойып болмайды. |
|
|
Күні: _______________
Сабақтың тақырыбы: Жай сөйлемнің түрлері туралы түсінік. Жақты
сөйлемдер жасалу жолдары
Сабақтың мақсаты: 1.Жай сөйлем туралы, оның жақсы жай сөйлем жайлы білімдерін қалыптастыру;
2. Сөйлем мүшелеріне талдау дағдыларын, ойлау қабілеттерін арттыру.
3. Алған білімдерін кіріктіру арқылы ұқыптылыққа, жауапкершілікке тәрбиелеу.
Сабақ типі: жаңа тақырыпты түсіндіру
Сабақ барысы:
1.Ұйым кезеңі: Амандасу. Сабақтың мақсатымен таныстыру.
Топқа бөлу.
1. тапсырма. Жай сөйлем түрлеріне тірек сызба арқылы түсіндіру.
2. тапсырма. Берілген мысалдар арқылы жай сөйлем түрлерін ажырату.
3. тапсырма. Жақты сөйлемдер жайлы оқып, жақты сөйлемнің ашық түрі мен жасырын түрін ажырату
4. талдау жұмыстары. Сөйлем беру сөйлем мүшелеріне талдау.
5. тест тапсырмаларын орындау.
6. Бағалау
7. Үйге тапсырма беру.
1. Тірек сызбаға түсіру.
І топ. ІІ топ
2. Жай сөйлем түрлерін ажырату.
ІІ топ |
І топ |
Қараңғы түн. Жаңбыр жауды ма? Баланы жаман үйретуге болмайды. Қайдан? Өзеннен балық аулаймыз. |
Күн суытты. Бізге көбірек оқу керек. –Қайда барасыз? Дала. Мен бүгін суреттен бес алдым.
|
3. тапсырма 69-70-жаттығу
4. тапсырма
Сәуле бүгін келді ме, апа? Кесек оқты жаудыра бердік.
5. Тест. Жабық тест. 5 сұрақ.
Топты бағалау.
Үйге тапсырма. Бастауышы жасырын тұрған жақты сөйлемдерге мысал жазып келу.
Тест
1. Жалаң сөйлем дегеніміз не?
А) бастауыш пен баяндауыштан ғана құралған сөйлем.
В) Тұрлаулы мүшелермен қатар, тұрлаусыз мүшелері де бар сөйлем.
С) Мазмұн толық берілген сөйлем.
Д) Бастауышы жоқ сөйлем.
Е) Бастауышы әрдайым жасырын тұратын сөйлем.
2. Бастауышы жасырын тұрған сөйлем қалай аталды?
А) Жалаң сөйлем
В) жақсыз сөйлем
С) жақты сөйлем
Д) толымды сөйлем
Е) жайылма сөйлем.
3. Жалаң сөйлемді белгіле.
А) Қалың қар.
В) Қар жауды.
С) Бүгін жауды.
Д) Қар қалың жауды.
Е) Қарлы боран.
4. Жайылма сөйлемді белгіле.
А) Қалың қар.
В) Қар жауды.
С) Бүгін жауды.
Д) Қар қалың жауды.
Е) Қарлы боран.
5. Жақты сөйлемдердің ішінен бастауышы жасырын тұрған сөйлемді тап.
А) Мен ақын емеспін.
В) Қараңғы қазақ көгіне өрмелеп шығып, кү н болам
С) Сәбит ұшақпен кетті.
Д) Қартқожа сөйлеп отыр. Сабақтан кешігуге болмайды.
Е) Айсыз, бұлтсыз қараңғы түн.
Жауаптар коды.
1 . А
2. С
3. В
4. Д
5. В
Күні: _______________
Сабақтың тақырыбы: Коррекциялық жұмыс. Тест жұмысы
Сабақтың мақсаты: 1.Жіберілген қатемен жұмыс жүргізу, өткен
материалды қайталау;
2. Сөйлем мүшелеріне талдау дағдыларын, ойлау қабілеттерін арттыру.
3. Алған білімдерін кіріктіру арқылы ұқыптылыққа, жауапкершілікке тәрбиелеу.
Сабақ типі: қайталау
Сабақ барысы:
1.Ұйым кезеңі: Амандасу. Сабақтың мақсатымен таныстыру.
1. Кісілердің фамилиясына жалғанатын қосымшалар: -ов, -ев,-ева,-ова,-ин.
жалғаулар |
қосымшалар |
мысал |
-тің, -дың, -тың, -дың |
-ов, -ев,-ева,-ова,-ин
|
Кастей, Наурызбай |
-қа,-ке,-на,-не |
Сабит |
|
нікі,-дікі,-тікі |
Сүлеймен |
|
-тен,-тен,-дан,-ден |
Балғабай |
|
|
Сыныптағы оқушының |
|
|
Фамилиясын жазу |
2. Шылау де, де мен жатыс септігінің жалғау –да, -де-ні сөйлем құрылысында интонация арқылы айыруға болады.
жатыс септігінің жалғау –да, -де |
Шылау де, де |
басында |
Жамбылын да( |
алаңда |
Басқалар да |
арамызда |
Таңданады да |
3.-ң дыбысы бар сөздерді теріп жаз.
4. Жалқы есімдер бас әріппен жазылады.
Тест Сәйкестендіру тест
1. Байланысу тәсілдерін сәйкестендір
А) біз сабақ туралы сөйлестік |
1. жалғау арқылы |
В) әдемі көйлек |
2. шылау арқылы |
С) Мектептің алаңы |
3. орын тәртібі арқылы |
Д) 4 түрі бар |
4. дауыс ырғағы арқылы |
Е) Асан-белгілі ақын. |
5.сөздердің байланысу тәсілдері |
2. Байланысу формаларын сәйкестендір
А) Ілік септігіндегі сөз бен тәуелдік жалғаулы сөздің байланысуы |
1. қиысу |
В) есім сөздерді байланысуы |
2. матасу |
С) Негізінен үстеу мен етістік арасындағы байланысуы |
3. меңгеру |
Д) Сөздердің ілік септігінен басқа септіктердің жалғаулары арқылы байланысуы |
4. жанасу |
Е) Сөздердің жіктік жалғауы арқылы байланысуы немесе бастауыш пен баяндауыштың байланысуы |
5. қабысу |
3. Жай сөйлем түрлерін сәйкестендір
А) тұрлаулы мүшемен бірге тұрлаусыз мүшенің қатысуы арқылы жасалған жай сөйлем |
1. жалаң |
В) Айтылуға тиісті тұрлаулы не тұрлаусыз мүшелерінің бірі түсіп қалған жай сөйлем |
2. жайылма |
С) Тұраусыз мүше қатыспаған жай сөйлем |
3. жақты |
Д) Баяндауыштың өзі сөйлемге ұйытқы болатын жай сөйлем |
4.жақсыз |
Е) Құрамында бастауыш қатысқан жай сөйлемнің түрін қандай сөйлем |
5. толымсыз |
4. Құрмалас сөйлем түрлерін сәйкестендір
А)Екі немесе бірнеше жай сөйлемнен құрылып, күрделі ойды білдіретін сөйлем |
1. салалас құрмалас сөйлем |
В)Құрамындағы жай сөйлемдердің баяндауыштары тиянақты болып, өзара тең дәрежеде байланысатын құрмалас сөйлем |
2. сабақтас құрмалас сөйлем |
С) сөз тіркесі мен сөйлем түрлерін зертттейтін сала |
3. аралас құрмалас сөйлем |
Д) Құрамындағы жай сөйлемдердің алғашқысының баяндауышы тиянақсыз болып, екінші сөйлемге бағына байланысатын қай құрмалас сөйлем? |
4. құрмалас сөйлем |
Е) Кемінде үш сөйлемнен құралып, бір-бірімен салаласа да, сабақтаса да байланысатын сөйлем түрі? |
5. синтаксис |
Күні: _______________
Сабақтың тақырыбы: Оқшау сөздерді қайталауға арналған деңгейлік
тапсырма
Сабақтың мақсаты: 1. Оқшау сөз, оның сөйлемдегі қызметі мен тыныс
белгілері жайлы білімдерін тексеру;
2. Сөйлем мүшелеріне талдау дағдыларын, ойлау қабілеттерін арттыру.
3. Алған білімдерін кіріктіру арқылы ұқыптылыққа, жауапкершілікке тәрбиелеу.
Сабақ типі: деңгейлік тапсырма
Сабақ барысы:
1.Ұйым кезеңі: Амандасу. Сабақтың мақсатымен таныстыру.
І деңгей
1. Сөйлемдерді көшіріп жазып, тыныс белгілерін қой.
Саржан аға мен сізді бір көрермін. Уа Қайырбек. Ой әке-ай! Ең әуелі жайдақ суға теңгердіңіз. Екінші ел алатын тәсілді айттыңыз үшінші орысты айттыңыз. Сізде рас жұмысым бар еді. Ер қадірін әрине халық ұмытпас. Пау шіркін! Түу мынау нар жігіт қой! Әй анау кім? Сіздің халық менің аңғаруымша ақын халық.
2. Екінші ел алатын тәсілді ...деп басталатын сөйлемге синтаксистік талдау жаса.
ІІ деңгей
1. Лексика-грамматикалық талдау.
Айтармын, беріп жатыр.
2. Сәйкестендіру тест
1. мысалдарды сәйкестендір
А) Пай,пай, Хаменұлы ма! |
1. қарапта |
В)Көңіл-күй, жекіру, шақыру |
2. қыстырма |
С)Апа, арқарды көрдің бе? |
3. одағай |
Д)Мүмкін сізге бұл сезім таныс болмас |
4 оқшау сөз түрлері |
Е) Қарапта, қыстырма, одағай |
5. одағай түрлері |
2. тыныс белгілері арқылы сәйкестендір.
А) мұны оқыса, жігіттер, аңшы оқысың |
1. қарапта сөз басында тұр |
В)Әттең, Ақыштың осы бір мінезі! |
2. қыстырма сөз ортасында тұр |
С)Өзі осында келіп пе, сірә? |
3. одағай басында тұр |
Д)Ағай, маған не дедіңіз? |
4 қарапта сөз ортасында тұр |
Е) Кінәлі, бәлкім, бұған кәрілігім. |
5. қыстырма сөз соңында тұр. |
ІІІ деңгей
«Оқшау сөздер» тақырыбында ертегі құрастырып жазу.
Үйге тапсырма: Байжан күпенің терезесін қайта түсіріп жіберді.
І деңгей
1. Сөйлемдерді көшіріп жазып, тыныс белгілерін қой.
Саржан аға мен сізді бір көрермін. Уа Қайырбек. Ой әке-ай! Ең әуелі жайдақ суға теңгердіңіз. Екінші ел алатын тәсілді айттыңыз үшінші орысты айттыңыз. Сізде рас жұмысым бар еді. Ер қадірін әрине халық ұмытпас. Пау шіркін! Түу мынау нар жігіт қой! Әй анау кім? Сіздің халық менің аңғаруымша ақын халық.
2. Екінші ел алатын тәсілді ...деп басталатын сөйлемге синтаксистік талдау жаса.
ІІ деңгей
1. Лексика-грамматикалық талдау.Айтармын, беріп жатыр.
2. Сәйкестендіру тест
ІІІ деңгей
«Оқшау сөздер» тақырыбында ертегі құрастырып жазу.
І деңгей
1. Сөйлемдерді көшіріп жазып, тыныс белгілерін қой.
Саржан аға мен сізді бір көрермін. Уа Қайырбек. Ой әке-ай! Ең әуелі жайдақ суға теңгердіңіз. Екінші ел алатын тәсілді айттыңыз үшінші орысты айттыңыз. Сізде рас жұмысым бар еді. Ер қадірін әрине халық ұмытпас. Пау шіркін! Түу мынау нар жігіт қой! Әй анау кім? Сіздің халық менің аңғаруымша ақын халық.
2. Екінші ел алатын тәсілді ...деп басталатын сөйлемге синтаксистік талдау жаса.
ІІ деңгей
1. Лексика-грамматикалық талдау.Айтармын, беріп жатыр.
2. Сәйкестендіру тест
1. мысалдарды сәйкестендір
ІІІ деңгей
«Оқшау сөздер» тақырыбында ертегі құрастырып жазу.
І деңгей
1. Сөйлемдерді көшіріп жазып, тыныс белгілерін қой.
Саржан аға мен сізді бір көрермін. Уа Қайырбек. Ой әке-ай! Ең әуелі жайдақ суға теңгердіңіз. Екінші ел алатын тәсілді айттыңыз үшінші орысты айттыңыз. Сізде рас жұмысым бар еді. Ер қадірін әрине халық ұмытпас. Пау шіркін! Түу мынау нар жігіт қой! Әй анау кім? Сіздің халық менің аңғаруымша ақын халық.
2. Екінші ел алатын тәсілді ...деп басталатын сөйлемге синтаксистік талдау жаса.
ІІ деңгей
1. Лексика-грамматикалық талдау.Айтармын, беріп жатыр.
2. Сәйкестендіру тест
ІІІ деңгей
«Оқшау сөздер» тақырыбында ертегі құрастырып жазу.
Сәйкестендіру тест
Оқшау сөздер
А) Пай,пай, Хаменұлы ма! |
1. қарапта |
В)Көңіл-күй, жекіру, шақыру |
2. қыстырма |
С)Апа, арқарды көрдің бе? |
3. одағай |
Д)Мүмкін сізге бұл сезім таныс болмас |
4 оқшау сөз түрлері |
Е) Қарапта, қыстырма, одағай |
5. одағай түрлері |
2. тыныс белгілері арқылы сәйкестендір.
А) мұны оқыса, жігіттер, аңшы оқысың |
1. қарапта сөз басында тұр |
В)Әттең, Ақыштың осы бір мінезі! |
2. қыстырма сөз ортасында тұр |
С)Өзі осында келіп пе, сірә? |
3. одағай басында тұр |
Д)Ағай, маған не дедіңіз? |
4 қарапта сөз ортасында тұр |
Е) Кінәлі, бәлкім, бұған кәрілігім. |
5. қыстырма сөз соңында тұр. |
Сәйкестендіру тест
Оқшау сөздер
А) Пай,пай, Хаменұлы ма! |
1. қарапта |
В)Көңіл-күй, жекіру, шақыру |
2. қыстырма |
С)Апа, арқарды көрдің бе? |
3. одағай |
Д)Мүмкін сізге бұл сезім таныс болмас |
4 оқшау сөз түрлері |
Е) Қарапта, қыстырма, одағай |
5. одағай түрлері |
2. тыныс белгілері арқылы сәйкестендір.
А) мұны оқыса, жігіттер, аңшы оқысың |
1. қарапта сөз басында тұр |
В)Әттең, Ақыштың осы бір мінезі! |
2. қыстырма сөз ортасында тұр |
С)Өзі осында келіп пе, сірә? |
3. одағай басында тұр |
Д)Ағай, маған не дедіңіз? |
4 қарапта сөз ортасында тұр |
Е) Кінәлі, бәлкім, бұған кәрілігім. |
5. қыстырма сөз соңында тұр. |
Сәйкестендіру тест
Оқшау сөздер
А) Пай,пай, Хаменұлы ма! |
1. қарапта |
В)Көңіл-күй, жекіру, шақыру |
2. қыстырма |
С)Апа, арқарды көрдің бе? |
3. одағай |
Д)Мүмкін сізге бұл сезім таныс болмас |
4 оқшау сөз түрлері |
Е) Қарапта, қыстырма, одағай |
5. одағай түрлері |
2. тыныс белгілері арқылы сәйкестендір.
А) мұны оқыса, жігіттер, аңшы оқысың |
1. қарапта сөз басында тұр |
В)Әттең, Ақыштың осы бір мінезі! |
2. қыстырма сөз ортасында тұр |
С)Өзі осында келіп пе, сірә? |
3. одағай басында тұр |
Д)Ағай, маған не дедіңіз? |
4 қарапта сөз ортасында тұр |
Е) Кінәлі, бәлкім, бұған кәрілігім. |
5. қыстырма сөз соңында тұр. |
Сабақтың тақырыбы: Қаратпа сөз. Сөйлемдегі қызметі. Тыныс белгілері
Сабақтың мақсаты: 1. Қарапта сөз, оның сөйлемдегі қызметі мен тыныс
белгілері жайлы білім беру;
2. Сөйлем мүшелеріне талдау дағдыларын, ойлау қабілеттерін арттыру.
3. Алған білімдерін кіріктіру арқылы ұқыптылыққа, жауапкершілікке тәрбиелеу.
Сабақ типі:Жаңа тақырыпты түсіндіру .
Сабақ барысы:
1.Ұйым кезеңі: Амандасу. Сабақтың мақсатымен таныстыру.
А)Оқшау сөздер дегеніміз не? Ә)Оқшау сөздердің түрлері?
3. Жаңа тақырыпты түсіндіру
Болатбек, сен де сөйлейсің бе бүгін? Әпке, сізге бірдеңе айтайыншы. Азамат екенсің ғой, Иса!
Сөйлеуші біреудің назарын өзіне аудару үшін қолданылатын оқшау сөзді қаратпа сөз дейміз.
Қаратпа сөздің тыныс белгілері:
1. Қаратпа сөз сөйлемнің басында тұрса, одан кейін я үтір, я леп белгілері қойылады. Қаратпа сөз көтеріңкі дауыспен айтылса, соңынан леп белгісі қойылады. Леп белгісінен кейін бас әріппен жазылады.
Абай, осы сен ақынсың-ау! Ой, әке-ай! Алысқа барып келдім.
2. Қаратпа сөз сөйлемнің ортасында тұрса, екі жағынан, соңында тұрса, алдынан үтір қойылады.
Ұялма, қалқам, бір сайра, біз де алалық үлгіні.
Жаттығу жұмыстары: Қаратпа сөзге айналдыру.
Түс ауа үйге келдің бе, Рахат? Сәуле тәтей, атайдың айтқан сөздерін жазып алдың ба?. |
Түс ауа үйге Рақат келді. Сәуле тәтей атайдың айтқан сөздерін жазып алды. Жас жігіттер өмірге араласты. Оңалбек айтқан сөзінен танбады. |
Ойын.
а |
м |
р |
ы |
т |
с |
ы |
қ |
у |
ө |
а |
у |
а |
а |
р |
а |
ы |
р |
т |
а |
з |
й |
а |
р |
з |
у |
қ |
қ |
а |
ы |
қ |
а |
ы |
л |
у |
а |
л |
р |
ұ |
т |
у |
а |
т |
қ |
ы |
с |
ы |
п |
у |
а |
р |
ы |
қ |
у |
с |
а |
Талдау жұмыстары:
І топ. Бұлар үш қабат үлкен үйдің баспалдағымен жоғары көтерілді.
ІІ топ Жігіттер вагон ішінде қаз-қатар тұр.
Сөйлем мүшесіне, сөз тіркесіне талдау
Лексика-грамматикалық талдау: жоғары, үйдің
Бекіту:
Бағалау
Үйге тапсырма: Қарапта сөзге арнап мысалдар жазып келу.
Күні: _______________
Сабақтың тақырыбы: Қыстырма сөз. Сөздер мен сөз тіркестері. Тыныс белгілері.
Сабақтың мақсаты: 1. Қыстырмасөз, оның сөйлемдегі қызметі мен тыныс
белгілері жайлы білім беру;
2. Сөйлем мүшелеріне талдау дағдыларын, ойлау қабілеттерін арттыру.
3. Алған білімдерін кіріктіру арқылы ұқыптылыққа, жауапкершілікке тәрбиелеу.
Сабақ типі:Жаңа тақырыпты түсіндіру .
Сабақ барысы:
1.Ұйым кезеңі: Амандасу. Сабақтың мақсатымен таныстыру.
№1
1. Қарапта сөздерді тауып, қажетті тыныс белгілерін қойып ажырат.
Жігіттер ертең сынақ басталады. Ұялма балам жоғары шық. Ендігі кезек сенде қарағым. Кел балалар оқылық!Біздің үйге қайт қалқам тезірек.Ата немереңіз келді. Тыңда дала Жамбылды.
№2. Сөйлем мүшесіне талда.
Аман, біздің үйге келдің бе? Менің ойлаған ойымның үстінен түстің, Ботагөз.
№3. Балама тест сұрақтарына жауап бер.
1. Оқшау сөздер үшке бөліне ме?
2. Оқшау сөздер сөлем мүшесі қызметін атқарады ма?
3. Қарапта сөз біреудің назарын аудару үшін қолданылады ма?
4. Қарапта сөз заттық мағынаны білдіре ме?
5. қарапта сөз тек сөздің басында кездеме ме?
6. Қарапта сөз үтір арқылы ажыратыла ма?
3. Жаңа тақырыпты түсіндіру.
Қыстырма сөз
☺сөйлемдегі ойға қатысты сөйлеушінің түрлі көзқарасын білдіретін сөздер.
☺сөйлем мүшесі қызметін атқармайды;
☺басында,ортасында, соңында келсе үтір арқылы ажыратылады.
Мысалы: Меніңше, сенің айтқаның дұрыс. Бұларды, әрине, осы жерде жасауға болмайды. Өзі осында келген шығар, сірә?
Қыстырма сөздер мағынасына қарай:
Ой тәртібін білдіреді. |
Бір ойдың алдыңғы жақта айтылған оймен байланысын қорыту ретінде айтылады. |
Шамамен ғана я сенер-сенбестікпен айтылғанын білдіреді |
Ойдың кімнен қайдан екенін көрсетеді. |
Сенушілікті, мақұлдауды, мойындауды білдіреді. |
Қуанышты, ренішті, аяушылықты білдіреді |
түрі |
Біріншіден екіншіден, бір жағынан, әуелі, ақырында |
Олай болса, демек, сөйтіп, сонымен, қысқасы, айтпақшы |
Сірә, мүмкін, тегі, кім біледі, байқаймын, бәлкім |
Меніңше, сөздіңше, оның пікірінше |
Сөз жоқ, бәсе, рас, әрине, шыныда, дұрысында |
Бағымызға қарай, амал қанша, абырой бергенде |
мысал |
Ақырында, Бесбайдың ойлаған сақтығы дұрыс болып шықты. |
Бүгін, сонымен, он жеті арба тары кетті. |
Сірә, дәл осы бұлақ бұл аймақтың нәрі болса керек. |
Асанның айтуынша, ол өзін өте әдепті ұстапты |
Сізде, рас, жұмысым бар еді. |
Бағымызға қарай, қария да үйінде болып шықты. |
мысал |
Талдау жұмыстары:
Лексика-грамматикалық талдау. Етістік.
Келеді, барғанмын.
1.Бұл сөз құрамында қарай: 3 құрамнан тұр: кел+е+ді.
2. Тұлғасына қарай- негізгі түбір.
3. Құрылысына қарай- дара.
4. Сөзде 1 лексикалық мағынасы, 3 грамматикалық мағына бар.
5. Лексикалық мағына- қимыл іс-әрекетке берілген атау
6. Біріншгі граматикалық мағынасы.
а) жалпы граматикалық мағына.- етістік
7. Екінші грамматикалық мағынасы-е- көсемше жұрнағы категориялық грам. мағына- шақтық мағына
8. Үшінші грамматикалық мағына- ді-жіктік жалғаудың ІІІжағы, категориялық грам. мағына -жақтық мағына
9. Сұрағы. Не істейді?
7. Мағынасына қарай.
а) негізгі ә) объектіге қатысына қарай: салт
в) іс-әрекеттің орындалуына қарай: болымды.
10. Етістіктің өзіне тән ерекше категориялары.
ә) көсемше.
11. Етістіктің райлары.Ашық рай
12. Етістіктің шақтары. Келер ,ауыспалы келер шақ)
Бекіту: Сұрақтар арқылы
Үйге тапсырма. Талдау жұмыстарын аяқтау. Қыстырма сөзге 10 мысал.
Бағалау.
Күні: _______________
Сабақтың тақырыбы: Одағай. Мағыналық топтары.
Сабақтың мақсаты: 1. Одағай, оның түрлері туралы түсінік
қалыптастыру;
2. Сөйлем мүшелеріне талдау дағдыларын, ойлау қабілеттерін арттыру.
3. Алған білімдерін кіріктіру арқылы ұқыптылыққа, жауапкершілікке тәрбиелеу.
Сабақ типі:Жаңа тақырыпты түсіндіру .
Сабақ барысы:
1.Ұйым кезеңі: Амандасу. Сабақтың мақсатымен таныстыру.
№ |
Түрлері
|
Қосарлы айқындауыш |
Оңашаланған айқындауыш |
Қарапта сөз |
Қыстырма сөз |
одағай |
Мысалдар |
А |
Ә |
Б |
В |
Г |
|
1 |
Аптаның соңғы күні, сенбі күні, саяхатқа шығамыз. |
|
+ |
|
|
|
2 |
Әйтсе де, сізді танымай тұрмын. |
|
|
|
+ |
|
3 |
Бұлардың сөзін Баян бәйбітше келіп бөлді. |
+ |
|
|
|
|
4 |
Ата, қалаға қашан барамыз? |
|
|
+ |
|
|
5 |
Ой, байғұс бала-ай |
|
|
|
|
+ |
6 |
Біздің үйге, қалқам, тезірек жет! |
|
|
+ |
|
|
7 |
Меніңше, сол орынды сияқты. |
|
|
|
+ |
|
8 |
Әрине, айта беріңіз, апа |
|
|
+ |
+ |
|
9 |
Уа, шіркін, ән деп осыны айт. |
|
|
|
|
+ |
10 |
Мәкіш, өз туысына, інісіне, тамашалай қарады. |
|
+ |
|
|
|
3. Жаңа тақырыпты түсіндіру.
Одағай
☼ дербес мағынасы жоқ, адамның көңіл-күйін білдіретін немесе жануарларға қаратылып айтылатын сөз табы.
☼ сөйлем мүшесі бола алмайды.
☼ мағынасына қарай: көңіл-күй одағайы, жекіру одағайы, шақыру одағайы
Шақыру одағайы |
Жекіру одағайы |
Көңіл –күй одағайы |
|
|
|
Алақай, шөре-шөре, тәйт, әттең, ойпырай, түу, қош-қош, тек, бәрекелді, пәлі, жә, көс-көс, мәссаған, шіркін-ай, уһ, ах, моһ-моһ, қане, құрау-құрау.
Талдау жұмыстары:
Лексикалық талдау. Батыр, биік
Лексика-грамматикалық талдау. Айтқанмын, үйренеді.
|
жұрнақтары |
мысал |
Шақтық мағына |
1. |
-ған,-ген,қан,-кен |
барған |
өткен шақ |
2 |
-ар,-ер,-р |
барар |
Келер шақ |
3. |
-атын, -етін,-итін |
баратын |
өткен шақ |
4 |
-мақ,-мек, -бақ-бек, -пақ, -пек |
бармақ |
Келер шақ |
5 |
(ма, ме, ба, бе, па, пе) кейін -с |
бармас |
|
|
жұрнақтары |
мысал |
Шақтық мағына |
1. |
-а,-е,-й |
Келе |
Келер шақ |
2 |
-ып,-іп,-п |
Келіп |
өткен шақ |
3. |
-ғалы,-гелі,-қалы,-келі |
келгелі |
|
Үйге тапсырма: Оқшау сөздер туралы ертегі құрастырып келу.
№ |
Түрлері
|
Қосарлы айқындауыш |
Оңашаланған айқындауыш |
Қарапта сөз |
Қыстырма сөз |
одағай |
Мысалдар |
А |
Ә |
Б |
В |
Г |
|
1 |
Аптаның соңғы күні, сенбі күні, саяхатқа шығамыз. |
|
|
|
|
|
2 |
Әйтсе де, сізді танымай тұрмын. |
|
|
|
|
|
3 |
Бұлардың сөзін Баян бәйбітше келіп бөлді. |
|
|
|
|
|
4 |
Ата, қалаға қашан барамыз? |
|
|
|
|
|
5 |
Ой, байғұс бала-ай |
|
|
|
|
|
6 |
Біздің үйге, қалқам, тезірек жет! |
|
|
|
|
|
7 |
Меніңше, сол орынды сияқты. |
|
|
|
|
|
8 |
Әрине, айта беріңіз, апа |
|
|
|
|
|
9 |
Уа, шіркін, ән деп осыны айт. |
|
|
|
|
|
10 |
Мәкіш, өз туысына, інісіне, тамашалай қарады. |
|
|
|
|
|
№ |
Түрлері
|
Қосарлы айқындауыш |
Оңашаланған айқындауыш |
Қарапта сөз |
Қыстырма сөз |
одағай |
Мысалдар |
А |
Ә |
Б |
В |
Г |
|
1 |
Аптаның соңғы күні, сенбі күні, саяхатқа шығамыз. |
|
|
|
|
|
2 |
Әйтсе де, сізді танымай тұрмын. |
|
|
|
|
|
3 |
Бұлардың сөзін Баян бәйбітше келіп бөлді. |
|
|
|
|
|
4 |
Ата, қалаға қашан барамыз? |
|
|
|
|
|
5 |
Ой, байғұс бала-ай |
|
|
|
|
|
6 |
Біздің үйге, қалқам, тезірек жет! |
|
|
|
|
|
7 |
Меніңше, сол орынды сияқты. |
|
|
|
|
|
8 |
Әрине, айта беріңіз, апа |
|
|
|
|
|
9 |
Уа, шіркін, ән деп осыны айт. |
|
|
|
|
|
10 |
Мәкіш, өз туысына, інісіне, тамашалай қарады. |
|
|
|
|
|
а |
м |
р |
ы |
т |
с |
ы |
қ |
у |
ө |
а |
у |
а |
а |
р |
а |
ы |
р |
т |
а |
з |
й |
а |
р |
з |
у |
қ |
қ |
а |
ы |
қ |
а |
ы |
л |
у |
а |
л |
р |
ұ |
т |
у |
а |
т |
қ |
ы |
с |
ы |
п |
у |
а |
р |
ы |
қ |
у |
с |
а |
а |
м |
р |
ы |
т |
с |
ы |
қ |
у |
ө |
а |
у |
а |
а |
р |
а |
ы |
р |
т |
а |
з |
й |
а |
р |
з |
у |
қ |
қ |
а |
ы |
қ |
а |
ы |
л |
у |
а |
л |
р |
ұ |
т |
у |
а |
т |
қ |
ы |
с |
ы |
п |
у |
а |
р |
ы |
қ |
у |
с |
а |
а |
м |
р |
ы |
т |
с |
ы |
қ |
у |
ө |
а |
у |
а |
а |
р |
а |
ы |
р |
т |
а |
з |
й |
а |
р |
з |
у |
қ |
қ |
а |
ы |
қ |
а |
ы |
л |
у |
а |
л |
р |
ұ |
т |
у |
а |
т |
қ |
ы |
с |
ы |
п |
у |
а |
р |
ы |
қ |
у |
с |
а |
а |
м |
р |
ы |
т |
с |
ы |
қ |
у |
ө |
а |
у |
а |
а |
р |
а |
ы |
р |
т |
а |
з |
й |
а |
р |
з |
у |
қ |
қ |
а |
ы |
қ |
а |
ы |
л |
у |
а |
л |
р |
ұ |
т |
у |
а |
т |
қ |
ы |
с |
ы |
п |
у |
а |
р |
ы |
қ |
у |
с |
а |
а |
р |
ы |
т |
с |
ы |
қ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Күні: _______________
Сабақтың тақырыбы: Оқшау сөздер. Оның түрлері.
Сабақтың мақсаты: 1. Оқшау сөздер, оның түрлері жайлы білімдерін
қалыптастыру;
2. Сөйлем мүшелеріне талдау дағдыларын, ойлау қабілеттерін арттыру.
3. Алған білімдерін кіріктіру арқылы ұқыптылыққа, жауапкершілікке тәрбиелеу.
Сабақ типі:Жаңа тақырыпты түсіндіру .
Сабақ барысы:
1.Ұйым кезеңі: Амандасу. Сабақтың мақсатымен таныстыру.
2. Өткен материалды сұрақтарға жауап беру арқылы тексеру.
І топ:
1. Сөйлем дегеніміз не, оның түрлері.
2. Ат-көлік, қамшы-қару. Үш жердегі үш-тоғыз. Сөйлемдегі баяндауыштарын тап, қай сөз табынан екенін айт. Сызықшаның қойылу себебін түсіндір.
ІІ топ
1. Сөйлем мүшесі дегеніміз не, оның түрлері
2. Анықтауыш қай сөз табынан екенін тап.
Қысқа жіп. Ағаштың жапырағы. Жалбыраған бұтақтар. Алтын сағат. Сағат үш болды.
ІІІ топ.
1. Тұраусыз мүше дегеніміз не, оның түрлері.
2. Пысықтауыш сұрақтарын жатқа айт. 10-нан кем емес
3. Жаңа тақырыпты түсіндіру.
|
67-жаттығу. Ауызша
Ситаксистікті талдау:
Инабатты отағасының үйіне иман тұрақтайды.
І. Айтылу сазы мен мазмұнына қарай-хабарлы сөйлем.Себебі, ой баяндай жеткізіліп тұр.
ІІ. Құрылысына қарай- жай сөйлем. Себебі, бір ғана тиянақты ойды білідіріп тұр.
ІІІ. Сөздерді сөйлем мүшелеріне талдау:
1. Иман қайтеді?- тұрақтайды- дара, етістікті, жіктік тұлғалы баяндауыш;
2. Тұрақтайтын не?-иман- дара, зат есімді, атау тұлғалы бастауыш;
3. несіне иман тұрақтайды?- үйіне-дара, зат есімді, барыс тұлғалыжанама толықтауыш;
4. Кімнің үйіне?-отағасының-дара, зат есімді ілік тұлғалы анықтауыш;
5. Қай отағасының?-инабатты- дара, сын есітді қатыстық анықтауыш.
ІV. Жай сөйлем түрлеріне қарай.
А) жайылма
Ә) жақты
Б) толымды
6. Сөз тіркесіне талдау
Үйіне тұрақтайды
1. тіркесі тәсілі-жалғау арқылы
2. байланысу формасы- меңгере байланысқа тіркес
3. синтаксиситік қатынас-толықтауыш қатынас
4. Басыңқы сыңарына қарай-етістікті тіркес
Отағасының үйі, инабатты отағасы
Бекіту.
Бағалау.
Үй тапсырмасын беру. Мысалдар жинақтау. Талдау жұмыстары
І топ:
1. Сөйлем дегеніміз не, оның түрлері.
2. Ат-көлік, қамшы-қару. Үш жердегі үш-тоғыз.
Сөйлемдегі баяндауыштарын тап, қай сөз табынан екенін айт. Сызықшаның қойылу себебін түсіндір.
ІІ топ
1. Сөйлем мүшесі дегеніміз не, оның түрлері
2. Анықтауыш қай сөз табынан екенін тап.
Қысқа жіп. Ағаштың жапырағы. Жалбыраған бұтақтар. Алтын сағат. Сағат үш болды.
ІІІ топ.
1. Тұраусыз мүше дегеніміз не, оның түрлері.
2. Пысықтауыш сұрақтарын жатқа айт. 10-нан кем емес
Күні: _______________
Сабақтың тақырыбы: Сөйлемнің бірыңғай мүшелері
Сабақтың мақсаты: 1. Сөйлемнің бірыңғай мүшелері туралы түсінік
қалыптастыру
2. Сөйлем мүшелеріне талдау дағдыларын, ойлау қабілеттерін арттыру.
3. Алған білімдерін кіріктіру арқылы ұқыптылыққа, жауапкершілікке тәрбиелеу.
Сабақ типі:Жаңа тақырыпты түсіндіру .
Сабақ барысы:
1.Ұйым кезеңі: Амандасу. Сабақтың мақсатымен таныстыру.
2. Үй тапсырмасын тексеру. Тест арқылы білімдерін тексеру
3. Жаңа тақырыпты түсіндіру. Сабақ тақырыбын мысал арқылы шығару.
Үстелде не жатыр? (кітап, папка, қалам, журнал, бор)
Бүгін қазақ тілі сабағында оқушылар не істеді? (жазды, талдады, айтты, оқыды)
Мұғалім бүгін кімді тақтаға шығарды?(Жандосты, Мақсатты, Баяхтиярды)
Сынып бөлемесі қандай?(кең, таза, жарық)
Оқушылар дәптерге жаттығуды қалай қатысты?(жақсы, таза, тез)
|
Түйе, жылқы, өгіз көлік ретінде пайдаланады, оны шанаға, арбаға, жегеді, мінеді.
Жылқы-қазақтың кәделі, бағалы, қымбат қазынасы.
Жалпылауыш сөз.
Бірыңғай мүшелердің алдынан келсе, онда жалпылауыш сөзден кейін қос нүкте қойылады.
Бірыңғай мүшелерден соң келсе, жалпылауыштың алдына сызықша қойылады.
Үлестірмелі қағаздармен жұмыс.
63-жаттығу. Тыныс белгілерін қою. Бірыңғай мүшелерін табу.
Талдау жұмыстары:
Сөйлем мүшесіне талдау
Сөз тіркесіне талдау
Морфлогиялық талдау. Қой мойынды, шоқпардай
Бекіту сұрақтар арқылы. Үйге тапсырма. 64-жаттығу. Мінездеме беру
Күні: _______________
Сабақтың тақырыбы: Деңгейлік тапсырма. Тұраусыз мүшелерді қайталау
Сабақтың мақсаты: 1. Өткен материалды қаншалықты меңгергендігін
анықтау;
2. Сөйлем мүшелеріне талдау дағдыларын, ойлау қабілеттерін арттыру.
3. Алған білімдерін кіріктіру арқылы ұқыптылыққа, жауапкершілікке тәрбиелеу.
Сабақ типі:бақылау .
Сабақ барысы:
1.Ұйым кезеңі: Амандасу. Сабақтың мақсатымен таныстыру.
2. Үй тапсырмасын тексеру.
І деңгей
1. Сұрақтарға жауап беру:
А) сөйлем мүшелері дегеніміз не? Неше бөлінеді.
Ә) Тұралусыз мүшелердің сұрақтарын жаз.
2. Анықтау тест
Р/с |
Тапсырмалар |
Жауаптары |
1. |
Сөздердің әр алуан тұлғада өзара тіркесіп, біршама тиянақталған ойды білдіреді. |
|
2. |
Сөйлемдегі қызметі, тұлғасы, сұрақтары бірдей мүше. |
|
3. |
Сөйлемде кейде бір сөзді заттық жағынан айқындап, түсіндіріп тұратын сөз я сөздер тобы болады. Осыны ... |
|
4. |
Сөйлем құрауға қатысқан толық мағыналы сөздер |
|
5. |
Толық мағыналы бір сөзден болған мүше |
|
6. |
Сөйлемде атау септігінде тұрып, іс-оқиғаның иесін білдіреді. |
|
7. |
Сөйлемде бастауыш пен баяндауыш төңірегінде топтасып, бірі ойды анықтау үшін, екіншісі-ойды толықтыру үшін, үшіншісі-ойды пысықтауыш үшін алынған сөздерді сөйлемнің ... |
|
8. |
Баяндауыш білдіретін амал-әркетті, іс-оқиғаны заттық мағына жағынан толықтыру үшін жұмсалатын сөйлем мүшесі. |
|
ІІ деңгей
1. Синтаксистік талдау. Сөз тіркесіне талдау
Келгендер Құнанбай мен Алшынбайдың екі жағынан жарыла отырды.
2. Бірыңғай бастауыш, баяндауыш, толықтауыш, пысықтауыш, анықтауыш болатындай сөйлем құрастыру.
ІІІ деңгей
1. сөзжұмбақты шешу.
Дәптерлерін жинап алу. Үйге тапсырма. 65-жаттығу.
№1 Оңашаланған айқындауыштарды тауып, жазу.
Мұнда, , барлық мәселелерді шешуге болады. Өзі әнші, өзі сұлу Байтасқа екеуі де- бірі кәрі, бірі жас бала-қызғана да тамашалай да қараған еді. Біздерге, , жастар сияқты өмір сүруге тура келеді.
№2 Оңашаланған айқындауыштарды тауып, жазу.
Мен бала кезімде орысша кітаптарды, , оқитынмын.
Мәкіш өз туысына, , тамашалай қарады.
№3. Қосарлы айқындауышты табу
Есіктен қарт Бейсен кірді. Күләш әнші әнін жақсы көремін.
№1 Бірыңғай мүшелері бар сөздердің астын сыз.
Көрген, білген әңгімелерді кітап қылып тартамын. Барлық өмір, тіршілік-жастан оқуға, білімге талпынып оқығандық. Рахмет әрбір сөйлемді ерінбестен, жалықпастан ауларып отырды. Таңертең аудандық баспасөз қоғамының бір қызметкері осы үстелдің үстін неше түрлі жаңа кітаптармен, газет-журналдармен, қалам-қарындащтармен, блокнот-дәптерлермен толытырып кетті.
№2. Ракима-әрі әнші, әрі биші, әрі домбырашы. Мәкіш Абайға кінәлай да, сынай да қарады. Асан бірісе ұшаққа, бірісе сағатына қарады.
№3. Қазақша, татарша, орысша да сөйлей біледі. Ерлан жалықпайды да, ерінбейді де. Даусы ащы, қатал, зілді, кекті шықты. Ол орта бойлы, бірақ толықша келген сүр жәгіт еді.
Күні: _______________
Сабақтың тақырыбы: Сөйлемнің құрамы. Сөйлем мүшелері
Сабақтың мақсаты: 1. Сөйлемнің құрамы мен сөйлем мүшелері жайлы
түсініктерін тереңдету
2. Оқушылардың ойын, тілін дамыту;
3. Жауапкершілікке, адамгершілікке тәрбиелеу.
Сабақ түрі:Жаңа тақырыпты түсіндіру .
Сабақ барысы:
1.Ұйым кезеңі: Амандасу. Сабақтың мақсатымен таныстыру.
2. Үй тапсырмасын тексеру. Тест арқылы білімдерін тексеру
3. Жаңа тақырыпты түсіндіру.
Сөйлем мүшелері дегеніміз-сөйлем құрауға қатысқан толық мағыналы сөздер.
Сөйлем құрамына тұрса да, сөйлем мүшесі бола алмайтындар: шылаулар, одағай сөздер, көмекші етістіктер, қарапта, қыстырма сөздер.
Сөйлем мүшесінің белгілері:
· Толық мағыналы сөз болуы керек;
· Сөйлемдегі басқа сөзбен байланысып тұруы керек;
· Сөйлем мүшелерінің бірінің сұрауына жауап беруі керек.
Сөйлем мүшелері құрамына қарай: дара, күрделі, үйірлі.
Сөйлем мүшелері
тұрлаулы мүшелер тұрлаусыз мүшелер
Бастауыш толықтауыш
Баяндауыш анықтауыш
пысықтауыш
34-жаттығу ауызша жұмыс.
Талдау жұмыстары
Сәкен Ыбырайдың ірі ақын, ірі әнші екенін бұрын да естіген еді.
Синтакасистік талдау.
Ыбырайдың, әнші сөздеріне сатылай кешенді талдау
Сәкен сөзіне фонетикалық талдау.
Бекіту кезеңі:Сұрақтар арқылы
Бағалау
Үйге тапсырма: 35-жаттығу
Сәкен Сейфуллин жайлы шағын дерек.
Күні: _______________
Сабақтың тақырыбы: Анықтауыш.Анықтауыш болатын сөз таптары. Сұрақтары.
Сабақтың мақсаты: 1.Анықтауыш, оның болатын сөз таптары, сұрақтары туралы түсініктерін қалыптастыру.
2. Тақырыпты аша отырып, оқушылардың синтаксистік, морфлогиялық талдау жасау дағдыларын арттыру;
3. ұқыптылыққа, білімдерін жүйелі қолдануға тәрбиелеу, темекі зияндылығына көз жеткізу.
Сабақ түрі:Жаңа тақырыпты түсіндіру .
Сабақ барысы:
1.Ұйым кезеңі: Амандасу. Сабақтың мақсатымен таныстыру.
2. Үй тапсырмасын тексеру. Тест арқылы білімдерін тексеру
3. Жаңа тақырыпты түсіндіру. Тірек сызбаға түсіру.
|
|
Әннің де естісі бар, есері бар.
Тыңдаушының құлағын тиері бар.
Ақылдының сөзіндей ойлы күйді
Тыңдағанда, көңілдің өсері бар.
Анықтауыштарды табу.
Анықтауыш болатын сөз таптары. Кестемен жұмыс.
Байланысу формалары
қабысу |
матасу |
Ақшыл тас |
Саматтың қағазы |
Ақшыл тас, Саматтың қағазы, қайынның бұтағы, сөздің үй, үлкен терезе, күн сәулесі, түзу көше, ешқандай кінә, тулаған толқын, жым-жырт тыныштық, салт атты жолаушы, партизанның сөзі, осындай жылқышы, бұл әнші, бірер апта
49-жаттығу. Тұтанбаған темекі ғана зиянсыз.
Мәтінді оқып шығу. Мазмұнын ашу. Зияндылығын айту. Қарамен жазылған сөздерге сұрақ қою. Анықтауышты табу.
Еуропаға темекіні XVІ ғасырдың әйгілі теңізшісі Х.Колумб әкелді.
1. Бұл сөйлем айтылу сазы мен мазмұнына қарай-хабарлы сөйлем
2. Құрлысына қарай жай сөйлем
3. Сөздерді сөйлем мүшесіне талдау
- не істеді?-әкелді- дара, етістікті баяндауыш;
- кім әкелді?- теңізші Х.Колумб-күрделі, зат есімді бастауыш;
- қандай?- XVІ ғасырдың әйгілі- күрделі, анықтауыш;
- нені әкелді?-темекіні- дара, зат есімді-тура толықтауыш
-қайда әкелді?-Еуропаға-дара, зат есімді пысықтауыш.
4. Жай сөйлем түрлеріне қарай
- жайылма
- жақсы
-толымды
5. Сөз тіркесіне талдау
Темекіні әкелді
І. Тіркесу тәсілі: -ні табыс септігі жалғауы арқылы байланыс;
ІІ. Байланысу формасы: меңгере байланысқан тіркес;
ІІІ. Синтаксистік қатынас: тура толықтауыштық қатынас;
ІV. Басыңқы сыңарына қарай: етістікті сөз тіркес.
әйгілі теңізші Х.Колумб
І. Тіркесу тәсілі: -орын тәртібі арқылы байланыс;
ІІ. Байланысу формасы: қабысу байланысқан тіркес;
ІІІ. Синтаксистік қатынас: анықтауыштық қатынас;
ІV. Басыңқы сыңарына қарай: есімді сөз тіркес.
Морфлогиялық талдау.
І топ жомарт, ақылдың
ІІ топ өнерлі, бақташының
Рефлексия.
Үйге тапсырма51 жаттығу.
Күні: _______________
Сабақтың тақырыбы: Пысықтауыш.Пысықтауыш қызметінде жұмсалатын
сөздер
Сабақтың мақсаты: 1.Өтілген тақырыптарды байланыстыра отырып, жаңа
материалды өздіктерінен меңгерту;
2. логикалық ойлауын, мәтінді оқушылардың синтаксистік, морфлогиялық талдау жасау дағдыларын арттыру;
3. нақыл сөздер арқылы жақсылыққа, ізгілікке тәрбиелеу.
Сабақ түрі:Жаңа тақырыпты түсіндіру .
Сабақ барысы:
1.Ұйым кезеңі: Амандасу. Сабақтың мақсатымен таныстыру.
2. Үй тапсырмасын тексеру. Тест арқылы білімдерін тексеру
3. Жаңа тақырыпты түсіндіру. Кестемен жұмыс. Тірек сызбаға түсіру.
Пысықтауыш анықтамасын талдау. Негзігі белгілері:
- Іс-қимылдың мекен, мақсат, сын-қимыл, себеп, мөлшер жағынан пысықтап тұрады.
- Қашан? Қайда ? қалай?неге? не үшін? Неліктен? Т.б сұрақтарға жауап беру
- Байланысу түрлері-меңгеру, жанасы және қабысу
- Құрылысына қарай:дара және күрделі болып бөлінуі
52-жаттығу. Сөйлемдерді көшіріп алып, біртектес сөздерге сұрақ қою. Айырмашылығын табу.
53-жаттығу.(ауызша)Талдау жұмыстары: Синтаксистік талдау.
Тәуелсіздік тірегі-білімді ұрпақ.
1. Бұл сөйлем айтылу сазы мен мазмұнына қарай-хабарлы сөйлем
2. Құрылысына қарай-жай сөйлем
3. сөйлем мүшесіне талдау.
- тірегі кім?-ұрпақ-дара зат есімді баяндауыш;
- не ұрпақ?-тірегі-дара, зат есімді бастауыш;
-қандай тірегі?-тәуелсіздік-дара зат есімді анықтауыш
- қандай ұрпақ?-дара, сын есімді анықтауыш.
4. Сөз тіркесіне талдау. Білімді ұрпақ.
Семантикалық кестені толтыру.
Сөйлем |
бастауыш |
баяндауыш |
толықтауыш |
анықтауыш |
пысықтауыш |
Мен |
+ |
|
|
|
|
Құманбайдың |
|
|
|
+ |
|
Сөзін |
|
|
+ |
|
|
Қызықтай |
|
|
|
|
+ |
түстім |
|
+ |
|
|
|
Біз әдейі саған келдік. Тәуелсіздікті аңсамайтын халық ешқашан болмайды. Қаһарлы қыс биыл ерте түсті. Асқар тауларды кеуделеп жүріп келеміз.
Қайталау: Сұрақтар арқылы.Бағалау. Үйге тапсырма беру. 54-55-жаттығу.
Семантикалық кестені толтыру.
бастауыш |
баяндауыш |
толықтауыш |
анықтауыш |
пысықтауыш |
мен |
Түстім. |
Сөзін |
Құрманбайдың |
қызықтай |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Мен Құрманбайдың сөзін қызықтай түстім. Біз әдейі саған келдік. Тәуелсіздікті аңсамайтын халық ешқашан болмайды. Қаһарлы қыс биыл ерте түсті. Асқар тауларды кеуделеп жүріп келеміз.
Семантикалық кестені толтыру.
бастауыш |
баяндауыш |
толықтауыш |
анықтауыш |
пысықтауыш |
мен |
Түстім. |
Сөзін |
Құрманбайдың |
қызықтай |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Мен Құрманбайдың сөзін қызықтай түстім. Біз әдейі саған келдік. Тәуелсіздікті аңсамайтын халық ешқашан болмайды. Қаһарлы қыс биыл ерте түсті. Асқар тауларды кеуделеп жүріп келеміз.
Семантикалық кестені толтыру.
бастауыш |
баяндауыш |
толықтауыш |
анықтауыш |
пысықтауыш |
мен |
Түстім. |
Сөзін |
Құрманбайдың |
қызықтай |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Мен Құрманбайдың сөзін қызықтай түстім. Біз әдейі саған келдік. Тәуелсіздікті аңсамайтын халық ешқашан болмайды. Қаһарлы қыс биыл ерте түсті. Асқар тауларды кеуделеп жүріп келеміз.
Семантикалық кестені толтыру.
бастауыш |
баяндауыш |
толықтауыш |
анықтауыш |
пысықтауыш |
мен |
Түстім. |
Сөзін |
Құрманбайдың |
қызықтай |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Мен Құрманбайдың сөзін қызықтай түстім. Біз әдейі саған келдік. Тәуелсіздікті аңсамайтын халық ешқашан болмайды. Қаһарлы қыс биыл ерте түсті. Асқар тауларды кеуделеп жүріп келеміз.
Күні: _______________
Сабақтың тақырыбы: Сөйлем мүшелерін қайталау
Сабақтың мақсаты: 1.Тұрлаусыз мұшелерін қорытындылау, пысықтау;
2. сөйлем ішінде мүшелерді тауып, оларға сұрақ қойып, синтаксистік дағдыларын қалыптастыру
3. ұымшылдыққа, жауапкершілікке тәрбиелеу.
Сабақ типі: Бекіту сабағы
Сабақ түрі: сайыс сабақ .
Сабақ барысы:
1. Ұйымдастыру кезеңі.
Оқушылармен амандасу, сынып бөлмесінің тазалығын, оқу құралдарының тазалығын тексеріп, оқушы назарын сабаққа аудару.
2. Үй тапсырмасын тексеру.
3. Жаңа тақырып.
Сыныпты топқа бөлу. Топтың аты мен ұранын тақырыптқа сай сөзжұмбақ арқылы шығару. Топ атына сай тірек сызба арқылы қорғау.
І топ: Толықтауыш
ІІ топ Анықтауыш
ІІІ топ Пысықтауыш
1 тапсырма. «Сұрақтың ойынын тап» ойыны. Шарты: Әр оқушыға сұрақтар таратылады, қай сөйлем мүшесіне жататынын табу керек.
2 тапсырма. «Кім жылдам» ойыны
І топ. Тура және жанама толықтауыштарын бөліп жазу
ІІ топ Анықтауыштың сындық, сапалық, сандық, иелік мағынасы бар сөздерді бөліп жазу.
ІІІ топ пысықтауыш түрлерін бөліп жазу
3 тапсырма. Сәйкестендіру тест. Әр топқа тест беріледі.
4 тапсырма. Сатылай кешенді талдау.
А) синтаксистік талдау Қаһарлы қыс биыл ерте келді.Алғашқы қар қарашада жауды.
Ә) сөз тіркесіне талдау
Б) морфологиялық талдау
5. тапсырма.
Сөзжұмбақ шешу.
Қорытынды.
Бағалау
Үйге тапсырма: 56, 57 – жаттығулар.
Сөзжұмбақ
|
|
Т |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
О |
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
Л |
|
|
|
||||
|
|
|
Ы |
|
|
|||||
|
|
|
Қ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Т |
|
|
|
|
|||
|
|
А |
|
|
|
|
|
|||
|
У |
|
|
|
|
|||||
|
Ы |
|
|
|
|
|||||
|
|
|
Ш |
|
|
|
1. Бастауыш пен баяндауыштан құрылған мүше
2. Ойды анықтау үшін, ойды пысықтау үшін, ойды ...
3. тиянақты ойды білдіретін сөздер жиынтығы
4. бастауыш пен баяндауыш байланысы
5. кімнің? Ненің? Сұрағына жауап беретін мүше.
6. айтушының түрлі көңіл күйін білдіру мақсатында айтылатын сөйлем.
7. ілік пен тәуелдік жалғау арасындағы байланыс
8. табыс септігінен жасалған толықтауыш
9. Ел тоқ. Баяндауыш қай сөз табынан
10. пысықтауыш түрі.
Сөзжұмбақ
|
|
|
А |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Н |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ы |
|
|
|
|
|
|
||
|
Қ |
|
|
|
|
|
|
||||
|
|
|
Т |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
А |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
У |
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
Ы |
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
Ш |
|
|
|
|
|
|
||
|
1. Бастауыштың қимыл –і-әрекетін, жай-күйін білдіретін мүше.
2. Үстеу , еліктеу сөздердің етістікпен байланысуы.
3. Ойды анықтау үшін, ойды толықтыру үшін, ойды ...
4. ол жақсы оқиды. Сұрақ қой.
5. Ат-көлік. баяндауыш қай сөз табынан.
6. Бір нәрсе жайында сұрап білу мақсатында айтылатын сөйлем.
7. толық мағыналы сөзден кейін ..., жайында, жөнінде септеулі шылаулар.
8. тұрлаулы мүшемен бірге тұрлаусыз мүше қатысқан сөйлем.
9. Тұрлаулы, тұрлаусыз ...
Сөзжұмбақ
|
|
|
П |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ы |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
С |
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
Ы |
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
Қ |
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
Т |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
А |
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
У |
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
Ы |
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
Ш |
|
|
|
|
||||
|
1. Ойды анықтау үшін, ойды толықтыру үшін, ойды ...
2. есім сөздердің байланысуы.
3.пысықтауыш түрі
4. толық мағыналы сөзден кейінтуралы, ..., жөнінде септеулі шылаулар
5. кім үшін? Не үшін? Қай пысықтауыштың сұрағы
6. айтушының түрлі көңіл күйін білдіру мақсатында айтылатын сөйлем.
7. Табыс септіктен басқа септіктің сұрағына жауап беретін толықтауыш?
8. бастауыш пен баяндауыш байланысы?
9. сан есімнің сұрағы?
Тұрлаусыз мүше
толықтауыш |
анықтауыш |
пысықтауыш |
Кімге? Неге? Кімді? Нені? Кімде? Неде? Кімнен? Неден? Кіммен? Немен? Кім (не) туралы? Кім (не) жайында? Кім (не) жөнінде? |
Қандай ? қай? Қанша? Неше? Кімнің? Ненің? |
Қашан? Қайда? Қайдан? Қалай? Қалайша? Неліктен? Қайтіп? кім үшін? Не үшін? қандай мақсатпен? |
Тұрлаусыз мүше
толықтауыш |
анықтауыш |
пысықтауыш |
Кімге? Неге? Кімді? Нені? Кімде? Неде? Кімнен? Неден? Кіммен? Немен? Кім (не) туралы? Кім (не) жайында? Кім (не) жөнінде? |
Қандай ? қай? Қанша? Неше? Кімнің? Ненің? |
Қашан? Қайда? Қайдан? Қалай? Қалайша? Неліктен? Қайтіп? кім үшін? Не үшін? қандай мақсатпен? |
Тұрлаусыз мүше
толықтауыш |
анықтауыш |
пысықтауыш |
Кімге? Неге? Кімді? Нені? Кімде? Неде? Кімнен? Неден? Кіммен? Немен? Кім (не) туралы? Кім (не) жайында? Кім (не) жөнінде? |
Қандай ? қай? Қанша? Неше? Кімнің? Ненің? |
Қашан? Қайда? Қайдан? Қалай? Қалайша? Неліктен? Қайтіп? кім үшін? Не үшін? қандай мақсатпен? |
Тұрлаусыз мүше
толықтауыш |
анықтауыш |
пысықтауыш |
Кімге? Неге? Кімді? Нені? Кімде? Неде? Кімнен? Неден? Кіммен? Немен? Кім (не) туралы? Кім (не) жайында? Кім (не) жөнінде? |
Қандай ? қай? Қанша? Неше? Кімнің? Ненің? |
Қашан? Қайда? Қайдан? Қалай? Қалайша? Неліктен? Қайтіп? кім үшін? Не үшін? қандай мақсатпен? |
© ООО «Знанио»
С вами с 2009 года.