ТҰҚЫМ ҚУАЛАЙТЫН ӨЗГЕРГІШТІК ТҮРЛЕРІ,
ТҰҚЫМ ҚУАЛАЙТЫН ӨЗГЕРГІШТІК ТҮРЛЕРІ, МУТАЦИЯЛЫҚ ӨЗГЕРГІШТІК
Тұқым қуалайтын өзгергіштік, оның түрлері
Тұқым қуалайтын өзгергіштік, оның түрлері.
«Мутация» ұғымы, мутациялық өзгергіштік, оның түрлері. Гендік мутациялар.
Мутациялық өзгерістің пайда болуын туғызатын мутагендік факторлар. Мутациялық өзгерістің биологиялық маңызы.
Н.И. Вавилов және гомологтық қатарлар заңы. Бұл заңды білудің қажеттілігі.
Алматы қ., 2010 ж. "Биология. 9-сынып. Жалпы заңдылықтар" пәні
2
Жоспары
Тұқым қуалайтын өзгергіштік; мутациялық өзгергіштік, олардың түрлері; хромосомалық мутация ( полиплоидия, гетероплоидия ) , гендік мутациялар, мутагендік факторлар, гомологтық қатарлар заңы туралы деректерді меңгеру
Тұқым қуалайтын өзгергіштік; мутациялық өзгергіштік, олардың түрлері; хромосомалық мутация (полиплоидия, гетероплоидия), гендік мутациялар, мутагендік факторлар, гомологтық қатарлар заңы туралы деректерді меңгеру.
Өзгергіштіктің, ондағы заңдылықтардың табиғат пен адам өміріндегі маңызы туралы жеке түсінік қалыптастыру.
Алматы қ., 2010 ж. "Биология. 9-сынып. Жалпы заңдылықтар" пәні
3
Мақсаты
Тұқым қуалайтын өзгергіштік дегеніміз бірнеше ұрпақ қатарында белгілердің сақталуымен, генотиптің өзгеруімен жүретін өзгергіштік
Тұқым қуалайтын өзгергіштік дегеніміз бірнеше ұрпақ қатарында белгілердің сақталуымен, генотиптің өзгеруімен жүретін өзгергіштік. Сондықтан да тұқым қуалайтын өзгергіштікті генотиптік өзгергіштік деп те атайды.
Тұқым қуалайтын өзгергіштіктің түрлері:
1) комбинативтік;
2) мутациялық.
Тұқым қуалайтын өзгергіштік тірі организмдердің алуан түрлілігінің негізі болып табылады.
Алматы қ., 2010 ж. "Биология. 9-сынып. Жалпы заңдылықтар" пәні
4
1. Тұқым қуалайтын өзгергіштік, оның түрлері.
Комбинативтік өзгергіштік – гендер мен хромосомалар құрылысының өзгеруіне әкелмейтін, тек гендердің әртүрлі болуынан олардың әр алуан комбинациялар құруына байланысты кездейсоқ орын алатын жағдай
Комбинативтік өзгергіштік – гендер мен хромосомалар құрылысының өзгеруіне әкелмейтін, тек гендердің әртүрлі болуынан олардың әр алуан комбинациялар құруына байланысты кездейсоқ орын алатын жағдай.
Мутациялық өзгергіштік гендер мен хромосомалар құрылысының өзгеруіне байланысты кездейсоқ орын алып, тұқым қуалайтын өзгергіштік.
Алматы қ., 2010 ж. "Биология. 9-сынып. Жалпы заңдылықтар" пәні
5
1. Тұқым қуалайтын өзгергіштік, оның түрлері.
Мутация» сөзі латын тілінен аударғанда «өзгеріс» деген мағына береді
«Мутация» сөзі латын тілінен аударғанда «өзгеріс» деген мағына береді. «Мутация» ұғымын ғылымға енгізіп, бұл құбылыстың зерттелуіне алғышарт туғызған еңбекті (1901 ж.) жазған голландиялық ботаник Хуго Де Фриз болды.
Мутация түрлері:
хромосомалық;
гендік.
Алматы қ., 2010 ж. "Биология. 9-сынып. Жалпы заңдылықтар" пәні
6
2. «Мутация» ұғымы, мутациялық өзгергіштік, оның түрлері. Гендік мутациялар.
Хромосомалық мутация кезінде хромосомалар саны өзгереді
Хромосомалық мутация кезінде хромосомалар саны өзгереді. Хромосомалық мутацияның екі түрі бар:
1) полиплоидия;
2) гетероплоидия.
Полиплоидия кезінде хромосомалар саны еселеніп көбейеді. Мысалы, 3n – триплоид, 4n – тетроплоид, т.с.с.
Алматы қ., 2010 ж. "Биология. 9-сынып. Жалпы заңдылықтар" пәні
7
2. «Мутация» ұғымы, мутациялық өзгергіштік, оның түрлері. Гендік мутациялар.
Гетероплоидия кезінде хромосомалар саны еселенбейді: олардың саны не азаяды, не көбейеді
Гетероплоидия кезінде хромосомалар саны еселенбейді: олардың саны не азаяды, не көбейеді. Мысалы, адамда хромосомалар санының қалыпты жағдайдағыдай 46 емес, 47 болуы, оның Даун ауруымен науқас екенін көрсетеді.
Алматы қ., 2010 ж. "Биология. 9-сынып. Жалпы заңдылықтар" пәні
8
2. «Мутация» ұғымы, мутациялық өзгергіштік, оның түрлері. Гендік мутациялар.
Гендік мутация жекелеген гендердегі өзгеріс нәтижесінде пайда болады
Гендік мутация жекелеген гендердегі өзгеріс нәтижесінде пайда болады. Гендік мутация кезінде ДНҚ молекуласындағы нуклеидтердің орналасу реті өзгереді. Бұдан генетикалық код, синтезделетін нәруыздың қасиеті өзгереді.
Алматы қ., 2010 ж. "Биология. 9-сынып. Жалпы заңдылықтар" пәні
9
2. «Мутация» ұғымы, мутациялық өзгергіштік, оның түрлері. Гендік мутациялар.
Мутациялық өзгерістерге себепші жағдайлар мутагендік факторлар деп аталады
Мутациялық өзгерістерге себепші жағдайлар мутагендік факторлар деп аталады.
Мутагендік факторларды үш топқа біріктіреді:
физикалық;
химиялық;
биологиялық.
Физикалық мутагендік факторларға ультракүлгін, радиоактивті сәулелер, рентген сәулелері, т.б. жатады.
Алматы қ., 2010 ж. "Биология. 9-сынып. Жалпы заңдылықтар" пәні
10
3. Мутациялық өзгерістің пайда болуын туғызатын мутагендік факторлар. Мутациялық өзгерістің биологиялық маңызы.
Химиялық мутагендік факторларға әртүрлі химиялық қосылыстар, мәселен, пестициттер жатады
Химиялық мутагендік факторларға әртүрлі химиялық қосылыстар, мәселен, пестициттер жатады.
Биологиялық мутагендік факторларға вирустар, бактериялар, организмдегі реакциялардың ыдырау өнімдері жатады. Мәселен, аспен бірге түскен радиоактивті зат мутагендік әсер етеді.
Алматы қ., 2010 ж. "Биология. 9-сынып. Жалпы заңдылықтар" пәні
11
3. Мутациялық өзгерістің пайда болуын туғызатын мутагендік факторлар. Мутациялық өзгерістің биологиялық маңызы.
Мутациялық өзгерістердің ерекшелігі мен биологиялық маңызы: мутация кездейсоқ пайда болады; мутацияның пайда болуына белгілі бір мутагендік факторлар ықпал етеді; мутациялық өзгергіштік генетикалық алуан түрлілікті арттырады,…
Мутациялық өзгерістердің ерекшелігі мен биологиялық маңызы:
мутация кездейсоқ пайда болады;
мутацияның пайда болуына белгілі бір мутагендік факторлар ықпал етеді;
мутациялық өзгергіштік генетикалық алуан түрлілікті арттырады, оларды ауыл шаруашылығында кеңінен пайдалануға болады. Мысалға, қазіргі көкөніс өнімдерінің 80%-ы полиплодтар болып табылады.
Алматы қ., 2010 ж. "Биология. 9-сынып. Жалпы заңдылықтар" пәні
12
3. Мутациялық өзгерістің пайда болуын туғызатын мутагендік факторлар. Мутациялық өзгерістің биологиялық маңызы.
Систематикалық жағынан бір-біріне жақын туыс түрлерде кездесетін мутациялардың ұқсас екенін анықтап, тұқым қуалайтын өзгергіштіктегі гомологтық қатарлар заңын ашқан көрнекті орыс генетигі –
Систематикалық жағынан бір-біріне жақын туыс түрлерде кездесетін мутациялардың ұқсас екенін анықтап, тұқым қуалайтын өзгергіштіктегі гомологтық қатарлар заңын ашқан көрнекті орыс генетигі – Николай Иванович Вавилов.
Алматы қ., 2010 ж. "Биология. 9-сынып. Жалпы заңдылықтар" пәні
13
4. Н.И. Вавилов және гомологтық қатарлар заңы. Бұл заңды білудің қажеттілігі.
Мысал. Астық тұқымдасына жататын бидай, арпа, күріш, жүгері, тары, тағысын-тағылардың: дәнінің түсі мен пішіні; пісіп жетілуі; өніп-өсу мерзімі; суыққа төзімділігі ұқсас келеді
Мысал. Астық тұқымдасына жататын бидай, арпа, күріш, жүгері, тары, тағысын-тағылардың:
дәнінің түсі мен пішіні;
пісіп жетілуі;
өніп-өсу мерзімі;
суыққа төзімділігі ұқсас келеді.
Гомологтық қатарлар заңының маңызы:
бір түрде кездесетін тұқым қуалайтын өзгерігіштікті біле отырып, басқа түрлерде болатын өзгерісті алдын ала болжауға болады.
Алматы қ., 2010 ж. "Биология. 9-сынып. Жалпы заңдылықтар" пәні
14
4. Н.И. Вавилов және гомологтық қатарлар заңы. Бұл заңды білудің қажеттілігі.
© ООО «Знанио»
С вами с 2009 года.
