Открытый урок на семинар МО учителей родного(кумыкского )языка в 6 классе

Открытый урок на семинар МО учителей родного( кумыкского)языка в 6 классе.

Подготовила и провела учитель

родного(кумыкского)языка

Хасанова Роза Гиляниевна

Дарсны  аты: «Йырчы Къазакъны яшав ёлу»

Дарсны мурады: очувчулагъа Йырчы Къазакъны яшавун ва яратчывчулукъ ёлларындан мекенли англавлар бермек.

Дарсгъа гьажатлыкъ алатлар:

«Й.Къазакъ»- сурат, китаплар,сёзлени баянлыкълары, ИКТ.

Дарсны барышы.

Доскада «Йырчы Къазакъ» (1830-1879)

Гиришив.

1.Яшланы гьазирлиген тергев. Столда: дневник, китап, тетрадлары

Янгы дарсны башлагъынчагъы яшлар булан лакъыр юрютнмен. Яшланы тергевюн оьзюме тартып, олагъа доскагъа илинген Й.Къазакъны суратын гёрсетемен ва суратгъа байлавлу лакъыр юрютемен.

Муаллим: Яшлар, суратдагъы адамны таныймысыз? Ону къайсы  асарларын охугъансыз?

Яшлар: Суратда Йырчы Къазакъны гёребиз.

              Мен ону «Чатакъ йыр» деген шиърусун 5-нчи классда охугъанман.

(Яшланы бириси шиъруну гёнгюнден айта)

Муаллим : Яшлар Къазакъны дагъы къайсв шиърусун гёнгюнден билесиз?

Яшлар: « Бары да зат бар Къазакъны эсинде»

                 «Эр уланлар намус салмай юрекге» (яшлар гёнгюнден охуй)

Муаллим: Кёп хяшы. Кёп арив де уьйренгенсиз. Шо арасларда къайсы девюр суратлана экен?

Яшлар: Шиърурада революциядан хыйлы алдагъы девюр суратлана.

Муаллим: Шо замангъы яшавну суратлайгъан не йимик белгилер бар?

Яшлар:  1.Чатакъ йырда сегиз оьгюз егилеген сабан, гьали буса оьгюзлени къуллугъун .

                2. Баыры да зат бар Къазакъны эсинде»деген шиъруда Шавхал халкъгъа этген намартлыкъны гьакъында сёйлей.

Муаллим: Яхшы яшлар.Сиз Къазакъны шиъруларын уьйренгенсиз. Бугюн буса биз Й.Къазакъны яшаву гьакъда сёйлежекбиз. Шо гьакъда айтгъынча Къазакъны суратына  

Яшлар: Къазакъны уьстюнде чепген, къаптал ва башында бёрк бар.

Муаллим: Къазакъны гьайбатлыгъын неден гёрюне?

Яшлар: 1.Ол генг яврунлу,бийик къаркъаралы, къалын къашлы, арив бет келпетине ошавлу сакъалы.

              2. Ону къараву, саламат турушу гёрюнюп тура.

Муаллим. Кёп яхшы толу жаваплар бердигиз.Мен де айтайым. Къазакъны бетине къараса, гьакъыллы ва къоркъув билмейген адам болгъанлыгъына шагьатлыкъ эте. Яшлар мен Й.Къазакъны гьакъында дагъы да сёйлемеге сюемен.

Муаллим: Йырчы Къазакъ 1830-нчу йылда Муслимавул деген юртда тувгъан.Башлап моллада, сонг Капиркъумукъда мадрасада охугъан. Къазакъны яш заманы да, оьрюм вакътиси де ярлылыкъда оьтген, озюню тенглтлери ярлы яшлар булан земире атып юрюген. Ону арив ангы болгъан.Къазакъ хомуз согъуп халкъ сарынларын,ырларын айтып уьйренген ва оьзю йимик  ярлы уланланы арасында йырлагъан.

Муаллим: Къазакъ кёп яшлай байланы алдында ишлеген.  Ёлдаглары булан гьакъгъа ер алып пастан-харбуз чачгъан, оланы къыйыплары пуч гете болгъан.  «Чатакъ йырны " охуп оланы къыйын айтма сюемен.

Къазакъны йыр чыгъармагъа, йырлама усталагъы барны билгенде Абдулмуслим шавхал бий оьзюню къаласына, оьзюн макътап йыр йырламагъа чакъыра. Къазакъ макътап йырлайгъанны орнуна, байланы,бийлени сёгюп йырлай. (шавхалны къаласы Къафиркъумукъда болгъан. Шо къала болгъан ерде гьали де уллу сари таш ссакълангъан дейлер.) Къазакъгъа Шавхалны ячуву чыгъа.Ону ёймагъа сюе, тек халкъдан къоркъа, неге десе халкъ Къазакъны бек сюе болгъан.Сибирге йиберме бир иш багьана  бола. О да къурдашы Атабайгъа къараваш къызны къачыргъаны.

Муаллим: Къазакъ  Сибирьде уьч йыл туруп геле. Тек Шавхал ону ата юртунда яшама къоймай. Шо саялы Къазакъ Ботаюртда яшай.къны 

Муаллим: Къазакъны яшав-яратывчулукъ ёлу уьч девюрге бёлюне:

1. Сибирьге баргъынчакъы;

2.Сибирьде.

3.Сибирьден къайтгъанда. Чинк де гючлю маъналы шиъруланы Къазакъ Сибирьде язгъан дей.

Мен сизин гьали шаирни янгы шиърулары булан таныш этме сюемен.

«Эренлер деген булан эр болмас»- охуп яшлагъа макънасын чечив. ( Автор шиъруда эр гишиге оьктем болма ошамай, ол абур къазанмагъа герек дей.  Дагъы да эр гишини бир сёзю багьалы болма герек дей. Инсанны башына не гюнлер де геле, тек эр гиши къыйынлыкъгъа чыдама, осал болмай кютме герек деп айта автор. Шиъруну артында Къазакъ эр гишиге кёп сёйлемеге, тюртюп снйлемеге, макътанма эрши дей шогъар шагьат шиъруну арт сёзлери.

Сёзление баянлыкълары (ИКТ) Яшлар тетрадлагъа яза)

Тёр алмас- абур къазанмас

Ябу-Яман, осал иш.

Ер гиши- осал гиши, ер булан тенг деп айтма ярайгъан гиши.

Тегенек отдан- къыйынлыкъдан

Осаллар согъум сёйлер- кёп сёйлер, тюртюп сёйлер макътанар деген макънада.

Къартыкъ-ичкилерде къолланагъан мююз.

Яшлар гезик булан шиъруну охуй.

Дарсны натижасы:  Лакъыр этип яшлар Къазакъны гьакъында не йимик белгилер алгъанны, шиъруну маънасын чечгенде эр гиши нечик болма герекни сёйлейбиз.

Къыйматлав.

Уьйге иш. Шиъруну чебер охумакъ.