Открытый урок "ЫбырайАлтынсарин. Бай баласы мен жарлы баласы әңгімесі"

Ашық  сабақ     Қазақ әдебиеті   6­сынып Сабақтың тақырыбы: ЫбырайАлтынсарин. Бай баласы мен жарлы баласы әңгімесі Сабақтың мақсаты: Білімділік – балаларға Ы.Алтынсаринның шығармашылығымен  таныстыру арқылы қазақ әдебиетінен білімдерін кеңейту. Дамытушылық – ауызекі сөйлеу дағдысын қалыптастыру, ойлау, өз ойын тура, анық айту  дағдыларын дамыту, әдеби таным негіздерін білуіне жағдай жасау. Тәрбиелік – жаман қасиеттерден жирендіру, еңбекті, татулық пен достықты бағалауға  баулу. Сабақтың түрі: Жаңа сабақ  Сабақтың әдіс ­тәсілі: сұрақ ­ жауап, мәнерлеп оқу, аудару, іздендіру, түсіндіру. Көрнекілігі: Ы. Алтынсариннің портреті, Венн  диаграммасы, суреттер,кестелер  презентация. Пәнаралық байланыс: қазақ тілі, орыс тілі, орыс әдебиеті, тарих.                                        Сабақтың барысы: І.Ұйымдастыру кезеңі: ­оқушыларды түгелдеу;                                             ­ назарларын сабаққа аудару; Сәлеметсіңдерме балалар.Отырыңдар.Кезекші кім? Сыныпта кім жоқ Жағымды психологиялық жағдай тұғызу: ? Балалар, сабағымызды жаңылтпаштардан  бастайық.  ІІ. Сабақтың тақырыбын хабарлау, мақсатын оқушылармен бірге анықтау:Бүгінгі  сабағымыздың тақырыбы «ЫбырайАлтынсарин. Бай баласы мен жарлы баласы әңгімесі» Қалай ойлайсыңдар, бүгінгі сабағымыздың мақсаты қандай? Балалар айтады мақсатты Сыныпқа Ы.Алтынсариннің ролін ойнап, оқушы кіреді:  Кел, балалар, оқылық!                                                                                                  Оқығанды көңілге,                                                                                                   Ықыласпен тоқылық!                                                                                                   Оқысандар, балалар,                                                                                                   Шамнан шырақ жағылар.                                                                                                   Тілегенің алдыңнан,                                                                                                    Іздемей­ақ табылар Бұл кім деп ойлайсыңдар? Дұрыс, Ыбырай атамыз жай келген жоқ, біздің білімізді  тексеруге келді. Қазір біз үй тапсырмасын көрсетейік. Ы. Алтынсарин – ұлы ағартушы  туралы  үйде ізденіп, Ыбырай аталарымыз туралы презентация дайындап келуге деген  тапсырма берілген, соны қорғайсындар.  Және де оның көптеген шығармаларының бірі  «Бай баласы мен жарлы баласы» атты әңгімесін оқып келу.  ІІІ. Үй тапсырмасын тексеру: Ы. Алтынсарин – презентация. ІҮ Өткенді қайталау арқылы сабақтың жаңа кезеніне көшу: Ы.Алтынсариннің өмір  жолы мен шығармашылығын тексеру үшін сұрақтар қоямын  ­Ыбырай Алтынсарин кім?  Ұлы ағартушы,педагог,ақын, жазушы ­Ол қай жылы, қайда туды? 1841жылы Қостанай облысында туды ­Қандай мектептерді бітірді? Орынборда қазақ балалары үшін ашылған мектепті ­Ол қандай мектепте мұғалім боп жұмыс істеді? Торғайда 4 сыныптық қазақ мектебінде  орыс тілі мұғалімі болды ­Жазған оқу құралы қалай аталады? «Қазақтарға орыс тілін үйретудің бастауыш құралы» ­ Шығармалары кімге арналған? Ы.А­нің шығармалары балаларға арналған ­ Қандай  өлеңдерін білесіңдер? «Кел балалар оқылық»,жаз, өзен ­ Ыбырай Алтынсарин қай жылы қайтыс болды? 1889 қайтыс болды. Ыб. Алт. Сөзі: Ал , балалар, сендер мен туралы  көп мәлімет білесіңдер екен, қазір мен  сендерге бір үзінді көрсетемін , ал сендер айтып беріндер қай шығармадан алынғанын. Әңгімеден үзінді.(көрініс) Ү.Жаңа сабақ: Кітаппен жұмыс:  «Бай баласы мен жарлы бала әңгімесі»  Қазах хрестоматиясында Ыбырай Алтынсариннің шығармалары шағын түрде жазылған.  Мұндай көркем шығарма орыс тілінде қалай аталады? Дұрыс, рассказ­ қазақ тілінде рассказ әңгіме деп аталады. Әдебиет теориясынан түсінік беру. Әңгіме туралы. Әңгіме – көлемі жағынан шағын,  баяндау түрінде қара сөзбен жазылған, оқиғаға құрылған көркем шығарма. Әңгімеде  өмірдің бір мезеті, қысқа оқиғалар суреттеледі. Кейіпкерлер саны шектеулі болады. Қазақ  әдебиетінде балаларға арнап тұңғыш әңгімелер жазған – Ыбырай Алтынсарин. Дәптермен  жұмыс: осы түсінікті дәптерге жазу. 1.Сөздікпен жұмыс: интерактивті тақтада жаңа сөздерге арналған суреттер шығады.  (Топпен, жұппен, жекелей айтып шығу) бай баласы­ сын богача                                        мола – могила жарлы баласы­ сын бедняка                                қарлығаш­ ласточка  құрдас­ ровесник                                                 мұқтаждық­ нужда                             үйрек – утка Осы жаңа сөздермен сөз тіркестері мен сөйлем құрастырындар. 2. Мәтіннің композициясын анықтау: Бастамасы –вступление Бір күні ел көшкенде қыр астында ойнап  жүріп,ескерілмей, екеуі жұртта қалыпты. Даму шегі –основная часть ­Жылағанмен еш нәрсе өнбес, көшкен ауылды іздеп  табалық,­ деді Үсен Шарықтау шегі – кульминация Үсен жақын жерде көл бар екенін енді білді. Қаз сусыз  жерді мекен етпейді... Шешуі – развязка Көп қиындықтан кейін, нақ бесін мезгілінде балалар  аман­есен үйлеріне келіп, әке­ шешелеріне қосылды. 3.Жоспар құрастырайық: 1.Ауылдың ,жұрттың көшіп кетуі.  2.Үсен мен Асанның жалғыз қалуы.  3.Жұрттың іздеуі 4.Үйлеріне оралуы Мәтінмен жұмыс( мәтіннің мазмұны бойынша 2­3 оқушыны тыңдау) Деңгейлік тапсырмаларды орындау: І Деңгей:          Енді, міне, бай баласы – Асан, жарлы баласы – Үсен туралы  білдік (Олар  бір­біріне кім? Мысалы: дос, құрдас, бір ауылдікі) Венн диаграмма әдісі: Тапсырма : Асан  мен Үсенді не байланыстыратынын айтыңдар                                                        Семантикалық карта (жұппен жұмыс) А) Асан Үсен 1.Біраз жер жүргеннен «Қарным  ашты!»деп жылады. 2.Үндемей су жағалап, бір шақпақ  тас тауып әкелді. 3.Елді қайдан табамыз, қай жаққа  кеткенін көргеніміз жоқ + + 4.Сонан соң ауылдың жұртын  айналып жүгіріп жүріп, көштің  сүрлеуге түсіп жүре берді. 5. ... онан соң үйректің жүнін  жұлып бір талдап істік істеп,  үйректі отқа қақтады. + + + ІІ Деңгей: Ә) Оқулықтан тауып жауап беріңдер. Әкемнің ақыл­кенесі: 1.Балалар жолды  қалай тапты?  ­Малдың жас тезегімен.     2. Тамақты қалай жасады? ­Отты жаққаннан кейін жұмыртқаны отқа салып пісіреді. Үйректің жүнін жұлып,  тазалағаннан кейін отқа қақтады. 3. Түнде Асан ұйықтап қалған соң, Үсен не ойлады? ­ Елді жердің ұрысы, далалы жердің бөрісі болады. Б) Тапсырма ( жазбаша түрде, карточкалармен жұмыс): Мына кесте арқылы әңгімедегі  кейіпкерлерге мінездеме беріңдер. Әңгіме кейіпкерлері Қандай Асан Үсен Бай баласы, жылауық, ерке, жалқау, өмірге  бейімделмеген. Кедей баласы, ақылды, еңбекқор, көреген, ІІІ Деңгей:   В) Әңгіме мазмұның қандай мақал­мәтелдер ашатынын айтып беру. Бос орындарға керекті сөздерді қойып, достық туралы мақалды түсіндір өмірге бейімделген 100 ­­­­­­­­­­­­­­­­ болғанша, 1 ­­­­­­­­­­­­­­­­­ болсын. ­­­­­­­­­­жылатып айтады, ­­­­­­­­­­­ күлдіріп айтады. Ақша, сом, қас, жолдас, дос. Дос, дұшпан, қас, жолдас ҮІ Сабақты бекіту. Тест: «Бай баласы мен жарлы баласы» әңгімесі бізді неге үйретеді? Әңгіме не жәйлі?  Басты кейіпкерлерді ата?  Олар кімдер?  Үсен ол кімнің баласы?  Асан ол  кімнің баласы?  Олар қандай оқиғаға тап болады?  Үсенге, Асанға  қысқаша мінездеме бер?  Олардың айырмашылығы неде?  Олар ұқсай ма ? Олар өз ауылын, жұртын таба алдыма?  ҮІІ Бағалау. ҮІІІ. Үйге тапсырма: Жаңа сөздердің мағыналарын түсіну, әңгіменің мазмұнын кеңінен  ашу. Рефлексия: Әңгімеден қандай ой түюге болады?  Қысылған кезде жол табу мүмкін бе? Қорытынды: Сабақ сендерге ұнады ма?  Түрлі­ түсті стикерлерге бүгінгі сабақ туралы пікірлеріңді жазындар.  Сабақ аяқталды. Сау болыңдар!! Деңгейлік тапсырмалар І.   Тапсырма : Асан мен Үсенді не байланыстыратынын айтыңдар І Деңгей                                                      ІІ.    Семантикалық карта (жұппен жұмыс) А) Асан Үсен 1.Біраз жер жүргеннен  «Қарным ашты!»деп жылады. 2.Үндемей су жағалап, бір  шақпақ тас тауып әкелді. 3.Елді қайдан табамыз, қай  жаққа кеткенін көргеніміз  жоқ 4.Сонан соң ауылдың жұртын  + + + + айналып жүгіріп жүріп,  көштің сүрлеуге түсіп жүре  берді. 5. ... онан соң үйректің жүнін  жұлып бір талдап істік істеп,  үйректі отқа қақтады. + ІІ Деңгей Ә) Оқулықтан тауып жауап беріңдер. Әкемнің ақыл­кенесі: 1.Балалар  жолды қалай тапты? ­Малдың жас тезегімен. 2. Тамақты қалай жасады? ­Отты жаққаннан кейін жұмыртқаны отқа салып пісіреді. Үйректің жүнін  жұлып, тазалағаннан кейін отқа қақтады. 3. Түнде Асан ұйықтап қалған соң, Үсен не ойлады? ­ Елді жердің ұрысы, далалы жердің бөрісі болады. Б) Тапсырма ( жазбаша түрде, карточкалармен жұмыс):  Мына кесте арқылы  әңгімедегі кейіпкерлерге мінездеме беріңдер. Әңгіме кейіпкерлері Қандай Асан Үсен Бай баласы, жылауық, ерке, жалқау,  өмірге бейімделмеген. Кедей баласы, ақылды, еңбекқор,  көреген, өмірге бейімделген ІІІ Деңгей: В) Әңгіме мазмұның қандай мақал­мәтелдер ашатынын айтып беру. Бос орындарға керекті сөздерді қойып, достық туралы мақалды түсіндір Мақал­мәтел 100 ­­­­­­­­­­­­­­­­ болғанша, 1 ­­­­­­­­­­­­­­­­­ болсын. ­­­­­­­­­­жылатып айтады, ­­­­­­­­­­­ күлдіріп айтады. Керекті сөздер Ақша, сом, қас, жолдас, дос. Дос, дұшпан, қас, жолдас ҮІ  Сабақты бекіту. Тест: 1.«Бай баласы мен жарлы баласы» әңгімесі бізді неге үйретеді? А)достыққа Ә)білімге Б)жалқаулыққа 2.Әңгіме не жәйлі? А)адамдардың қасиеті жайлы Ә)жануарларлар жайлы Б)табиғат жайлы   3.Басты кейіпкерлерді ата?  А)Қабанбай батыр Ә)Алдар көсе Б)Асан,Үсен 4.Олар кімдер?  А)балалар Ә)батырлар Б)қыздар 5.Үсен ол кімнің баласы?  А)байдың Ә)кедейдің Б)шешесінің 6.Асан ол  кімнің баласы?  А)байдың Ә)кедейдің Б)әкесінің 7.Олар қандай оқиғаға тап болады?  А)көштен қалды Ә)жаман оқиғаға 8.Олар ұқсайма ? А)ұқсайды Ә)ұқсамайды 9.Олар өз ауылын, жұртын таба алдыма?  А)иә Ә)жоқ