ОЗИҚ – ОВҚАТ ЙЎНАЛИШИ ТАЛАБАЛАРИГА БИОТЕХНОЛОГИК КОМПТЕНСИЯ ТУШУНЧАЛАРИНИ ШАКИЛЛАНТИРИШyo`nalishi talabalariga biotexnologik komptensiya tushunchalarining sakillantirish.

Oziq– ovqat yo`nalishi talabalariga biotexnologik komptensiya

  tushunchalarining sakillantirish.

N.Y.Ro`ziyeva  TMTI o`qituvchisi

Anatatsiya: maqolada O‘zbekistonda ta’lim tizimini o‘sib kelayotgan yosh avlod ta’lim-tarbiyasining milliy g‘oyalari, talablari asosida tashkil etish, bugungi kunning dolzarb masalasidir, oziq-ovqat yo`nalishi talabalariga biotexnologik obektlarni ko`paytirish hozirda biologiyaning zamonaviy muammolaridan biri bo`lgan ishlab chiqarish jarayonlarini intensifíkatsiyalash, yuqori mahsuldorlikka ega boigan produtsentlarni ko‘paytirish, samarador biotexnologik usullari yaratish va amaliyotga joriy etishni haqidagi tushunchalarni talabalar ongiga shakillantirish.

Kalit so`zlar: oziq-ovqat, intensifíkatsiyalash, produtsentlarni, konstmksiyasi, go‘sht ekstrakti, makkajo‘xori uni, dengiz suvo‘tlari.

Asosiy qisim: Biotexnologiyalarni rivojlantirish va mamlakatning biologik xavfsizligini ta’minlash tizimini takomillashtirishning ustuvor yo’nalishlarini  belgilash, ushbu sohlarda fan, ta’lim va ishlab chiqarishning integratsiyasini ta’minlash, iqtisodiyot va ijtimoiy sohani ilg’or biotexnologiyalar asosida rivojlantirish, biotexnologik obektlarni ko`paytirish xozirda biologiyaning zamonaviy muammolaridan biridir bo`lgan ishlab chiqarish jarayonlarini intensifíkatsiyalash, yuqori mahsuldorlikka ega boigan produtsentlarni ko‘paytirish, samarador biotexnologik usullari yaratish va amaliyotga joriy etishdan iborat. Ushbu maqsadlarga to`liq erishish avvalo biotexnologik jarayonda foydalaniladigan produtsentlarni to‘g‘ri tanlash, ularaning faoliyati optimal borishi uchun qulay substrat, ozuqa muhitini yaratish, ko‘paytirish jarayonini to‘g‘ri tashkil etish va idora qilish, bioreaktor konstmksiyasini har tomonlama ijobiy samara beradigan darajada loyihalashtirish, biotexnologik jarayonda hosil boiuvchi tayyor mahsulotni ajratib olish va tozalashni to‘g‘ri tashkil etish kabilarga bogliq hisoblanadi. Biotexnologik tanlangan obyektlarni o‘stirish maqsadida ozuqa muhitiga o‘simIik va hayvon yoki mikroorganizmlar mahsulotlari hisoblangan qo‘shimcha biogen moddalar solinadi. Bunday moddalarga go‘sht ekstrakti, makkajo‘xori uni, dengiz suvo‘tlari va shu kabilar kiradi. Shuningdek bu maqsadda sintetik, sof kimyoviy moddalardan ham foydalaniladi. Muhit tarkibi produlsentning ozuqaga bolgan talabini inobatga oigan holda tuziladi. Ko‘pchilik biotexnologik jarayonlarda produtsent sifatida geterotrof organizmlar tanlanadi. Bu geterotroflarga, energiya manbai sifatida organik moddalardan foydalanuvchi organizmlar, avtotrof organizmlar, organik moddalardan uglerod manbai sifatida litogeterotrof organizmlar va organik moddalardan uglerod manbai va energiya manbai sifatida foydalanuvchi organogeterotrof organizmlar kiradi. Foydalaniladigan ozuqa muhitida ko‘paytiriIadigan produtsent ehtiyojiarini toia qondirishi va olinadigan mahsulot unumdorligi maksimal bo`lishi uchun sharoit yaiatib berish kerak.  Biotexnologiyada foydalaniladigan ozuqa muhitlariga boyigan talablar mik- robiologiyada mikroorganizmlarni ko‘paytirish uchun tayyorlanadigan ozuqa muhitlariga qo'yiladigan talablardan unchalik farq qilmaydi.

Biotexnologiyada ishlatiladigan substratlar ma'lum bir aniq mezonlarga javob berishi lozim. Biotexnologiyada mahsulot ishlab chiqarishda produtsentlar ko‘paytiriIadigan substrat arzon bolishi va shuninegdek tanqis boimasligi lozim. Hayvon biomassalari va qisman o‘simlik biomassasi biotexnologik jarayonldarda uglerod manbai sifatida keng ishlatiladi. Bu manbalar asosida biotexnologiyada bug‘doydan spirtli ichimliklar, sutdan pishloq tayyorlash texnologiyalari sanoatida keng qoilaniladi. o‘simlik manbalari tabiiy tanqis bolimagan materiallarga kiradi. Yer sharida fotosintez natijasida o‘simliklar quyosh energiyasidan foydalanib, qumq massaga nisbatan yiliga 24xl0‘ ‘ tonna biomassa hosil qilinadi. Bunda o‘simlik biomassasining ancha katta miqdori yog‘och sifatida yigiladi. Qishloq xo‘jaligida esa bu biomassaning 6 % igina oziq-ovqat mahsulotlari va shuningdek qog'oz ishlab chiqarish, to‘qimachilik maqsadlarida foydalaniladi. Zamonaviy biotexnologiya usuliari yordamida qishloq xo‘jalik mahsulotlarini sintetik usulda yaratish imkoniyati mavjuddir.

Hulosa: O‘zbekistonda ta’lim tizimini o‘sib kelayotgan yosh avlod ta’lim-tarbiyasining milliy g‘oyalari, talablari asosida tashkil etish, uni jamiyat taraqqiyoti istiqbollari va jahon andozalariga javob bera oladigan darajada bo‘lishini ta’minlash bugungi kunning dolzarb masalasidir. Ta’lim-tarbiya tizimini tubdan isloh qilish, uni o‘tmish qoldiqlaridan tozalash va rivojlangan demokratik davlatlar darajasiga ko‘tarish, jamiyat ravnaqi uchun yuksak ma’naviy va axloqiy talablarga javob beruvchi yuqori malakali kadrlar tayyorlash ta’lim tizimi xodimlarining umumiy vazifasidir. 

1.            To’raqulov Yo.H. Biokimyo va molekulyar biologiya. Toshkent.    

        “O’zbekiston”, 1996.

2.            P. Mirhamidova, A.H.Vahobov, Q.Davronov, G.S.Tursunboyeva   

      Mikrobiologiya va Biotexnologiya asoslari Toshkent “Ilm ziyo” 2014y

3.            M.N.Valixanov, Biokimyo Toshkent “Universitet”. 2009

4.            X. M. Komilov.A.A. Mahmudov Biologik faol moddalar texnologiyasi   

        Toshkent  “Extremum press”2010

  5.     YO.X.  To`raqulov “biyokimiyo” Toshkent “o`zbekiston 1996 y.