Қозғалыстың салыстырмалылығы

Пән: физика Сабақтың аты   Сабақ6 § 1.6 Қозғалыстың салыстырмалылығы Сынып 10  Жалпы мақсаты Қозғалыстың салыстырмалылығы жайлы мағлұмат беру Қозғалыстың салыстырмалылығы формулаларын есептер шығаруда  қолдана білуге үйрету Күтілетін нәтиже Сабақ барысы 1. Амандасу  Сыныпта психологиялық ахуал   туғызу   2 мин. Сыныпты топқа  бөлу 2 мин. Үй тапсырмасы 4 мин. Қозғалыстың салыстырмалылығы жайлы мағлұмат алады Қозғалыстың салыстырмалылығы формулаларын есептер шығаруда  қолдана білуге үйренеді Шаттық шеңберіне тұрғызады Мұғалім іс әрекеті Оқушы іс әрекеті Оқушылар бір­біріне жақсы тілек айтады Геометриялық фигураларды таңдата отырып,төрт топқа  бөледі Оқушылар фигуралар бойынша 4  топқа бөлінеді Миға шабуыл.  Үй жұмысын тексеру (Физикалық диктант) A. Механикалық қозғалыс деп нені айтамыз? B. Механикалық қозғалыстарға мысалдар келтіріңдер: Метеор құлайды Құс ұшады Адам қозғалады Доп ұшады Су ағады әткеншек тербеледі Механикалық қозғалыс Желдің соғуы Поезд қозғалады Тастың құлауы C. Қозғалыс  траекториясы деп нені  айтамыз? D. Орын ауыстыру деп нені айтамыз? E. Механикалық қозғалыс нешеге бөлінеді? F. Бірқалыпты қозғалыс дегеніміз не? G. Инерция деп нені айтамыз? . Тақтаға есептер шығарту. 1 қатар 2 қатар 3 қатар Түзу жолда тұрған бақылаушының қасынан, батыстан шығысқа қарай 12   км/сағ   жылдамдықпен   келе жатқан   велосипедші   жүріп   өтті. Ол бұдан 2 сағат бұрын қай жерде болды? Станциядан жүк пойызы 72 км/сағ жылдамдықпен шықты, ол 1440 км жол   жүру   үшін   қанша   уақыт кетеді?   Аквариумның қабырғаларын тазарту   үшін   оған   салып   қойған ұлулардың   біреуі   сейсенбі   күні күні 16 сағат 30 минуттан бастап, содан   бейсенбінің   9   сағат   00 минутына дейін қабырға бойымен 42 см жүрген. Ұлу қандай орташа жылдамдықпен қозғалған? Топтың бір мүшесі шығып шардың ішіндегі сұраққа жауап береді. Жауап беруге қиналса өз тобынан көмекші  шақыруға құқығы бар. Жаңа тақырып 7 мин. Өзін­өзі тексеру «Ыстық орындық» Мұғалім «ыстық орындыққа» отырып, оқушылардың тақырыпқа байланысты сұрақтарына жауап  береді оқушылар мәтінді оқиды, содан кейін жаңа тақырып  бойынша мұғалімге сұрақтар қояды. Қозғалып бара жатқан денелердің суреттерін топтамасын көрсету,  «Бұл денелерге ортақ не тән?»  деген сұрақ қою арқылы ой тастау. (оқушы жауабы: қозғалыс)   әсіресе дыбыс, қозғалыс сияқты физикалық құбылыстарға ерекше назар аударамыз. Біз өміріміздің алғашқы күндерінен бастап­ақ айналамыздағы болып жатқан алуан түрлі өзгерістерге, Бізді   қоршаған   әлемнен   әр   түрлі   қозғалыстарды   жиі   бақылауға   болады.   Мысалы,   аспандағы қалықтаған бұлтты, ұшып бара жатқан ұшақты, жүріп келе жатқан машинаны, піскен алманың жерге құлап түскенін,   үстел   үстімен   қозғалаған   арбашаны,   серіппеде   тербеліп   тұрған   шарды   және   тағы   басқаларды көреміз.   Бұл   жағдайлардың   бәрінде   де   дене   қозғалды   дейміз.   Зейін   қойып   қарасақ,   осы   келтірілген мысалдардың барлығына ортақ құбылыс­дененің басқа денелермен салыстырғанда бастапқы орнының өзгеруі болып табылады. Бұл мысалдардан мынадай маңызды тұжырым жасауға болады: денелер уақыттың өтуіне қарай бір­ бірімен салыстырғанда бастапқы орнын өзгерте алады.  Денелердің бөліктері де уақыттың өтуіне қарай бір­бірімен салыстырғанда бастапқы орнын өзгерте алады. Дене тұтасымен қозғала ма? Әлде кейде оның бөліктері де қозғала ма екен? Бұл тәжірибеден не байқадыңыздар? Оқушылар жауабы: аяғымызбен бірге қолымызда қозғалды. Олай болса, бұдан қандай қорытынды жасауға болады? Денелердің бөліктері де уақыттың өтуіне қарай бір­бірімен салыстырғанда бұрынғы орнын өзгерте алады. Физиканың  механика  деп аталатын бөлімі денелердің: жүретін, әуеде ұшатын, суда жүзетін көліктердің; зымырандардың, планеталардың, олардың жасанды серіктерінің; аспан денелерінің қозғалысын зерттейді. Бұл денелердің қозғалысын механикалық қозғалыс деп атайды. Сонымен,  дененің уақыт өтуіне қарай басқа денелериен салыстырғандағы орнының өзгеруі механикалық қозғалыс деп аталады. Санақ денесі  –  қозғалмайды  деп есептелетін  басқа дененің  қозғалысы  соған  қарап  салыстырып қарастырылатын   дене.   Демек   кез   келген   механикалық   қозғалыс   салыстырмалы.   Абсолют   тыныштықта болатын дене жоқ.            Қозғалыс­барлық денелерге, табиғаттағы нәрселердің бәріне, бүкіл материялық дүниеге тән қасиет.             Санақ жүйесі.Зерттеліп отырған қозғалысты сипаттау үшін дененің уақытқа байланысты өз орнын қалай өзгертетінін  білу керек. Ол үшін санақ денесімен байланысқан координата жүйесін сызамыз. Координата жүйесі суретте көрсетілгендей, өзара тікбұрыш жасап қиылысатын үш түзу сызықтан  тұрады. Санақ денесі осы түзулердің қиылысу нүктесінде, яғни О нүктесінде қиылысқан деп есептеледі.  Санақ денесімен байланысқан сызықтар жүйесін координа жүйесі деп, ал сызықтардың қиылысу  нүктесін санақ басы немесе координата басы деп атайды. Сонымен, санақ жүйесі деп санақ денесімен байланысқан координата жүйесі мен сағатты  айтамыз.  Жалпы физика ғылымында дененің қозғалғанын және орын ауыстырғанын басқа бір денемен салыстыру  арқылы біледі. Механикалық қозғалыс салыстырмалы болғандықтан, әр түрлі координаталық санақ жүйесінде дененің  жылдамдығы Галилей түсіндірулерімен анықталады.  r=r1+r2 ;2yt u=u1+u2   мұндағы r, u сәйкесінше  қозғалмайтын санақ жүйесіндегі радиус­вектор мен жылдамдық.  Білімді бекіту 9 мин.   1 топ 2  топ Топ оқушылары есеп  шығарады. 1)Мектеп пен үйдің арасы 200м. Оқушы   үйге   қайта мектепке   барып, келгенде   қанша   жол   жүрді   және орын ауыстыруы қанша? 1)Футболшылардың   қозғалысын   бақылай отырып   шабуылшының   ойын   кезінде шамамен 12 км жүгіретінін байқадық. Орын ауыстыру мен жолын есепте? 2)Кеңістіктің негізгі қасиеттері қандай? 2)Уақыттың негізгі қасиеттері қандай? 1) Дене   барлық   жүрілуге   тиісті жолдың бірінші жартысын 15м/с жылдамдықпен,   ал   екінші жартысын   10м/с   жылдамдықпен жүріп   Орташа жылдамдықты есепте? өтті.   1) Автомобиль   алғашқы   30   мин. ішінде   15   м/с   жылдамдықпен, одан   кейін   20мин.   ішінде   10м/с жылдамдықпен қозғалды. Орташа жылдамдықты есепте? 2) Ай жерді айналғанда 50 км жолға 2) 10   с   ішінде   ұшақ   қанша   жерге қанша уақыт жіберді?  орын ауыстырды? Сергіту жаттығулары Пилот ­ Штурман» (5 минут) Сергіту сәті 2 мин. Постер жасау 5 мин. Оқушылар жаттығулар  жасайды Постер жасап, қорғайды (Штурман – басқарушы, пилот – орындаушы) Берілген формулаларды түсіндіреді Жұптың пікірлерін тыңдау,барлық айтылған ой­пікірлерді бағалаудың  мақсатына сәйкестендіру  Жинақтау 5 мин. Жеке жұмыс «жалғасын тап»  1.   Салыстыру  дегеніміз..................................................................... 2. Қозғалыстың салыстырмалылығы..................................................  3. Галилей түсіндірулері.................................................. 4. Кинематикада галилей     түсіндірулерінің Білімдерін тексеру. Бір­ бірінің дәптерін сағат тілі  бойынша жолдастарымен  алмастырып,   жауабын  тақта арқылы тексереді. белгіленуі....................................................... Жасаған жұмыстарын 2 жұлдыз, 1 ұсыныспен бағалау. Есептер шығару   № 1. Теңдікті түрлендір: 36 км /сағ =  10  м/с ; 6 км/мин =  100м/с ;    54 км/сағ = 15 м/c ; 100 см/с  = 1 м/с ;     250см/с  =  2,5м/ с ;  7,9 км/с = 7900м/с   № 2 І топ а)   Ақтау  мен Жаңаөзеннің арақашықтығы 150 км ,  Жаңаөзеннен шыққан жеңіл машина Ақтауға дейін 2,5 сағат жол    жүрді.Жеңіл машинаның жылдамдығын анықтау керек.  Берілгені: Формуласы: Шешуі: S = 150 км t  =  2,5 сағ V = S / t V = 150 км / 2,5 сағ = 60 км / сағ табу керек :V­? Ж:  Жеңіл машинаның жылдамдығы сағатына  64 км/сағ  ІІ топ б)     Велосипедші   бірқалыпты   қозғалып,   30мин   ішінде   9   км   жол   жүрген. Велосипедшінің жылдамдығын м/с – пен есептеп табыңдар.   Берілгені: ХБЖ   Формуласы:   Шешуі :   t  =  30 мин   t=1800 V = S / t   V= 9 000м / 1 800 =5м/с  м/с   S =  9 км S = 9000 м    Жауабы: V = 5 м/с  табу керек : V­? ІІІ топ в)   750 км/сағ жылдамдықпаен қозғалатын ұшақ 6 сағ  ішінде қандай аралықты ұшып өтеді?  Берілгені: = 750км/сағ   t   =  6 сағ     S =750км/сағ . 6 сағ =4 500 км    т/к :  S=? Қорытындылау 3 мин. Кластер құру:   Топтастыру әдісімен жылдамдық сөзіне анықтама  берейік. Оқушыларға қойылатын сұрақтар 1.Бірқалыпты  қозғалыс деген не?  Мысал келтір. Оқушылар жаңа сабақ  туралы  соңғы  жаңалықтарын 30 секунд 2.Бірқалыпты  емес қозғалыс дегеніміз не?   3.Қозғалыс жылдамдығы  дегеніміз не ? 4 Жылдамдықтың  қандай өлшеу бірліктерін білеміз ? 5. Жылдамдықты қандай әріппен белгілейміз ? 6. Барлық  денелердің жылдамдықтары  бірдей ме ? 7. Жылдамдық пен уақыт арқылы жүрілген жолды қалай өрнектейміз? ішінде баяндайды Рефлексия 2 мин. Сабақ қалай өтті? Сабақтан алған әсерлерін  жазады Үй тапсырмасын  түсіндіру 1мин.  §  Бағалау  3 мин. Түсіндіре сараптай отырып бағалау Күнделікке тапсырманы  жазып алады Өзін­өзі бағалау, топ  басының бағалауы Критерийлері: 1.Теориялық білімді және  ережелерді қолдану 2. Есеп шартын талдай  алуы, өрнекті  (формуланы) дұрыс құра  білуі. 3. Есепті шығару деңгейі,  жауабын дәлелдей алуы 4. Жеке тапсырмаларды  орындауы  0­4 балл  ­ «2»                      5­6 балл  ­ «3»                     7­8 балл  ­ «4»                      9­10 балл ­ «5»